Tài liệu Tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn huyện đông anh, thành phố hà nội

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM TRẦN VĂN THỦY TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐÔNG ANH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI Ngành: Quản lý kinh tế Mã ngành: 60 34 04 10 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Hữu Ngoan NHÀ XUẤT BẢN HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng: Số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực và chưa từng được sử dụng hoặc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cám ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được ghi rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày 23 tháng 10 năm 2017 Tác giả luận văn Trần Văn Thủy i LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu mặc dù gặp nhiều khó khăn, song tôi đã nhận được sự hỗ trợ, giúp đỡ nhiệt tình của các thầy, cô giáo, lãnh đạo cơ quan, bạn bè, đồng nghiệp, các đơn vị liên quan và gia đình đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn này. Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS. TS Nguyễn Hữu Ngoan, Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã nhiệt tình hướng dẫn, chỉ bảo, tham gia ý kiến quý báu, giúp đỡ, động viên tôi khắc phục, vượt qua khó khăn trong quá trình nghiên cứu để tôi hoàn chỉnh bản luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã cung cấp cho tôi những thông tin, kiến thức, truyền đạt những kinh nghiệm trong quá trình tôi học lớp cao học để tôi ứng dụng vào nội dung của bản luận văn. Tôi xin cảm ơn lãnh đạo cùng toàn thể cán bộ, viên chức Bảo hiểm Xã hội huyện Đông Anh đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu; trân trọng cảm ơn tới các cơ quan, đơn vị đã cộng tác giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập thông tin, dữ liệu, nghiên cứu luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới những người thân trong gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn động viên, cổ vũ và tạo điều kiện thuận lợi nhất để tôi yên tâm học tập và nghiên cứu. Hà Nội, ngày 23 tháng 10 năm 2017 Tác giả luận văn Trần Văn Thủy ii MỤC LỤC Lời cam đoan ..................................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii Mục lục ........................................................................................................................... iii Danh mục chữ viết tắt ....................................................................................................... v Danh mục bảng ................................................................................................................ vi Danh mục sơ đồ .............................................................................................................. vii Danh mục biểu đồ .......................................................................................................... viii Trích yếu luận văn.......................................................................................................... ix Thesis abstract ................................................................................................................ xi Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................... 3 1.2.1. Mục tiêu chung ................................................................................................... 3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................................... 3 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................. 3 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 3 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................... 3 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 4 1.5. Đóng góp mới của đề tài ..................................................................................... 4 Phần 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn ................................................................................. 5 2.1. Cơ sở lý luận ....................................................................................................... 5 2.1.1. Khái quát về bảo hiểm xã hội bắt buộc ............................................................. 5 2.1.2. Khái niệm và đặc điểm thu bảo hiểm xã hội bắt buộc .................................... 10 2.1.3. Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc .............................................................. 