Tài liệu Tăng cường công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện tam nông, tỉnh phú thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ––––––––––––––––––––––––––––––– NGUYỄN THU HẰNG TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TAM NÔNG, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2017 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ––––––––––––––––––––––––––––––– NGUYỄN THU HẰNG TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TAM NÔNG, TỈNH PHÚ THỌ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đỗ Anh Tài THÁI NGUYÊN - 2017 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những số liệu, thông tin và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ bất cứ một luận văn nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 3 năm 2017 Tác giả Nguyễn Thu Hằng ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài: “Tăng cường công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ”, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các khoa, phòng của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đa ̣i ho ̣c Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hướng dẫn PGS.TS. Đỗ Anh Tài. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của các nhà khoa học, các thầy, cô giáo trong Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn được sự giúp đỡ và cộng tác của các đồng chí tại các địa điểm nghiên cứu, tôi xin chân thành cảm ơn các bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã tạo điều kiện mọi mặt để tôi hoàn thành nghiên cứu này. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó. Thái Nguyên, tháng 3 năm 2017 Tác giả Nguyễn Thu Hằng iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................. viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn ................................................. 3 5. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN ................................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện .......................... 5 1.1.1. Ngân sách Nhà nước và hệ thống ngân sách Nhà nước .......................... 5 1.1.2. Ngân sách Nhà nước cấp huyện .............................................................. 6 1.1.3. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện ................................................ 10 1.1.4. Nội dung quản lý ngân sách cấp huyện................................................. 12 1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện ..... 22 1.2. Cơ sở thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện ..................... 24 1.2.1. Kinh nghiệm quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện ở một số địa phương trong nước .......................................................................................... 24 1.2.2. Bài học kinh nghiệm cho huyện Tam Nông ............................................. 28 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................. 30 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 30 iv 2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 30 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 31 2.2.2. Phương pháp tổng hợp thông tin ........................................................... 33 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin .......................................................... 33 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 34 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu đánh giá hiện trạng của địa phương .............................. 34 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh thu, chi ngân sách nhà nước .......................... 35 2.3.3.Nhóm chỉ tiêu phản ánh và đánh giá quản lý ngân sách ........................ 36 Chương 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TAM NÔNG, TỈNH PHÚ THỌ ..................... 37 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................... 37 Những thuận lợi và khó khăn đối với công tác quản lý NSNN trên địa bàn huyện Thanh Ba .............................................................................................. 40 3.2. Thực trạng quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện trên địa bàn huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ ................................................................................. 