Tài liệu Thâm hụt ngân sách và biện pháp tài trợ

http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN LỜI NÓI ĐẦU Ngân sách là một công cụ quản lý vĩ mô của Nhà nước. Thông qua ngân sách tích luỹ và tiêu dùng, xuất và nhập khẩu... .CO Nhà nước sẽ tham gia vào việc điều chỉnh những vấn đề lớn của nền kinh tế như: Thâm hụt ngân sách sẽ gây sức ép làm tăng lãi suất thị trường, do đó cản trở nhu cầu đầu tư của các nhà kinh doanh làm giảm sự tăng trưởng kinh tế, lãi suất tăng làm giá trị đồng nội tệ tăng, dẫn đến tình trạng siêu nhập. Ngoài ra thâm hụt KS ngân sách còn ảnh hưởng tới tình trạng lạm phát, sự ổn định xã hội... Vì vậy ngân sách và vấn đề thâm hụt ngân sách là mối quan tâm sâu sắc của mỗi quốc gia. Để hiểu rõ và nắm vững vấn đề quả là không phải dễ, do đó trong đề sách và biện pháp tài trợ ”. OO án này chỉ đề cập được những vấn đề mang tính chung nhất về “thâm hụt ngân Chắc chắn trong đề án còn nhiều sai sót, em mong nhận được lời góp ý của KIL OB thầy cô. Em xin trân trọng cảm ơn! 1 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN I. NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 1. Ngân sách nhà nước là gì ? Ngân sách nhà nước là một bảng dự toán và thực hiện các khoản thu ,chi tài đầu từ ngày 1/1 đến ngày 31/12 của năm đó). .CO chính của nhà nước trong khoảng thời gian thường là một năm(năm tài chính bắt Ngân sách nhà nước do Quốc hội xem xét và quyết định thông qua tình hình thực hiện ngân sách năm trước,nhiệm vụ thu chi của ngân sách nhà nước năm nay,tình hình bội chi ngân sách nhà nước,các giải pháp bù đắp bội chi ngân KS sách,các khoản nợ nhà nước đến hạn... Về mặt hình thức thì ngân sách nhà nước là một bảng cân đối tổng hợp các khoản thu và chi .Còn về mặt nội dung kinh tế thì ngân sách nhà nước phản ánh các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình phân phối tổng sản phẩm quốc dân và các OO nguồn tiền tệ khác nhằm hình thành và sử dụng quỹ tiền tệ tập chung lớn nhất của nhà nước,thực hiện chức năng nhà nước . Hàm ngân sách đơn giản có dạng sau: B = -G + tY OB Trong đó: B là cán cân ngân sách G là chi tiêu ngân sách tY là thu ngân sách KIL 2. Vai trò của ngân sách Nhà nước Ngân sách nhà nước là một trong những công cụ quản lý kinh tế vĩ mô của nhà nước.Mà nhà nước có vai trò quan trọng trong việc điều tiết nền kinh tế bảo đảm cho nền kinh tế phát triển ổn định,bền vững.Và như vậy ngân sách nhà nước chính là cơ sở tài chính,là nguồn lực để nhà nước thực hiện tốt chức năng của mình. Thông qua ngân sách, nhà nước sẽ điều tiết các quan hệ kinh tế tạo nên sự cân đối giữa tích luỹ và tiêu dùng,giữa xuất khẩu và nhập khẩu,giữa cơ cấu đầu tư 2 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN và cơ cấu tiêu dùng...nhà nước điều tiết thu nhập giữa các thành phần dân cư tạo nên sự công bằng xã hội. Nếu như trước đây ngân sách nhà nước chuyên đảm nhiệm việc bù lỗ,bù giá,bù lương...thì bây giờ nó dành vốn đầu tư cho kết cấu hạ tầng và chi phí cho các .CO nhu cầu khác của xã hội. Vậy ta đã biết thế nào là ngân sách nhà nước và vai trò to lớn của nó trong nền kinh tế ,nhưng nếu quản lý thiếu hiệu quả nó sẽ không phát huy được hết tác dụng,do đó ta sẽ đi tìm hiểu: KS 3. Quản lý ngân sách Nhà nước Quản lý ngân sách nhà nước là một chu trình gồm ba khâu chính sau: -Lập dự toán ngân sách nhà nước -Chấp hành ngân sách nhà nước OO -Quyết toán ngân sách nhà nước Để quản lý tốt ngân sách cần hoàn thành tốt cả ba khâu trên,ta sẽ đi vào cụ thể từng khâu để thấy rõ nhiệm vụ và yêu cầu cần thực hiện. 3.1. Lập dự toán ngân sách Nhà nước OB Việc lập dự toán ngân sách do các cơ quan nhà nước ở trung ương và địa phương thực hiện trong phạm vi quản lý,gửi tới các cơ quan cùng cấp .Sau đó Bộ tài chính sẽ thay mặt Chính phủ trong việc xem xét dự toán thu chi ngân sách của các cơ quan nói trên và dựa trên cơ sở đó sẽ trình Chính phủ bản dự toán ngân sách KIL nhà nước.Cuối cùng Chính phủ sẽ trình Quốc hội xem xét và quyết định. Khi lập dự toán ngân sách