Tài liệu Tăng cường quản lý hoạt động tín dụng tại ngân hàng thương mại cổ phần sài gòn hà nội

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH LÊ QUỲNH TRANG TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN SÀI GÒN - HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2017 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH LÊ QUỲNH TRANG TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN SÀI GÒN - HÀ NỘI Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đinh Trọng Hanh THÁI NGUYÊN - 2017 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, chưa công bố tại bất kỳ nơi nào, mọi số liệu sử dụng trong luận văn này là những thông tin xác thực. Tôi xin chịu mọi trách nhiệm về lời cam đoan của mình. Thái Nguyên, ngày 18 tháng 05 năm 2017 Tác giả luận văn Lê Quỳnh Trang ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Đinh Trọng Hanh, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo Phòng Đào tạo - Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn tới Ban lãnh đạo, các bạn bè đồng nghiệp, đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Do bản thân còn nhiều hạn chế nên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của các thầy cô giáo và các bạn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày 18 tháng 05 năm 2017 Tác giả luận văn Lê Quỳnh Trang iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................vii DANH MỤC CÁC HÌNH ....................................................................................... viii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................ 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 3 4. Ý nghĩa của nghiên cứu........................................................................................... 3 5. Kết cấu của luận văn ............................................................................................... 3 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI .................................... 4 1.1. Hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại ................................................... 4 1.1.1. Khái niệm tín dụng ............................................................................................ 4 1.1.2. Đặc điểm tín dụng ............................................................................................. 5 1.1.3. Phân loại tín dụng.............................................................................................. 6 1.1.4. Vai trò của hoạt động tín dụng NHTM ............................................................. 8 1.2. Quản lý hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại .................................... 10 1.2.1. Khái niệm về quản lý hoạt động tín dụng ....................................................... 10 1.2.2. Mục tiêu của quản lý hoạt động tín dụng của NHTM .................................... 12 1.2.3. Nội dung quản lý hoạt động tín dụng của NHTM .......................................... 13 1.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động quản lý tín dụng của NHTM ............... 28 1.3. Cơ sở thực tiễn của quản lý hoạt động tín dụng trong ngân hàng ..................... 30 1.3.1. Kinh nghiệm của CHLB Đức về mô hình đảm bảo tín dụng.......................... 30 1.3.2. Kinh nghiệm quản trị tín dụng của ngân hàng Citibank ................................. 31 1.3.3. Kinh nghiệm quản trị hoạt động tín dụng NHTM ở Trung Quốc ................... 32 iv 1.3.4. Kinh nghiệm quản trị hoạt động tín dụng của Ngân hàng Vietinbank ........... 33 1.3.5. Bài học cho ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội ........................................... 34 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1.......................................................................................... 36 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................... 37 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 37 2.2. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 37 2.2.1. Phương pháp thu thập tài liệu ......................................................................... 37 2.2.2. Phương pháp xử lý và tổng hợp thông tin ....................................................... 37 2.3. Hệ thống chỉ tiêu phân tích hiệu quả quản lý hoạt động tín dụng tại ngân hàng thương mại ........................................................................................................ 40 2.3.1. Chỉ tiêu đánh giá mục tiêu mở rộng huy động vốn và đầu tư tín dụng........... 40 2.3.2. Chỉ tiêu đánh giá mục tiêu an toàn đầu tư tín dụng ........................................ 42 2.3.3. Chỉ tiêu đánh giá mục tiêu lợi nhuận .............................................................. 44 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2.......................................................................................... 46 Chương 3: QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN SÀI GÒN - HÀ NỘI ................................................ 47 3.1. Khái quát về ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội ............................................. 47 3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của Ngân hàng TMCP Sài Gòn Hà Nội ....................................................................................................................... 47 3.1.2. Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội............................... 49 3.2. Quản lý hoạt động tín dụng tại ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội ................ 50 3.2.1. Quản lý nguồn vốn cho vay của SHB ............................................................. 50 3.2.2. Quản lý phân tích tín dụng của SHB............................................................... 54 3.2.3. Quản lý chính sách tín dụng của SHB ............................................................ 68 3.3. Đánh giá quản lý hoạt động tín dụng tại ngân hàng TMCP Sài Gòn Hà Nội ....................................................................................................................... 97 3.3.1. Những kết quả đạt được .................................................................................. 97 3.3.2. Một số hạn chế ................................................................................................ 99 3.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế .................................................................. 101 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3....................................................................................... 104 v Chương 4: GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN SÀI GÒN - HÀ NỘI ... 105 4.1. Mục tiêu hoạt động của ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn - Hà Nội .... 105 4.1.1. Định hướng điều hành CSTT và hoạt động ngân hàng năm 2017 ................ 105 4.1.2. Mục tiêu hoạt động kinh doanh của SHB ..................................................... 107 4.2. Một số giải pháp tăng cường quản lý hoạt động tín dụng tại ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn - Hà Nội .................................................................... 110 4.2.1. Nâng cao năng lực phục vụ khách hàng theo hướng chuyên môn hóa kết hợp với đa dạng hóa nghiệp vụ ............................................................................... 110 4.2.2. Hoàn thiện công tác huy động vốn................................................................ 114 4.2.3. Hoàn thiện chính sách quản lý và điều hành tín dụng .................................. 117 4.2.4. Tăng cường quản trị việc xây dựng chiến lược khách hàng. ........................ 121 4.2.5. Tăng cường quản lý và kiểm soát nội bộ ...................................................... 122 4.3. Kiến nghị .......................................................................................................... 