43 3.2.1. Công tác lập dự toán ngân sách ............................................................ 43 3.2.2. Công tác chấp hành dự toán ngân sách ................................................. 50 3.2.3. Công tác quyết toán ngân sách .............................................................. 67 3.2.4. Công tác kiểm tra, thanh tra trong quản lý ngân sách ........................... 71 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình quản lý ngân sách Nhà nước tại huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ ...................................................................... 76 3.4. Đánh giá chung về công tác quản lý ngân sách huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ ........................................................................................................... 80 3.4.1. Kết quả đạt được ................................................................................... 80 3.4.2. Hạn chế, tồn tại ..................................................................................... 82 3.4.3.Nguyên nhân .......................................................................................... 89 Chương 4: GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TAM NÔNG, TỈNH PHÚ THỌ .. 90 v 4.1.Quan điểm, định hướng tăng cường công tác quản lý NSNN cấp huyện trên địa bàn huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ ....................................... 90 4.1.1. Quan điểm ............................................................................................. 90 4.1.2. Định hướng............................................................................................ 91 4.2. Giải pháp tăng cường công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện trên địa bàn huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ .................................................. 93 4.2.1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách huyện ................................ 93 4.2.2. Hoàn thiện công tác chấp hành dự toán ngân sách huyện .................... 95 4.2.3. Hoàn thiện công tác quyết toán ngân sách huyện ................................. 99 4.2.4. Hoàn thiện công tác kiểm tra, giám sát việc chấp hành ngân sách huyện 101 4.2.5. Nhóm giải pháp khác .......................................................................... 103 4.3. Kiến nghị ................................................................................................ 107 4.3.1.Đối với Chính phủ, Bộ Tài chính ......................................................... 107 4.3.2.Đối với Tỉnh ủy, Ủy ban nhân tỉnh Phú Thọ ....................................... 109 KẾT LUẬN .................................................................................................. 110 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 112 PHỤ LỤC .................................................................................................... 114 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BS : Bổ sung CTQT : Công tác quyết toán DN : Doanh nghiệp DNNN : Doanh nghiệp nhà nước DT : Doanh thu DTNS : Doanh thu ngân sách ĐH : Đại học ĐTNT : Đối tượng nộp thuế HĐND : Hội đồng nhân dân HTX : Hợp tác xã KBNN : Kho bạc nhà nước KH : Khoa học KT - XH : Kinh tế - xã hội NQD : Ngoài quốc doanh NS : Ngân sách NSĐP : Ngân sách địa phương NSNN : Ngân sách nhà nước QL : Quốc lộ QLNN : Quản lý nhà nước QT : Quyết toán QTNS : Quyết toán ngân sách TNCN : Thu nhập cá nhân UBND : Ủy ban nhân dân XDCB : Xây dựng cơ bản XH : Xã hội vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Thang đo Likert Scale..................................................................... 32 Bảng 3.1. Dự toán thu ngân sách huyện Tam Nông giai đoạn 2014-2016 ..... 46 Bảng 3.2. Dự toán chi ngân sách huyện Tam Nông giai đoạn 2014 - 2016 ... 47 Bảng 3.3.Tổng hợp chấp hành thu ngân sách huyện Tam Nông giai đoạn 2014-2016 ....................................................................................... 53 Bảng 3.4.Cơ cấu nguồn thu ngân sách huyện Tam Nông giai đoạn 2014 - 2016 ..................................................................................... 54 Bảng 3.5. Tổng hợp chấp hành chi ngân sách huyện Tam Nông giai đoạn 2014 - 2016 ..................................................................................... 