Tài liệu Tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội thị xã sơn tây thành phố hà nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG _______________________ Lê Minh Quang TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI THỊ XÃ SƠN TÂY, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Hà Nội, Năm 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG _______________________ Lê Minh Quang TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI THỊ XÃ SƠN TÂY, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng MÃ SỐ: 60340201 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN THỊ KIM NHÃ Hà Nội – Năm 2015 Thang Long University Libraty LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này do chính tôi nghiên cứu và thực hiện. Các thông tin, số liệu được sử dụng trong Luận văn là hoàn toàn chính xác và có nguồn gốc rõ ràng. Học viên Lê Minh Quang LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc tới Cán bộ hướng dẫn khoa học - T.S Nguyễn Thị Kim Nhã đã tận tình hướng dẫn và cho tôi những ý kiến định hướng quý báu giúp tôi thực hiện Luận văn. Tôi gửi lời cảm ơn tới các thầy giáo, cô giáo trong phòng Quản lý Đào tạo sau đại học, các thầy giáo, cô giáo Trường Đại học Thăng Long đã truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu, bổ ích để tôi áp dụng trong thực tiễn cũng như trong quá trình hoàn thiện Luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới Bảo hiểm xã hội (BHXH) thành phố Hà Nội đã tạo điều kiện cho tôi được đi học để nâng cao trình độ, động viên khích lệ và cung cấp cho tôi những số liệu quý báu để hoàn thiện Luận văn này. Tôi xin gửi lời biết ơn đến gia đình, bạn bè đã động viên và ủng hộ trong suốt quá trình học tập vừa qua. Học viên Lê Minh Quang Thang Long University Libraty MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỞ ĐẦU ................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1............................................................................................................... 5 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI .............................. 5 1.1. TỔNG QUAN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI ................................................................5 1.1.1 Khái niệm BHXH .................................................................................. 5 1.1.2 Đặc điểm của BHXH ............................................................................. 6 1.1.3. Nội dung cơ bản của BHXH ................................................................. 7 1.2. CÔNG TÁC THU BẢO HIỂM XÃ HỘI.................................................................9 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò công tác thu BHXH ................................ 9 1.2.2. Quy trình thu BHXH........................................................................... 11 1.2.3. Phương thức thu BHXH ..................................................................... 12 1.3 QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI ...................................................................13 1.3.1. Khái niệm và nguyên tắc quản lý thu BHXH ..................................... 13 1.3.2 Tuân thủ và cưỡng chế trong quản lý thu BHXH ................................ 14 1.3.3. Mô hình & phân cấp quản lý thu BHXH ............................................ 17 1.3.4 Nội dung quản lý thu BHXH .............................................................. 20 1.3.5. Quy trình quản lý thu BHXH.............................................................. 24 1.3.6 Các chỉ tiêu đánh giá công tác quản lý thu BHXH ............................. 