14 2.1.4. Nội dung quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc .............................................. 17 2.1.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu bhxh bắt buộc .................................... 22 2.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ................................................................................. 25 2.2.1. Bài học kinh nghiệm về quản lý thu bhxh bắt buộc của một số địa phương ............. 25 2.2.2. Tổng quan các nghiên cứu liên quan đến đề tài đã công bố ............................. 28 Phần 3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 30 3.1. Đặc điểm của địa bàn nghiên cứu ..................................................................... 30 3.1.1. Đặc điểm chung của huyện đông anh ............................................................... 30 iii 3.1.2. Giới thiệu về bhxh huyện đông anh .................................................................. 31 3.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 38 3.2.1. Thu thập tài liệu ................................................................................................ 38 3.2.3. Phương pháp phân tích số liệu .......................................................................... 40 3.2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................ 41 Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận .................................................................. 42 4.1. Thực trạng quản lý thu bhxh bắt buộc trên địa bàn huyện đông anh................ 42 4.1.1. Thực trạng quản lý đối tượng tham gia bhxh bắt buộc tại bhxh huyện đông anh .......................................................................................................................... 42 4.1.2. Thực trạng quản lý quỹ tiền lương đóng bhxh bắt buộc tại bhxh huyện đông anh .................................................................................................................... 53 4.1.3. Thực trạng tổ chức thu bhxh bắt buộc tại huyện đông anh .............................. 58 4.2. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu bhxh bắt buộc trên địa bàn huyện đông anh .......................................................................................................................... 68 4.2.1. Văn bản chính sách, pháp luật bhxh ................................................................. 68 4.2.2. Từ phía người sử dụng lao động ....................................................................... 71 4.2.3. Từ phía người lao động .................................................................................... 76 4.2.4. Từ phía cơ quan bhxh ....................................................................................... 78 4.2.5. Các yếu tố ảnh hưởng khác............................................................................... 82 4.3. Một số giải pháp nhằm tăng cường quản lý thu bhxh bắt buộc trên địa bàn huyện đông anh ................................................................................................. 84 4.3.1. Mục tiêu và định hướng tăng cường quản lý thu bhxh bắt buộc ...................... 84 4.3.2. Giải pháp tăng cường công tác quản lý thu bhxh bắt buộc .............................. 86 Phần 5. Kết luận và kiến nghị ..................................................................................... 93 5.1. Kết luận............................................................................................................. 93 5.2. Kiến nghị .......................................................................................................... 94 5.2.1. Các cấp, các ngành ........................................................................................... 94 5.2.2. Ủy ban nhân dân huyện đông anh .................................................................... 95 5.2.3. Kiến nghị đối với bhxh thành phố hà nội ......................................................... 96 Tài liệu tham khảo .......................................................................................................... 97 Phụ lục 1 ......................................................................................................................... 