Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Tập tục hôn nhân của một số dân tộc xuyên biên giới việt – trung...

Tài liệu Tập tục hôn nhân của một số dân tộc xuyên biên giới việt – trung

.PDF
120
171
79

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- ĐÀO THỊ HUYỀN TRANG TẬP TỤC HÔN NHÂN CỦA MỘT SỐ DÂN TỘC XUYÊN BIÊN GIỚI VIỆT – TRUNG LUẬN VĂN THẠC SỸ Chuyên ngành: Châu Á học Hà Nội - 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- ĐÀO THỊ HUYỀN TRANG TẬP TỤC HÔN NHÂN CỦA MỘT SỐ DÂN TỘC XUYÊN BIÊN GIỚI VIỆT – TRUNG Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Châu Á học Mã số: 603150 Người hướng dẫn: TS. NGHIÊM THÚY HẰNG Hà Nội - 2014 Công trình được hoàn thành tại: KHOA ĐÔNG PHƢƠNG HỌC - ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN Người hướng dẫn khoa học: TS. Nghiêm Thúy Hằng Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Phản biện 1: PGS.TS Bùi Minh Đạo Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam Phản biện 2: TS. Nguyễn Thị Ngọc Hoa Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn Luận văn đƣợc bảo vệ tại Hội đồng chấm luận văn, họp tại Khoa Đông Phƣơng Học - Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ngày 6 tháng 6 năm 2014. XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG PGS.TS. Đỗ Thu Hà Có thể tìm hiểu thông tin luận văn tại: Trung tâm thông tin thƣ viện Đại học Quốc gia Hà Nội LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến tất cả các thầy, cô giáo đã giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài. Đồng thời, tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn trân trọng nhất đến các thầy, cô giáo trong Hội đồng chấm luận văn Thạc sĩ này của tôi – những người sẽ nhìn nhận, đánh giá công trình nghiên cứu của tôi từ những góc độ khoa học và chắc chắn sẽ cho tôi những nhận xét, đóng góp xác đáng nhất. Đặc biệt, cho phép tôi gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến TS. Nghiêm Thúy Hằng người đã trực tiếp hướng dẫn và tận tình giúp đỡ tôi hoàn thành bản luận văn này. Xin chân thành cảm ơn! Học viên Đào Thị Huyền Trang LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của cá nhân tôi. Kết quả nêu trong luận văn là trung thực và không sao chép từ bất kỳ công trình nào khác. Nếu có gì gian dối tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, ngày tháng năm 2014 Học viên cao học Đào Thị Huyền Trang MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 4 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................................. 4 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề.................................................................................................. 5 3. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................................... 9 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 10 5. Phạm vi tƣ liệu .................................................................................................................. 10 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................................. 11 7. Kết cấu của luận văn ........................................................................................................ 11 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN CÁC DÂN TỘC NGHIÊN CỨU .................................................................................................................................................. 12 1.1. Cơ sở lý thuyết ................................................................................................................. 12 1.1.1. Các khái niệm liên quan ............................................................................................ 12 1.1.1.1. Dân tộc .................................................................................................................. 12 1.1.1.2. Dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung. .................................................................. 14 1.1.1.3. Hôn nhân ............................................................................................................... 15 1.1.1.4. Tập tục hôn nhân ................................................................................................... 