Tài liệu Thận

BỆNH HỌC THẬN TIẾT NIỆU TÀI LIỆU SƯU TẦM – TỔNG HỢP – DỊCH Giới thiệu Information Mục lục Biên soạn ebook : Lê Đình Sáng ĐẠI HỌC Y KHOA HÀ NỘI Trang web : www.ykhoaviet.tk Email : [email protected], [email protected] Điện thoại : 0973.910.357 THÔNG TIN THÔNG BÁO VỀ VIỆC XUẤT BẢN BÁCH KHOA Y HỌC 2010 : Theo yêu cầu và nguyện vọng của nhiều bạn đọc, khác với Bách Khoa Y Học các phiên bản trước, bên cạnh việc cập nhật các bài viết mới và các chuyên khoa mới,cũng như thay đổi cách thức trình bày, Bách Khoa Y Học 2010 được chia ra làm nhiều cuốn nhỏ, mỗi cuốn bao gồm một chủ đề của Y Học, như thế sẽ giúp bạn đọc tiết kiệm được thời gian tra cứu thông tin khi cần. Tác giả xin chân thành cám ơn tất cả những ý kiến đóng góp phê bình của qu{ độc giả trong thời gian qua. Tất cả các cuốn sách của bộ sách Bách Khoa Y Học 2010 bạn đọc có thể tìm thấy và tải về từ trang web www.ykhoaviet.tk được Lê Đình Sáng xây dựng và phát triển. ỦNG HỘ : Tác giả xin chân thành cám ơn mọi sự ủng hộ về mặt tài chính để giúp cho Bách Khoa Y Học được phát triển tốt hơn và ngày càng hữu ích hơn. Mọi tấm lòng ủng hộ cho việc xây dựng một website dành cho việc phổ biến tài liệu học tập và giảng dạy Y Khoa của các cá nhân và Doanh nghiệp xin gửi về : Tên ngân hàng : NGÂN HÀNG ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM Tên tài khoản ngân hàng : Lê Đình Sáng Số tài khoản : 5111-00000-84877 CẢNH BÁO : TÀI LIỆU NÀY CHỈ MANG TÍNH CHẤT THAM KHẢO nhằm mục đích nâng cao hiểu biết về Y khoa. Tuyệt đối không được tự ý áp dụng các thông tin trong ebook này để chẩn đoán và tự điều trị bệnh, nhất là với những người không thuộc nghành Y . Tác giả ebook này không chịu bất cứ trách nhiệm gì liên quan đến việc sử dụng thông tin trong cuốn sách để áp dụng vào thực tiễn của bạn đọc. Đây là tài liệu sưu tầm từ nhiều tác giả khác nhau, nhiều cuốn sách khác nhau, chưa được kiểm chứng , vì thế mọi thông tin trong cuốn sách này đều chỉ mang tính chất tương đối . Cuốn sách này được phân phát miễn phí với mục đích sử dụng phi thương mại, bất cứ hành vi nào liên quan đến việc mua bán, trao đổi, chỉnh sửa, in ấn cuốn sách này vào bất cứ thời điểm nào đều là bất hợp lệ . Nội dung cuốn ebook này có thể được thay đổi và bổ sung bất cứ lúc nào mà không cần thông báo trước. GIỚI THIỆU Bộ sách này được Lê Sáng sưu tầm , biên dịch và tổng hợp với mục đích cung cấp một nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho các bạn sinh viên y khoa, và tất cả những ai có nhu cầu tìm hiểu, nghiên cứu, tra cứu , tham khảo thông tin y học. Với tiêu chí là bộ sách mở , được xây dựng dựa trên nguồn tài liệu của cộng đồng , không mang mục đích vụ lợi, không gắn với mục đích thương mại hóa dưới bất kz hình thức nào , nên trước khi sử dụng bộ sách này bạn phải đồng ý với những điều kiện sau . Nếu không đồng ý , bạn không nên tiếp tục sử dụng sách : Bộ sách này được cung cấp đến tay bạn , hoàn toàn dựa trên tinh thần tự nguyện của bạn. Không có bất kz sự thương lượng, mua chuộc, mời gọi hay liên kết nào giữa bạn và tác giả bộ sách này. Mục đích của bộ sách để phục vụ công tác học tập cho các bạn sinh viên Y khoa là chính, ngoài ra nếu bạn là những đối tượng đang làm việc trong nghành Y cũng có thể sử dụng bộ sách như là tài liệu tham khảo thêm . Mọi thông tin trong bộ sách đều chỉ có tính chính xác tương đối, thông tin chưa được kiểm chứng bới bất cứ cơ quan Pháp luật, Nhà xuất bản hay bất cứ cơ quan có trách nhiệm liên quan nào . Vì vậy, hãy luôn cẩn trọng trước khi bạn chấp nhận một thông tin nào đó được cung cấp trong bộ sách này. Tất cả các thông tin trong bộ sách này được sưu tầm, tuyển chọn, phiên dịch và sắp xếp theo trình tự nhất định . Mỗi bài viết dù ngắn hay dài, dù hay dù dở cũng đều là công sức của chính tác giả bài viết đó. Lê Đình Sáng chỉ là người sưu tầm và phiên dịch, nói một cách khác, người giúp chuyển tải những thông tin mà các tác giả bài viết đã cung cấp, đến tay các bạn . Bộ sách này là tài liệu sưu tầm và dịch bởi một sinh viên Y khoa chứ không phải là một giáo sư – tiến sĩ hay một chuyên