99 iv DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Nghĩa viết tắt Nghĩa tiếng Việt ASXH An sinh xã hội BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế CCHC Cải cách hành chính CĐBHXH Chế độ bảo hiểm xã hội DN Doanh nghiệp HĐLĐ Hợp đồng lao động HĐND Hội đồng nhân dân KD Kinh doanh KH Kế hoạch LĐ Lao động LĐLĐ Liên đoàn Lao động LĐTB&XH Lao động - Thương binh và Xã hội NQD Ngoài quốc doanh NSNN Ngân sách Nhà nước SDLĐ Sử dụng lao động SXKD Sản xuất kinh doanh TTHC Thủ tục hành chính TH Thực hiện UBND Ủy ban nhân dân v DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Tình hình đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức của BHXH huyện Đông Anh .................................................................................................... 34 Bảng 3.2. Tình hình thu BHXH bắt buộc giai đoạn 2014 – 2016................................ 37 Bảng 3.3. Mô tả đối tượng và mẫu điều tra ................................................................. 39 Bảng 4.1. Kết quả thu BHXH bắt buộc theo số đơn vị tham gia (2014-2016) ............ 42 Bảng 4.2. Số đơn vị tham gia BHXH bắt buộc (2014-2016) ....................................... 44 Bảng 4.3. Tỷ lệ đơn vị tham gia BHXH BB trên địa bàn huyện năm 2016 ................ 45 Bảng 4.4. Số đơn vị nợ BHXH giai đoạn (2014-2016) .............................................. 46 Bảng 4.5. Số đơn vị và số tiền nợ BHXH bắt buộc (2014-2016) ................................ 47 Bảng 4.6. Số đơn vị nợ BHXH từ 3 tháng trở lên tại huyện Đông Anh (2014-2016)..........48 Bảng 4.7. Số người tham gia và số tiền thu BHXH BB ( 2014- 2016) ....................... 50 Bảng 4.8. Số lao động tham gia BHXH bắt buộc (2014-2016) ................................... 51 Bảng 4.9. Tỷ lệ lao động tham gia BHXH bắt buộc năm 2016 ................................... 52 Bảng 4.10. Tình hình quỹ lương trích nộp BHXH (2014-2016) ................................... 54 Bảng 4.11. Tổng hợp mức lương thực tế và mức lương đóng BHXH.......................... 56 Bảng 4.12. Số tiền nợ BHXH từ năm 2014 đến năm 2016............................................ 58 Bảng 4.13. Tình hình thực hiện thu BHXH bắt buộc tại huyện Đông Anh (2014 - 2016)....... 60 Bảng 4.14. Tình hình thanh tra, kiểm tra việc tham gia BHXH (2014-2016) ............... 67 Bảng 4.15. Kết quả thanh tra, kiểm tra việc tham gia BHXH (2014-2016) .................. 67 Bảng 4.16. Kết quả điều tra vai trò của tổ chức công đoàn đối với việc tham gia BHXH BB của người lao động.................................................................... 69 Bảng 4.17. Đánh giá của người lao động về ý thức tuân thủ pháp luật BHXH đối với chủ sử dụng lao động ............................................................................ 72 Bảng 4.18. Kết quả điều tra về lao động tham gia BHXH tại các đơn vị ...................... 73 Bảng 4.19. Kết quả điều tra về việc xây dựng thang lương, bảng lương đối với các đơn vị..................................................................................................... 74 Bảng 4.20. Kết quả điều tra mức lương đóng BHXH cho người lao động.................... 75 Bảng 4.21. Đánh giá của người LĐ về mức độ ảnh hưởng của phát triển hay suy thoái nền kinh tế đến việc tham gia BHXH ................................................. 82 vi DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 3.1. Cơ cấu tổ chức bộ máy BHXH huyện Đông Anh .......................................... 35 Sơ đồ 4.1. Quy trình thu BHXH tại BHXH huyện Đông Anh ........................................ 64 vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 4.1. Tỷ trọng số tiền thu BHXH bắt buộc năm 2016 ...................................... 43 Biểu đồ 4.2. Tổng quỹ lương trích nộp BHXH giai đoạn (2014-2016)........................ 55 Biểu đồ 4.3. Kết quả tham gia BHXH bắt buộc của người lao động trên địa bàn huyện Đông Anh năm 2016 ..................................................................... 62 Biểu đồ 4.4. Kết quả tham gia BHXH bắt buộc của các đơn vị trên địa bàn huyện Đông Anh năm 2016 ................................................................................ 63 Biểu đồ 4.5. Mức độ hiểu biết về BHXH của người lao động ..................................... 78 Biểu đồ 4.6. Tỷ lệ đạt được so với kế hoạch và số phải thu ......................................... 79 viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN 1. Tên tác giả: Trần Văn Thủy 2. Tên luận văn: “Tăng cường quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn huyện Đông Anh, Thành Phố Hà Nội”. 3. Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 4. Cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam Bảo hiểm xã hội là chính sách lớn của Đảng và Nhà nước, là trụ cột trong hệ thống An sinh xã hội của nước ta. Bảo hiểm xã hội có vai trò rất quan trọng đối với người lao động. Đông Anh là một huyện ngoại thành của Thành phố Hà Nội, tốc độ phát triển kinh tế xã hội cao, dân số và lực lượng lao động lớn. Tuy nhiên, số đơn vị và số lao động tham gia Bảo hiểm xã hội bắt buộc còn thấp; Tỷ lệ nợ Bảo hiểm xã hội còn lớn và thời gian nợ kéo dài. Nghiên cứu này được thực hiện trên cơ sở đánh giá thực trạng quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn huyện Đông Anh, Thành phố Hà Nội; phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc; đề xuất ra một số giải pháp tăng cường quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn huyện Đông Anh, Thành phố Hà Nội trong thời gian tới. Ngoài số liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo kết quả công tác của cơ quan Bảo hiểm xã hội huyện Đông Anh và các cơ quan liên quan, nghiên cứu này tiến hành điều tra phỏng vấn 30 đơn vị chủ sử dụng lao động, 100 người lao động tham gia Bảo hiểm xã hội và 07 lãnh đạo và cán bộ cơ quan Bảo hiểm xã hội huyện Đông Anh. Phương pháp phân tích số liệu, Phương pháp thống kê mô tả, Phương pháp thống kê so sánh và Phương pháp thang đo Likert là những phương pháp chủ yếu được sử dụng trong nghiên cứu. Kết quả nghiên cứu cho thấy, mặc dù số tiền thu, số lao động và số đơn vị tham gia Bảo hiểm xã hội tăng lên hàng năm nhưng so với thực tế nó vẫn còn rất thấp. Tính đến hết năm 2016 mới chỉ có 1.250 trong tổng số 3.304 đơn vị đang hoạt động đóng Bảo hiểm xã hội bắt buộc cho người lao động, chiếm tỷ lệ 37,83% số phải đơn vị tham gia. Số lao đông tham gia là 33.965 người trong tổng số 87.063 đối tượng phải đóng được tham gia Bảo hiểm xã hội bắt buộc theo quy định chiếm tỷ lệ 39,01% lao lao động phải tham gia. Bên cạnh đó, rất nhiều đơn vị đang tham gia nợ tiền Bảo hiểm xã hội với số tiền lớn và thời gian nợ kéo dài. Năm 2014 có 401 đơn vị nợ tiền Bảo hiểm xã hội bắt buộc (trong đó thời gian nợ từ 3 tháng trở lên có 281 đơn vị), số tiền các đơn vị nợ là 66,96 tỷ đồng; Năm 2015 có 447 đơn vị nợ tiền Bảo hiểm xã hội bắt buộc (trong đó thời ix gian nợ từ 3 trở lên có 323 đơn vị), số tiền nợ là 62,59 tỷ đồng; Năm 2016 số đơn vị nợ tiền Bảo hiểm xã hội bắt buộc là 612 đơn vị (trong đó thời gian nợ từ 3 tháng trở lên là 390 đơn vị), số tiền nợ là 76,09 tỷ đồng. Các đơn vị đóng Bảo hiểm xã hội bắt buộc với mức lương thấp hơn mức tiền lương bình quân người lao động được hưởng. Năm 2016, mức tiền lương bình quân đóng Bảo hiểm xã hội băt buộc của các đơn vị trên địa bàn huyện Đông Anh chỉ bằng 81,91% mức tiền lương bình quân người lao động được hưởng. Trong đó, khối doanh nghiệp ngoài quốc doanh có tỷ lệ mức lương bình quân đóng Bảo hiểm xã hội so với mức lương bình quân hưởng thấp nhất là 78,71%. Các đơn vị không thực hiện đóng đầy đủ Bảo hiểm xã hội bắt buộc cho người lao động. Năm 2014, Cơ quan BHXH thanh tra và kiểm tra 25 đơn vị đang tham gia có 10,1 % lao động không được đóng BHXH; Năm 2015, thanh tra và kiểm tra 30 đơn vị đang tham gia có 11,20% lao động không được đóng BHXH; Năm 2016, thanh tra và kiểm tra 35 đơn vị đang tham gia có 9,25% lao động không được đóng BHXH. Công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn huyện Đông Anh chịu ảnh hưởng của các nhóm yếu tố sau: Văn bản chính sách, pháp luật bảo hiểm xã hội; Từ phía người sử dụng lao động; Từ phía người lao động; Từ phía cơ quan Bảo hiểm xã hội... Nghiên cứu đã đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc trên đia bàn huyện Đông Anh như: Nhóm giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế, chính sách về BHXH; Nhóm giải pháp đối với người sử dụng lao động; Nhóm giải pháo đối với người lao động; Nhóm giải pháp đối với cơ quan Bảo hiểm xã hội. x THESIS ABSTRACT 1. Author: Tran Van Thuy 2. Thesis title: “Strengthen the management of collection Compulsory Social Insurance in Dong Anh district, Hanoi City” 3. Sector: Economic Management Code: 60 34 04 10 4.Training facility: Vietnam National University of Agriculture Social insurance is a major policy of the Party and the State, which is the key of our Social Security system. Social insurance plays a very important role for employees. Dong Anh is a suburban district of Hanoi, with a high socioeconomic development, population and a large workforce. However, the number of entities and number of employees participating in compulsory social insurance are still low; The debt ratio of social insurance is high and the debt duration is extended. This study was conducted on the basis of the assessment of the