nhà nước phải đảm bảo hai yêu cầu sau: -Thứ nhất đảm bảo đúng trình tự và thời gian quy định -Thứ hai đảm bảo việc xây dựng các chỉ tiêu thu,chi ngân sách nhà nước nhà nước phải dựa trên hệ thống,chế độ,các tiêu chuẩn hiện hành có tính chất pháp luật của nhà nước. Ngoài ra,việc lập dự toán ngân sách nhà nước phải dựa vào : 3 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN -Các chủ trương chính sách của nhà nước trong việc phát triển kinh tế-xã hội của đất nước . -Hệ thống chế độ các định mức thu ,chi trong luật ngân sách nhà nước 3.2.Chấp hành ngân sách Nhà nước .CO -Tình hình số liệu có tính chất lịch sử. Dự toán ngân sách nhà nước sau khi được quốc hội thông qua thì các khoản thu chi sẽ trở thành chỉ tiêu pháp lệnh buộc các cấp,các ngành phải thực hiện. *Đối với dự toán thu ngân sách phải đảm bảo thu đủ và kịp thời. KS *Đối với dự toán chi ngân sách phải đảm bảo chi đúng đối tượng,có hiệu quả kinh tế cao. Ngân sách nhà nước ta hiện nay có năm phương thức cấp phát chính: -Gán thu bù chi -Cấp phát lệnh chi tiền OO -Ghi thu ,ghi chi -Cấp phát hạn mức kinh phí -Cấp phát kinh phí uỷ quyền OB Mỗi phương thức đều có ưu nhược điểm riêng ,do đó cần phải tiến hành đồng bộ nhiều giải pháp để thực hiện tốt kế hoạch thu và chi ngân sách. 3.3.Quyết toán ngân sách Nhà nước Đảm bảo đúng trình tự,đi từ cấp dưới lên cấp trên,Bộ tài chính sẽ xem xét và KIL duyệt quyết toán thu chi,sau đó sẽ tổng hợp để trình lên Chính phủ.Chính phủ sẽ trình lên Quốc hội trong kỳ họp cuối năm để duyệt và thông qua. Các báo cáo thu chi ngân sách Nhà nước ở các cấp đều phải được cơ quan kiểm toán nhà nước kiểm tra và xác nhận. Trong quá trình quyết toán ngân sách phải đảm bảo một số yêu cầu sau: -Phải tuân theo chế độ kế toán,pháp lệnh thống kê-kế toán nhà nước đã ban hành. 4 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN -Phải đảm bảo tính tăng cường trách nhiệm cho các đơn vị,các cơ quan tài chính từ trung ương đến địa phương trong việc xem xét và quyết toán ngân sách nhà nước. -Số liệu phục vụ quyết toán phải được kiểm tra đối chiếu,trùng khớp với số 4. Phân cấp ngân sách Nhà nước .CO liệu của kho bạc nhà nước và được kho bạc nhà nước xác nhận. Phân cấp ngân sách nhà nước là việc giải quyết mối quan hệ giữa các cấp chính quyền trong vấn đề quản lý và sử dụng ngân sách nhà nước KS Một là,giải quyết mối quan hệ về quyền lực trong việc ban hành chính sách,ban hành các chế độ thu chi của ngân sách nhà nước Hai là,giải quyết mối quan hệ vật chất trong quá trình phân chia nhiệm vụ về kinh tế - chính trị - xã hội và căn cứ vào các nguồn thu trên từng địa bàn để có OO phương án điều hoà ngân sách một cách thích hợp. Ba là,giải quyết mối quan hệ trong quá trình thực hiện chu trình quản lý ngân sách nhà nước. Nhưng để thực hiện tốt phân cấp ngân sách nhà nước thì trong phân cấp phải OB đảm bảo các nguyên tắc sau: -Phân cấp ngân sách nhà nước phải được tiến hành đồng thời với việc phân cấp về kinh tế và bộ máy hành chính nhà nước -Trong phân cấp ngân sách nhà nước phải đảm bảo được vai trò của ngân KIL sách trung ương và tính độc lập của ngân sách địa phương -Việc phân cấp ngân sách phải đảm bảo sự công bằng giữa các cấp ngân sách. Trong nghị quyết186/HĐBT nguyên tắc phân cấp ngân sách có thêm một số điểm sau: 5 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN Một trong những nguyên tắc quan trọng nhất của quản lý ngân sách nhà nước là phải đảm bảo sự cân đối giữa thu và chi.Tuy nhiên do nhiều tác động khác nhau mà nguồn thu bị hạn chế,trong khi nhu cầu chi lại tăng rất nhanh nên ngân sách nhà nước rơi vào tình trạng thâm hụt. .CO Bản chất vấn đề ở đây là gì ? Nguyên nhân ?Hậu quả của nó ra sao ?ta sẽ đi vào tìm hiểu II. THÂM HỤT NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC VÀ NGUYÊN NHÂN 1. Khái niệm về thâm hụt ngân sách Nhà nước KS Thâm hụt ngân sách nhà nước là tình trạng các khoản thu ngân sách nhỏ hơn các khoản chi.Thâm hụt ngân sách được thể hiện bằng tỉ lệ phần trăm so với GDP(khi