128 4.3.1. Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước ............................................................. 128 4.3.2. Kiến nghị đối với Chính phủ ......................................................................... 132 4.3.3. Kiến nghị với các ban ngành liên quan ......................................................... 133 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4........................................................................................ 134 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 135 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 136 vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ACB : Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu CBTD : Cán bộ tín dụng CSH : Chủ sở hữu GHTD : Giới hạn tín dụng NHNN : Ngân hàng nhà nước NHTM : Ngân hàng thương mại QHKH : Quan hệ khách hàng QLCLTD : Quản lý chất lượng tín dụng QLTD : Quản lý tín dụng QTTD : Quản trị tín dụng RRTD : Rủi ro tín dụng TMCP : Thương mại cổ phần TSBĐ : Tài sản bảo đảm VCB : Ngân hàng thương mại cổ phầm Ngoại thương Việt Nam VCSH : Vốn chủ sở hữu VNĐ : Việt Nam đồng vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Nguồn vốn huy động theo loại hình tiền gửi ............................................51 Bảng 3.2: Nguồn vốn huy động theo loại hình doanh nghiệp ..................................52 Bảng 3.3: Lãi suất huy động của SHB ......................................................................53 Bảng 3.4: Kết quả lấy ý kiến khách hàng năm 2016.................................................72 Bảng 3.5: Hoạt động tín dụng theo hình thức tín dụng .............................................74 Bảng 3.6: Hoạt động tín dụng theo thời gian cho vay ban đầu .................................75 Bảng 3.7: Hoạt động tín dụng theo đối tượng khách hàng .......................................76 Bảng 3.8: Phân tích chất lượng dự nợ cho vay .........................................................77 Bảng 3.9: Quy mô tín dụng theo thời hạn cho vay ...................................................84 Bảng 3.10: Dự phòng rủi ro tín dụng của ngân hàng ................................................90 Bảng 4.1: Chỉ tiêu tài chính cơ bản dự kiến thực hiện 2017 của SHB ...................123 viii DANH MỤC CÁC HÌNH Sơ đồ 3.1: Sơ đồ cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý NH TMCP Sài Gòn - Hà Nội ......49 Sơ đồ 3.2: Cơ cấu tổ chức bộ máy tín dụng của SHB...............................................55 Sơ đồ 3.3: Sơ đồ quy trình cấp tín dụng của SHB ....................................................61 Hình 3.1: Vốn điều lệ của SHB .................................................................................50 Hình 3.2: Quy mô và tốc độ tăng trưởng nguồn vốn huy động ................................51 Hình 3.3: Quy mô và tốc độ tăng trưởng tín dụng ....................................................73 Hình 3.4: Diễn biến lãi suất của SHB .......................................................................79 Hình 3.5: Mối quan hệ giữa nợ xấu và dự phòng RRTD ..........................................90 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngân hàng thương mại (NHTM) là trung gian tài chính có vai trò quan trọng trong nền kinh tế. Hoạt động của NHTM bao gồm nhiều hoạt động khác nhau như: Huy động vốn; Thanh toán; Tín dụng; Bảo lãnh... và mỗi hoạt động đều có vai trò quan trọng khác nhau trong tổng thể hoạt động chung của NHTM. Hoạt động tín dụng là một mảng hoạt động lớn và đóng một vai trò hết sức quan trọng trong toàn bộ hoạt động của NHTM. Hoạt động tín dụng mang lại nguồn thu nhập lớn trong tổng thu nhập của NHTM. Bên cạnh đó, nhờ hoạt động tín dụng mà NHTM có thể bán chéo sản phẩm, tạo nền tảng thu hút hỗ trợ cho các hoạt động khác như bảo lãnh, thanh toán quốc tế, chuyển tiền.... Tuy nhiên, hoạt động tín dụng của