26 1.4 CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI QUẢN LÝ THU BHXH ....................29 1.4.1 Nhân tố bên trong cơ quan BHXH ...................................................... 29 1.4.2 Nhân tố bên ngoài cơ quan BHXH ...................................................... 30 CHƯƠNG 2............................................................................................................. 35 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI ....................................... 35 TẠI BHXH THỊ XÃ SƠN TÂY, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ..................................... 35 2.1. KHÁI QUÁT VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI THỊ XÃ SƠN TÂY........................35 2.1.1. Thông tin chung về BHXH Thị xã Sơn Tây ....................................... 35 2.1.2 Cơ cấu tổ chức và đội ngũ cán bộ ........................................................ 36 2.1.3. Đặc điểm địa bàn hoạt động của BHXH Thị xã Sơn Tây ảnh hưởng tới quản lý thu BHXH................................................................................................... 37 2.1.4. Tình hình hoạt động của BHXH Thị xã Sơn Tây giai đoạn 2010 2014 ......................................................................................................................... 40 2.2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU TẠI BHXH THỊ XÃ SƠN TÂY ...........42 2.2.1 Phân cấp quản lý thu của BHXH Thị xã Sơn Tây ............................... 42 2.2.2 Tình hình quản lý thu của BHXH Thị xã Sơn Tây .............................. 43 2.2.3. Quy trình quản lý thu tại BHXH Thị xã Sơn Tây............................... 48 2.2.4 Các chỉ tiêu đánh giá công tác quản lý thu BHXH tại Thị xã Sơn Tây .. ....................................................................................................................... 51 2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU TẠI BHXH THỊ XÃ SƠN TÂY..............................................................................................................................56 2.3.1. Kết quả đạt được và nguyên nhân....................................................... 56 2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân.....................................................................62 CHƯƠNG 3:............................................................................................................ 66 GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ THU BHXH ......................................... 66 TẠI BHXH THỊ XÃ SƠN TÂY, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ..................................... 66 3.1. PHƯƠNG HƯỚNG, MỤC TIÊU QUẢN LÝ THU BHXH GIAI ĐOẠN 2015 - 2020 .............................................................................................................................................66 3.1.1 Định hướng phát triển Kinh tế - Xã hội của Thị xã Sơn Tây đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 ................................................................................. 66 3.1.2. Định hướng hoạt động chung của BHXH Thị xã Sơn Tây ................ 67 3.1.3. Mục tiêu và phương hướng quản lý thu BHXH ................................. 67 3.2. GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ THU BHXH TẠI BHXH THỊ XÃ SƠN TÂY .......................................................................................................................................69 3.2.1 Tăng cường và nâng cao chất lượng Công tác dự báo giúp cho công tác xây dựng kế hoạch thu BHXH sát với tình hình thực tiễn ...................................... 