tính người ta thường tách riêng các khoản thu mang tính hoán trả trực tiếp như viện trợ,vay nợ ra khỏi số thu thường xuyên và coi đó là nguồn tài trợ cho OO thâm hụt ngân sách) B=T-G B < 0 :Thâm hụt ngân sách (B là hiệu số giữa thu và chi) Một trong những nguyên tắc quan trọng nhất của quản lý ngân sách nhà nước OB là đảm bảo sự cân đối giũa thu và chi.Tuy nhiên do khả năng nguồn thu bị hạn chế và tăng chậm ,thời kỳ vừâ qua(1976 đến nay) các nhu cầu chi lại tăng nhanh nên ngân sách nhà nước mới bội chi kinh niên.Thâm hụt ngân sách cũng là hiện tượng phổ biến ở các quốc gia trên toàn thế giới KIL Người ta phân biệt ba loại thâm hụt là:Thâm hụt cơ cấu,thâm hụt thực tế và thâm hụt chu kỳ. -Thâm hụt ngân sách thực tế:Là thâm hụt khi số chi thực tế vượt số thu thực tế trong một thời kỳ nhất định. -Thâm hụt ngân sách cơ cấu:Là thâm hụt tính toán trong truờng hợp nếu nền kinh tế hoạt động ở mức sản lượng tiềm năng. -Thâm hụt ngân sách chu kỳ:Là thâm hụt ngân sách bị động do sự vận động theo chu kỳ của nền kinh tế thị trường.Thâm hụt chu kỳ xảy ra tự động như nó là 6 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN kết quả của chu kỳ kinh doanh và được tính bằng hiệu số giữa thâm hụt thực tế và thâm hụt cơ cấu. Trong ba loại thâm hụt trên thì thâm hụt cơ cấu phản ánh kết quả hoạt động chủ quan của chính sách tài khoá như : định ra thuế suất,phúc lợi,bảo hiểm...Vì vậy .CO để đánh giá kết quả phải sử dụng thâm hụt cơ cấu. 2. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng thâm hụt ngân sách Thâm hụt ngân sách không phải là ý muốn của bất kỳ chính phủ nào,mà ngược lại tất cả các chính phủ đều hứa hẹn và mong muốn đạt tới sự cân bằng ngân KS sách.Tuy nhiên đây thực sự là một bài toán hóc búa,mà nguyên nhân chủ yếu là do vi phạm một số nguyên tắc thu và chi ngân sách. Ngoài ra,các cuộc khủng hoảng kinh tế cũng dẫn tới tình trạng thâm hụt.Khi đất nước lâm vào khủng hoảng ,GNP thực tế giảm,các khoản thu nhập của chính OO phủ giảm (thuế doanh thu và thu nhập giảm), mà các khoản chi chuyển nhượng lại tăng. Cụ thể,ở các nước tư bản,một mặt để khuyến khích phát triển khu vực kinh tế tư nhân,chính phủ đã tiến hành cải cách hệ thống thuế, theo hướng thu hẹp tỷ lệ OB thuế trực thu,làm cho tổng số thu của ngân sách nhà nước giảm mạnh.Mặt khác,cùng với việc tăng chi cho các nhu cầu xã hội,xây dựng các công trình công cộng,trợ cấp cho các doanh nghiệp tư nhân,nghiên cứu khoa học,thì chi phí quân sự trạng thâm hụt. KIL cũng tăng lên không ngừng,quá sức chịu đựng của ngân sách nhà nước,dẫn đến tình Còn ở Việt Nam,đặc điểm nổi bật của ngân sách nhà nước thời gian qua là chịu ảnh hưởng nặng nề của hoàn cảnh chiến tranh lâu dài và cơ chế quản lý kế hoạch hoá tập trung cao độ.Vì vậy ngân sách nhà nước luôn gặp phải những khó khăn to lớn , trở nên hết sức bị động cả về thu,chi và cân đối. Thu ngân sách nhà nước tăng chậm và không ổn định,nguồn thu từ nội bộ nền kinh tế không đủ chi cho hầu hết các lĩnh vực kinh tế,xã hội và cho sản xuất kinh doanh.Chi ngân sách còn lãng phí ,kém hiệu quả, mà nhu cầu chi tiêu của nhà 7 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN nước thì ngày càng tăng .Hơn nữa,việc quản lý và điều hành ngân sách còn nhiều hạn chế,thể hiện trên tất cả các lĩnh vực:Lập và quyết định dự toán ngân sách,phân bổ ngân sách,kế toán và quyết toán ngân sách..Đó là những nguyên nhân cơ bản nhất dẫn đến tình trạng thâm hụt ngân sách. .CO Ngoài ra,còn có một trường hợp đặc biệt.Lý thuyết cổ điển chỉ ra rằng muốn thăng bằng ngân sách trong thời kỳ suy thoái thì hoặc phải tăng thu hoặc phải giảm chi,song cả hai phương pháp này chỉ ảnh hưởng tới nền kinh tế hai cái “máy hãm” khiến cho nền kinh tế đã trì trệ lại càng trì trệ nặng nề hơn. KS Để tránh ảnh hưởng kìm hãm đó người ta cố tránh bằng cách cố ý thâm hụt ngân sách,sự thiếu hụt ngân sách là động lực và khơi mào cho sự phục hồi kinh tế bằng cách chi tiêu ra nhiều hơn.Nhưng cách này có tác động nguy hiểm đến nền kinh tế của quốc gia,do đó chúng ta phải rất thận trọng trong gây ra thiếu hụt và sự OO thâm hụt ngân sách tạm thời này phải được kiểm soát chặt chẽ trong một giới hạn nhất định Ví dụ như ở Pháp trong quá trình thực hiện các chương trình cải cách đã tiến hành giảm thuế.Việc bãi bỏ thuế đối với các doanh nghiệp lớn và thuế lợi nhuận OB đối với các doanh nghiệp lớn và trung bình đã làm mất nguồn thu của ngân sách nhà nước 14 tỷ Phơrăng .Thu giảm mà chi cho các nhu cầu xã hội lại tăng (năm 1982 tăng 4,6% ) dẫn đến thâm hụt ngân sách Năm Thâm KIL Bảng thâm hụt ngân sách nhà nước Pháp (tỷ Phơrăng) 1981 hụt 85,6 ngân sách 1982 1983 1984 1988 114,4 142,3 139,9 145 3. Tác động của thâm hụt ngân sách Nhà nước đối với nền kinh tế 3.1.Thâm hụt ngân sách và vấn đề thoái lui đầu tư 8 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN Theo “thuyết tương đương” của Ricardo khi có tình trạng thâm hụt ngân sách thì tiết kiệm của dân chúng tăng lên bằng mức thâm hụt.Vì thế sẽ không ảnh hưởng đến lãi suất,không gây cản trở đầu tư. Tuy nhiên qua thực tế ở nhiều nước khi ngân sách nhà nước thâm hụt ,chi .CO tăng ,thu giảm,GNP sẽ tăng lên theo hệ số nhân,nhu cầu về tiền tăng theo.Với mức cung về tiền cho trước,lãi suất sẽ tăng lên,bóp nghẹt một số đầu tư.Kết quả là một phần GNP tăng lên có thể bị mất đi do thâm hụt cao,kéo theo tháo lui đầu tư với quy mô nhỏ nếu trong ngắn hạn và quy mô lớn nếu trong dài hạn.Từ đó làm giảm KS sự tăng trưởng kinh tế . 3.2.Thâm hụt ngân sách - một trong những nguyên nhân gây ra lạm phát Để thấy rõ điều này trước hết ta cần hiểu lạm phát là gì? “Lạm phát là sự tăng lên của mức giá trung bình theo thời gian.” OO Khi ngân sách thâm hụt lớn,chính phủ có thể in thêm tiền để trang trải,lượng tiền danh nghĩa tăng lên là một nguyên nhân gây ra lạm phát.Khi giá cả đã tăng lên thì sự thâm hụt mới lại nảy sinh đòi hỏi phải in thêm một lượng tiền mới và lạm phát tiếp tục tăng vọt.Mà tác hại của lạm phát là rất lớn như phân phối lại thu nhập OB và của cải một cách ngẫu nhiên,gây biến dạng về cơ cấu sản xuất và việc làm trong nền kinh tế...Như vậy, nghĩa là thâm hụt ngân sách nhà nước gián tiếp gây ra các tác động trên làm tổn hại đến nền kinh tế . Tuy nhiên,lạm phát cũng có tác động ngược đến thâm hụt ngân sách nhà KIL nước.Với tác động phân phối lại của cải một cách ngẫu nhiên thì lạm phát cũng làm dễ dàng hơn cho chính phủ trong một chừng mực nhất định: Thứ nhất,Chính phủ có thêm một nguồn thu nhập đó là thuế lạm phát. Thứ hai,Chính phủ có thể được lợi nếu lạm phát làm cho lãi suất danh nghĩa tăng ít hơn bản thân mức tăng của lạm phát. Và như vậy mức thâm hụt ngân sách có thể giảm . 3.3.Tác động của thâm hụt ngân sách tới cán cân thương mại 9 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN Hiệu số giữa xuất khẩu và nhập khẩu trong khoản giao dịch còn gọi là cán cân thương mại.Các hoạt động xuất và nhập khẩu hàng hoá không chỉ được đánh giá thông qua số lượng mà còn được đánh giá thông qua tỷ lệ trao đổi.Tỷ lệ trao đổi ở đây là tỷ số giữa giá hàng xuất khẩu của một nước và giá hàng nhập khẩu ccủa .CO bản thân nước đó .Như vậy ,nếu như giá xuất khẩu tăng lên một cách tương đối so với hàng nhập khẩu thì cán cân thương mại sẽ được tăng cường theo hướng tích cực và ngược lại ( nếu như khối lượng hàng không thay đổi .) Như ta đã phân tích ở trên , tình trạng thâm hụt ngân sách sẽ làm cho lãi suất KS thị trường tăng.Lãi suất tăng làm cho giá trị đồng nội tệ tăng,giá hàng hoá trong nước theo đó cũng tăng làm giảm lượng hàng xuất khẩu.Trong khi tương ứng,hàng hoá của đất nước khác sẽ rẻ tương đối so với nước đó,dẫn tới việc tăng lượng hàng nhập khẩu .Vì vậy ,thâm hụt ngân sách sẽ gây ra tình trạng nhập siêu:Nhập vào lớn OO hơn xuất ra,việc sử dụng hàng hoá sản xuất trong nước bị hạn chế ,sản xuất gặp nhiều khó khăn,tác động không ít tới sự tăng trưởng kinh tế. Nước Mỹ từ những năm 80 khi R.RI GÂN lên làm tổng thống tình trạng thâm hụt ngân sách trở nên trầm trọng,lần đầu tiên trong lịch