gia Y học dày dạn kinh nghiệm,do đó có thể có rất nhiều lỗi và khiếm khuyết không lường trước , chủ quan hay khách quan, các tài liệu bố trí có thể chưa hợp lý , nên bên cạnh việc thận trọng trước khi thu nhận thông tin , bạn cũng cần đọc kỹ phần mục lục bộ sách và phần hướng dẫn sử dụng bộ sách để sử dụng bộ sách này một cách thuận tiện nhất. Tác giả bộ sách điện tử này không chịu bất cứ trách nhiệm nào liên quan đến việc sử dụng sai mục đích , gây hậu quả không tốt về sức khỏe, vật chất, uy tín …của bạn và bệnh nhân của bạn . Không có chuyên môn , không phải là nhân viên y tế , bạn không được ph p tự sử dụng những thông tin có trong bộ sách này để chẩn đoán và điều trị. Từ trước tới này, các thầy thuốc ĐIỀU TRỊ BỆNH NHÂN chứ không phải là ĐIỀU TRỊ BỆNH. Mỗi người bệnh là một thực thể độc lập hoàn toàn khác nhau, do đó việc bê nguyên xi tất cả mọi thông tin trong bộ sách này vào thực tiễn sẽ là một sai lầm lớn . Tác giả sẽ không chịu bất cứ trách nhiệm gì do sự bất cẩn này gây ra. Vì là bộ sách cộng đồng, tạo ra vì mục đích cộng đồng, do cộng đồng , bộ sách này có phát triển được hay không một phần rất lớn, không chỉ dựa vào sức lực, sự kiên trì của người tạo ra bộ sách này , thì những đóng góp, xây dựng, góp ý, bổ sung, hiệu chỉnh của người đọc chính là động lực to lớn để bộ sách này được phát triển. Vì một mục tiêu trở thành một bộ sách tham khảo y khoa tổng hợp phù hợp với nhu cầu và tình hình thực tiễn trong lĩnh vực y tế nói riêng và trong cuộc sống nói chung . Tác giả bộ sách mong mỏi ở bạn đọc những lời đóng góp chân thành mang tính xây dựng, những tài liệu quý mà bạn muốn san sẻ cho cộng đồng , vì một tương lai tốt đẹp hơn. Đó là tất cả niềm mong mỏi mà khi bắt đầu xây dựng bộ sách này , tôi vẫn kiên trì theo đuổi . Nội dung bộ sách này, có thể chỉ đúng trong một thời điểm nhất định trong quá khứ và hiện tại hoặc trong tương lai gần. Trong thời đại cách mạng khoa học công nghệ tiến nhanh như vũ bão như hiện nay, không ai biết trước được liệu những kiến thức mà bạn có được có thể áp dụng vào tương lai hay không . Để trả lời câu hỏi này, chỉ có chính bản thân bạn , phải luôn luôn không ngừng-TỰ MÌNH-cập nhật thông tin mới nhất trong mọi lĩnh vực của đời sống, trong đó có lĩnh vực y khoa. Không ai có thể, tất nhiên bộ sách này không thể, làm điều đó thay bạn. Nghiêm cấm sử dụng bộ sách này dưới bất kz mục đích xấu nào, không được ph p thương mại hóa sản phẩm này dưới bất cứ danh nghĩa nào. Tác giả bộ sách này không phải là tác giả bài viết của bộ sách , nhưng đã mất rất nhiều công sức, thời gian, và tiền bạc để tạo ra nó, vì lợi ích chung của cộng đồng. Bạn phải chịu hoàn toàn trách nhiệm với bất kz việc sử dụng sai mục đích và không tuân thủ nội dung bộ sách này nêu ra. Mọi lý thuyết đều chỉ là màu xám, một cuốn sách hay vạn cuốn sách cũng chỉ là lý thuyết, chỉ có thực tế cuộc sống mới là cuốn sách hoàn hảo nhất, ở đó bạn không phải là độc giả mà là diễn viên chính. Và Bách Khoa Y Học cũng chỉ là một hạt thóc nhỏ, việc sử dụng nó để xào nấu hay nhân giống là hoàn toàn tùy thuộc vào bạn đọc. Và người tạo ra hạt thóc này sẽ vui mừng và được truyền thêm động lực để tiếp tục cố gắng nếu biết rằng chính nhờ bạn mà biết bao người không còn phải xếp hàng để chờ cứu trợ. Mọi đóng góp liên quan đến bộ sách xin gửi về cho tác giả theo địa chỉ trên. Rất mong nhận được phản hồi từ các bạn độc giả để các phiên bản sau được tốt hơn. Kính chúc bạn đọc, gia quyến và toàn thể người Việt Nam luôn được sống trong khỏe mạnh, cuộc sống ngày càng ấm no hạnh phúc. Đô Lương, Nghệ An. Tháng 8/2010 ABOUT ebook editor: Le Dinh Sang Hanoi Medical University Website: www.ykhoaviet.tk Email: [email protected], [email protected] Tel: 0973.910.357 NOTICE OF MEDICAL ENCYCLOPEDIA PUBLICATION 2010: As the request and desire of many readers, in addition to updating the new articles and new specialties, as well as changes in presentation, Medical Encyclopedia 2010 is divided into many small ebooks, each ebook includes a subject of medicine, as this may help readers save time looking