70 3.2.2 Hoàn thiện Quy chế phối hợp thực hiện Luật BHXH của đơn vị........ 71 Thang Long University Libraty 3.2.3 Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan hữu quan để có biện pháp mạnh trong quản lý tuân thủ đóng BHXH trên địa bàn .................................................... 72 3.2.4 Kiện toàn công tác tổ chức và nâng cao năng lực đội ngũ nhân sự.... 76 3.2.5 Tiếp tục cải cách thủ tục hành chính, cải tiến phương thức nộp BHXH đảm bảo linh hoạt, thuận tiện .................................................................................. 77 3.2.6 Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động quản lý ....... 79 3.2.7 Giải pháp khác .................................................................................... 80 3.3 KIẾN NGHỊ ...................................................................................................... 83 3.3.1 Kiến nghị với Nhà nước ....................................................................... 83 3.3.2 Kiến nghị với BHXH Việt Nam .......................................................... 85 3.3.3 Kiến nghị với BHXH thành phố Hà Nội ............................................. 87 3.3.4 Kiến nghị với Thị ủy, HĐND, UBND Thị xã Sơn Tây ....................... 87 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 89 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 91 PHỤ LỤC ................................................................................................................ 93 DANH MỤC BẢNG, BIỂU, SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ Tên bảng biểu, sơ đồ STT Trang A. SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1 Quy trình quản lý thu BHXH 25 Sơ đồ 2.1 Bộ máy tổ chức BHXH Thị xã Sơn Tây 36 Sơ đồ 3.1 Cơ cấu tổ chức hệ thống hoạt động sự nghiệp BHXH Việt Nam 93 B. BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Số tiền thu, chi BHXH tại Thị xã Sơn Tây giai đoạn 2010 - 2014 41 Bảng 2.2. Tình hình thực hiện kế hoạch thu BHXH giai đoạn 2010-2014 51 Bảng 2.3. Tình hình đơn vị SDLĐ tham gia BHXH tại Thị xã Sơn Tây giai đoạn 2010 - 2014 53 Bảng 2.4. Tình hình NLĐ tham gia BHXH tại Thị xã Sơn Tây giai đoạn 2010 - 2014 54 Bảng 2.5. Tình hình đơn vị SDLĐ nợ đọng và trốn đóng BHXH tại Thị xã Sơn Tây giai đoạn 2010-2014 55 Bảng 2.6. Tình hình thu và nợ đọng BHXH giai đoạn 2010-2014 56 C. BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Biểu đồ thể hiện tình hình tham gia BHXH tại Thị xã Sơn Tây giai đoạn 2010 - 2014 40 D. ĐỒ THỊ Đồ thị 2.1. Tổng hợp lãi suất chậm nộp quỹ BHXH và lãi suất cho vay của ngân hàng thương mại 2010 - 2014 97 Thang Long University Libraty DANH MỤC PHẦN PHỤ LỤC STT Tên phụ lục Trang Phụ lục 1 Mô hình hệ thống tổ chức bộ máy hoạt động của BHXH Việt Nam 93 Phụ lục 2 Pháp luật về BHXH tại Việt Nam hiện hành( đến tháng 9/2015) 94 Phụ lục 3 Tỷ lệ tham gia BHXH, BHYT, BHTN 95 Phụ lục 4 Nhiệm vụ và quyền hạn của BHXH TX Sơn Tây 96 Phụ lục 5 Tổng hợp lãi suất chậm nộp BHXH 97 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BHXH: Bảo hiểm xã hội BHYT: Bảo hiểm y tế BHTN: Bảo hiểm thất nghiệp DNNQD: Doanh nghiệp ngoài quốc doanh HĐLĐ: Hợp đồng lao động ILO: Tổ chức lao động quốc tế NHTM: Ngân hàng Thương mại NLĐ: Người lao động NSDLĐ: Người sử dụng lao động NSNN: Ngân sách nhà nước TNHH: Trách nhiệm hữu hạn TNLĐ-BNN: Tai nạn lao động - Bệnh nghề nghiệp SDLĐ: Sử dụng lao động SXKD: Sản xuất kinh doanh UBND: Ủy ban nhân dân KCB: Khám chữa bệnh KH: Kế hoạch Thang Long University Libraty 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của Đề tài Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách nòng cốt trong hệ thống an sinh xã hội. Hiện nay, nhiều quốc gia trên thế giới rất coi trọng chính sách BHXH, bởi vì việc thực hiện tốt chính sách BHXH sẽ giúp phần bảo đảm ổn định cuộc sống cho NLĐ nói chung, góp phần ổn định chính trị và đảm bảo an toàn xã hội. Nhận thức từ tầm quan trọng của BHXH nên Đảng và Nhà nước ta đã quan tâm thường xuyên đến việc thực hiện các chế độ chính sách BHXH đối với cán bộ, công chức, quân nhân và NLĐ thuộc các thành phần kinh tế ngay từ khi thành lập nước. Quỹ BHXH là xương sống của bất kỳ một hệ thống BHXH nào. Bởi vì các chế độ BHXH đều nhằm mục đích đảm bảo an toàn về đời sống của NLĐ, quỹ BHXH góp phần ổn định cuộc sống cho NLĐ và gia đình họ. Đồng thời hạn chế những tệ nạn xã hội xảy ra do nguyên nhân của thất nghiệp và nghèo đói, xây dựng một nền an sinh xã hội bền vững. Mặt khác, cũng giúp cho chủ sử dụng lao động ổn định sản xuất kinh doanh, nâng cao hiệu quả kinh doanh. Nhờ vậy mà kinh tế đất nước sẽ được phát triển nhanh chóng và bền vững bởi được tăng trưởng về chất, đảm bảo an sinh xã hội. Thu BHXH ảnh hưởng trực tiếp đến chi và quá trình thực hiện chính sách BHXH trong tương lai. BHXH cũng như các loại hình bảo hiểm khác đều dựa trên cơ sở nguyên tắc có đóng, có hưởng đó đặt ra yêu cầu đối với thu nộp BHXH. Nếu không thu được BHXH thì quỹ BHXH không có nguồn để chi trả các chế độ BHXH cho NLĐ. Do vậy, quản lý thu BHXH là nhiệm vụ quan trọng của ngành BHXH. Để thu BHXH đạt hiệu quả cao thì tăng cường quản lý thu BHXH phải được tổ chức chặt chẽ, thống nhất, khoa học trong cả hệ thống, từ lập kế hoạch thu, phân cấp thu, ghi kết quả và quản lý tiền thu BHXH… BHXH Thị xã Sơn Tây là tổ chức sự nghiệp BHXH cấp huyện, chịu sự quản lý trực tiếp, toàn diện của BHXH thành phố Hà Nội, sự quản lý về mặt hành chính Nhà nước của UBND Thị xã Sơn Tây, có nhiệm vụ quản lý Thu và tổ chức Chi 2 trả các chế độ BHXH trên địa bàn khu vực. Trong thời gian vừa qua quản lý thu BHXH tại BHXH Thị xã Sơn tây còn bộc lộ những hạn chế như: số đơn vị, số lao động chưa tham gia BHXH còn lớn, tỷ lệ gia tăng về mức lương tham gia BHXH hàng năm chưa cao, số đơn vị nợ đọng BHXH tăng nhanh, việc thực hiện xử lý nợ đọng còn mang tính tự phát, thiếu sự phối hợp giữa cơ quan BHXH với các ban ngành và những đơn vị quản lý Nhà nước trên địa bàn. Để khắc phục những hạn chế nói trên, nhằm mở rộng và tăng trưởng nguồn thu BHXH, phát triển bền vững quỹ BHXH trên địa bàn Thị xã, rất cần có những giải pháp cụ thể để tăng cường công tác quản lý thu BHXH tại Thị xã. Vì lý do đó, đề tài: “Tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội tại BHXH Thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội” được lựa chọn nghiên cứu nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn. 2. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu một cách khoa học về quản lý thu BHXH tại BHXH Thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội, Luận văn hướng đến những mục đích cụ thể:  Về lý luận: Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý thu BHXH của cơ quan BHXH thông qua việc trình bày khái quát về hoạt động thu BHXH; nội dung công tác quản lý thu BHXH; hệ thống các chỉ tiêu đánh giá hoạt động quản lý thu BHXH; phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động quản lý thu BHXH của cơ quan BHXH; nghiên cứu kinh nghiệm của một số quận, huyện về quản lý thu BHXH nhằm rút ra những bài học kinh nghiệm cho BHXH Thị xã Sơn Tây  Về thực tiễn: Mô tả, đánh giá thực trạng, chỉ ra nguyên nhân làm hạn chế đến quản lý thu BHXH tại BHXH Thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội làm cơ sở đề xuất giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH tại cơ quan này thời gian tới.  Trên cơ sở phân tích, đánh giá những vấn đề đặt ra, Luận văn đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH tại BHXH Thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội và đưa ra các điều kiện cần thiết để thực hiện các giải pháp đó. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu  Đối tượng nghiên cứu: Quản lý thu BHXH tại cơ quan BHXH Thang Long University Libraty 3  Phạm vi nghiên cứu: + Phạm vi không gian: Hoạt động quản lý thu BHXH tại BHXH Thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội. + Phạm vi thời gian: Nghiên cứu thực trạng quản lý thu BHXH của BHXH Thị xã Sơn Tây giai đoạn 2010 - 2014; đề xuất giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH của cơ quan này giai đoạn 2016 - 2020.  Góc độ nghiên cứu: Nghiên cứu trên giác độ cơ quan BHXH cấp huyện. 4. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, Luận văn sử dụng nhiều phương pháp: - Phương pháp tổng hợp, phân tích, hệ thống hoá và suy luận logic để nghiên cứu cơ sở lý luận. - Sử dụng các phương pháp thống kê, tổng hợp, phân tích và suy luận logic để nghiên cứu kinh nghiệm của các cơ quan trong ngành cùng cấp, rút ra những bài học kinh nghiệm; đồng thời để tổng kết, đánh giá thực trạng các vấn đề nghiên cứu, xác định nguyên nhân làm cơ sở đề xuất những định hướng và giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH. - Sử dụng các phương pháp dự đoán, so sánh, phân tích định hướng hoạt động của cơ quan BHXH cấp huyện để xây dựng giải pháp và điều kiện cần thiết để thực hiện các giải pháp đó. Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp được thu thập từ BHXH Thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội và các nguồn bên ngoài, bao gồm: - Các cuốn sách, giáo trình viết về quản lý thu BHXH - Dữ liệu thu thập từ tài liệu, thông tin nội bộ của BHXH Thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội: + Tài liệu giới thiệu về cơ quan: Lịch sử hình thành, cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ, các quy chế, quy định ban hành về quản lý thu BHXH. + Các Báo cáo hoạt động thu BHXH tại đơn vị từ năm 2010 đến hết năm 2014; và định hướng hoạt động của cơ quan đến năm 2020. 4 - Dữ liệu thu thập từ các nguồn bên ngoài như: các tài liệu trên trang web chính thức của một số cơ quan BHXH, các bài viết của các chuyên gia kinh tế ... Các nguồn dữ liệu này được trích dẫn trực tiếp trong Luận văn và được ghi chú chi tiết trong phần tài liệu tham khảo. 5. Đóng góp về khoa học và thực tiễn của Luận văn  Trên phương diện lý luận: Luận văn góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận về quản lý thu BHXH của cơ quan BHXH.  Trên phương diện thực tiễn: Luận văn đã luận giải thực trạng quản lý thu BHXH tại BHXH Thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội, từ đó đề xuất những giải pháp cụ thể, có tính khả thi nhằm tăng cường quản lý thu BHXH tại BHXH Thị xã Sơn Tây. Trên cơ sở nghiên cứu tình huống đặc thù là quản lý thu BHXH tại BHXH Thị xã Sơn Tây, tác giả hy vọng Luận văn sẽ là cơ sở thực tiễn để hoàn thiện các giải pháp tăng cường công tác quản lý thu BHXH tại cơ quan BHXH Việt Nam nói chung, của cơ quan BHXH Thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội nói riêng, góp phần phát triển bền vững quỹ BHXH cũng như đảm bảo ổn định chính trị - xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn. 6. Kết cấu của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục tài liệu tham khảo và phần phụ lục, nội dung Luận văn được kết cấu 3 chương: Chương I. Cơ sở lý luận về quản lý thu Bảo hiểm xã hội Chương II. Thực trạng quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại BHXH Thị xã Sơn Tây, Thành phố Hà Nội Chương III. Giải pháp tăng cường quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại BHXH Thị xã Sơn Tây, Thành phố Hà Nội. Thang Long University Libraty 5 