ngân hàng luôn đối mặt với những rủi ro, nếu quản lý không tốt sẽ dẫn đến hiệu quả suy giảm, tính thanh khoản giảm xuống, thậm chí dẫn đến nguy cơ phá sản đối với NHTM. Cho đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu chuyên sâu của các chuyên gia, giáo sư thực hiện về vấn đề này. Hầu hết các nghiên cứu này cho thấy quản lý hoạt động tín dụng trong hệ thống ngân hàng là một vấn đề lớn, có ảnh hương sâu rộng tới nền kinh tế của các quốc gia. Các tác giả đã tập trung làm rõ những vấn đề mang tính khoa học lý luận và thực tiễn có liên quan, đưa ra được những giải pháp nhằm hạn chế rủi ro và nâng cao hiệu quả quản lý tín dụng. Một số công trình nghiên cứu có thể nhắc đến như Nguyễn Văn Tiến (2010) đã nghiên cứu về quản trị kinh doanh ngân hàng đang được áp dụng phổ biến trên thế giới nhằm đưa ra hàm ý vận dụng cho các NHTM tại Việt Nam. Nguyễn Thị Minh Huệ (2009) đã sử dụng mô hình CAMELS để đánh giá về hoạt động giám sát hệ thống ngân hàng thương mại và đánh giá những yếu kém trong thực trạng hoạt động và quản lý rủi ro của hệ thống NHTM Việt Nam. Lê Đức Thọ (2005) đã đề cập đến thực trạng hoạt động tín dụng của các NHTM nhà nước và những tác động tới quá trình phát triển kinh tế xã hội Việt Nam. Tác giả đề xuất các giải pháp đổi mới hoạt động tín dụng của hệ thống các NHTM nhà nước Việt Nam. 2 Sau khi nhận sáp nhập thành công Ngân hàng TMCP Nhà Hà Nội (Habubank) ngày 7/8/2012, tính đến hết năm 2015, SHB đã trở thành một đinh chế tài chính có quy mô lớn của Việt Nam với tổng tài sản đạt trên 200 nghìn tỷ đồng, vốn điều lệ gần 9.500 tỷ động, hơn 3,5 triệu khách hàng tổ chức và cá nhân, hơn 6.000 cán bộ nhân viên toàn hệ thống, mạng lưới kinh doanh rộng lớn với gần 500 chi nhánh và phòng giao dịch trải dài trên cả nước và 03 chi nhánh tại Lào, Campuchia. Trải qua 24 năm hoạt động, SHB dần khẳng định được uy tín và vị thế của mình trên hệ thống các Ngân hàng thương mại cổ phần (NHTMCP) cả nước. Tuy nhiên, cũng giống như hầu hết các NHTM khác, SHB đang phải đối mặt với khó khăn trong công tác quản lý hoạt động tín dụng như nợ xấu, tăng trưởng tín dụng, xây dựng kế hoạch, thẩm định tín dụng, rủi ro đạo đức … Thực hiện quản lý tốt hoạt động tín dụng không chỉ nâng cao hiệu quả, làm tăng khả năng cạnh tranh của NHTM trong bối cảnh nền kinh tế hội nhập mà còn đóng góp tích cực vào sự vận hành của nền kinh tế thông qua sự tác động của cung cầu tiền tệ dẫn đến thúc đẩy tăng trưởng hay kìm hãm kinh tế, lạm phát, khủng hoảng tiền tệ.... giúp Nhà nước thực hiện tốt vai trò quản lý về hoạt động kinh tế trong nền kinh tế thị trường. Với tầm quan trọng của hoạt động tín dụng đối với NHTM và nền kinh tế cùng kinh nghiệm thực tiễn trong công việc, đề tài: “Tăng cường quản lý hoạt động tín dụng tại ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn Hà Nội” đã được lựa chọn nghiên cứu nhằm góp phần đảm bảo thực hiện tốt công tác quản lý hoạt động tín dụng của ngân hàng đối với các chi nhánh trong hệ thống. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Mục tiêu chung: Nghiên cứu về thực trạng quản lý hoạt động tín dụng để đưa ra những giải pháp tăng cường quản lý hoạt động tín dụng tại ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội. - Mục tiêu cụ thể + Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý hoạt động tín dụng của NHTM. + Phân tích thực trạng quản lý hoạt động tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội. 3 + Đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường hoạt động quản lý tín dụng của Ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội đối với các chi nhánh trong hệ thống 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Công tác quản lý hoạt động tín dụng tại ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội. - Phạm vi nghiên cứu: + Phạm vi không gian: Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn - Hà Nội. + Phạm vi thời gian: 2012-2016. + Phạm vi nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu một số vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động tín dụng gồm: Hoạt động tín dụng; Thực trạng hoạt động quản lý tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội. 4. Ý nghĩa của nghiên cứu - Ý nghĩa lý luận: Hệ thống hóa những cơ sở lý luận về tín dụng và quản lý hoạt động tín dụng ngân hàng. Từ đó cho thấy ý nghĩa của việc nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý hoạt động tín dụng của Ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội. - Ý nghĩa thực tiễn: Luận văn phân tích thực trạng hoạt động tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội, đưa ra các nguyên nhân dẫn đến hiệu quả của hoạt động tín dụng chưa cao tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội, những giải pháp đưa ra góp phần vào việc hoàn thiện quản lý hoạt động tín dụng, nâng cao hiệu quả, chất lượng tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội trong thời gian tới. 5. Kết cấu của luận văn Luận văn ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, các bảng số liệu, sơ đồ, hình vẽ, luận văn bao gồm 04 chương cụ thể như sau: - Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại. - Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. - Chương 3: Quản lý hoạt động tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn Hà Nội. - Chương 4: Giải pháp tăng cường quản lý hoạt động tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội. 4 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại 1.1.1. Khái niệm tín dụng Tín dụng (credit) xuất phát từ chữ la tinh là creto (tin tưởng, tín nhiệm). Trong thực tế thì thuật ngữ này được hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau: Xét trên giác độ chuyển dịch quỹ cho vay từ chủ thể thặng dư tiết kiệm sang chủ thể thiếu hụt tiết kiệm thì tín dụng được coi là phương pháp chuyển dịch quỹ từ người cho vay sang người đi vay. Trong một quan hệ tài chính cụ thể, tín dụng là một giao dịch về tài sản trên cơ sở có hoàn trả giữa hai chủ thể. Tín dụng còn có nghĩa là một số tiền cho vay mà các định chế tài chính cung cấp cho khách hàng. Mặc dù có nhiều quan niệm khác nhau nhưng đều thể hiện hai nội dung chủ yếu: - Thứ nhất, người sở hữu một số tiền hoặc hàng hóa chuyển giao cho người khác sử dụng trong một khoảng thời gian nhất định; - Thứ hai, người sử dụng cam kết hoàn trả số tiền hoặc hàng hóa cho người sở hữu với một giá trị lớn hơn đó gọi là lợi tức hay tiền lãi. Tín dụng là sự chuyển nhượng tạm thời một lượng giá trị từ người sở hữu sang người sử dụng, sau một thời gian nhất định lại quay về với một lượng giá trị lớn hơn lượng giá trị ban đầu. Theo quan điểm này phạm trù tín dụng có ba nội dung chủ yếu đó là: tính chuyển nhượng tạm thời một lượng giá trị, tính thời hạn và tính hoàn trả. Như vậy, tín dụng là mối quan hệ kinh tế giữa người cho vay và người đi vay thông qua sự vận động của giá trị, vốn tín dụng được biểu hiện dưới hình thức tiền tệ hoặc hàng hóa. Quá trình đó được thể hiện qua 3 giai đoạn chủ yếu như sau: - Giai đoạn 1, phân phối tín dụng dưới hình thức cho vay. Trong giai đoạn này, giá trị vốn tín dụng được chuyển sang người đi vay, ở đây chỉ có một bên nhận được giá trị và cũng chỉ một bên nhượng đi giá trị. 5 - Giai đoạn 2, sử dụng vốn tín dụng trong quá trình tái sản xuất. Người đi vay sau khi nhận được giá trị vốn tín dụng, họ được quyền sử dụng giá trị đó để thỏa mãn nhu cầu sản xuất hoặc tiêu dùng của mình. Tuy nhiên, người đi vay chỉ được quyền sử dụng trong một khoảng thời gian nhất định mà không được quyền sở hữu về giá trị đó. - Giai đoạn 3, đây là giai đoạn kết thúc một vòng tuần hoàn của tín dụng. Sau khi vốn tín dụng đã hoàn thành một chu kỳ sản xuất để trở về hình thái tiền tệ thì vốn tín dụng được người đi vay hoàn trả lại cho người cho vay. Tóm lại, có thể hiểu: tín dụng là quan hệ chuyển nhượng tạm thời một lượng giá trị (dưới hình thức tiền tệ hoặc hiện vật) từ người sở hữu