up informations as needed. The author would like to thank all the critical comments of you all in the recent past. All the books of the Medical Encyclopedia 2010 can be found and downloaded from the site www.ykhoaviet.tk ,by Le Dinh Sang construction and development. DONATE The author would like to thank all the financially support to help the Medical Encyclopedia are developing better and more-and-more useful. All broken hearted support for building a website for the dissemination of learning materials and teaching Medicine of individuals and enterprises should be sent to: Bank name: BANK FOR INVESTMENT AND DEVELOPMENT OF VIETNAM Bank Account Name: Le Dinh Sang Account Number: 5111-00000-84877 DISCLAMER : The information provided on My ebooks is intended for your general knowledge only. It is not a substitute for professional medical advice or treatment for specific medical conditions. You should not use this information to diagnose or treat a health problem or disease without consulting with a qualified health professional. Please contact your health care provider with any questions or concerns you may have regarding your condition. Medical Encyclopedia 2010 and any support from Lê Đình Sáng are provided 'AS IS' and without warranty, express or implied. Lê Sáng specifically disclaims any implied warranties of merchantability and fitness for a particular purpose. In no event will be liable for any damages, including but not limited to any lost or any damages, whether resulting from impaired or lost money, health or honnour or any other cause, or for any other claim by the reader. Use it at Your risks ! FOR NON-COMMERCIAL USER ONLY . YOU ARE RESTRICTED TO adapt, reproduce, modify, translate, publish, create derivative works from, distribute, and display such materials throughout the world in any media now known or hereafter developed with or without acknowledgment to you in Author’s ebooks. FOREWORD These ebooks are Le Dinh Sang’s collection, compilation and synthesis with the aim of providing a useful source of reference-material to medical students, and all who wish to learn, research, investigate to medical information. Just a set of open-knowledge, based on community resources, non-profit purposes, not associated with commercial purposes under any kind, so before you use this books you must agree to the following conditions. If you disagree, you should not continue to use the book: This book is to provide to you, completely based on your volunteer spirit. Without any negotiation, bribery, invite or link between you and the author of this book. The main purpose of these books are support for studying for medical students, in addition to others if you are working in health sector can also use the book as a reference. All information in the book are only relative accuracy, the information is not verified by any law agency, publisher or any other agency concerned. So always be careful before you accept a certain information be provided in these books. All information in this book are collected, selected, translated and arranged in a certain order. Each artical whether short or long, or whether or unfinished work are also the author of that article. Lê Đình Sáng was only a collectors in other words, a person to help convey the information that the authors have provided, to your hand. Remember the author of the articles, if as in this book is clearly the release of this information you must specify the author of articles or units that publish articles. This book is the material collected and translated by a medical student rather than a professor – Doctor experienced, so there may be many errors and defects unpredictable, subjective or not offices, documents can be arranged not reasonable, so besides carefull before reading information, you should also read carefully the contents of the material and the policy, manual for use of this book . The author of this e-book does not bear any responsibility regarding the use of improper purposes, get bad results in health, wealth, prestige ... of you and your patients. 