17 1.1.2. Các lý thuyết liên quan .............................................................................................. 17 1.1.2.1. Lý thuyết sinh thái văn hóa (cultural ecology)...................................................... 17 1.1.2.2. Lý thuyết biến đổi văn hóa .................................................................................... 19 1.1.2.3. Lý thuyết giao lưu, tiếp biến văn hóa (Acculturtion) ............................................ 20 1.2. Tổng quan về một số dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung. ...................................... 21 1.2.1. Khái quát chung về các dân tộc nghiên cứu. ........................................................... 21 1.2.1.1. Dân tộc Nùng ở Việt Nam và người Nùng Đức Tịnh thuộc dân tộc Choang ở Trung Quốc. ....................................................................................................................... 21 1.2.1.2. Dân tộc Dao ở Việt Nam và Trung Quốc ............................................................. 23 1.2.2. Một số lý giải về nguồn gốc và quá trình di cư của của một số dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung được nghiên cứu. .................................................................................... 26 1.2.2.1. Lý giải nguồn gốc và quá trình di cư của dân tộc Nùng Việt Nam và dân tộc Nùng Đức Tịnh thuộc dân tộc Choang Trung Quốc. .................................................................. 26 1.2.2.2. Lý giải nguồn gốc và quá trình di cư của dân tộc Dao Việt Nam và dân tộc Dao Trung Quốc. ....................................................................................................................... 31 1.2.3. Đặc điểm của một số dân tộc xuyên biên giới Việt - Trung. ................................... 37 1 1.2.3.1. Các dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung có quan hệ họ hàng ngôn ngữ. ........... 37 1.2.3.2. Các dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung có quan hệ địa lý cư trú..................... 40 CHƢƠNG 2: TẬP TỤC HÔN NHÂN TRUYỀN THỐNG CỦA MỘT SỐ DÂN TỘC XUYÊN BIÊN GIỚI VIỆT – TRUNG ................................................................................. 43 2.1. Tập tục hôn nhân của tộc ngƣời Dao ............................................................................ 43 2.1.1. Quan niệm hôn nhân ................................................................................................. 43 2.1.1.1. Người Dao ở Việt Nam .......................................................................................... 45 2.1.1.2. Người Dao ở Trung Quốc ..................................................................................... 46 2.1.2. Quy tắc cư trú sau hôn nhân ..................................................................................... 48 2.1.2.1. Người Dao ở Việt Nam .......................................................................................... 51 2.1.2.2. Người Dao ở Trung Quốc .................................................................................... 51 2.1.3. Các nghi lễ hôn nhân ................................................................................................. 53 2.1.3.1. Người Dao ở Việt Nam ......................................................................................... 53 2.1.3.2. Người Dao ở Trung Quốc .................................................................................... 56 2.2. Tập tục hôn nhân của ngƣời Nùng ở Việt Nam và ngƣời Nùng Đức Tịnh thuộc dân tộc Choang của Trung Quốc ................................................................................................. 58 2.2.1. Quan niệm hôn nhân ................................................................................................. 58 2.2.1.1. Người Nùng ở Việt Nam ........................................................................................ 58 2.2.1.2. Người Nùng Đức Tịnh thuộc dân tộc Choang ở Trung Quốc .............................. 60 2.2.2. Quy tắc cư trú sau hôn nhân ..................................................................................... 62 2.2.2.1. Người Nùng ở Việt Nam ....................................................................................... 