sử vượt qua con số OB trên 100 tỷ USD,ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế và tình hình xuất nhập khẩu,ta có thể thấy rõ điều đó qua bảng số liệu sau (tỷ USD ) Xuất khẩu KIL Năm 1988 530 Nhập khẩu thâm hụt NSNN 642 155 Để xử lý tình trạng thâm hụt ngân sách có nhiều giải pháp khác nhau,nhưng biện pháp nào ưu việt ,mang lại hiệu quả kinh tế cao thì còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như điều kiện kinh tế,tình hình thực tế mỗi nước.Từ đó mới đưa ra phương thức tài trợ thích hợp, và như vậy chúng ta sẽ nghiên cứu: 10 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN III. TRANG HOẠT ĐỘNG VÀ TÌNH HÌNH THÂM HỤT NGÂN SÁCH THỜI GIAN QUA Ở VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI 1. Ngân sách nhà nước Việt Nam - nạn nhân của cơ chế bao cấp .CO Nền kinh tế Việt Nam trước đây kém phát triển ,thứ nhất do hậu quả của chiến tranh,thứ hai do duy trì cơ chế quản lý kế hoạch hoá tập chung và hệ thống kiếm soát lỏng lẻo. Cả hai yếu tố đó cũng làm cho hoạt động của ngân sách nhà nước mang tính KS chất bao biện và bao cấp trong hầu hết các lĩnh vực của nền kinh tế xã hội .Và trên thực tế ,ngân sách nhà nước là kênh chủ yếu để động viên các nguồn tài chính cấp phát trở lại cho nền kinh tế (từ huy động các nguồn thu đến trang trải các khoản chi,thanh toán nợ nần,đảm bảo kinh phí cho các tổ chức đoàn thể và các nhu cầu xã OO hội ). Trong quá trình thực hiện vai trò của mình,ngân sách nhà nước luôn gặp phải những khó khăn to lớn và trở nên hết sức bị động cả về thu,chi lẫn cân đối. Thu ngân sách nhà nước tăng chậm và không ổn định,nguồn thu từ nội bộ OB nền kinh tế quốc dân không đủ để bao chi cho hầu hết các lĩnh vực kinh tế ,xã hội và cho sản xuất,kinh doanh .Do đó ,phần lớn các khoản cấp phát từ ngân sách nhà nước cho tích lũy và tiêu dùng dựa vào nguồn viện trợ và vay nợ nước ngoài.Để chứng minh ta có bảng số liệu sau KIL Giai đoạn Nguồn viện trợ và vay nợ so với thuNSNN(%) 1960-1975 56,8 1976-1980 38,2 1981-1985 22,4 1986-1990 21,5 11 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN Khu vực kinh tế quốc doanh tuy đóng góp nguồn thu chủ yếu cho ngân sách nhà nước nhưng do cơ chế bao cấp nên nguồn thu này không phản ánh đúng thực chất hoạt động sản xuất kinh doanh và tiềm lực tài chính của các xí nghiệp,nghĩa là nếu loại trừ các khoản nhà nước bao cấp thì hầu như các xí nghiệp quốc doanh .CO không đóng góp gì cho ngân sách nhà nước,mà ngược lại chúng còn ngốn thêm một khoản tiền lớn nhà nước huy động từ các nguồn khác. Khu vực kinh tế ngoài quốc doanh tuy chỉ đóng góp tỷ trọng nhỏ vào ngân sách nhà nước nhưng số thu được cũng chưa tương xứng với kết quả hoạt động của KS khu vực này. Chi ngân sách nhà nước vẫn còn rơi vào tình trạng bị động,lãng phí ,kém hiệu quả.Xuất phát từ sự eo hẹp của nguồn thu,các khoản chi ngân sách nhà nước không đáp ứng được một cách đầy đủ,kịp thời cho các nhu cầu chi tiêu ngày càng OO tăng của nhà nước.Không những thế,cơ chế bao cấp nặng nề qua cấp phát vốn,bù giá,bù lỗ,cấp phát kinh phí tràn lan cho các hoạt động xã hội đã làm cho ngân sách nhà nước luôn luôn trong tình trạng tù túng. Do những sai phạm trong nguyên tắc thu và chi,dẫn đến thu chi mất cân OB đối,hậu quả là ngân sách nhà nước thâm hụt nặng nề,tài trợ thâm hụt ngân sách nhà nước bằng vay nợ đã làm cho tổng số nợ nước ngoài ngày càng tăng. Cơ cấu thu chi ngân sách nhà nước bình quân từ 1984-1988 Chi NSNN(%GDP) Từ XNQD: 7,8 Chi thường xuyên:10,6 Thuế: Chi đầu tư: 5,8 Tổng chi: 16,4 Bội chi : -5,6 KIL Thu NSNN (%GDP) 3 Tổng thu: 10,8 12 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN Từ 1989,những nỗ lực cải cách đã được thực hiện và phát huy tác dụng.Việc tự do hoá giá cả lãi suất kết hợp với những thay đổi lớn trong thu chi ngân sách nhà nước đã làm cho hoạt động của ngân sách nhà nước trở nên chủ động hơn và phản ánh đúng thực chất hơn. .CO Về thu,đã xoá bỏ hình thức thu ngoài thuế từ khu vực kinh tế quốc doanh,thay vào đó,một hệ thống thuế mới áp dụng cho tất cả các thành phần kinh tế đã ra đời (ngày 8/ 8/1990 ). Hội đồng nhà nước đã công bố đồng thời ba đạo luật về thuế :-Luật thuế doanh thu KS -Luật thuế lợi tức -Luật thuế tiêu thụ Cho tới nay ,thu từ thuế chiếm trên 80% tổng số thu ngân sách. Về chi đã xoá bỏ các hình thức bao cấp qua bù lỗ,bù giá...