7. Not a professional, not a health worker, you are not allowed to use the information contained in this book for diagnosis and treatment. Ever, the physician treating patients rather than treatment. Each person is an independent entity and completely different, so applying all information in this book into practice will be a big mistake. The author will not bear any responsibility to this negligence caused. 8. As is the community material, these books could be developed or not are not only based on their strength and perseverance of the author of this book , the contribution, suggestions, additional adjustment of the reader is great motivation for this book keep developed. Because a goal of becoming a medical reference books in accordance with general requirements and the practical situation in the health sector in particular and life. 9. The contents of this book, may only correct in a certain time in the past and the present or in the near future. In this era of scientific and technological revolution as sweeping as fast now, no one knew before is whether the knowledge that you have obtained can be applied in future or not. To answer this question, only yourself, have to always update-YOURSELF-for latest information in all areas of life, including the medical field. No one can, of course this book can not, do it for you. 10. Strictly forbidden to use this book in any bad purpose, not be allowed to commercialize this product under any mean and any time by any media . The author of this book is not the “inventor” of the book-articles, but has made a lot of effort, time, and money to create it, for the advanced of the community. You must take full responsibility for any misuse purposes and does not comply with the contents of this book yet. 11. All theories are just gray, a thousand books or a book are only theory, the only facts of life are the most perfect book, in which you are not an audience but are the main actor. This Book just a small grain, using it to cook or fry breeding is completely depend on you. And the person who created this grain will begin more excited and motivated to keep trying if you know that thanks that so many people no longer have to queue to wait for relief. 12. All comments related to the books should be sent to the me at the address above. We hope to receive feedbacks from you to make the later version better. 13. We wish you, your family and Vietnamese people has always been healthy, happy and have a prosperous life. MỤC LỤC CHƯƠNG 1. SINH LÝ TIẾT NIỆU 1. 2. SINH LÝ THẬN SINH LÝ BỆNH TIẾT NIỆU 3. 4. 5. 6. 7. 8. THẬN ĐIỀU HOÀ CÂN BẰNG NỘI MÔI ĐIỀU HOÀ CHỨC NĂNG THẬN NGHIỆM PHÁP THĂM DÒ CHỨC NĂNG THẬN QUÁ TRÌNH TẠO NƯỚC TIỂU CƠ QUAN SINH SẢN NAM SINH LÝ SINH SẢN NỮ CHƯƠNG 2. TRIỆU CHỨNG HỌC TIẾT NIỆU 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. PHƯƠNG PHÁP KHÁM THẬN TIẾT NIỆU TRIỆU CHỨNG HỌC THÂN-TIẾT NIỆU SIÊU ÂM TRONG BỆNH THẬN TIẾT NIỆU XÉT NGHIỆM NƯỚC TIỂU XN MÁU TRONG BỆNH THẬN TIẾT NIỆU X QUANG TRONG BỆNH THẬN TIẾT NIỆU XÉT NGHIỆM THĂM DÒ CHỨC NĂNG THẬN ĐÁI BUỐT-ĐÁI RẮT ĐÁI ÍT-ĐÁI NHIỀU-VÔ NIỆU HỘI CHỨNG THẬN TO HỘI CHỨNG ĐÁI DƯỠNG CHẤP HỘI CHỨNG PHÙ DO BỆNH THẬN HỘI CHỨNG PORPHYRIN NIỆU CHƯƠNG 3. CẤP CỨU NIỆU KHOA 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. TIỂU RA MÁU BÍ TIỂU XOẮN THỪNG TINH CƠN ÐAU BÃO THẬN SUY TUYẾN THƯỢNG THẬN CẤP PHÌ ÐẠI TUYẾN THƯỢNG THẬN BẨM SINH THUYÊN TẮC ĐỘNG MẠCH THẬN THUYÊN TẮC TĨNH MẠCH THẬN BÍ TIỂU BÌU VÀ TẦNG SINH MÔN DƯƠNG VẬT RỐI LOẠN PHẢN XẠ TỰ ÐỘNG TỦY CHƯƠNG 4. NỘI TIẾT NIỆU 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. PHÂN LOẠI BỆNH THẬN SỎI THẬN - TIẾT NIỆU HỘI CHỨNG SUY THẬN CẤP TÍNH CẤU TẠO SINH LÝ HỆ TIẾT NIỆU ĐIỀU TRỊ VIÊM QUY ĐẦU - DA QUY ĐẦU VIÊM, ÁP XE TIỀN LIỆT TUYẾN ABCES THẬN VIÊM THẬN BỂ THẬN, LAO THẬN VIÊM THẬN- BỂ THẬN MẠN TÍNH ĐIỀU TRỊ VIÊM MÀO TINH NHIỄM TRÙNG TIỂU DO VI KHUẨN HOẶC NẤM CANDIDA ĐIỀU TRỊ VIÊM BÀNG QUANG VIÊM ĐÀI BỂ THẬN HỘI CHỨNG NIỆU ĐẠO CẤP VIÊM THẬN BỂ THẬN SUY THƯỢNG THẬN