62 2.2.2.2. Người Nùng Đức Tịnh thuộc dân tộc Choang ở Trung Quốc ............................. 62 2.2.3. Các nghi lễ hôn nhân ................................................................................................. 63 2.2.3.1. Người Nùng ở Việt Nam ....................................................................................... 63 2.2.3.2. Người Nùng Đức Tịnh thuộc dân tộc Choang ở Trung Quốc ............................. 67 2.3. Những tương đồng, khác biệt và nguyên nhân trong tập tục hôn nhân các tộc người xuyên biên giới Việt Trung. .................................................................................................... 70 2.3.1. Những tương đồng và nguyên nhân. ........................................................................ 72 2.3.2. Những khác biệt và nguyên nhân ........................................................................... 75 CHƢƠNG 3: BIẾN ĐỔI TẬP TỤC HÔN NHÂN CỦA MỘT SỐ DÂN TỘC XUYÊN BIÊN GIỚI VIỆT – TRUNG VÀ VẤN ĐỀ ĐẶT RA HIỆN NAY .................................... 80 3.1. Những biến đổi cơ bản. ................................................................................................... 80 3.1.1. Quan niệm hôn nhân ................................................................................................... 80 3.1.2. Thay đổi về quy tắc cư trú sau hôn nhân .................................................................. 86 2 3.1.3. Thay đổi trong nghi lễ hôn nhân ................................................................................. 87 3.2. Nguyên nhân biến đổi ..................................................................................................... 88 3.2.1. Yếu tố kinh tế: ............................................................................................................. 88 3.2.2. Quá trình tiếp xúc, giao lưu văn hóa: ......................................................................... 90 3.2.3. Thực hiện luật hôn nhân và gia đình: ......................................................................... 91 3.3. Vấn đề đặt ra và một số kiến nghị nhằm giữ gìn bảo tồn và phát huy văn hóa ở một số dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung . ............................................................................ 92 3.3.1. Vấn đề đặt ra .............................................................................................................. 92 3.3.2. Một số kiến nghị để giữ gìn bảo tồn và phát huy văn hóa ở một số dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung. ......................................................................................................... 95 3.3.2.1. Phát triển kinh tế- một trong những nhân tố quyết định phát triển văn hóa các dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung. ............................................................................... 95 3.3.2.2. Nâng cao năng lực lãnh đạo của hệ thống chính trị cơ sở. .................................. 98 3.3.2.3. Kế thừa và phát huy những giá trị tốt đẹp, hợp lý của luật tục ở từng dân tộc. ... 99 3.3.2.4.Tiếp tục nâng cao sự nghiệp giáo dục, nâng cao dân trí và trình độ học vấn của các dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung........................................................................ 100 3.3.2.5. Một số kiến nghị về vấn đề văn hóa. ................................................................... 100 KẾT LUẬN ........................................................................................................................... 107 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 110 3 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc (54 dân tộc), cũng như mọi quốc gia khác trên thế giới, văn hóa Việt Nam được hình thành và phát triển chủ yếu dựa trên cơ sở của các cộng đồng tộc người chung sống trên cùng một lãnh thổ Việt Nam. Sự đa dạng và phong phú của nền văn hóa Việt Nam là kết quả đóng góp của các dân tộc đó. Điều này cũng là một trong những yếu tố góp phần cho văn hóa Việt Nam “ hòa nhập nhưng không hòa tan” “ phát triển nhưng vẫn đậm đà bản sắc dân tộc”. Việt Nam và Trung Quốc là hai quốc gia có mối quan hệ gắn bó bang giao lâu đời. Do chiến tranh loạn lạc và