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. TỔNG QUAN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1.1 Khái niệm BHXH BHXH là bộ phận chủ yếu và quan trọng nhất trong hệ thống an sinh xã hội của mỗi quốc gia. BHXH ra đời vào những năm giữa thế kỷ XIX, khi nền công nghiệp và kinh tế hàng hóa bắt đầu phát triển mạnh mẽ ở các nước châu Âu. Từ năm 1883, ở nước Phổ (CHLB Đức ngày nay) đã ban hành Luật BHXH. Một số nước châu Âu và Bắc Mỹ mãi đến cuối năm 1920 mới có đạo luật về BHXH. Tuy ra đời lâu như vậy nhưng khái niệm về BHXH cho đến nay vẫn chưa được sử dụng thống nhất, ở mỗi cách tiếp cận khác nhau, người ta “nhận diện” BHXH theo cách riêng. Trong số đó, khái niệm BHXH nêu trong Từ điển Bách khoa Việt Nam và trong Luật BHXH Việt Nam được coi là phù hợp nhất với các đối tượng nghiên cứu về BHXH ở Việt Nam. Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam "BHXH là sự đảm bảo, thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ khi họ mất hoặc giảm thu nhập do bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi già, tử tuất, dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, có sự bảo hộ của Nhà nước theo pháp luật, nhằm đảm bảo an toàn đời sống cho NLĐ và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm bảo an toàn xã hội". Theo Luật BHXH của Việt Nam: “BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH”. Về nội dung, cả hai khái niệm nêu trên không có gì khác biệt. Tuy nhiên khái niệm về BHXH theo Từ điển Bách khoa được trình bày chi tiết phù hợp với cách tiếp cận BHXH có sự bảo hộ của nhà nước, còn khái niệm BHXH theo Luật BHXH phù hợp hơn với xu thế của nền kinh tế mở. 6 Để có một khái niệm thống nhất trong việc nghiên cứu BHXH tại Việt Nam, trên phương diện lý thuyết BHXH được khái quát như sau: BHXH là phương pháp chuyển giao rủi ro được thực hiện thông qua việc tạo lập quỹ tài chính BHXH, nhằm đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết. Với khái niệm BHXH như trên ta có thể tiếp cận về BHXH trên cả phương diện kinh tế và phương diện xã hội. Về mặt bản chất BHXH là “bù đắp” khoản thu nhập bị giảm hoặc mất của NLĐ tham gia BHXH. 1.1.2 Đặc điểm của BHXH Thứ nhất: Thời hạn bảo hiểm rất dài và đó là một quá trình diễn ra liên tục từ khi NLĐ tham gia BHXH đến khi chết. BHXH bảo hiểm cho NLĐ cả trong quá trình lao động và ngoài quá trình lao động. Còn đối với NSDLĐ, thời hạn tham gia bảo hiểm sẽ bắt đầu từ khi họ thuê mướn một số lượng lao động nhất định cho đến khi doanh nghiệp hay tổ chức của họ không còn tồn tại vì các lý do khác nhau như: phá sản, giải thể.... Thứ hai: BHXH chủ yếu được thực hiện dưới hình thức bắt buộc, do vậy đối tượng tham gia BHXH và đối tượng được hưởng trợ cấp BHXH ngày càng lớn. Đặc trưng này một mặt làm cho nguyên tắc " số đông bù số ít" trong hoạt động bảo hiểm phát huy tối đa tác dụng. Nhưng mặt khác lại có liên quan đến nhiều vấn đề về tổ chức quản lý, về điều hành bộ máy... Nếu hệ thống tổ chức BHXH không chặt chẽ, không khoa học sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến tình hình sử dụng quỹ tài chính BHXH. Thứ ba: Những rủi ro hoặc sự kiện trong BHXH thể hiện phạm vi của BHXH. Vì thế, nó được pháp luật khống chế và thể hiện ở hệ thống các chế độ BHXH. Những rủi ro và sự kiện này ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập của NLĐ hoặc làm tăng chi tiêu đột xuất, làm thâm hụt ngân sách gia đình và từ đó làm giảm hoặc mất khả năng thanh toán cua NLĐ cho những nhu cầu sinh sống thiết yếu. Bởi vậy, tính chất khắc phục hậu quả rủi ro trong BHXH thể hiện rõ hơn Thang Long University Libraty 7 tính chất tiết kiệm. Thứ tư: Phí BHXH mà NLĐ và NSDLĐ tham gia phải đóng góp thường được nộp định kỳ hàng tháng. Mức phí này chịu