60 Bảng 3.6. Tỷ trọng các khoản chi trong tổng chi ngân sách huyện Tam Nông giai đoạn 2014 - 2016 ........................................................... 62 Bảng 3.7. Đánh giá công tác lập dự toán ngân sách ....................................... 49 Bảng 3.8. Đánh giá công tác chấp hành thu ngân sách ................................... 57 Bảng 3.9. Đánh giá công tác chấp hành thu ngân sách ................................... 66 Bảng 3.10. Đánh giá công tác quyết toán ngân sách ...................................... 71 Bảng 3.11. Đánh giá công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách .......................... 75 viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1: Sơ đồ tổ chức quản lý NSNN huyện Tam Nông ............................ 41 Hình 3.2: Sơ đồ quá trình tổ chức thực hiện thu ngân sách huyện Tam Nông ....... 50 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngân sách nhà nước có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng và đối ngoại của đất nước. Vai trò của ngân sách nhà nước luôn gắn liền với vai trò của nhà nước theo từng giai đoạn nhất định. Đối với nền kinh tế thị trường, ngân sách nhà nước đảm nhận vai trò quản lý vĩ mô đối với toàn bộ nền kinh tế, xã hội. Ngân sách nhà nước là công cụ điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế xã hội, định hướng phát triển sản xuất, điều tiết thị trường, bình ổn giá cả, điều chỉnh đời sống xã hội. Ngân sách nhà nước là công cụ định hướng hình thành cơ cấu kinh tế mới, kích thích phát triển sản xuất kinh doanh và chống độc quyền. Trước hết, Chính phủ sẽ hướng hoạt động của các chủ thể trong nền kinh tế đi vào quỹ đạo mà chính phủ đã hoạch định để hình thành cơ cấu kinh tế tối ưu, tạo điều kiện cho nền kinh tế phát triển ổn định và bền vững. Trong những năm qua, cùng với sự đổi mới chung của đất nước và thực hiện chương trình tổng thể về cải cách hành chính nhà nước, quản lý ngân sách nhà của Việt Nam cũng đã có những thành tựu đáng kể, góp phần quan trọng để Việt Nam thực thi thành công quá trình đổi mới, đặc biệt là từ khi Luật ngân sách nhà nước được Quốc hội khoá XI kỳ họp thứ hai thông qua ngày 16/12/2002 và có hiệu lực thi hành từ năm ngân sách 2004 với mục tiêu và ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc quản lý và điều hành ngân sách nhà nước, phát triển kinh tế - xã hội; Đảm bảo các nhiệm vụ quốc phòng an ninh và đối ngoại. Tuy nhiên trên thực tế, việc quản lý NSNN tại các địa phương, việc lập, chấp hành và quyết toán NSNN hàng năm của các địa phương, mặc dù đã được thực hiện theo quy định của Luật NSNN, nhưng vẫn còn mang tính hình thức, tính áp đặt, số liệu chưa phản ánh đúng thực trạng khách quan của từng địa phương. Do đó ảnh hưởng không nhỏ đến công tác quản lý NSNN trong 2 nền kinh tế thị trường. Hơn nữa, đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác tài chính nói chung và công tác quản lý ngân sách nói riêng còn nhiều hạn chế về trình độ chuyên môn nghiệp vụ và năng lực quản lý, chưa đáp ứng yêu cầu quản lý trong giai đoạn hiện nay. Tam Nông là huyện nằm ở phía đông nam của tỉnh Phú Thọ, với lợi thế tiếp giáp thủ đô Hà Nội, huyện Tam Nông là đầu mối giao thông vận tải quan trọng của tỉnh Phú Thọ, các tuyến đường huyết mạch chạy qua huyện là QL32, QL32A, QL32C. Tam Nông được xác định là vùng kinh tế trọng điểm về công nghiệp của tỉnh Phú Thọ, trên địa bàn huyện có hai khu công nghiệp lớn là khu công nghiệp Trung Hà và khu công nghiệp Cổ Tiết. Cơ cấu kinh tế chuyển mạnh từ nông nghiệp sang công nghiệp, dịch vụ và du lịch. Huyện Tam Nông được thành lập theo quyết định số 178-CP ngày 05/07/1977, gồm 19 xã, và 1 thị trấn, với diện tích tự nhiên là 155,9 km2, dân số hơn 82.000 người. Với sự phát triển nhanh, mạnh và quá trình đô thị hóa diễn ra trong những năm gần đây đã đặt ra cho huyện Tam Nông nhiều vấn đề cần phải tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện, trong đó vấn đề quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn còn nhiều bất cập. Trước yêu cầu phải phát triển nhanh, mạnh trong thời gian tới để xứng đáng là khu vực kinh tế trọng điểm của tỉnh Phú Thọ, đòi hỏi huyện phải có một nguồn lực dồi dào, nhất là nguồn vốn cho đầu tư phát triển và cải thiện đời sống từ NSNN. Trong khi đó, vấn đề quản lý NSNN của huyện Tam Nông trong những năm qua còn nhiều bất cập, do đó nếu tìm ra được những giải pháp hữu hiệu, có tính khả thi trong việc hoàn thiện công tác quản lý NSNN sẽ giúp cho huyện Tam Nông đáp ứng được vị trí là khu vực kinh tế trọng điểm của tỉnh Phú Thọ. Để góp phần giải quyết những bất cập đó, tôi chọn nghiên cứu đề tài “Tăng cường công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ” làm đề tài thạc sĩ của mình. 3 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu, đề xuất giải pháp nhằm tăng cường quản lý NSNN cấp huyện trên địa bàn huyện Tam Nông tỉnh Phú Thọ. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện. - Đánh giá thực trạng quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Tam Nông những năm qua; - Đề xuất định hướng và các giải pháp nhằm tăng cường quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Tam Nông cho các năm tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là công tác quản lý ngân sách trên địa bàn huyện Tam Nông tỉnh Phú Thọ. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Thời gian: giai đoạn từ năm 2014 - 2016 - Không gian: tại huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ - Nội dung: Nghiên cứu thực trạng công tác thu, chi NSNN qua các khâu Công tác lập kế hoạch và phân bổ kế hoạch NSNN; Công tác chấp hành ngân sách; Công tác quyết toán, thẩm định quyết toán NSNN; Công tác thanh tra, kiểm tra 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn * Ý nghĩa khoa học: Luận văn đã góp hệ thống hóa lý luận cơ bản về quản lý NSNN trong bối cảnh hiện nay. * Ý nghĩa thực tiễn: - Đánh giá thực trạng công tác quản lý NSNN cấp huyện của huyện Tam Nông trong thời gian qua. 4 - Chỉ ra được những hạn chế trong công tác quản lý NSNN cấp huyện của huyện Tam Nông. - Đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm giúp các nhà quản lý đưa ra các chính sách phù hợp với thực tế trong công tác quản lý NSNN cấp huyện trên địa bàn huyện Tam Nông tỉnh Phú Thọ trong thời gian tới. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, luận văn được kết cấu gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng quản lý ngân sách Nhà nước huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ. Chương 4: Giải pháp tăng cường quản lý NSNN trên địa bàn huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ. 5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện 1.1.1. Ngân sách Nhà nước và hệ thống ngân sách Nhà nước 1.1.1.1. Khái niệm ngân sách Nhà nước Lịch sử đã chứng minh rằng, sản xuất hàng hóa phát triển, chế độ tư hữu xuất hiện, và có sự phân chia giai cấp và đấu tranh giai cấp. Trong điều kiện lịch sử đó, Nhà nước xuất hiện, đầu tiên là Nhà nước chiếm hữu nô lệ. Khi Nhà nước ra đời và hoạt động, để duy trì sự tồn tại của mình, Nhà nước đã dùng quyền lực chính trị buộc các tổ chức và cá nhân trong xã hội phải đóng góp một phần thu nhập, của cải cho Nhà nước nhằm tạo lập quỹ tiền tệ đáp ứng nhu cầu chi tiêu quốc gia. Như vậy, sự ra đời của Nhà nước đã làm nảy sinh các quan hệ kinh tế gắn với hình thành, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ riêng có của mình, để phục vụ các chức năng, nhiệm vụ hoạt động của Nhà nước, hình thành nên NSNN. Trải qua nhiều giai đoạn phát triển của các chế độ xã hội, nhiều khái niệm về NSNN đã được đề cập theo các góc độ khác nhau. F.Baudhuin (1962): “Tài chính công”, bản dịch của trường ĐH Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh cho rằng: “NSNN là một văn kiện lập pháp hay một đạo luật chứa đựng một bảng kê khai các khoản thu chi dự liệu cho một thời gian nào đó, là một khuôn mẫu mà các cơ quan lập pháp, hành pháp, cùng các cơ quan hành chính phụ thuộc phải tuân theo”[3]. 1.1.1.2. Đặc điểm của ngân sách Nhà nước Hoạt động thu, chi của ngân sách Nhà nước luôn gắn chặt với quyền lực kinh tế - chính trị của Nhà nước. Hoạt động ngân sách Nhà nước là hoạt động phân phối lại các nguồn tài chính, nó thể hiện ở hai lĩnh vực thu và chi của Nhà nước. 6 Ngân sách Nhà nước luôn gắn chặt với sở hữu Nhà nước, luôn chứa đựng những lợi ích chung, lợi ích công cộng. Ngân sách Nhà nước cũng có những đặc điểm như các quỹ tiền tệ khác. Nét khác biệt của ngân sách Nhà nước với tư cách là một quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước. Hoạt động thu chi của ngân sách Nhà nước được thực hiện theo nguyên tắc không hoàn trả là chủ yếu. 1.1.1.3. Vai trò của ngân sách Nhà nước - Huy động các nguồn tài chính để đảm bảo nhu cầu chi tiêu của Nhà nước. Để đảm bảo