CẤP SỬ DỤNG CORTICOID SUY THẬN CẤP – CAO HỌC SUY THẬN CẤP- BSĐK SUY THẬN MẠN TÍNH SUY THẬN MẠN VIÊM THẬN KẼ MẠN TÍNH PROTEIN NIỆU NHIỄM KHUẨN TIẾT NIỆU VÀ THAI NGHÉN HỘI CHỨNG THẬN HƯ THẬN HƯ THỨ PHÁT GHÉP THẬN ĐIỀU TRỊ THẬN HƯ BỆNH ĐÁI MÁU NHIỄM KHUẨN TIẾT NIỆU HỘI CHỨNG SIADH BỆNH CẦU THẬN MẠN CHẾ ĐỘ HOẠT ĐỘNG THỂ LỰC TRONG BỆNH THẬN CHẾ ĐỘ ĂN UỐNG TRONG BỆNH THẬN HỘI CHỨNG CẦU THẬN CẤP TÍNH LAO THẬN - TIẾT NIỆU LỌC MÀNG BỤNG LỌC MÁU NGOÀI THẬN 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. ĐA NANG THẬN ĐƠN NANG THẬN SỬ DỤNG THUỐC LỢI TIỂU VIÊM CẦU THÂN CẤP TÍNH VIÊM CẦU THÂN MẠN TÍNH VIÊM CẦU THẬN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG VIÊM CẦU THẬN SAU NHIỄM LIÊN CẦU VIÊM CẦU THẬN LUPUS VIÊM CẦU THẬN DO LẮNG ĐỌNG IgA LIÊN QUAN THẬN TRONG MỘT SỐ BỆNH NỘI KHOA CHƯƠNG 5. NIỆU NHI 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. CÁC DỊ TẬT BẨM SINH LỔ TIỂU ÐÓNG CAO LỔ TIỂU ÐÓNG THẤP VALVE NIỆU ÐẠO SAU VÀ TRƯỚC BỆNH LÝ NANG THẬN BẨM SINH HỘI CHỨNG BÌU CẤP DỊ TẬT BẨM SINH NIỆU SINH DỤC HẸP KHÚC NỐI BỂ THẬN – NIỆU QUẢN CHƯƠNG 6. NGOẠI TIẾT NIỆU 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. GIẢI PHẪU SINH LÝ THẬN CHUẨN BỊ BN TRƯỚC MỔ VÀ CHĂM SÓC SAU MỔ TIẾT NIỆU UNG THƯ THẬN U BÀNG QUANG U PHÌ ĐẠI LÀNH TÍNH TUYẾN TIỀN LIỆT U XƠ TIỀN LIỆT TUYẾN SONDE TRONG TIẾT NIỆU SỎI TIẾT NIỆU DẪN LƯU BỂ THẬN DẪN LƯU HỐ THẬN VIÊM ĐƯỜNG TIẾT NIỆU KHÔNG ĐẶC HIỆU X-QUANG HỆ TIẾT NIỆU CHẤN THƯƠNG THẬN KÍN XÉT NGHỊÊM ĐÁNH GIÁ CHỨC NĂNG THẬN HẸP BAO QUY ĐẦU 105. 106. 107. 108. 109. 110. 111. 112. CHẤN THƯƠNG TRONG NIỆU KHOA CÁC TRIỆU CHỨNG VÀ HỘI CHỨNG TRONG TIẾT NIỆU CHẤN THƯƠNG NIỆU ĐẠO ÐẠI CƯƠNG VỀ CÁC PHÉP ÐO NIỆU ÐỘNG HỌC PHẪU THUẬT LẮP GHÉP BỘ PHẬN GIẢ (PROSTHETIC SURGERY) SUY THẬN CẤP VÀ GHÉP THẬN BƯỚC ĐẦU ÁP DỤNG KỸ THUẬT CẮT NANG THẬN QUA NỘI SOI HÔNG LƯNG VÀI KHÁI NIỆM VỀ GHÉP THẬN CHƯƠNG 7. BÁO CÁO KHOA HỌC 113. NHÂN MỘT TRƯỜNG HỢP CẮT BƯỚU TUYẾN THƯỢNG THẬN QUA NỘI SOI SAU PHÚC MẠC VÙNG HÔNG LƯNG 114. NHÂN MỘT TRƯỜNG HỢP TẮC NIỆU QUẢN SAU MỔ LẤY THAI 115. NỘI SOI SAU PHÚC MẠC NGÃ HÔNG LƯNG TRONG MỔ SẠN NIỆU QUẢN ĐOẠN TRÊN: KINH NGHIỆM BAN ĐẦU QUA 36 TRƯỜNG HỢP 116. SO SÁNH VAI TRÒ CỦA HAI LOẠI LASER:REVOLIX VÀ KTP TRONG ĐIỀU TRỊ BƯỚU LÀNH TUYẾN TIỀN LIỆT 117. NHÂN MỘT TRƯỜNG HỢP PHẪU THUẬT CẮT TIỀN LIỆT TUYẾN TOÀN PHẦN QUA ĐƯỜNG TẦNG SINH MÔN 118. NHÂN MỘT TRƯỜNG HỢP PHẪU THUẬT KẾT HỢP NỘI SOI ĐỂ LẤY NHIỀU SẠN LỚN BÀNG QUANG TẠO HÌNH BẰNG RUỘT CHƯƠNG 1. SINH LÝ TIẾT NIỆU 1. SINH LÝ THẬN Trong cơ thể thường xuyên có những chất cần được đào thải ra ngoài. Đây là những chất được sinh ra do quá trình chuyển hoá, những sản phẩm do sự phân huỷ tế bào và mô đã già cỗi, các chất độc lạ bằng nhiều đường khác nhau xâm nhập vào cơ thể. Những chất trên nếu không thải ra ngoài sẽ làm mất tính hằng định của nội môi. Vì vậy chúng được máu vận chuyển tới cơ quan bài tiết. Phổi đào thải khí carbonic, một phần nước. Bộ máy tiêu hoá đào thải các chất cặn bã của thức ăn, nước, các muối vô cơ, các chất độc, lạ theo phân. Hệ thống da đào thải nước, muối vô cơ theo mồ hôi. Thận đào thải các sản phẩm chuyển hoá protid như urê, acid uric, creatinin và các chất có chứa nitơ khác, các sản phẩm chuyển hoá không hoàn toàn của glucid, lipid như acid lactic, các thể cetonic các muối vô cơ, các chất điện giải, các chất độc, lạ do cơ thể tạo ra trong quá trình chuyển hoá, trong quá trình khử độc hoặc đưa từ ngoài vào bằng các đường khác nhau và cuối cùng là nước. Như vậy, thận là một cơ quan quan trọng nhất của hệ bài tiết. Mất chức năng thận con người không thể tồn tại được. Trong một ngày đêm thận đã thải ra ngoài: Nước: 1,2-1,5lít. Cl : 6-10g. Na+ 5-6g. K+ 2-3g. Ca++ , Mg++ 0,1-0,2g. Sulfat: 3-15g. phosphat: 1-5g. NH3 0,6-0,8g. urê 20-30g. Creatinin 1-1,5g. acid uric 0,1-2g. GIẢI PHẪU VÀ MÔ HỌC THẬN Hai thận nằm hai bên cột sống, ngoài phúc mạc, ở hố thắt lưng. Nếu bổ dọc thận từ phía ngoài và nhìn vào mặt cắt thấy thận được chia làm hai vùng rõ rệt: vùng vỏ (màu đỏ) và vùng tuỷ (màu trắng). Vùng vỏ còn được chia thành hai vùng nhỏ hơn đó là vùng vỏ ngoài và vùng