một số nguyên nhân lịch sử - xã hội, một số dân tộc ở nơi khác đã di cư đến sinh sống ở cả khu vực Miền Nam Trung Quốc và Miền Bắc Việt Nam, hoặc một số cư dân ở Miền Nam Trung Quốc đã di cư xuống Miền Bắc Việt Nam và ngược lại, tạo nên những cộng đồng dân tộc có mặt ở cả hai quốc gia Trung Quốc và Việt Nam, được gọi là các dân tộc xuyên biên giới Việt- Trung. Do dân tộc học là vấn đề nhạy cảm, giới nghiên cứu của hai nước thông thường chỉ tập trung nghiên cứu những tộc người, những nhóm địa phương cư trú trên lãnh thổ của nước mình, ít khi tiến hành nghiên cứu so sánh với cũng vẫn tộc người ấy ở quốc gia láng giềng. Việc nghiên cứu so sánh như vậy có ý nghĩa quan trọng cả về lý luận và thực tiễn, nó góp phần làm sáng tỏ nét kế thừa cũng như biến đổi của văn hóa, xã hội, tập tục của cùng một tộc người trong những bối cảnh lịch sử-xã hội khác nhau, những nghiên cứu như vậy rất quan trọng trong việc chỉ ra mối quan hệ giữa văn hóa với xã hội, văn hóa với chính trị, văn hóa với truyền thống…Điều này nếu chỉ tiến hành điều tra nghiên cứu trong phạm vi mỗi nước thì khó lòng làm sáng tỏ được. Hôn nhân là một trong những vấn đề rất cơ bản và rất quan trọng của văn hóa - xã hội. Việc nghiên cứu so sánh tập tục hôn nhân của các dân tộc xuyên biên giới Việt- Trung có tầm quan trọng đặc biệt, phần nào làm rõ truyền thống và các biến đổi hiện đại của các vấn đề văn hóa, xã hội. Chính điều này góp 4 phần nâng cao hiểu biết trong việc tìm hiểu văn hóa của mỗi nước, cung cấp cứ liệu để hoạch định và điều chỉnh các chính sách văn hóa, xã hội đồng thời góp phần làm bền chặt thêm tình hữu nghị truyền thống Việt - Trung. Trong quá trình học, tôi cảm thấy yêu thích lĩnh vực văn hóa, muốn thông qua quá trình làm luận văn tìm hiểu sâu thêm về lĩnh vực văn hóa, tích lũy tri thức và kinh nghiệm để có thể làm việc trong lĩnh vực giảng dạy và nghiên cứu văn hóa. Xuất phát từ tầm quan trọng của vấn đề và hứng thú của bản thân, tôi quyết định chọn đề tài “Tập tục hôn nhân của một số dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung” làm đề tài luận văn bậc Thạc sĩ. Vì trong khuôn khổ giới hạn của luận văn thạc sĩ tác giả chỉ tập trung nghiên cứu tập tục hôn nhân của hai nhóm dân tộc chính là Nùng (Việt Nam) 德靖(侬)Nùng Đức Tịnh thuộc dân tộc Choang Trung Quốc và nhóm Dao (Việt Nam) – Dao (Trung Quốc). Việc lựa chọn hai nhóm dân tộc này do các nhóm này có số lượng cư dân đông đảo, đặc điểm cư trú cơ bản giống nhau và có nhiều nét tương đồng trong lịch sử mà vẫn còn lưu giữ được cho đến ngày nay. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Đề tài tập tục hôn nhân của các dân tộc thiểu số được khá nhiều các học giả của hai nước Việt Nam và Trung Quốc quan tâm. *Nghiên cứu chung về vấn đề tập tục hôn nhân của các dân tộc thiểu số Trung Quốc có những tác phẩm như: - 严汝娴《中国少数民族婚姻家庭》,北京:中国妇女出版社,1986 年 1 月版 (Nghiêm Nhữ Nhàn; Hôn nhân gia đình dân tộc thiểu số Trung Quốc, NXB Phụ nữ Trung Quốc, Bắc Kinh, 1/1986) đã khái quát về phong tục tập quán hôn nhân và gia đình của một số dân tộc thiểu số tại Trung Quốc. Đây là một trong những tác phẩm nghiên cứu khá sớm về dân tộc thiểu số tại Trung Quốc. Mặc dù tác phẩm đã bước đầu khái quát được vấn đề hôn nhân gia đình 5 của một số dân tộc thiểu số Trung Quốc những nó mới chỉ dừng lại ở những nét giới thiệu ban đầu. - 宏红贵教授《少数民族习惯法》,长春:吉林教育出版社,1990 年 8 月版 (Phạm Hồng Quý , Luật tục dân tộc thiểu số, NXB giáo dục Cát Lâm, Trường Xuân, Tháng 8/1990) đã tiến hành nghiên cứu luật tục hôn nhân, gia đình. Ông nghiên cứu ở các phương diện phạm vi hôn nhân, nguyên tắc kết hôn, quan niệm về chia tay cũng như việc phân chia tài sản của một số dân tộc thiểu số, trong đó việc xử lý tài sản trong hôn nhân là trọng tâm nghiên cứu. Phương pháp nghiên cứu chính mà giáo sư sử dụng là phương pháp tổng hợp và quy nạp. Ngay từ những năm 1972 Marilyn J.Gregerson với cuốn Các dân tộc thiểu số ở Việt Nam do Phạm Khắc Hồng dịch hay tác giả Lã Văn Lô với Bước đầu tìm hiểu các dân tộc thiểu số ở Việt Nam trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1973. - Khổng Diễn, Bùi Minh Đạo (chủ biên), Dân tộc Việt Nam thế kỷ XX và những năm đầu thế kỷ XXI, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 2003. Tác phẩm đã tổng kết của một số chuyên