current status of management of compulsory social insurance collection in Dong Anh district of Hanoi; Analysis of a number of factors affecting the collection of compulsory social insurance; Propose some solutions to strengthen the management compulsory social insurance collection in Dong Anh district, Hanoi city in the coming years. In addition to the secondary data collected from Dong Anh District Social Insurance Agency and related agencies, this study conducted an interview with 30 employers, 100 employees participated in social insurance and 07 leaders and officers of Dong Anh District Social Insurance Agent. Data analysis methods, descriptive statistical methods, comparative statistical methods and Likert scale methods are the main methods used in the study. The research results show that, although the amount of collected money, the number of employees and the number of entities participating in social insurance increased annually, it is still very low compared to the actual situation. By the end of 2016, only 1,250 of the 3,304 operating entities paid compulsory social insurance for employees, accounting for 37.83% of the total number of participating entities. The number of laborers involved is 33,965 out of 87,063 who are required to pay compulsory social insurance contributions, accounting for 39.01% of the labor force involved. In addition, many entities participated are in owing Social Security with large amounts of money and long debt periods. In 2014, there were 401 entities owed compulsory social insurance (of which 281 entities had 3 months debt or more) with the debts of 66.96 billion VND; By 2015, there will be 447 entities of compulsory social xi insurance (323 of which had 3 months debt or more), the debt amount is 62.59 billion VND; In 2016, the debt of compulsory social insurance were charged to 612 entities (of which the debt term of 3 months or more was 390 entities), the debt amount was 76.09 billion VND. Entities which paid compulsory social insurance at a salary lower than the average salary paid to employees. In 2016, the average salary paid by the entities in Dong Anh district is equal to 81.91% of the average salary that employees could get. In particular, the non-state sector has the lowest average salary to counted for compulsory social insurance with rate of 78.71%. Entities did not pay suffiently compulsory social insurance for employeess. In 2014, the Social Insurance Agent inspected and checked 25 entities participating, there was 10.1% of employees were not paid social insurance; By 2015, inspection and checking of 30 participating entities, there was 11.20% of employees were not paid social insurance; In 2016, inspection and checking of 35 participating entities, there was 9.25% of employees was not paid social insurance. The management of compulsory social insurance collection in Dong Anh district is affected by the following groups of factors: policy and legal documents, social insurance law; from the employer side; from the emplyee side; from the Social Insurance Agent ... A number of countermeasures have been proposed to strengthen the management of compulsory social insurance collection in Dong Anh district such as: Groups solution to improve the mechanism and policies on social insurance; Group solutions for employers; Group solutions of employees; Group solutions to the Social Insurance Agent. xii PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Bảo hiểm xã hội là chính sách lớn của Đảng và Nhà nước, là trụ cột trong hệ thống ASXH được thực hiện ở nước ta ngay từ những ngày đầu thành lập nước. Ngày 01/11/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh số 54/SL quy định điều kiện cho công chức, viên chức Nhà nước hưởng chế độ hưu trí. Từ đó đến nay, chính sách BHXH không ngừng được sửa đổi, bổ sung phù hợp với từng thời kỳ phát triển của đất nước, góp phần đảm bảo cuộc sống cho cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang nhân dân, người lao động. Trong công cuộc đổi mới toàn diện nền kinh tế - xã hội, để chính sách BHXH phù hợp với tình hình thực tiễn và hội nhập quốc tế; Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Đảng ta đã xác định quan điểm cần phải giải quyết tốt việc "Thực hiện và hoàn thiện chế độ BHXH, bảo đảm đời sống người nghỉ hưu được ổn định, từng bước cải thiện". Nghị quyết Đại hội XI của Đảng tiếp tục nhấn mạnh: "Thực hiện các chính sách xã hội bảo đảm an toàn cuộc sống mọi thành viên cộng đồng, bao gồm BHXH đối với