áp dụng chế độ tỷ OO giá cho các loại giá vật tư và máy móc thiết bị,tạo ra cơ sở ổn định cho hệ thống giá cả của nền kinh tế. Vì vậy mức thâm hụt ngân sách đã giảm đáng kể. OB Bảng số liệu thâm hụt NSNN so với thu nhập quốc dân sản xuất(%) Giai đoạn 1976-1980 28,2 1981-1985 14,1 1986-1990 13,2 KIL Năm Thâm hụt NSNN 1990 1991 1992 1993 1994 Tổng thu 14,7 13,5 19,0 22.3 25,4 Tổng chi 22,8 17,2 22,7 28,5 28,1 Thâm hụt -8,1 -3,7 -3,7 -6,2 -2,7 13 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN Cơ chế quản lý ngân sách nhà nước thực chất là phân quyền ngân sách,làm cho nguồn thu ngân sách nhà nước bị xé lẻ ,các khoản thu bị phân tán,nhiều mục tiêu kinh tế - xã hội do tất cả các cấp ngân sách chi gây ra tình trạng chồng chéo ,nên hoạt động của ngân sách kém hiệu quả và gây khó khăn cho việc kiểm soát .CO của nhà nước.Ngoài ra,vai trò thống nhất quản lý và điều hành ngân sách nhà nước không được đảm bảo,trong khi ngân sách trung ương bội chi thì ngân sách một số địa phương lại bội thu,nhưng nhà nước không điều hoà được và ngân sách nhà nước vẫn thâm hụt lớn. KS 2. Ngân sách và tình hình thâm hụt ngân sách ở một số nước tư bản Ngân sách các nước tư bản cũng rơi vao tình trạng thâm hụt nặng nề với những đặc điểm chủ yếu sau đây: -Một là,số lần bội chi trong mỗi giai đoạn ngày càng tăng .Nếu giai đoạn OO 1920 - 1940 ngân sách nhà nước Mỹ có 10 lần bội chi ,thì đến giai đoạn 1950 1970 đã lên tới 16 lần và từ 1970 tới nay rơi vào tình trạng bội chi liên tục.Nước ý trong suốt 15 năm ( từ 1965 đến 1980 ) không năm nào là không thâm hụt ngân sách nhà nước,ở Đức, Anh và một số nước khác tình trạng này cũng phổ biến. OB -Hai là, khối lượng bội chi ngày càng lớn, ở Mỹ giai đoạn 1930 - 1979,tổng số thâm hụt ngân sách tăng từ 17,6 tỷ USD nhảy vọt lên 300 tỷ USD.Tuy nhiên , tình trạng thâm hụt ngân sách trở nên trầm trọng nhất và thực sự được coi là căn bệnh hiểm nghèo của nền kinh tế Mỹ bắt đầu từ những năm 80 và ngày càng tăng KIL Cụ thể mức thâm hụt như sau: Giai đoạn Mức thâm hụt NSNN (tỷ USD) 1930-1940 17,6 1950-1960 31,2 1970-1979 300 14 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN Mức thâm hụt những năm 80 Năm Mức thâm hụt 100 1986 210 1988 155 1991 159 KS 1982 .CO NSNN(tỷ USD) Tình hình thâm hụt ngân sách cũng rất trầm trọng ở Pháp, ý , Đức và nhiều nước khác.Pháp trong 11 năm ( từ 1977 - 1988 ) mức thâm hụt tăng 8 lần ,ở Đức OO mức bội chi năm 1985 là 39,2 tỷ Mác,năm 1988 là 65,5 tỷ. Tuy nhiên ở Anh và Nhật,tình trạng bội chi ngân sách nhà nước mấy năm gần đây có được cải thiện hơn ,những năm 80 chính phủ đã giảm được số bội chi,đặc biệt năm 1989 còn bội thu 7 tỷ bảng. OB -ba là, tỷ trọng mức bội chi so với GDP ngày càng cao. Đây là một chỉ tiêu quan trọng để đánh giá mức độ trầm trọng của bội chi ngân sách nhà nước và ảnh hưởng của nó tới nền kinh tế.Bảng số liệu dưới đây sẽ cho thấy chiều hướng tăng lên rõ rệt của tỷ trọng thâm hụt ngân sách ở một số nước. 1964-69 1970-73 1974-76 1980 1982 1987 Mỹ -0,0 -0,2 -1,6 -1,2 -5,1 -3,0 Anh -0,9 KIL Tỷ lệ thâm hụt ngân sách nhà nước so với GDP (%) -0,7 -4,6 -3,7 -2,5 -2,2 ý -2,8 -5,4 -9,5 -12,4 -13 Nước Bình quân các năm -11,4 15 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN Pháp +0,4 +0,8 -0,8 +0,3 -2,6 -3,0 Đức -0,2 +0,3 -5,0 -3,5 -3,9 -2,5 Nhật -2,7 -0,2 -6,2 -4,0 -7,1 -0,5 .CO Ta thấy,tuỳ từng nước tỷ lệ thâm hụt ngân sách so với GDP có khác nhau ,trong đó có một số nước có xu hướng giảm được bội chi như Anh,Nhật song nhìn chung tỷ lệ thâm hụt tăng lên rõ nét từ những năm 70 sang đến những năm 80.Nhiều nước như Mỹ,Đức,Pháp rất khó có khả năng thu hẹp được tỷ trọng này. KS -Bốn là,thâm hụt ngân sách