cho hoạt động của Nhà nước trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội đòi hỏi phải có những nguồn tài chính nhất định. Những nguồn tài chính này được hình thành từ các khoản thu thuế và các khoản thu ngoài thuế. - Điều tiết thị trường, bình ổn giá cả và chống lạm phát. Sự mất cân đối giữa cung và cầu sẽ làm cho giá cả tăng lên hoặc giảm đột biến và gây ra biến động trên thị trường, dẫn đến sự dịch chuyển vốn của các doanh nghiệp từ ngành này sang ngành khác, từ địa phương này sang địa phương khác. - Là công cụ định hướng phát triển sản xuất, tăng trưởng kinh tế Nhà nước sử dụng công cụ thuế và chi ngân sách. - Là công cụ để giải quyết các vấn đề xã hội. Nhà nước thực hiện chính sách phân phối lại thu nhập hợp lý nhằm giảm bớt khoảng cách chênh lệch về thu nhập trong dân cư và sử dụng ngân sách Nhà nước để điều tiết thu nhập và giải quyết các vấn đề xã hội. 1.1.1.4. Hệ thống ngân sách Nhà nước Hệ thống NSNN là tổng thể các cấp ngân sách, giữa chúng có mối quan hệ hữu cơ với nhau đã được xác định bởi sự thống nhất về cơ sở kinh tế - chính trị, bởi pháp chế và các nguyên tắc tổ chức của bộ máy hành chính Nhà nước. 1.1.2. Ngân sách Nhà nước cấp huyện 1.1.2.1. Khái niệm ngân sách Nhà nước cấp huyện Cấp huyện là một trong bốn cấp chính quyền của nước ta, là tổ chức chính quyền trung gian, có chức năng, nhiệm vụ thực hiện mục tiêu Nhà nước 7 do dân, vì dân, giải quyết các mối quan hệ giữa Nhà nước với nhân dân trên địa bàn. Chính quyền cấp huyện thực hiện đầy đủ các nhiệm vụ thuộc tất cả các lĩnh vực do pháp luật quy định. Để có thể thực hiện đầy đủ các chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình tất yếu đòi hỏi chính quyền cấp huyện phải có một nguồn lực tài chính - ngân sách đủ mạnh để điều chỉnh các hoạt động ở xã hội đi đúng hướng, góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của Đảng và Nhà nước. Theo luật NSNN thì ngân sách cấp huyện là một bộ phận của NSNN; là dự toán thu, chi ngân sách huyện được lập theo phân cấp của cơ quan có thẩm quyền, bảo đảm điều kiện vật chất cho việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của bộ máy Nhà nước ở cấp huyện [2]. Ngân sách cấp huyện vừa mang những đặc điểm chung của NSNN, vừa có những đặc điểm riêng, thể hiện chức năng, nhiệm vụ quản lý tài chính Nhà nước cấp huyện, cụ thể: - Về phương diện hình thức biểu hiện bên ngoài: Ngân sách huyện là toàn bộ các khoản thu, chi trong dự toán đã được HĐND huyện quyết định và được thực hiện trong 1 năm nhằm đảm bảo nguồn tài chính cho chính quyền Nhà nước cấp huyện trong quá trình thực hiện các chức năng, nhiệm vụ về quản lý kinh tế - xã hội trên địa bàn. - Về phương diện bản chất: Ngân sách huyện là hệ thống các quan hệ kinh tế giữa chính quyền Nhà nước cấp huyện với các chủ thể khác phát sinh trong quá trình phân phối các nguồn tài chính nhằm tạo lập quỹ ngân sách huyện; trên cơ sở đó mà đáp ứng cho các nhu cầu chi ngân sách gắn liền với việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền Nhà nước cấp huyện. - Ngân sách cấp huyện là một quỹ tiền tệ của Nhà nước, của cơ quan chính quyền cấp cơ sở, được nhà nước sử dụng để duy trì sự tồn tại của bộ máy Nhà nước và thực hiện các chức năng kinh tế của mình. - Các hoạt động của ngân sách cấp huyện được tiến hành trên cơ sở những luật lệ nhất định (luật thuế, chế độ thu, chi…) 8 - Nguồn thu và nhiệm vụ chi của ngân sách cấp huyện mang tính pháp lý, nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ kinh tế - xã hội của Nhà nước. - Quan hệ lợi ích phát sinh trong quá trình thu, chi ngân sách cấp huyện là quan hệ về lợi ích giữa lợi ích chung của cộng đồng cấp cơ sở đại diện là chính quyền cấp huyện với một bên là các chủ thể kinh tế khác trong xã hội. - Ngân sách cấp huyện vừa là một cấp ngân sách, vừa là một đơn vị dự toán trung gian (ngân sách cấp huyện trực thuộc ngân sách cấp tỉnh và ngân sách cấp xã trực thuộc ngân sách cấp huyện). 