vỏ trong (còn gọi là vùng cận tuỷ). Vùng tuỷ cũng được chia thành hai vùng nhỏ hơn đó là vùng tuỷ ngoài (còn gọi là vùng cận vỏ) và vùng tuỷ trong. Sự phân chia này có liên quan tới chức năng cơ bản của nephron: nephron ngoài và nephron trong (còn gọi là nephron cận tuỷ). Tổ chức thận gồm các đơn vị thận (ống sinh niệu), các ống góp và ống nối, bộ máy cận tiểu cầu, các mạch máu, thần kinh thực vật cùng các tổ chức liên kết. 1. ĐƠN VỊ THẬN. Đơn vị thận (còn gọi là nephron) là đơn vị cấu trúc - chức năng thận. Mỗi thận có khoảng hơn một triệu đơn vị thận. Một đơn vị thận có hai phần: tiểu cầu thận và tiểu quản Tiểu cầu thận (tiểu thể Malpighi) là một thể hình cầu đường kính 200mm, gồm bao Bowman và cuộn mạch. Bao Bowman là một cái bọc có hai lớp, ôm lấy cuộn mạch. Giữa hai lớp là khoang Bowman, trong khoang chứa dịch siêu lọc (nước tiểu đầu). Khoang Bowman thông trực tiếp với ống lượn gần. Miệng bao rất hẹp là nơi đi vào và đi ra của động mạch. Động mạch đến (nhánh của động mạch thẳng) sau khi vào bao Bowman nó chia ra khoảng 50 mao mạch chạy song song và có những chỗ thông sang nhau, tạo nên một mạng lưới mao động mạch(cuộn mạch) nằm gọn trong bao Bowman. Sau đó các mao động mạch tập trung lại thành động mạch đi ra khỏi tiểu cầu. Thông thường động mạch đi nhỏ hơn động mạch đến. Tiểu quản (có người còn gọi là ống thận) có ba phần khác nhau: ống lượn gần, quai Henle và ống lượn xa. Ống lượn gần có đường đi rất quanh co, uốn khúc. Thành ống là một lớp tế bào biểu mô hình lập phương. Mặt tự do của tế bào có nhiều lông xếp theo hình bàn chải. Trong tế bào có nhiều ty lạp thể. Ống lượn gần có đường kính 50 mm, dài 15 mm. Tiếp theo ống lượn gần là quai Henle. Quai Henle hình chữ U, nằm sâu trong vùng tuỷ. Nhánh xuống mỏng và nhỏ hơn nhánh lên. Thành quai Henle là một lớp tế bào biểu mô dẹt. Ống lượn xa là đoạn cuối của nephron. Đường đi cũng uốn lượn quanh tiểu cầu thận. Có một phần sát vào động mạch đến, động mạch đi và tiểu cầu để tạo nên bộ máy cận tiểu cầu. Thành ống lượn xa là một lớp tế bào biểu mô hình lập phương, mặt tự do của tế bào không có lông. Chiều dài một nephron là 35-50mm. Nếu cộng chiều dài của toàn bộ nephron hai thận, có thể lên tới 70-100 Km, còn diện tích mặt trong của chúng là 5-8m2. Trong quá trình tạo thành nước tiểu, ống góp (tiếp theo ống lượn xa) cũng là thành phần khá quan trọng, vì nó có chức năng tăng cường tái hấp thu nước. Do đó ống góp cũng được xếp vào thành phần của ống sinh niệu. Về mặt chức năng người ta chia nephron ra làm hai loại: nephron vỏ và nephron tuỷ (nephron cận tuỷ). Nephron vỏ chiếm 70% có tiểu cầu nằm ở vùng vỏ ngoài, quai Henle nằm ở vùng tuỷ ngoài. Các nephron này thiên về chức năng bài tiết. Nephron tuỷ chiếm 30% có tiểu cầu nằm ở vùng vỏ trong và quai Henle rất dài nằm sâu trong vùng tuỷ trong. Các nephron này thiên về chức năng tái hấp thu. Bình thường chỉ cần 25% số nephron hoạt động đã đủ đảm bảo cho chức năng của cơ thể. Tuz từng điều kiện cụ thể mà ta thấy các nephron vỏ hay nephron tuỷ hoạt động mạnh hơn 2. BỘ MÁY CẬN TIỂU CẦU. Bộ máy (hay phức bộ) cận tiểu cầu gồm phần ống lượn xa tiếp giáp với động mạch đến và động mạch đi của tiểu cầu và một phần của tiểu cầu. Cấu trúc đặc biệt này chủ yếu ở các nephron vỏ gồm các tế bào sau đây. - Tế bào macula densa. Đây là các tế bào của ống lượn xa, sát vào động mạch đến và đi. Các tế bào này hẹp và cao hơn các tế bào khác. Nhân tế bào sát về mặt tự do. Mặt tự do của tế bào có nhiều lông. Bộ máy Golgi và các bào quan rất phát triển trong tế bào này. Tế bào Macula densa vừa là các tế bào nhận cảm vừa là các tế bào chế tiết, sản xuất ra các chất đổ vào máu động mạch đến, động mạch đi và nước tiểu. - Tế bào cận tiểu cầu (tế bào hạt). Tế bào cận tiểu cầu nằm xung quanh động mạch (đặc biệt nhiều ở xung quanh động mạch đến). Các tế bào cận tiểu cầu tiếp xúc trực tiếp với các tế bào nội mô của động mạch vào tiểu cầu thận. Tế bào cận tiểu cầu khá đa dạng, nguyên sinh chất có nhiều sợi fibril. Đặc biệt trong tế bào có rất nhiều hạt (nên còn gọi là tế bào hạt). Trong hạt có renin không hoạt động. - Tế bào lacis. Các tế bào này nằm rải rác ở phần giữa các tế bào động mạch đến, động mạch đi của tiểu cầu, giữa các tế bào ống lượn xa và tiểu cầu. Các tế bào này có tính thực bào (hình 8.3). 