người lao động thuộc các thành phần kinh tế". Tháng 01/2007 Luật BHXH có hiệu lực thi hành, các đối tượng bắt buộc phải tham gia BHXH đã được thực hiện đến tất cả lao động làm việc trong các thành phần kinh tế khác nhau, tạo nên sự bình đẳng về BHXH đối với mọi NLĐ (Quốc hội, 2006). Số lao động tham gia BHXH tăng nhanh qua từng năm, hình thành quỹ BHXH độc lập với NSNN. Đây là bước chuyển đổi căn bản về sự nghiệp BHXH từ chế độ bao cấp chủ yếu dựa vào NSNN sang cơ chế quỹ BHXH chủ yếu dựa trên nguồn thu do NLĐ, chủ sử dụng lao động đóng góp để chi trả các chế độ BHXH, góp phần ổn định chính trị, xã hội thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tuy nhiên, quá trình thực hiện chính sách BHXH thời gian qua còn bộc lộ những hạn chế, thiếu sót nhất là trong công tác thu BHXH đã và đang đặt ra những vấn đề cần quan tâm giải quyết, đó là: - Việc phát triển đối tượng tham gia BHXH bắt buộc còn nhiều hạn chế; tình trạng trốn đóng, nợ đọng BHXH, chưa tham gia hoặc tham gia không đầy đủ cho số lao động làm việc tại đơn vị còn xẩy ra phổ biến ở các địa phương. Số lao 1 động tham gia BHXHchiếm tỷ lệ thấp so với lao động trong diện tham gia BHXH bắt buộc. Số lao động chưa tham gia BHXH tập trung chủ yếu ở khối loại hình DN ngoài quốc doanh (công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần tư nhân…), thậm chí có những DN lạm dụng quỹ BHXH, chiếm dụng tiền đóng BHXH của NLĐ để sử dụng làm vốn SXKD... Do đó, đã ảnh hưởng không nhỏ đến việc thực hiện chế độ, chính sách BHXH đối với NLĐ và kết quả thu BHXH. - Vấn đề quản lý lao động làm việc trong các thành phần kinh tế là cơ sở để phát triển đối tượng tham gia BHXH của các cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền còn hạn chế. - Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về chính sách BHXH của cơ quan BHXH và các đơn vị chưa được thường xuyên; công tác kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật BHXH đối với các chủ sử dụng lao động cố tình không đóng, đóng không đúng, không kịp thời, đầy đủ BHXH cho NLĐ còn chưa thực sự quyết liệt; giải quyết nợ đọng BHXH là một trong những vấn đề gây bức xúc hiện nay. - Thực hiện cải cách hành chính, đổi mới tác phong, phong cách phục vụ NLĐ của đội ngũ cán bộ trực tiếp làm công tác thu BHXH và ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác thu, tạo thuận lợi tối đa cho tổ chức, cá nhân tham gia BHXH còn chậm được đổi mới. Mặt khác, trong tình hình phát triển và hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay, nhiều DN mới được thành lập và cũng có không ít doanh nghiệp không đủ khả năng cạnh tranh trên thị trường, hoặc làm ăn thua lỗ kéo dài phải giải thể, phá sản. Dẫn đến những biến động tăng, giảm, di chuyển lao động rất phức tạp và xảy ra thường xuyên, liên tục khó khăn cho công tác quản lý người tham gia cũng như thu BHXH. Do vậy hoạt động thu BHXH là rất khó khăn. Thực trạng đặt ra đó đòi hỏi cần phải có những giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH làm cơ sở để giải quyết chế độ chính sách cho người tham gia, đảm bảo tăng trưởng quỹ BHXH và thực hiện công bằng xã hội. Đông Anh là một huyện ngoại thành của Thành phố Hà Nội, tốc độ phát triển kinh tế cao, dân số và lực lượng lao động tương đối lớn. Hiện nay, mới chỉ có khoảng 35% đến 40% đơn vị đóng BHXH bắt buộc cho khoảng 39% số lao động tham gia theo quy định của pháp luật (BHXH huyện Đông Anh, 2016). BHXH huyện Đông Anh là một trong các đơn vị có số nợ BHXH lớn và kéo dài của Thành phố Hà Nội. 2 Xuất phát từ những yêu cầu thực tế thu BHXH bắt buộc nói chung của cả nước và riêng đối với huyện Đông Anh góp phần để khắc phục được tình trạng bất cập nêu trên, tôi lựa chọn vấn đề: “Tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Đông Anh, Thành phố Hà Nội” làm đề tài luận văn nghiên cứu. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 1.2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Đông Anh, Thành phố Hà Nội; đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện Đông Anh, Thành phố Hà Nội trong thời gian tới. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Góp phần hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc. - Đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện Đông Anh, Thành phố Hà Nội. - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Đông Anh, Thành phố Hà Nội. - Đề xuất một số giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc tại huyện Đông Anh, Thành phố Hà Nội đến năm 2020. 