sang người sử dụng để sau một thời gian nhất định thu hồi về một lượng giá trị lớn hơn lượng giá trị ban đầu. Căn cứ vào hai tiêu thức là chủ thể và đối tượng tín dụng thì quan hệ tín dụng gồm có các loại hình; tín dụng thương mại, tín dụng ngân hàng, tín dụng nhà nước, tín dụng thuê mua, tín dụng tiêu dùng và tín dụng quốc tế. Trong mỗi loại hình này, tín dụng lại được phân chia theo nhiều tiêu thức khác nhau. Theo Nghị định của Chính phủ về tổ chức và hoạt động của ngân hàng Thương mại, điều 4 ghi: “Ngân hàng thương mại được cấp tín dụng cho tổ chức, cá nhân dưới các hình thức cho vay, chiết khấu thương phiếu và giấy tờ có giá khác, bảo lãnh, cho thuê tài chính và các hình thức khác theo quy định của Ngân hàng Nhà nước”. Như vậy, tín dụng ngân hàng là mối quan hệ vay mượn bằng tiền tệ, hàng hoá và dịch vụ theo nguyên tắc hoàn trả giữa một bên là ngân hàng và một bên là các đơn vị kinh tế, các tổ chức xã hội và dân cư. 1.1.2. Đặc điểm tín dụng * Tập trung và phân phối lại vốn nhàn rỗi trên nguyên tắc hoàn trả Có thể nói đây là điều kiện tiên quyết để thiết lập quan hệ tín dụng. Người cho vay tin tưởng người đi vay sử dụng vốn vay có hiệu quả sau một thời gian nhất định và do đó có khả năng trả được nợ. Sự gặp gỡ giữa người đi vay và người cho vay về điểm này sẽ là điều kiện hình thành quan hệ tín dụng. Cơ sở của sự tin tưởng này có thể do uy tín của người đi vay, do giá trị tài sản thế chấp, cầm cố và do sự bảo lãnh của người thứ ba. 6 * Tín dụng là sự chuyển nhượng một lượng giá trị có thời hạn Đối tượng của sự chuyển nhượng có thể là tiền tệ hoặc là hàng hóa dưới hình thức kéo dài thời gian thanh toán trong quan hệ mua bán hàng hóa. Thực chất trong quan hệ tín dụng chỉ có sự chuyển nhượng quyền sử dụng lượng giá trị tạm thời trong một khoảng thời gian nhất định mà không có sự thay đổi quyền sở hữu đối với lượng giá trị đó. Để đảm bảo thu hồi nợ đúng hạn, người cho vay thường xác định rõ thời gian cho vay. Việc xác định thời hạn đó dựa vào quá trình luân chuyển vốn của đối tượng vay. Có nghĩa là thời hạn cho vay nhỏ hơn chu kỳ luân chuyển vốn của đối tượng vay thì khi đến hạn khách hàng chưa có nguồn để trả nợ sẽ gây khó khăn cho khách hàng. Ngược lại, nếu thời hạn cho vay dài hơn kỳ luân chuyển vốn sẽ tạo điều kiện cho khách hàng sử dụng vốn không đúng mục đích và không có nguồn để trả nợ, nhưng nếu có nguồn thu nhập khác ngoài nguồn thu chính thì có thể thu nợ từ nguồn đó. Vì vậy, thời hạn cho vay có thể ngắn hơn chu kỳ sản xuất kinh doanh. Việc xác định thời hạn cho vay không chỉ dựa vào chu kỳ luân chuyển vốn của đối tượng vay mà còn phải dựa vào tính chất vốn của người cho vay: nếu vốn của người cho vay ổn định thì thời hạn cho vay có thể dài hơn và ngược lại thì thời hạn cho vay phải ngắn hơn để đảm bảo khả năng thanh toán của ngân hàng. * Tín dụng là sự chuyển nhượng tạm thời một lượng giá trị trên nguyên tắc phải hoàn trả cả gốc và lãi Tín dụng là sự chuyển nhượng tạm thời một lượng giá trị trên nguyên tắc phải hoàn trả cả gốc và lãi. Đây là thuộc tính riêng có của tín dụng. Bởi vì vốn cho vay của ngân hàng là vốn huy động của những người tạm thời thừa nên sau một thời gian nhất định ngân hàng phải trả lại cho người ký thác. Mặt khác, ngân hàng cần phải có nguồn để bù đắp chi phí hoạt động như khấu hao TSCĐ, trả lương cán bộ công nhân viên, chi phí văn phòng phẩm… nên người vay vốn ngoài việc trả nợ gốc còn phải trả cho ngân hàng một khoản lãi. 1.1.3. Phân loại tín dụng Trong nền kinh tế thị trường, hoạt động tín dụng rất đa dạng và phong phú với nhiều hình thức khác nhau. Để sử dụng và quản lý tín dụng có hiệu quả thì phải tiến hành phân loại tín dụng. Mặt khác, để đảm bảo an toàn vốn trong kinh doanh 7 thì việc cấp tín dụng phải gắn liền với đối tượng vay, để tạo điều kiện cho sự vận động của vốn phù hợp với sự vận động của vật tư hàng hóa thì phải tiến hành phân loại tín dụng. Căn cứ vào các tiêu thức khác nhau mà chúng ta có