thể hiện ở tất cả các cấp ngân sách (bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. Những vấn đề trên đây tuy thuộc về lịch sử phát triển của nền tài chính tư bản chủ nghĩa ,nhưng chúng cũng là cơ sở để khẳng định sự bất lực của các nhà OO nước tư bản ở mọi thời kỳ đối với thực trạng của ngân sách nhà nước. Thật vậy,từ các thế kỷ trước sang đến tận thế kỷ thứ XX,sự thâm hụt ngân sách không những không được loại trừ ,mà còn có xu hướng trầm trọng thêm. Tuỳ tình hình mỗi nước mà chính phủ các nước đó sẽ đưa ra các biện pháp nghiệp vụ vay nợ ... OB để bù đắp thâm hụt ngân sách. Có thể là phát hành thêm tiền hoặc tiến hành các Do thâm hụt ngân sách lớn,số vay nợ hàng năm cộng với số nợ các năm trước ngày càng chồng chất.Trên thực tế ,các chính phủ rất khó có khẳ năng thanh KIL toán,nếu không thực hiện biện pháp vay nợ mới để trả nợ cũ. Năm 1987,tổng số nợ của Ý chiếm 93% GDP ,ở Mỹ,mặc dù tỷ lệ khối lượng chỉ chiếm 31% so với GDP nhưng tổng số nợ đã lên tới trên 2000 tỷ USD,gấp khoảng 4 lần tổng số thu hàng năm từ ngân sách nhà nước.Số tiền trả hàng năm từ ngân sách nhà nước cho các khoản lãi của nợ nhà nước Mỹ cũng rất lớn , giai đoạn 1939-1979 bình quân mỗi năm khoảng 16 tỷ USD ,đến 1984 ,số tiền lãi phải trả đã tăng lên 144,5 tỷ USD . 16 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN Như vậy nợ nhà nước thực sự là một gánh nặng,để giảm bớt gánh nặng đó cần tìm hiểu và đưa ra phương pháp tài trợ thích hợp nhất. IV. GÁNH NẶNG THỰC SỰ CỦA NỢ CÔNG VÀ PHƯƠNG TRÌNH 1. Gánh nặng thực sự của nợ công .CO TÀI TRỢ THÂM HỤT NGÂN SÁCH CỦA CHÍNH PHỦ Xuất phát từ phương trình kinh tế tính tổng sản phẩm quốc nội theo phương pháp luồng sản phẩm: GDP = C + I +G +XN (1) KS Trong đó: GDP là tổng sản phẩm quốc nội C là tiêu dùng cuối cùng của hộ gia đình I là đầu tư cuối cùng của các hãng kinh doanh G là chi tiêu về hàng hoá và dịch vụ của chính phủ OO XN là xuất khẩu ròng,XN = xuất khẩu - nhập khẩu Cộng T vào hai vế phương trình (1) ta có: GDP +T = C + I +G + XN + T (GDP - C - T )+ (T - G) = I + XN T-G: OB GDP - C -T :Là tiết kiệm tư nhân,ký hiệu là S Là tiết kiệm của chính phủ KHi đó phương trình trên trở thành: T - G = I + XN - S (2) KIL S + (T - G) = I + XN (3) Tiết kiệm của chính phủ tương tự như thặng dư ngân sách chính phủ ( T > G) và thâm hụt ngân sách ( T < G ) làm giảm tiết kiệm quốc dân . Như vậy qua phương trình (3) cho thấy thâm hụt ngân sách nhà nước làm giảm tiết kiệm quốc dân ,và đầu tư trong nước của tư nhân chỉ có thể được duy trì ở mức cao hơn tiết kiệm quốc dân (bằng tổng tiết kiệm tư nhân và tiết kiệm chính phủ ) khi đi vay ở nước ngoài. Mỗi khi chính phủ chi tiêu quá số thu nhập về thuế 1 17 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN đồng thì chính phủ phải tài trợ thâm hụt của mình bằng cách phát hành thêm một đồng nữa trong công nợ của chính phủ. Quy mô của gánh nặng nợ chính phủ tuỳ thuộc vào việc số nợ ban đầu được tạo ra để tài trợ cho mục đích nào của nền kinh tế ? Để tài trợ cho tiêu dùng hay cho .CO các dự án đầu tư ? Nếu chính phủ trả nợ để thực hiện một dự án có thể sinh lời trong một thời gian dài,thì lợi tức thu được từ dự án ấy có thể dùng để thanh toán lãi vay trong và ngoài nước. KS Còn nếu số nợ được tạo ra để chi trả cho tiêu dùng đương thời,thì không có một lợi tức nào sinh ra để trả lãi cho các khoản vay,và đây chính là gánh nặng thực sự của nợ công và Chính phủ sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc giải quyết nợ nần. Có nhiều phương thức khác nhau để tài trợ cho thâm hụt ngân sách nhà OO nước ,nhưng chúng đều phải dựa trên những cơ sở nhất định.Vấn đề đặt ra là phải xác định cho đúng các yếu tố tạo nên nền tảng đó.Để làm được điều này chúng ta cần nghiên cứu, xem xét “phương trình tài trợ thâm hụt ngân sách của chính phủ”. 