1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU - Thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Đông Anh trong thời gian qua? Những kết quả đạt được? Những tồn tại, hạn chế? - Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Đông Anh? - Cần có giải pháp nào để tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Đông Anh? 1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc. - Đối tượng khảo sát: Người sử dụng lao động và người lao động, Cán bộ viên chức công tác tại ngành BHXH. 3 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung: Tập trung nghiên cứu công tác quản lý thu BHXH bắt buộc, các nội dung quản lý thu BHXH bắt buộc, các giải pháp quản lý thu BHXH bắt buộc tại cơ quan BHXH hiện nay. Do điều kiện về thời gian và nguồn lực, đề tài chỉ tập trung nghiên cứu về BHXH bắt buộc; không nghiên cứu về BHYT, BHXH tự nguyện, BH thất nghiệp. - Phạm vi không gian: Đề tài được nghiên cứu trong phạm vi huyện Đông Anh bao gồm người lao động, người sử dụng lao động và cơ quan BHXH huyện Đông Anh, TP Hà Nội. - Phạm vi thời gian: Đề tài sử dụng số liệu, thông tin liên quan từ năm 2014 đến năm 2016, số liệu điều tra thời điểm hiện tại. Từ đó ước lượng, đề xuất giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc đến năm 2020. 1.5. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI Luận văn là công trình nghiên cứu có hệ thống cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Đông Anh, Thành phố Hà Nội. Trên cơ sở đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc như: Quản lý đối tượng tham gia; Quản lý quỹ tiền lương đóng BHXH; Quản lý thu BHXH bắt buộc; Các nội dung về quản lý thu BHXH bắt buộc. Đề tài đưa ra tồn tại, bất cập và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH như: Hệ thống văn bản chính sách, pháp luật BHXH; Từ phía người sử dụng lao động; Từ phía người lao động; Từ phía cơ quan BHXH. Từ đó, Đề tài đưa ra những giải pháp nhằm tăng cường công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Đông Anh, góp phần đảm bảo an sinh xã hội, ổn định tình hình kinh tế - chính trị của địa phương cũng như của đất nước. 4 PHẦN 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN 2.1.1. Khái quát về bảo hiểm xã hội bắt buộc 2.1.1.1. Khái niệm BHXH Hệ thống BHXH đầu tiên ra đời trên thế giới vào giữa thế kỷ XIX dưới thời Thủ tướng Bismark (1883-1889) với cơ chế ba bên (Nhà nước - giới chủ giới thợ) cùng đóng góp nhằm bảo hiểm cho NLĐ trong một số trường hợp họ gặp rủi ro. Chế độ BHXH này bao gồm: Chế độ bảo hiểm ốm đau (1883); bảo hiểm tai nạn nghề nghiệp (1884) và bảo hiểm tuổi già, tàn tật (1889). Trước tác dụng tích cực của hệ thống BHXH này nhiều nước bắt đầu áp dụng hệ thống BHXH. Trong những năm 30 của thế kỷ XX, một số nước còn mở rộng thêm những chế độ khác ngoài BHXH và xuất hiện khái niệm mới: An sinh, an toàn xã hội (Social Security). Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) đã có Công ước số 102 năm 1952 về ASXH. Hiện nay, trên thế giới nói chung người ta coi BHXH là một bộ phận cấu thành của ASXH. Theo đó BHXH có thể được hiểu khái quát là "Sự bảo vệ của xã hội đối với các thành viên của mình thông qua các biện pháp cộng đồng nhằm chống lại các khó khăn về kinh tế, xã hội do bị ngừng hoặc giảm thu nhập, gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, thương tật, tuổi già và chết; đồng thời đảm bảo các chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con" (Tổ chức Lao động quốc tế, 1952). Ở nước ta, BHXH xuất hiện vào những năm 30 của thế kỷ XX, một số chế độ được áp dụng khi đó là chế độ ốm đau, chế độ tai nạn, chế độ hưu trí và cũng chỉ áp dụng cho một số đối tượng làm việc, phục vụ trong bộ máy hành chính, quân đội của Pháp. Sau khi nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời, tại văn bản pháp luật cao nhất đã có những quy định về BHXH, thể hiện sự quan tâm và nhận thức của Nhà nước về vấn đề này. Tuy nhiên, do tình hình chính trị xã hội phức tạp khi đó cũng như những khó khăn về quỹ, về đối tượng tham gia và hưởng BHXH… mà pháp luật BHXH chưa được áp dụng theo nghĩa đầy đủ về mặt nội dung pháp lý cũng như xã hội của nó. Pháp luật BHXH được chính thức áp dụng rộng rãi kể từ khi Chính phủ ban hành Nghị định số 218/CP ngày 27/12/1961 kèm theo Điều lệ tạm thời về BHXH đối với công nhân, viên chức nhà nước. Văn bản pháp luật này điều chỉnh 5 tất cả các vấn đề về BHXH ở nước ta trong suốt thời gian dài, từ khi được ban hành cho đến những năm 80 của thế kỷ XX. Sau đó, với sự thừa nhận và phát triển của nền kinh tế thị trường, pháp luật nói chung và pháp luật BHXH nói riêng đã có sự đổi mới về chất. Điều 56 Hiến pháp năm 1992 (được sửa đổi, bổ sung năm 2001) ghi nhận: “Nhà nước quy định… chế độ BHXH đối với viên chức nhà nước và những người làm công ăn lương; khuyến khích phát triển các hình thức BHXH khác đối với NLĐ”. Trên cơ sở đó, Chính phủ ban hành Nghị định số 43/CP ngày 22/6/1993 quy định tạm thời chế độ BHXH. Sau một thời gian thực hiện, trên cơ sở đúc rút kinh nghiệm và từ yêu cầu của thực tế đời sống, pháp luật BHXH được xây dựng thành một chương độc lập (chương XII) trong Bộ luật Lao động ngày 23/6/1994 đã tạo ra cơ sở pháp lý cho việc đổi mới, cải cách chế độ BHXH. Để cụ thể hóa các quy định của Bộ luật Lao động, Chính phủ ban hành Nghị định số 12/CP ngày 26/01/1995 kèm theo Điều lệ BHXH; Nghị định số 45/CP ngày 15/7/1995 về việc ban hành Điều lệ BHXH đối với sỹ quan, quân nhân chuyên nghiệp, hạ sỹ quan, binh sỹ quân đội nhân dân và công an nhân dân và Nghị định số 19/CP ngày 16/02/1995 về việc thành lập BHXH Việt Nam. Với sự sửa đổi, bổ sung Bộ luật Lao động (tháng 4/2002) trong đó có các nội dung về BHXH, Nghị định của Chính phủ số 01/2003/NĐ-CP ngày 09/01/2003 về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Điều lệ BHXH ban hành kèm theo Nghị định số 12/CP ngày 26/01/1995 được ban hành. Tiếp đó, trên cơ sở các cam kết của Chính phủ Việt Nam trong việc gia nhập WTO về chính sách ASXH cùng với sự chín muồi về nhận thức, về điều kiện kinh tế - xã hội đất nước, nhu cầu của đời sống xã hội… ngày 29/6/2009 tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XI nước ta đã thông qua Luật BHXH và có hiệu lực từ ngày 01/01/2007 (riêng đối với BHXH tự nguyện có hiệu lực từ ngày 01/01/2008; BHTN có hiệu lực từ ngày 01/01/2009). Như vậy, việc xây dựng và phát triển pháp luật BHXH ở nước ta luôn phản ánh và song hành với các nhu cầu của đời sống trên cơ sở điều kiện kinh tế - xã hội cụ thể. Tuy nhiên, tùy theo góc độ tiếp cận khác nhau mà có những quan niệm khác nhau. Theo Từ điển bách khoa Việt Nam “Bảo hiểm là một chế độ pháp định bảo vệ người lao động, sử dụng nguồn tiền đóng góp của người lao động, của người sử dụng lao động và được sự tài trợ, bảo hộ của Nhà nước nhằm trợ giúp vật chất cho người được bảo hiểm và gia đình trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập bình thường do ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, 6 thai sản, thất nghiệp, hết tuổi lao động theo quy định của pháp luật hoặc chết” (Nhà xuất bản Từ điển bách khoa Hà Nội, 2003). Kể từ khi xuất hiện đến nay, BHXH luôn phát huy tác dụng trong những lúc NLĐ gặp khó khăn hiểm nghèo do bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, tuổi già… trên cơ sở những cam kết đóng góp của NLĐ và người SDLĐ cho một bên thứ ba (cơ quan bảo hiểm) trước khi xảy ra những biến cố đó. Tuy nhiên, BHXH không trực tiếp chữa bệnh cho người tham gia BHXH khi họ ốm đau, tai nạn, sắp xếp việc làm cho người mất việc làm… mà chỉ giúp họ giữ thăng bằng phần thu nhập bị giảm hay bị mất hoặc giúp họ trang trải phần chi tiêu bị tăng cao đột xuất do gặp các rủi ro nói trên. Vì vậy, BHXH là phạm trù kinh tế tổng hợp, là sự đảm bảo thu nhập nhằm đảm bảo cuộc sống cho NLĐ khi bị giảm hoặc mất khả năng lao động. Sở dĩ khái niệm BHXH được tiếp cận với những nội dung đa dạng như trên bởi trước khi có Luật BHXH thì không có văn bản pháp lý nào quy định một cách cụ thể và chính thức về vấn đề này, hơn nữa sự đa dạng đó còn được giải thích bởi góc độ tiếp cận và nhu cầu nghiên cứu khác nhau. Hiện nay, theo quy định tại Khoản 1 Điều 3 Luật BHXH thì BHXH được định nghĩa như sau: “BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH” (Quốc hội, 2006). 2.1.1.2. Khái niệm BHXH bắt buộc BHXH bắt buộc là loại hình BHXH mà NLĐ và NSDLĐ phải tham gia. Mặc dù là loại hình bắt buộc nhưng xét về bản chất nội hàm hai ý nghĩa: Một là, BHXH mang tính xã hội, tính nhân đạo và nhân văn sâu sắc. Tính xã hội, tính nhân đạo và nhân văn trong các chế độ BHXH quy định bản chất củaBHXH, đó là sự bảo vệ của xã hội đối với các thành viên của ḿnh thông qua một loạt các biện pháp công cộng, nhằm chống lại những khó khăn về kinh tế và xã hội do bị ngừng hoặc bị giảm thu nhập, gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, thương tật, tuổi già và chết; đồng thời đảm bảo các chăm sóc và trợ cấp cho các gia đình đông con. Đối với các rủi ro như trên, nhiều khi từng cá nhân không đủ khả năng tài chính để khắc phục, do vậy Nhà nước ban hành các quy định để huy động mọi người trong xã hội đóng góp một khoản 7