1.1.2.2. Vai trò của ngân sách Nhà nước cấp huyện Ngân sách cấp huyện cũng như tất cả các cấp ngân sách NSNN đều không thể tách rời vai trò của Nhà nước. Ngân sách cấp huyện có những vai trò sau: * Ngân sách cấp huyện có vai trò quan trọng trong việc điều tiết kinh tế phát triển kinh tế, kích thích phát triển sản xuất Cấp huyện, thị xã có vai trò tham mưu với các cơ quan cấp trên thực hiện chính sách chống độc quyền. Thông qua ước tính các thời kỳ đề ra mức thu chi sao cho hợp lý từng bộ phận, định hướng cách đi mới cho thế mạnh từng vùng. Thông qua khoán chi thực hiện xây dựng cơ sở hạ tầng, hình thành doanh nghiệp then chốt trong mọi thành phần kinh tế. Hình thành các doanh nghiệp nhà nước, bảo đảm cạnh tranh hoàn hảo, điều chỉnh giá cả, tiền lương huy động tài chính thông qua sự chỉ đạo, tạo điều kiện cho doanh nghiệp muốn đầu tư tại địa phương. * Ngân sách cấp huyện có vai trò quan trọng trong việc giải quyết vấn đề xã hội Thông qua sự điều chỉnh quyết định cấp trên giao tiến hành phân bố dự toán ngân sách thực hiện các chính sách trợ cấp xã hội, trợ giá, kế hoạch hoá dân số, giải quyết công ăn việc làm. Phát triển ngành lao động truyền thống tận dụng được lao động nhàn rỗi. 9 * Xây dựng, thực hiện các phần kế hoạch kinh tế - xã hội huyện là đơn vị hành chính cơ sở Thông qua thu ngân sách mà nguồn thu được tập trung nhằm tạo lập quỹ ngân sách, đồng thời giúp các cấp thực hiện kiểm tra, kiểm soát điều chỉnh các hoạt động kinh doanh, dịch vụ theo đúng pháp luật. Thu ngân sách góp phần đảm bảo công bằng, duy trì phát triển sản xuất, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, nâng cao dân trí sức khoẻ cho người dân. Quản lý ngân sách cấp huyện, thị xã, thành phố là nhân tố cơ bản quyết định sự tồn tại phát triển hay trì trệ của toàn bộ bộ máy chính quyền. Mỗi bộ phận là sự kết hợp của nhiều người có mục tiêu hội tụ với nhau. Các cơ quan chỉ hoạt động tốt khi nó được tiến hành các hoạt động của mình phù hợp với yêu cầu của các quy luật có liên quan điều này biểu hiện quản lí ngân sách cấp huyện, thị đúng đắn giúp cho tổ chức hạn chế được nhược điểm của mình, liên kết được mọi người tạo ra niềm tin sức mạnh và truyền thống, tận dụng mọi cơ hội và sức mạnh tổng hợp của các tổ chức bên ngoài. * Quản lý ngân sách cấp huyện có vai trò quan trọng đối với việc đóng góp cho ngân sách cấp trên Quản lý ngân sách cấp huyện có vai trò quan trọng đối với việc đóng góp cho ngân sách cấp trên. Cụ thể: - Vai trò của NS cấp huyện đã khuyến khích địa phương phấn đấu tăng thu ngân sách để có nguồn chi, tăng cường trách nhiệm, nâng cao vai trò, chức năng của huyện trong việc quản lý NSNN. - Việc trao quyền nhiều hơn cho chính quyền địa phương trong việc quyết định các vấn đề về ngân sách cũng đòi hỏi địa phương phải tăng tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong thực hiện ngân sách. - Góp phần tăng thu NS từ địa phương đến trung ương 10 1.1.3. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện 1.1.3.1. Khái niệm và nguyên tắc quản lý ngân sách cấp huyện Khái niệm quản lý ngân sách cấp huyện Quản lý là sự tác động của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý bằng một hệ thống phương pháp nhằm thay đổi trạng thái của đối tượng quản lý, tiếp cận đến mục tiêu cuối cùng phục vụ cho lợi ích của con người. Quản lý là hoạt động có mục đích của chủ thể tuân theo những nguyên tắc nhất định và là quá trình thực hiện đồng thời hàng loạt các chức năng liên kết hữu cơ với nhau từ dự toán - kế hoạch hóa - tổ chức thực hiện - động viên phối hợp - điều chỉnh - hạch toán kiểm tra [5]. Quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện là quá trình tác động của chủ thể quản lý ngân sách Nhà nước thông qua việc sử dụng có chủ đích các phương pháp quản lý và các công cụ quản lý để tác động và điều khiển hoạt động của ngân sách Nhà nước nhằm đạt được mục tiêu đã định. Nguyên tắc quản lý ngân sách cấp huyện Để quản lý ngân sách cấp huyện hợp lý, hiệu quả và đạt được mục tiêu kinh tế - xã hội đề ra cần phải đảm bảo các nguyên tắc sau: - Nguyên tắc thống nhất: Theo nguyên tắc này, mọi khoản thu, chi của một cấp hành chính đưa vào một kế hoạch ngân sách thống nhất. Thống nhất quản lý chính là việc tuân thủ một khuôn khổ chung từ việc hình thành, sử dụng, thanh tra, kiểm tra, thanh quyết toán, xử lý các vấn đề vướng mắc trong quá trình triển khai thực hiện. Thực hiện nguyên tắc quản lý này sẽ đảm bảo tính bình đẳng, công bằng, tính có hiệu quả và hạn chế những tiêu cực cũng như những rủi ro, nhất là những rủi ro mang tính chủ quan khi quyết định các khoản chi tiêu. - Nguyên tắc dân chủ: Một chính sách tốt là một ngân sách phản ảnh được lợi ích của đa số các tầng lớp, các bộ phận, các cộng đồng người trong chính sách, hoạt động thu - chi ngân sách. Sự tham gia của xã hội, công chúng