3. HỆ MẠCH MÁU. Sau khi ra khỏi tiểu cầu thận, động mạch đi chia thành hệ mao mạch thứ hai chi phối toàn bộ tiểu quản. Các mao mạch này sau khi chuyển từ động mạch sang tĩnh mạch, tập trung về các tĩnh mạch lớn rồi đổ vào tĩnh mạch thận. Mạng mao mạch quanh tiểu quản có áp lực máu thấp (18-13-10mm Hg), tạo điều kiện thuận lợi cho hấp thu ở ống thận. Riêng các nephron tuỷ còn có hệ mạch thẳng, hệ mạch này chạy song song với quai Henle, đóng vai trò quan trọng trong chức năng tái hấp thu của các nephron tuỷ. Do chức năng của các nephron khác nhau nên sự cung cấp máu cho từng vùng thận cũng khác nhau. 80-90% máu là cung cấp cho vùng vỏ, 10-15% cho vùng tuỷ ngoài, chỉ có 3-5% cho vùng tuỷ trong. Điều này chứng tỏ các nephron vỏ có nhu cầu oxy lớn hơn rất nhiều so với các nephron tuỷ. Các tế bào nephron vỏ không có khả năng thoái biến yếm khí như các tế bào nephron tuỷ vì vậy, khi lưu lượng tuần hoàn qua thận giảm thì vùng vỏ dễ bị rối loạn chức năng hơn vùng tuỷ. 4. HỆ THẦN KINH. Hệ thần kinh thực vật (đặc biệt là hệ giao cảm) có các tận cùng chi phối tới hệ mạch máu thận. Vì vậy hệ thần kinh giao cảm có khả năng điều hoà được lưu lượng tuần hoàn qua thận. 2. SINH LÝ BỆNH TIẾT NIỆU NGUYỄN HỮU MÔ Bộ máy tiết niệu bao gồm nhiều bộ phận tronh đó thận đóng vai trò chủ yếu.Thận có hai chức năng:chức năng nội tiết(tạo renin và erithropoetin) và chức năng ngoại tiết.Chức năng ngoại tiết của thận nhằm duy trì tình trạng hằng định của nội môi,cụ thể là thông qua bài tiết nước tiểu để: -Thải trừ các cặn bã của chuyển hóa protein -Thải trừ các chất độc -Ổn định các thành phần lý hóa của nội môi -Điêu tiết cân bằng axit-bazơ -Điều tiết cân bằng nước điên giải Quá trình bài tiết nước tiểu thực hiện được là nhờ có chức năng lọc của cầu thận,chức năng tái hấp thu và chức năng tiết của ống thận. Để đảm bảo cho thận hoạt động,lượng máu tới thận khá nhiều:trọng lượng của thận chỉ chiếm 5% trọng lượng cơ thể song lượng máu của thận lên tới 25% lưu lượng tuần hoàn của cơ thể(trung bình mỗi phút khoảng 1,2l máu qua thận). I.NHẮC LẠI ĐẶC ĐIỂM CHỨC NĂNG TIẾT NIỆU A-ĐẶC ĐIỂM VỀ CẤU TẠO CỦA THẬN Nếu đi từ phía mao mạch của cầu thận tơi bao Bao-man,lần lượt qua các lớp sau: -Lớp tế bào nội mao mạch:tạo thành một màng rỗ (đường kính 0,1 micromet) -Màng nền của thành mao mạch. -Lớp tế bào lát có nhiều chân xen kẽ với nhau (gọi là tế bào chân) bám vào mặt ngoài màng nền mao mạch. -Lớp tế bào lát đơn của bao Bao-man đó là thành của bao này còn có lá tạng do tế bào chân tạo nên. Quá trình lọc ở cầu thận là sự khuếch tán qua mang nền mao mạch. Những lớp tế bào này bình thường cho lọt qua mọi thành phần của huyết tương vào nang thận,trừ nhưng protein có trọng lượng phân tử lớn,trên 68000.Hemoglobin(68000) qua được cầu thận, còn albumin huyết thanh(70000) bị cấu thận giữ lại.Khi cầu thận bị tổn thương như trong viêm các protein máu có thể ra nước tiểu(protein niệu). Cạnh cầu thận có một tổ chức gồm những tế bào rất nhạy cảm đối với thay đổi của huyết áp(gọi là bộ máy cạnh cầu thận):khi huyết áp giảm thì tế bào này tiết ra men renin,men này vào máu gây co mạch đồng thời gây tăng tiết aldosteron nhằm phục hồi huyết áp. Ở mỗi thận có tới 1-1,5 triệu những dơn vị thận(tiểu thận),liên kết với nhau bằng tổ chức liên kết(còn gọi là tổ chức khe) trong đó có mạch máu,mạch bạch huyết,dịch gian bào và thần kinh.Các tiểu thận không hoạt động cùng một lúc mà chỉ tùng phần một,thay phiên nhau hoạt động.Do đó mà thận có khả năng bù rất mạnh nhất là khi cắt một thận.Song về mặt bệnh l{ đó cũng là một khó khăn,vì những tổn thương bộ phận của tổ chức thận nhiều khi không có biểu hiên rõ ràng để kịp thời phát hiện. Động mạch tới thận ngắn,đi thẳng từ động mạch chủ vào rồi chia nhánh tới các cầu thận,tạo ra bó mao mạch rồi tập trung thành mạch ra,tới ống thận lại phân chia thành mạng mạch bao quanh ống thận