thể phân chia tín dụng thành các loại khác nhau. Việc phân loại này giú p cho viê ̣c nghiên cứu sự vâ ̣n đô ̣ng củ a vố n tín dụng trong từ ng loa ̣i hinh và là cơ sở để so sá nh, đánh giá hiệu quả ̀ kinh tế củ a chú ng. a. Căn cứ vào thời hạn tín dụng Căn cứ vào thời hạn tín dụng, tín dụng được chia thành ba loại: - Tín dụng ngắn hạn là loại tín dụng có thời hạn dưới 1 năm. Tín dụng ngắn hạn được dùng để bổ sung sự thiếu hụt tạm thời về vốn lưu động của các doanh nghiệp và phục vụ các nhu cầu sinh hoạt của các cá nhân. - Tín dụng trung hạn là loại tín dụng có thời hạn từ 1 đến 5 năm. Loại tín dụng này được để mua sắm TSCĐ, cải tiến và đổi mới kỹ thuật, mở rộng và xây dựng các công trình quy mô nhỏ, có thời hạn thu hồi vốn nhanh. - Tín dụng dài hạn là loại tín dụng có thời hạn trên 5 năm, được sử dụng để cấp vốn cho xây dựng cơ bản, đầu tư xây dựng các xí nghiệp mới, các công trình thuộc cơ sở hạ tầng (đường xá, bến cảng, sân bay…), cải tiến và mở rộng sản xuất với quy mô lớn. b. Căn cứ vào đối tượng tín dụng Căn cứ vào đối tượng tín dụng, tín dụng được chia thành hai loại: - Tín dụng vốn lưu động là loại tín dụng được sử dụng để hình thành vốn lưu động của các tổ chức kinh tế, có nghĩa là cho vay bù đắp vốn lưu động thiếu hụt tạm thời. - Tín dụng vốn cố định là loại tín dụng được sử dụng để hình thành TSCĐ, có nghĩa là đầu tư để mua sắm TSCĐ, cải tiến và đổi mới kỹ thuật, mở rộng sản xuất, xây dựng các xí nghiệp và công trình mới. c. Căn cứ vào mục đích sử dụng vốn tín dụng Căn cứ vào mục đích sử dụng vốn tín dụng, tín dụng được chia thành hai loại: - Tín dụng sản xuất và lưu thông hàng hóa là loại tín dụng cấp cho các doanh nghiệp và các chủ thể kinh tế khác để tiến hành sản xuất kinh doanh hàng hóa, dịch vụ. 8 - Tín dụng tiêu dùng là loại tín dụng cấp cho các cá nhân đáp ứng nhu cầu tiêu dùng như: mua sắm nhà cửa, xe cộ, các loại hàng hóa bền chắc như tủ lạnh, điều hòa, máy giặt… d. Căn cứ vào chủ thể tín dụng Căn cứ vào chủ thể tín dụng, tín dụng được chia thành ba loại: - Tín dụng thương mại là quan hệ tín dụng giữa các doanh nghiệp được thực hiện dưới hình thức mua bán chịu hàng hóa hoặc ứng tiền trước khi nhận hàng. - Tín dụng ngân hàng là quan hệ tín dụng giữa ngân hàng và các doanh nghiệp, cá nhân, tổ chức xã hội. - Tín dụng Nhà nước là hình thức tín dụng thể hiện mối quan hệ giữa Nhà nước với các doanh nghiệp, cá nhân, tổ chức xã hội. Nhà nước vừa là người đi vay, vừa là người cho vay. e. Căn cứ vào tính chất bảo đảm tiền vay Căn cứ vào tính chất bảo đảm tiền vay, người ta chia tín dụng thành hai loại: - Tín dụng đảm bảo bằng tài sản là loại tín dụng được đảm bảo bằng các loại tài sản của khách hàng, bên bảo lãnh hoặc hình thành từ vốn vay. - Tín dụng đảm bảo không bằng tài sản là loại tín dụng được đảm bảo dưới các hình thức tín chấp, cho vay theo chỉ định của chính phủ và hộ nông dân vay vốn được bảo lãnh của các tổ chức đoàn thể, chính quyền địa phương. f. Căn cứ vào xuất xứ của tín dụng Căn cứ vào xuất xứ của tín dụng, tín dụng được chia thành hai loại: - Tín dụng gián tiếp là hình thức cấp tín dụng thông qua một trung gian tài chính như NHTM hoặc TCTD khác. - Tín dụng trực tiếp là hình thức cấp tín dụng giữa người có tiền (hoặc hàng hóa) với người cần sử dụng tiền (hoặc hàng hóa) đó, không cần phải thông qua một trung gian tài chính nào cả. 1.1.4. Vai trò của hoạt động tín dụng NHTM Vai trò đối với ngân hàng Thông qua hoạt động tín dụng, Ngân hàng sẽ có nhiều cơ hội để cung cấp các dịch vụ cho khách hàng, từ đó tạo điều kiện tăng thu dịch vụ và thu hút được thêm nhiều khách hàng, tạo uy tín của ngân hàng do sự đa dạng của sản phẩm dịch vụ. 9 Tín dụng đóng vai trò thúc đẩy sự phát triển lâu dài của ngân hàng bởi vì nó cho phép ngân hàng có những khách hàng truyền thống. Và do đó, tín dụng sẽ làm tăng lợi nhuận của các NHTM, tăng thu nhập và ổn định việc làm cho người lao động trong ngân hàng. Vai trò đối với doanh nghiệp