sự tác động tổng hợp của rất nhiều yếu tố như: Số lượng đối tượng tham gia BHXH; Tuổi thọ bình quân của NLĐ; Mức độ rủi ro; Hiệu quả đầu tư quỹ nhàn rỗi; Khả năng bảo trợ của Nhà nước; Tình hình phát triển kinh tế - xã hội... Phí BHXH đước pháp luật quy định rất cụ thể và có thể thay đổi trong mỗi thời kỳ cho phù hợp với thực tế hoạt động của hệ thống BHXH và tình hình kinh tế - xã hội của mỗi nước. Cũng giống như phí BHTM, khi xác định phí BHXH thường phải dựa vào một số yếu tố giả định như: giả định về tuổi thọ của NLĐ, về lãi suất đầu tư, về tình hình lạm phát...Vì thế, quá trình xác định phí BHXH là rất phức tạp và phải dựa vào kết quả dự báo dài hạn về số lao động tham gia BHXH, về nguồn quỹ BHXH trong tương lai... Thứ năm: BHXH được thực hiện trong khuôn khổ pháp luật và Nhà nước là người đứng ra bảo hộ cho các hoạt động BHXH. So với các hoạt động khác trong nền kinh tế - xã hội; hoạt động BHXH phải có sự bảo hộ các thế hệ người lao động. Quỹ BHXH được tồn tích theo thời gian, cho nên chịu sự tác động rất lớn của các yếu tố chính trị, kinh tế và xã hội. Nếu không có sự bảo hộ của Nhà nước, hoạt động BHXH sẽ không thể bền vững và mục tiêu của BHXH sẽ rất khó thực hiện. Từ các đặc điểm của BHXH cho thấy tính tuân thủ đóng góp trong thực hiện chính sách BHXH là nội dung cơ bản và quan trọng nhất trong công tác quản lý thu BHXH của cơ quan BHXH. 1.1.3. Nội dung cơ bản của BHXH Về cơ bản nội dung của BHXH thể hiện rất rõ ở chính sách xã hội, bao gồm các nội dung chính sau: 1.1.3.1. Đối tượng và đối tượng tham gia BHXH  Đối tượng BHXH Với bản chất vốn có của mình, BHXH không “bảo hiểm” cho bản thân 8 NLĐ mà “bảo hiểm” cho thu nhập của họ. Chỉ khi NLĐ tham gia BHXH và thu nhập của họ bị giảm sút, hoặc bị mất do bị giảm hoặc mất khả năng lao động, hoặc khả năng lao động không được sử dụng do các rủi ro và các sự kiện được bảo hiểm, khi đó họ mới được “bảo hiểm”. Nói cách khác, BHXH với sứ mạng là “bù đắp” khoản thu nhập bị giảm hoặc mất của NLĐ, nên đối tượng của BHXH là thu nhập bị mất hoặc bị giảm đó.  Đối tượng tham gia BHXH Đối tượng tham gia BHXH là cá nhân hoặc tổ chức có trách nhiệm đóng góp để tạo lập nên quỹ BHXH. Nói cách khác, những NLĐ và NSDLĐ tham gia đóng góp vào quỹ BHXH đều là đối tượng tham gia BHXH. Hoạt động BHXH được thực hiện bắt buộc ở hầu hết các nước trên thế giới. Nhưng có nước lại thực hiện cả BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện. Vì thế, cần xác định cụ thể hơn đối tượng tham gia BHXH bắt buộc và đối tượng tham gia BHXH tự nguyện. Đối tượng tham gia BHXH bắt buộc: Bao gồm những NLĐ và NSDLĐ bắt buộc phải tham gia đóng góp BHXH theo pháp luật BHXH. Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện: Bao gồm những NLĐ và NSDLĐ không thuộc diện quy định tham gia BHXH bắt buộc nhưng tự nguyện tham gia đóng góp BHXH cho chính họ hoặc cho NLĐ của họ. 1.1.3.2. Các chế độ BHXH Chế độ BHXH là hệ thống các quy định của nhà nước về mức hưởng, điều kiện hưởng; mức đóng, điều kiện đóng BHXH. Tùy theo từng trường hợp BHXH mà nhà nước có các quy định khác nhau về các mức, các điều kiện này. Trong Công ước 102 của Tổ chức lao động quốc tế (ILO) có quy định trợ cấp tối thiểu cho 9 nhánh chế độ BHXH là (1) chế độ ốm đau; (2) chế độ thai sản; (3) chế độ tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp; (4) chế độ bảo hiểm thất nghiệp; (5) chế độ chăm sóc y tế; (6) chế độ tàn tật (ở Việt Nam còn gọi là chế độ mất sức lao động, nhưng với nghĩa khác); (7) chế độ tử tuất; (8) chế độ hưu trí, và (9) chế độ chăm sóc gia đình (cho những người đông con). Tuỳ theo điều kiện kinh tế - xã hội của từng nước, trong từng giai đoạn mà số lượng các chế độ Thang Long University Libraty 9 