gia về những vấn đề kinh tế truyền thống, nông nghiệp, sở hữu đất đai, thiết chế xã hội, hệ thống thân tộc, dân số, gia đình, luật tục, tri thức địa phương, tôn giáo, văn hóa vật chất, ăn uống, giao tiếp ngôn ngữ...Trong tác phẩm chỉ có duy nhất dân tộc Chăm được tổng kết nghiên cứu cụ thể. Mặc dù chưa phản ánh được đầy đủ nhưng đây được đánh giá là một trong những tác phẩm đầu ngành về dân tộc ít người và là nền tảng thúc đẩy nghiên cứu dân tộc thiểu số phát triển. Nhiều tác giả (2012), Hôn nhân và gia đình các dân tộc thiểu số Việt Nam, NXB Văn hóa dân tộc, Hà Nội. Đây là tác phẩm được nghiên cứu dưới nguồn hỗ trợ của nhà nước, chính phủ Việt Nam nhằm bảo tồn, phát huy giá trị truyền truyền thống của các dân tộc. Trong cuốn sách này các tác giả tập trung giới 6 thiệu tập tục hôn nhân, gia đình của một số các dân tộc Nùng, Khơ me....Tác phẩm cũng được ghi nhận và đánh giá khá tốt về chất lượng nội dung. *Nghiên cứu tập tục hôn nhân về từng dân tộc cụ thể 高其才《瑶族习惯法 》,北京,清华大学出版社,2008 年 7 月 1 日 (Cao Kỳ Tài, Luật tục dân tộc Dao, NXB Đại học Thanh Hoa, Bắc Kinh, 1/7/2008) đã tập trung nghiên cứu là dân tộc Dao với tập tục hôn nhân đa dạng và độc đáo. Tác giả đi sâu vào tìm hiểu, phân tích nghiên cứu về: phạm vi thông hôn, chế độ hôn nhân, trình tự kết hôn, thừa kế tài sản và phụng dưỡng của người Dao. Đây là một trong những tác phẩm được giới học giả và nghiên cứu Trung Quốc tác phẩm được đánh giá khá cao. - Bế Viết Đẳng, Nguyễn Khắc Tụng, Nông Trung, Nguyễn Nam Tiến, Người Dao ở Việt Nam, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1971. Tác phẩm có 8 chương, tương ứng với từng chương là: mấy nét chung về người Dao, các hình thái kinh tế, sinh hoạt vật chất, sinh hoạt xã hội, một số tục lệ chủ yếu trong đời sống của người Dao, tôn giáo tín ngưỡng, văn hóa nghệ thuật và tri thức dân gian và cuối cùng là những biến đổi trong đời sống và sinh hoạt của người Dao sau năm 1945. Vấn đề hôn nhân của người Dao được đề cập trong chương 5 với tư cách là một trong những tập tục quan trọng trong đời sống của dân tộc này. Tuy nhiên nó cũng chỉ dừng lại ở những nét khái quát bước đầu. - Hà Văn Thư, Lã Văn Lô, Văn hóa Tày, Nùng; NXB Văn hóa, Hà Nội, 1984. Tác phẩm gồm có 3 phần: phần mở đầu tác giả đi sâu vào khái quát xã hội và con người của dân tộc Tày – Nùng, phần hai tập trung khắc họa thế giới quan, nhân sinh quan, tín ngưỡng tôn giáo, phong tục tập quán cũng như những giá trị nghệ thuật truyền thống của nhóm dân tộc này; phần cuối cùng là những nét khái quát về văn hóa Tày – Nùng sau Cách mạng tháng Tám. Trong phần hai tác giả đã nhắc đến tập tục cưới hỏi của người Tày – Nùng, đây là một trong những nét văn hóa đặc sắc của dân tộc vùng cao này. Mặc dù mới chỉ dừng lại những nét khái quát chung tuy nhiên tác phẩm cũng đã có những đóng góp cơ 7 bản nhất định cho việc nghiên cứu về các dân tộc thiểu số nói chung và nhóm văn hóa Tày – Nùng nói riêng. - Đỗ Thúy Bình, Hôn nhân và gia đình các dân tộc Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1994. Tác giả đã đi sâu phân tích, vạch ra được những bình diện cơ bản của đời sống hôn nhân, luật hôn nhân và gia đình, vấn đề lựa chọn bạn đời, các nguyên tắc và hình thái trong hôn nhân. Bên cạnh đó các vấn đề kết cấu gia đình, chức năng gia đình và các nghi lễ trong chu kỳ vòng đời cũng được chú trọng. Những đặc điểm phân tích trên đã được khái quát và phân tích trong hôn nhân và gia đình của các dân tộc Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam. Qua đó góp phần hiểu được tính ổn định của một số chuẩn mực văn hóa tộc người đồng thời thể hiện rõ nét những phong tục nghi lễ của từng dân tộc. Đây là công trình tương đối toàn diện, đầu tiên và chuyên sâu về vấn đề hôn nhân và gia đình của các dân tộc trong đó có dân tộc Nùng. *Vấn đề các dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung. Những năm gần đây, đặc biệt là sau khi hai nước Việt Nam – Trung Quốc bình thường hóa quan hệ (1991) các tác giả Trung Quốc mới chú ý đến vấn đề các dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung. Lịch sử nghiên cứu đề tài các dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung phải kể đến : 范宏贵 ,中越两国的跨境民族概述, 民族研究, 1999 – Phạm Hồng Quý, Khái quát về dân tộc xuyên biên giới hai nước Việt – Trung đăng trên Tạp chí nghiên cứu dân tộc Trung Quốc, 1999. Gần đây vấn đề dân tộc xuyên biên giới được lấy làm đề tài nghiên cứu của khá nhiều luận văn thạc sĩ, tiến sĩ của các học viên Trung Quốc như: 黄玲, 中越跨 境民族文学比较研究 , 陕西师范大学, 2011 – Hoàng Linh, Nghiên cứu so sánh văn hóa dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung, Đại học sư phạm Thiểm Tây, 2011. Tuy nhiên vấn đề hôn nhân và gia đình của dân tộc xuyên biên giới vẫn là mảng đề tài ít được quan tâm tới. Luận văn tiến sĩ của:江南, 中国跨境民族婚 8 姻家庭习惯法研究,中央民族大学, 2011– Giang Nam, Tập tục hôn nhân gia đình của các dân tộc xuyên biên giới Việt- Trung, Đại học dân tộc trung ương, 2011 là một trong số ít đó. Trong luận văn tác giả có để cập đến vấn đề dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung và đặc biệt đi sâu vào vấn đề pháp luật quy định về chế độ hôn nhân gia đình tại các dân tộc. Thông qua đó để góp phần giúp cho bộ luật về hôn nhân , gia đình tại ở các dân tộc đó ngày càng hoàn thiện và có hiệu quả…. Phía các học giả Việt Nam cũng đã và đang tiến hành nghiên cứu vấn đề dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung. Đó là những công trình của Viện Dân tộc học, của các trường đại học, trong đó đặc biệt là Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội: GS.TS. Đỗ Quang Hưng nghiên cứu về Tôn giáo, tín ngưỡng trong các dân tộc thiểu số dọc biên giới phía Bắc tiếp giáp với Trung Quốc, GS.TS. Trần Trí Dõi với vấn đề Khái quát bức tranh ngôn ngữ văn hóa các dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung. Nhìn lại tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan tới đề tài, tác giả nhận thấy các công trình nghiên cứu và các bài viết đã trình bày tương đối đầy đủ về vấn đề dân tộc học nói chung và từng dân tộc trong phạm vi từng nước nói riêng. Tuy nhiên giới học giả của cả hai nước chưa thực sự chú trọng về vấn đề dân tộc xuyên biên giới đặc biệt là vấn đề tập tục hôn nhân. Cũng chính vì lẽ đó tôi đã lựa chọn đề tài "Tập tục hôn nhân của một số dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung" làm đề tài luận văn cao học với mong muốn có thể góp một phần nào đó cho việc nghiên cứu và tìm hiểu vấn đề này. 3. Mục đích nghiên cứu Làm sáng tỏ phong tục tập quán trong hôn nhân của một số dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung, đặc biệt là dân tộc Nùng (Việt Nam) và dân tộc (德靖 (侬)Nùng Đức Tịnh thuộc dân tộc Choang (Trung Quốc), Dao (Việt Nam) – 9 Dao (Trung Quốc), đồng thời chỉ ra những điểm giống và khác nhau giữa tập tục hôn nhân của các cặp nhóm dân tộc này. Bên cạnh đó luận văn thể hiện những biến đổi về tập tục hôn nhân của các dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung và đưa ra một số kiến nghị. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu Tìm hiểu về tập tục hôn nhân của các các dân tộc thiểu số dân tộc Nùng và dân tộc Dao ở Việt Nam và người Nùng Đức Tịnh thuộc dân tộc Choang và dân tộc Dao của Trung Quốc . * Phạm vi nghiên cứu Luận văn tiến hành tìm hiểu những đặc trưng cơ bản tập tục hôn nhân của một số dân tộc xuyên biên giới. Tại Việt Nam là các dân tộc Nùng Phàn Slình tại Lạng Sơn, Dao Tiền cư trú tại Phú Thọ... Người (德靖(侬)Nùng Đức Tịnh thuộc dân tộc Choang và dân tộc Bàn Dao tập trung chủ yếu ở tỉnh Quảng Tây – Trung Quốc. Hơn nữa tập tục hôn nhân là một khái niệm trừu tượng, mang trong mình nhiều đặc trưng cơ bản. Do chỉ giới hạn khuôn khổ luận văn thạc sĩ nên ở đây chỉ tập trung phân tích đặc điểm của tập tục hôn nhân ở các bình diện : Quan niệm hôn nhân, các quy tắc cư trú sau hôn nhân và các nghi lễ cơ bản cử hành hôn lễ....những vấn đề như ly hôn, trường hợp hôn nhân đặc biệt... sẽ không đề cập trong phạm vi luận văn. 5. Phạm vi tƣ liệu Luận văn được thực hiện trên cơ sở các nguồn tư liệu bằng tiếng Việt và tiếng Trung. Trong đó có các nguồn tư liệu chính như sau: Những tư liệu liên quan đến tập tục hôn nhân của các dân tộc thiểu số nói chung đặc biệt là tập tục của các dân tộc xuyên biên giới Việt Trung như : sách, luận văn, công trình nghiên cứu đăng trên các tạp chí 10 Các website, bài viết từ các trang mạng của các cơ quan nghiên cứu hai nước Việt Trung. Một vài số liệu thu thập thông qua điền dã tại địa phương 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Phương