2. Phương trình tài trợ thâm hụt ngân sách của chính phủ OB Giả định rằng chi tiêu chính phủ chia làm hai phần:chi tiêu cho hàng hoá và dịch vụ,chi trả lãi (iB) trong đó : i là lãi xuất danh nghĩa về trái phiếu của chính phủ B là giá trị danh nghĩa của các trái phiếu mà chính KIL phủ chưa phải thanh toán. Những nguồn thu nhập của chính phủ là: Thu nhập về thuế (T ) chưa khấu trừ các khoản thanh toán chuyển nhượng Phát hành thêm trái phiếu ( chính phủ ( B ) và phát hành thêm công nợ bằng tiền của H )- Bộ phận này gồm:Tiền mặt do chính phủ nắm giữ, tiền dự trữ trong các ngân hàng được gọi là lượng tiền cơ sở,ký hiệu là H. Như vậy cả B và H đều là công nợ của chính phủ nhưng có điểm khác là các trái phiếu ( B ) được trả lãi,còn lượng tiền cơ sở ( H ) thì không được trả. 18 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN Ta có thể thiết lập công thức sau: G - T + iB = B + P P H (4) P .CO G - T được gọi là số thâm hụt cơ bản, tức là số thâm hụt mà chính phủ phải trang trải,không kể những khoản lãi phải trả cho những trái phiếu chưa đến hạn thanh toán. Do G và T được biểu thị bằng số tiền thực tế,vì vậy để đảm bảo tính thống KS nhất của các tài liệu nghiên cứu trong phương trình ( 4 ) thì các số hạng còn lại ta phải chia chúng cho mức giá cả. Vế bên trái của phương trình cho thấy hai phương pháp có thể dùng để tài trợ tổng số thâm hụt ngân sách của chính phủ: OO Thứ nhất,là phát hành thêm các trái phiếu của chính phủ Thứ hai,là phát hành thêm khối lượng tiền cơ sở. Vì vậy,phương trình ( 4 ) được gọi là phương trình biểu thị tài trợ thâm hụt ngân sách của chính phủ . OB Kinh nghiệm quốc tế cho thấy ảnh hưởng kinh tế vĩ mô của tình trạng thâm hụt ngân sách nhà nước tuỳ thuộc vào cách thức bù đắp những khoản thâm hụt này. đến lạm phát. KIL Bù đắp thâm hụt chủ yếu bằng tín dụng ngân hàng (phát hành tiền ) sẽ dẫn Bù đắp thâm hụt bằng vay nợ cũng có nhiều hạn chế,nếu chính phủ vay trong nước quá nhiều sẽ đẩy lãi suất lên cao và tháo lui đầu tư của khu vực tư nhân,nếu vay nợ nước ngoài nhiều sẽ dẫn đến khủng hoảng nợ. Do đó,để tài trợ thâm hụt ngân sách nhà nước một cách có hiệu quả không chỉ đơn giản là việc đưa các biện pháp tài trợ vào áp dụng mà cần phải sử dụng chúng một cách đúng lúc,đúng chỗ sao cho hợp lý nhất. 19 http://kilobooks.com THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN Và nghệ thuật điều tiết vĩ mô là phải giữ cách tài trợ trong phạm vi cho phép để tránh khả năng dẫn đến khủng hoảng kinh tế. V. ĐỊNH HƯỚNG TÀI TRỢ THÂM HỤT NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC Để khắc phục tình trạng thâm hụt ngân sách nhà nước,tuỳ theo bối cảnh,theo pháp khác nhau như: Phát hành tiền Vay trong nước hoặc vay nước ngoài .CO tình hình kinh tế từng nước mà người ta có thể sử dụng một,hai hay nhiều biện KS Tăng thuế hoặc tăng các nguồn thu khác của Chính phủ Cắt giảm chi tiêu (kể cả chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển ) Trong đó ,ba giải pháp đầu được xem như những giải pháp “cấp tiến” vì nó không trực tiếp cắt giảm quyền lợi của bất kỳ bộ phận nào trong xã hội.Mặt khác OO nó lại hướng vào việc tăng nguồn tài chính cho nên khá dễ triển khai. Trong khi đó,giải pháp thứ tư được mệnh danh là “bảo thủ” vì nó nhằm vào cắt giảm chi tiêu.Do đó,giải pháp này sẽ bị các ban ngành ,địa phương hoặc đơn vị có ngân sách dự kiến bị cắt giảm lên tiếng phản đối,cản trở hoặc tìm cách gian OB lận,đồng thời tổng nhu cầu xã hội cũng bị co hẹp lại. Sau đây chúng ta sẽ đi vào phân tích các biện pháp tài trợ cụ thể để thấy được ưu điểm cũng như nhược điểm của từng biện pháp và biện pháp nào sẽ mang lại hiệu quả cao? KIL 1. Phát hành tiền để bù đắp thâm hụt ngân sách Khi ngân sách nhà nước thâm hụt,Chính phủ có thể tài trợ số thâm hụt của mình bằng cách phát hành thêm lượng tiền cơ sở,đặc biệt là trong trường hợp nền kinh tế đất nước suy thoái.Khi sản lượng thực tế thấp hơn mức sản lượng tiềm năng thì việc tài trợ số thâm hụt của chính phủ bằng cách phát hành thêm lượng tiền cơ sở sẽ góp phần thực hiện những mục đích của chính sách ổn định hoá kinh tế thông qua việc đưa nền kinh tế tiến đến gần mức sản lượng tiềm năng mà không gây lạm phát. 20