được thực hiện ở mỗi nước là khác nhau. Ở Việt Nam, Luật BHXH hiện hành quy định thực hiện 5 chế độ trong 9 chế độ BHXH nêu trên (Ốm đau; Thai sản; Tai nạn lao động & bệnh nghề nghiệp; Hưu trí; Tử tuất). Chế độ BHXH gồm 02 loại hình: BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện. Loại hình BHXH bắt buộc Luật BHXH Việt Nam quy định phải tham gia 5 chế độ BHXH như đã đề cập. Loại hình BHXH tự nguyện chỉ tham gia 02 chế độ Hưu trí; Tử tuất. 1.1.3.3. Quỹ BHXH và nguồn hình thành Quỹ BHXH là quỹ tài chính độc lập với ngân sách nhà nước. Quỹ có mục đích và chủ thể riêng. Mục đích tạo lập quỹ là dùng để chi trả cho người lao động, giúp họ ổn định cuộc sống khi gặp các biến cố hoặc rủi ro. Chủ thể của quỹ BHXH chính là những người tham gia đóng góp để hình thành nên quỹ, do đó có thể bao gồm cả người lao động, NSDLĐ và Nhà nước. Quỹ BHXH được hình thành từ nhiều nguồn khác nhau: đóng góp của người lao động & người sử dụng lao động; sự hỗ trợ của Nhà nước và một số nguồn khác (do cá nhân và các tổ chức ủng hộ, lãi đầu tư phần quỹ nhàn rỗi, các khoản nộp phạt của những cá nhân, tổ chức kinh tế vi phạm các quy định của pháp luật BHXH, như chậm nộp BHXH, nộp thiếu, các khoản thu hợp pháp khác được pháp luật của mỗi nước quy định). Trong các nguồn trên, nguồn quan trọng nhất, cơ bản nhất là sự đóng góp của các bên tham gia BHXH (ở nước ta là người lao động, NSDLĐ và Nhà nước trong một số trường hợp), gọi là phí BHXH. Phí BHXH được tính cho từng chế độ BHXH và phân chia tỷ lệ đóng góp giữa các bên tham gia BHXH. 1.2. CÔNG TÁC THU BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò công tác thu BHXH  Khái niệm thu BHXH Thu BHXH là việc Nhà nước dùng quyền lực của mình bắt buộc các đối tượng phải đóng BHXH theo mức phí quy định hoặc cho phép một số đối tượng được tự nguyện tham gia, lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với 10 thu nhập của mình. Trên cơ sở đó hình thành quỹ BHXH. Thu BHXH thực chất là quá trình phân phối lại một phần thu nhập của các đối tượng tham gia BHXH, phân phối và phân phối lại một phần của cải của xã hội dưới dạng giá trị, nhằm giải quyết hài hoà các mặt lợi ích kinh tế, góp phần đảm bảo sự công bằng xã hội.  Đặc điểm công tác thu BHXH + Số đối tượng phải thu là rất lớn và gia tăng theo thời gian nên công tác quản lý thu BHXH là rất khó khăn và phức tạp. + Công tác thu mang tính chất định kỳ, lặp đi lặp lại do đó khối lượng công việc là rất lớn đòi hỏi nguồn nhân lực và cơ sở vật chất phục vụ cho công tác thu cũng phải tương ứng. + Đối tượng thu là tiền nên dễ xảy ra sai phạm, vi phạm đạo đức và lạm dụng quỹ vốn tiền thu BHXH. Các đặc điểm trên có ảnh hưởng lớn đến công tác quản lý thu BHXH của cơ quan BHXH các cấp.  Vai trò công tác thu BHXH - Thu từ đóng góp của những người tham gia BHXH là nguồn nguồn thu chủ yếu quan trọng nhất cho quỹ BHXH. Thu đóng góp BHXH là hoạt động của các cơ quan BHXH từ Trung ương đến địa phương cùng với sự phối hợp của các ban ngành chức năng trên cơ sở quy định của pháp luật về thực hiện chính sách BHXH nhằm tạo ra nguồn tài chính tập trung từ việc đóng góp của các bên tham gia BHXH. Đồng thời tránh được tình trạng nợ đọng BHXH từ các cơ quan đơn vị, từ người tham gia BHXH. - Công tác thu BHXH có vai trò như một điều kiện cần và đủ trong quá trình tạo lập cùng thực hiện chính sách BHXH: Bởi đây là đầu vào, là nguồn hình thành cơ bản nhất trong quá trình tạo lập quỹ BHXH. Đồng thời đây cũng là một khâu bắt buộc đối với người tham gia BHXH thực hiện nghĩa vụ của mình. Do vậy công tác thu BHXH là một công việc đòi hỏi độ chính xác cao, thực hiện thường xuyên, liên tục, kéo dài trong nhiều năm và có sự biến động về Thang Long University Libraty