pháp phân tích, tổng hợp. Phương pháp so sánh, đối chiếu. Phương pháp nghiên cứu liên ngành đặc trưng của Trung Quốc học (sử học, văn hóa hóc, dân tộc học....) 7. Kết cấu của luận văn Trừ phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, luận văn được chia làm ba chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý thuyết và tổng quan các dân tộc nghiên cứu. Chương 2: Tập tục hôn nhân truyền thống của một số dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung. Chương 3: Biến đổi tập tục hôn nhân một số dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung và một số kiến nghị 11 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN CÁC DÂN TỘC NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở lý thuyết 1.1.1. Các khái niệm liên quan 1.1.1.1. Dân tộc Đầu tiên chúng ta có cách định nghĩa ngắn gọn về dân tộc. Dân tộc ở đây hay nói chính xác hơn là tộc người (Ethnie/Ethnic) là thuật ngữ xuất hiện vào khoảng cuối thế kỷ XIX. Ban đầu nó được dùng để chỉ các nhóm tộc người (groupe ethnie), hay đơn vị tộc người (unité Ethnie). Trong dân tộc học, khi đó Ethnie tương ứng như ethnic, ethnos, ethikum, ethnea,… Cho đến khoảng những năm sáu mươi của thế kỷ XX, thuật ngữ Ethnie mới được sử dụng rộng rãi, kể cả ở Liên Xô (Hiến pháp Liên Xô 1977 dùng Ethnos thay cho bộ tộc, bộ lạc,…). Tuy vậy, trong thực tiễn cũng như khoa học Nation và Ethnie/Ethnic không thể là một, mà đây là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau. Trong khi Dân tộc (Nation) phải là một cộng đồng chính trị, bao gồm cư dân của một quốc gia có chung một nhà nước, một chính phủ, có luật pháp thống nhất,…thì Tộc người (Ethnic/Ethnie) là cộng đồng mang tính tộc người, không nhất thiết phải cư trú trên một cùng lãnh thổ, có chung một nhà nước, dưới sự quản lý điều hành của một chính phủ với những đạo luật chung thống nhất. Mặc dù các trường phái dân tộc học có nhiều quan điểm khác nhau về tộc người, xong tất cả đều thống nhất: tộc người chỉ các cộng đồng mang tính tộc người bất kỳ, kể cả các cộng đồng tộc người chủ thể của các quốc gia và các cộng đồng tộc người thiểu số trong các quốc gia, vùng miền, không phân biệt đó 12 là cộng đồng tộc người tiến bộ, hay cộng đồng tộc người còn đang trong quá trình phát triển. Để hiểu hơn về tộc người và dân tộc, có thể xem xét các tiêu chí khác đã được sử dụng để xác định đã được sử dụng trên thế giới và Việt Nam. Thế giới nói chung, đã từng tồn tại việc sử dụng 5 tiêu chí để xác định dân tộc: cùng tiếng mẹ đẻ (có ngôn ngữ tộc người thống nhất); cùng một khu vực lãnh thổ (có lãnh thổ tộc người thống nhất); có nền kinh tế tộc người thống nhất; có các đặc trưng văn hóa thống nhất/văn hóa tộc người; có ý thức tự giác tộc người thống nhất. Các nhà Dân tộc học Xô Viết đã dùng bốn tiêu chí để xác định thành phần dân tộc ở Liên bang Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô Viết bao gồm: cùng cư trú trên một phạm vi lãnh thổ nhất định; cùng nói một ngôn ngữ; có chung các đặc điểm văn hóa; có cùng ý thức dân tộc hay là tự giác dân tộc. Các nhà nghiên cứu Trung Quốc rất chú trọng đến vấn đề nguồn gốc và lịch sử của dân tộc trong xác định thành phần dân tộc ở đất nước của mình. Từ những năm cuối thập kỷ năm mươi của thế kỷ XX, các nhà khoa học Trung Quốc đã xác định ở nước này có 56 dân tộc, từ đó đến nay không có gì thay đổi. Trong một thời gian dài, các nhà khoa học Trung Quốc vẫn kiên trì theo định nghĩa dân tộc là một cộng đồng người ổn định được hình thành trong lịch sử có chung ngôn ngữ, lãnh thổ, đời sống kinh tế, cùng chung một tố chất tâm lý biểu hiện trong cùng một văn hóa. Trong đó có hai vấn đề tiên quyết: 1. Dân tộc là một phạm trù lịch sử của thời đại tư bản chủ nghĩa đang lên, trước Chủ nghĩa tư bản không thể có dân tộc; 2. Thiếu một trong 4 yếu tố (lịch sử, ngôn ngữ, lãnh thổ, tâm lý) trên cũng không thể xác định đó là một dân tộc [24,tr.2]. Ở Việt Nam, tiêu chí xác định dân tộc bắt đầu được đề cập từ 1960. Năm 1973 tại Hà Nội đã tiến hành hai cuộc Hội thảo khoa học (vào tháng 6 và tháng 11). Các hội thảo đã thống nhất lấy dân tộc (tộc người) làm đơn vị cơ bản trong xác định thành phần dân tộc ở Việt Nam. Ba tiêu chí để xác định dân tộc/tộc người, được thống nhất sử dụng [23,tr.455]. 