rồi mới đổ về tĩnh mạch,tạo ra hệ thống tuần hòan gánh của thận.Do trực tiếp với động mạch chủ nên huyết áp tại mao mạch cầu thận cao hơn các qua tổ chức khác ( bình thường từ 65-75 mmHg),tạo điều kiện cho quá trình lọc mach hơn nhưng đồng thời cũng làm cho thận dễ chịu ảnh hưởng của sự thay đổi huyết áp. Ngoài ra,đáng chú { nữa là ở vùng ranh giới giữa khu vực vỏ thận và lõi thận,có những mạch nối giữa động mạch và tĩch mạch,tạo ra một hệ thống sơn (shunt) bình thường không hoạt động;trong sốc các sơn này mở ra cho máu chảy qua nhằm dồn máu cho các tạng quan trọng như tim,não(trạng thái này gọi là trung tâm hóa tuần hoàn),song đồng thời gây thiếu máu ở vỏ thận dẫn tới giảm thậm chí không tiết nước tiểu(suy thận cấp). Bình thường,một phút có độ 650ml huyết tương cầu thận lọc được 120ml nước tiểu vào nang thận .Như vậy,tính ra trong một ngày,thận lọc được khoảng 190lít.Nếu không có chức năng tái hấp thu của ống thận chỉ trong chua đầy một giờ cơ thể sẻ kiệt nước. B-CHỨC NĂNG LỌC CỦA CẦU THẬN Cầu thận được coi như là một cơ quan siêu lọc,tức là hầu hết các thành phần của huyết tương đi qua,chỉ giữ lại các tế bào và hầu hết protein. Nước tiểu lọc được ở cầu thận là nhờ có áp lực lọc.Áp lực lọc phụ thuộc vào nhiều yếu tố: Pl = Pc-(Pk+Pn) Trong đó: -Pl là áp lực lọc,nhờ đó mà có nước tiểu. -Pc là áp lực cầu thận tức là huyết áp ở cầu thận(bình thường từ 65-75 mmHg). -Pk là lực kéo của máu,có tác dụng giữ nươc ở lại lòng mạch(bình thường là 28mmHg). -Pn là áp lực của nang thận,tức là áp lực thủy tĩnh của nước tiểu nang,áp lực máu tĩnh mạch và tổ chức thận co tác dụng chống lại sức lọc của cầu thận(bình thường là 10 mmHg). Như vậy Pl bình thường khỏang 40mmHg. Qua công thức trên thấy rõ lượng nước tiểu chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố.Thí dụ: -Khi Pn tăng(như trong suy tim toàn bộ),thấy Pl giảm,do đó lượng nước tiểu giảm. -Khi Pc giảm(như trong sốc,suy tim mạch),cũng thấy Pl giảm. Ngoài yếu tố kể trên còn có vai trò quan trọng của thần kinh và nội tiết trong quá trình điều hòa nước tiểu. C-CHỨC NĂNG TÁI HẤP THU VÀ BÀI TIÊT CỦA ỐNG THẬN Ống thận có hai chức năng là tai hấp thu và bài tiết,thực hiện được là nhờ ở lớp tế bào ống thận có một hệ thống men phong phú.Khi một chất men nào đó không hoạt động,sẽ phát sinh rối loạn chức năng ống thận. 1.Chức năng tái hấp thu: Phần lớn các chất của nước tiểu nang như đường, nước, muối được tái hấp thu gần hết trong ống thận.Đường được tái hấp thu hoàn toàn,trừ khi vượt ngưỡng của thận.Có những chất chỉ được tái hấp thu một phần như axit amin, phosphat, sufphat, ure… Quá trình tái hấp thu nước, Na+,K+ diễn biến qua hai giai đoạn khác nhau: a)Giai đoạn đầu:ở phần đầu của ống thận (ống lượn gần),80% nước và Na+ được hấp thu, K+ được hấp thu gần 100%.Sự hấp thu của giai đoạn này không chịu ảnh hưởng của các hocmon. b)Giai đoạn sau:ở phần còn lại của ống thận (quai Henle, ống lượn xa, ống góp), nước và Na+ được hấp thu theo yêu cầu của cơ thẻ dưới sự điều hòa của hocmon như: -ADH của tuyến yên tăng tái hấp thu nước ở nhánh xuống của quai Henle và ống góp. -Aldosteron của tuyến thượng thận tăng tái hấp thu Na+ ở nhánh lên của quai Henle,ống lượn xa và ống góp, đồng thời còn trao đổi K+ ở ống lượn xa.(Hình 1) Tái hấp thu Na+ là một cơ chế thích nghi của cơ thể trong quá trình điều hòa cân bằng axit-bazơ (xem rối loạn cân bằng axit-bazơ). 2.Chức năng bài tiết: Bài tiết ở ống thận là một hiện tượng chủ động, kết quả của sợ hoạt động tích cực của các tế bào chủ yếu ở đoạn xa của ống thận. Ngoài hoạt động bài tiết các chất điện giải nhằm duy trì cân bằng axit bazơ, ống thận còn bài tiết một số chất khác như axit hữu cơ thơm, axit hippuric, penixilin, PSP(phenol sulfophtalein),….mà cơ chế chưa rõ ràng.Những chất này không những được lọc qua cầu thận mà còn được bài tiết ở ống thận nên nồng độ các chất này ở nước tiểu cao hơn ở trong máu. D-MỘT SỐ XÉT NGHIỆM THĂM DÒ CHỨC NĂNG THẬN Để đánh giá chức năng lọc,tái hấp thu và bài tiết của tổ chức thận, người ta thường dùng hai xét nghiệm sau đây: -Xét nghiệm thanh thải.