Để tồn tại và phát triển trong thị trường đầy biến động như hiện nay, các doanh nghiệp luôn phải không ngừng mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh, đầu tư thiết bị để nâng cao năng lực sản xuất. Muốn vậy, doanh nghiệp cần phải huy động một lượng vốn khá lớn. Lượng vốn đó có thể được huy động từ: cán bộ trong doanh nghiệp, từ thị trường chứng khoán và một phương thức huy động vốn quan trọng mà các doanh nghiệp hay sử dụng là vay vốn của các NHTM. Với phương thức này, doanh nghiệp sẽ huy động được vốn với kỳ hạn đa dạng (ngắn/trung/dài hạn tùy thuộc vào phương án kinh doanh của doanh nghiệp), thủ tục đơn giản hơn (so với huy động trên thị trường chứng khoán) và sự kiểm soát trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp sẽ không gia tăng nhiều (so với huy động từ cán bộ doanh nghiệp hay từ thị trường chứng khoán). Vai trò đối với nền kinh tế Thứ nhất, hoạt động tín dụng góp phần ổn định kinh tế (quá trình sản xuất kinh doanh của các cá thể, cá nhân thường xuyên hơn), tăng cường cơ sở vật chất kỹ thuật cho nền kinh tế: hoạt động sản xuất kinh doanh không phải lúc nào cũng suôn sẻ, các tổ chức, cá nhân, luôn phải đương đầu với những khó khăn để tồn tại và phát triển. Một trong những khó khăn mà đa số họ gặp phải trong bối cảnh cạnh tranh hiện nay là sự thiếu hụt vốn trong kinh doanh. Bên cạnh việc vay mượn ở người thân, bạn bè… thì việc các tổ chức, cá nhân đi vay ở các ngân hàng để đáp ứng nhu cầu vốn là rất thường xuyên. Thứ hai, hoạt động tín dụng có vai trò tích tụ và tập trung vốn (góp phần làm giảm số tiền nhàn rỗi, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, tiết kiệm tiền mặt trong lưu thông và khắc phục lạm phát tiền tệ). Mỗi người, với một khoản tiền nhỏ thì rất khó có thể đầu tư, kinh doanh hay mua những vật có giá trị lớn. Tuy nhiên việc tập trung các lượng vốn nhỏ này lại rất 10 khó khăn đối với chỉ một người hay một nhóm người mà họ không được mọi người trong xã hội biết đến. Trong khi đó lại có rất nhiều người cần một lượng tiền lớn, nhiều công trình, dự án cần vốn lớn để đầu tư… Để kết nối những trường hợp trên lại, chúng ta phải nhờ đến các tổ chức tín dụng mà đặc biệt là các ngân hàng. Cũng thông qua hoạt động cho vay của ngân hàng, số tiền nhàn rỗi trong dân cư sẽ giảm xuống vì họ có một nơi để đầu tư kiếm lời thay vì cất giữ ở nhà, do đó lượng tiền mặt trong lưu thông sẽ giảm, khắc phục lạm phát tiền tệ. Thứ ba, tín dụng là công cụ thực hiện chính sách kinh tế vĩ mô của Nhà nước Vai trò này được thể hiện trên các phương diện: - Nhà nước thường xuyên sử dụng tín dụng làm phương tiện góp phần cân đối thu chi NSNN, góp phần đảm bảo nguồn lực tài chính để thực thi các chính sách kinh tế xã hội. - Thông qua việc thay đổi và điều chỉnh các quy chế tín dụng và lãi suất tín dụng, Nhà nước có thể thay đổi được quy mô tín dụng hoặc chuyển hướng vận động của nguồn vốn tín dụng. Nhờ đó mà có thể thúc đẩy hoặc hạn chế sự phát triển của một số ngành, phù hợp với định hướng phát triển kinh tế của đất nước. - Nhà nước sử dụng tín dụng để điều tiết lưu thông tiền tệ, đảm bảo sự cân đối tiền hàng, ổn định giá cả hàng hóa. Như vậy, tín dụng vừa là nội dung, vừa là công cụ để thực thi CSTT quốc gia. - Nhà nước sử dụng tín dụng làm công cụ thực thi các quan hệ hợp tác quốc tế, sử dụng các nguồn lực tài chính bên ngoài để đầu tư phát triển kinh tế đất nước. 1.2. Quản lý hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại 1.2.1. Khái niệm về quản lý hoạt động tín dụng Quản lý là một khái niệm rất rộng bao gồm nhiều dạng. Chúng ta có thể gộp thành 3 dạng chính: [17] - Quản lý các quá trình của thế giới vô sinh (nhà xưởng, ruộng đất, tài nguyên, hầm mỏ, thiết bị máy móc, nguyên vật liệu, sản phẩm...). - Quản lý các quá trình diễn ra trong cơ thể sống (cây trồng, vật nuôi). - Quản lý các quá trình diễn ra trong xã hội loài người (quản lý xã hội: đảng, nhà nước, đoàn thể quần chúng, kinh tế, các tổ chức...)