13  Có chung tiếng nói (ngôn ngữ mẹ đẻ)  Có chung những đặc điểm sinh hoạt văn hóa (đặc trưng văn hóa)  Có cùng ý thức tự giác, tự nhận cùng một dân tộc 1.1.1.2. Dân tộc xuyên biên giới Việt – Trung. Việt Nam và Trung Quốc là hai quốc gia láng giềng có chung khoảng 1450 km đường biên giới đất liền. Theo số liệu về chiều dài đường biên giới được đo thống nhất trên bản đồ địa hình gắn kèm nghị định thư phân giới cắm mốc biên giới trên đất liền Việt – Trung ký ngày 18 tháng 11 năm 2009, về phía Việt Nam đường biên giới này đi qua 07 tỉnh: Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh; về phía Trung Quốc đi qua hai tỉnh là tỉnh Vân Nam và khu Tự trị dân tộc Choang Quảng Tây. Như vậy, về phía Trung Quốc, đường biên giới đất liền nói trên chỉ thuộc hai đơn vị hành chính; còn ở phía Việt Nam nó trải dài trên địa phận của 07 đơn vị hành chính cấp tỉnh. Giữa hai bên đường biên giới chung đó, hiện nay có nhiều dân tộc thiểu số tuy tên gọi (hay tộc danh) ở mỗi nước khác nhau nhưng trong thực tế, đó có thể là một cộng đồng dân tộc trong lịch sử. Điều đó thể hiện ở chỗ những cộng đồng tộc người giữa hai bên rất gần gũi nhau trước hết là về ngôn ngữ và sau đó là về văn hóa. Người ta giải thích rằng do biến đổi lịch sử và do thời gian khác biệt nhau về địa lý, mỗi một bộ phận như thế tạo ra những đặc thù ngôn ngữ riêng, tạo ra những khác biệt nhất định về văn hóa. Do chỗ ở mỗi nước bộ phận cư dân ấy không giữ được nét tương đồng như trước đây nên hiện nay có những tên gọi địa phương không tương ứng nhau. Những dân tộc (hay tộc người) như vậy được gọi là những dân tộc (tộc người – ethnic) xuyên biên giới và trên thực tế họ có đã từng có những mối liên hệ với nhau trước hết là về ngôn ngữ - văn hóa và sau đó là về xã hội và kinh tế. Chúng ta cũng sẽ nhận thấy dưới đây rằng những dân tộc (tộc người) xuyên biên giới giữa Việt Nam và Trung Quốc thuộc vào hai kiểu nhóm khác nhau. Thứ nhất là kiểu nhóm tương đồng trong lịch sử và hiện nay vẫn còn có những mối liên hệ với nhau. Chúng ta có thể lấy ví dụ về trường hợp người Tày, 14 người Nùng ở Việt Nam và người Choang (Zhuang) ở Trung Quốc; người Dao ở Việt Nam và người Dao Trung Quốc. Thứ hai là kiểu nhóm tương đồng trong lịch sử nhưng hiện tại hầu như có rất ít những mối liên hệ với nhau. Theo kết quả nghiên cứu và xác định thành phần dân tộc hiện nay, ở Việt Nam có tổng số 54 dân tộc, trong đó dân tộc Kinh (hay Việt) là dân tộc đa số, còn lại là 53 dân tộc thiểu số. Nếu tính ở bình diện dân tộc theo sự phân định của mỗi nước, ở Việt Nam có 27/54 “dân tộc xuyên biên giới”. Trong khi đó ở Trung Quốc, con số này chỉ là 15/56 dân tộc. Sự khác biệt về số lượng như thế là do có những bộ phận, chẳng hạn, ở Trung Quốc là một cộng đồng tộc người (ví dụ như dân tộc Zhuang), nhưng bên Việt Nam họ được gọi bằng nhiều dân tộc (tộc danh) khác nhau (ví dụ như Tày, Nùng, Pu Péo, La Chí …). Ngược lại, có những bộ phận cư dân ở phía Trung Quốc là một dân tộc, những ở bên Việt Nam, họ chỉ là một “nhóm” trong một dân tộc có nhiều nhóm khác nhau (ví dụ người Tống và người Thủy hiện được xếp vào dân tộc Tày ở Việt Nam) [tlm, 46]. 1.1.1.3. Hôn nhân Hôn nhân là một hiện tượng liên quan chặt chẽ tới toàn bộ hệ thống xã hội và là một trong những biểu hiện sắc thái văn hóa tộc người. Hôn nhân dẫn đến sự tạo lập hạt nhân gia đình mới, hoặc làm thay đổi quy mô hình thái cấu trúc gia đình cũ. Hơn nữa hôn nhân và gia đình còn ảnh hưởng trực tiếp và thường xuyên, liên tục đến cuộc sống của mỗi cá nhân trong xã hội. Vì vậy, vấn đề hôn nhân và gia đình là một vấn đề được nhiều ngành khoa học, xã hội hết sức quan tâm. Nhìn chung, tất cả các quốc gia, các dân tộc dù khác nhau về chế độ chính trị xã hội đều có chung một số tiêu chuẩn để định nghĩa hôn nhân. Trong Đại từ điển tiếng Việt của Nguyễn Như Ý (chủ biên) đưa ra một khái niệm ngắn gọn “ Hôn nhân là việc kết hợp giữa nam và nữ” [17, tr.841]. Khi coi hôn nhân là một quy tắc xã hội, Tiến sĩ Nguyễn Văn Tiệp cho rằng: “Nếu như gia đình là hình thức kết hợp cá nhân có tính lịch sử của tổ chức đời sống xã hội loài người, đó là sự kết hợp giữa đàn ông và đàn bà thì hôn nhân là những quy tắc của sự kết hợp đó, sự kết hợp mang yếu tố giới tính. Những hình 15
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan