Tản văn "Cha
và sách"
Tác giả Lý Viêm
Hồi còn nhỏ , cha chỉ học qua nửa năm lớp tư thục . Nghe người khác
kể lại rằng, một bận ông thầy bảo cha nhận mặt chữ "phong", vậy mà
cha không biết. Người bạn cùng bàn muốn gợi ý cho cha , bèn chúm
miệng thổi một làn gió ra ngoài , cha hiểu lầm đó là chữ "thổi", kết
quả cha bị ông thầy vụt cho mấy thước kẻ.
Chuyện vui này truyền mãi trong thôn . Tuy rằng, hồi còn nhỏ tôi bị
các bạn học trế giễu bởi câu chuyện này của cha , thế nhưng tôi lại cho
rằng, cha là người rất có học vấn, bởi vì cha thường có rấ t nhiều
chuyện hay kể mãi không hết .
Những đêm đông trong làng quê không có ánh điện , thường cảm thấy đêm hôm sao mà dài
đằng đẵng vậy, mẹ thường ngồi dưới ngọn đèn dầu khâu vá ; cha nửa ngồi nửa nằm trên
giường, thế là tôi cứ thường nài cha kể chuyện cho nghe . Những câu chuyện cha kể phần lớn
đều là chuyện dân gian , hay là những câu chuyện trong cuốn "24 hiếu đồ " ví dụ như Vương
Tường nằm trên băng câu cá , Đổng Vĩnh bán thân để an táng cho cha v v ... tất nhiên rồi, xuất
xứ của những câu chuyện này về sau tôi mới biết .
Cho mãi đến sau khi tôi học lên sơ trung rồi , mới không còn nghe cha kể chuyện nữa . Có một
bận, tôi đang làm bài tập môn lị ch sử . Bỗng cha chỉ tay và o chữ "Tùy" danh từ thời nhà Tùy,
rồi hỏi tôi chữ này đọc như thế nào . Sau khi tôi nói cho cha biết , cha cảm thấy kinh ngạc rồi
nói: "Cha chỉ nghe có các thời nhà Đường , nhà Tống, nhà Nguyên, nhà Minh, nhà Thanh,
nhưng nào có nghe thấy có thời nhà Tùy đâu." Lúc bấy giờ, tôi thật như sét đánh ngang tai.
Bởi vì trước đó , tôi không nghĩ rằng, kiến thức của cha sao mà í t ỏi vậy. Tôi quả thật không
biết rằng, những câu chuyện hết sức sinh động mà cha kể cho tôi nghe là xuất xứ từ đâu vậy?
Những ngày sau đó , mỗi khi đối diện với cha , cõi lòng non nớt của tôi thường dâng một nỗi
đồng tì nh sâu sắc.
Khi tôi lên đến cao trung, cha đã ngoài 50. Hai người chị của tôi đã gả theo nhà chồng đi xa,
anh trai tôi qua đời bởi một sự cố bất ngờ , tôi là con út trong gia đì nh lại phải đi học xa nhà
những mười mấy cây số . Ở nhà chỉ còn lại cha mẹ già , như đôi mái chèo bị vứt bỏ một cách
cô đơn trên bãi cát hoang vu. Bỗng dưng cha già đi rất nhiều . Nỗi niềm cô đơn hiu quạnh ,
cảm giác buồn thương trong lòng cha , tôi thật không bút mực nào có thể tả nổi. Hồi đó, một
dạo tôi có ý định thôi học về nhà, đây không phải là vì tôi thương cho sự vất vả của cha,
chẳng qua là vì muốn về sống cùng cha trong những năm tháng cô đơn buồn thương . Nhưng
lòng kiên định của cha đã khiến tôi từ bỏ ý định thôi học , cha
một mực ủng hộ tôi học hết đại học, cho mãi đến khi tôi tham
gia công tác.
Cha là loại người có chuyện buồn gì là một mì nh gánh chị u
nuốt vào bụng. Trong những ngày đau buồn, cha không hề để
lộ ra bên ngoài, thường chỉ lẳng lẽ chăm chú xem sách . Hễ
được rỗi là cha lại ôm những cuốn cách Đường Tống diễn
nghĩa dày cộm ra đọc. Thân hì nh cha cao lớn , ngồi lên chiếc
ghế con, đeo cặp kí nh lão không quai buộc bằng sợi dây , cầm
cuốn sách ngồi đọc chăm chú . Tình cảnh này, bỗng khiến tôi cảm thấy một nỗi niềm thương
cảm man mác êm đềm . Năm tháng bể dâu, những nỗi vất vả trong cuộc sống, nỗi niềm buồn
đau của nhân sinh, khiến thân hì nh cha gù xuống , thế nhưng cõi lòng cha lại rất phẳng lặng ,
bình thản chấp nhận mọi biến cố của hiện thực .
Chính bởi bị mọi người trêu trọc về việc cha không biết nhận mặt chữ "Tuỳ", cho nên tôi quả
là có chút nghi ngờ trước khung cảnh cha ngồi đọc sách , thế nhưng tôi lại cảm thông một
cách sâu sắc cõi lòng của một người già tì m kiếm niềm an ủi trong những cuốn sách trong khi
phải gánh chịu nỗi niềm đớn đau của cuộc sống . Mỗi khi tôi trở về nhà vào ngày cuối tuần, là
cha lại thường chỉ vào những mặt chữ tr ong sách mà cha không biết đọc để hỏi tôi, và tôi cứ
bảo cho cha biết hết lần này đến lần khác . Dần dần cha rút kinh nghiệm , đó là phương pháp
nhận mặt chữ của tú tài ngày xưa : chữ nào dài thì nhận một nửa , chữ ngắn ngắn thì nhận một
bên.
Lúc bấy giờ, có một bác già hàng xóm tối nào cũng đến nhà tôi để nghe cha đọc sách , có lẽ
bác đến nhà là để an ủi vết thương trong trái tim cô quạnh của cha chăng ? Hai người ngồi ở
đầu giường, dưới ngọn đèn dầu le lói, một người lớn tiếng đọc rành rọt từng chữ một, một
người thì chăm chú ngồi nghe như nuốt từng chữ . Thường thì có nhiều chữ cha đọc sai , ví dụ
như Triệu Khuông Dật thì đọc thành Triệu Khuông Dục , Kim Ngột Thuật thì đọc thành Kim
Nguyên Thuật thì cũng chẳng việc gì , bởi vì bác già hàng xóm này chẳng biết mấy mặt chữ .
Hễ cứ có một nhân vật trong truyện xuất hiện, thì bác già hàng xóm lại nôn nóng hỏi cha
rằng: là trung thần hay là gian thần đấy ? Mỗi khi nghe vậy là bất giát tôi lại cười thầm , nhưng
lại cảm thấy bùi ngùi trước cảnh cha và bác hàng xóm vui với nhau trong cảnh buồn khổ . Đôi
khi hai người ngừng lại , bình luận phân t ích tâm lý của các nhân vật trong truyện , suy đoán
tình tiết phát triển của câu truyện, ấy thế mà hai người có cách nhìn nhận rất độc đáo , khiến
tôi thường bị thu hút theo họ. Có một bận, tôi vô tì nh đứng ở giữa hai ngườ i để nghe kể
truyện, nhưng cha tôi lại mỉ m cười ngượng nghị u , rồi nói với tôi rằng: "Có nhiều chữ cha
không biết đọc đâu, hay là con đọc cho cha và bác nghe đi nào ." Tối hôm đó, tôi đọc truyện
cho hai người nghe rất lâu , tuy tôi đọc trôi chảy hơn cha nhiều , rốt cục thì bác hàng xóm lại
nói rằng, tôi đọc chẳng hấp dẫn gì cả . Lại có một bận, tôi tiện tay giở cuốn "Nhạc Phi truyện
" mà cha đang xem, phát hiện trong sách có nhiều chỗ bị cháy thàn h những lỗ thủng nhỏ , tôi
cảm thấy khó hiểu , quyển sách lành lặn như vậy , sao cha lại sơ suất thế nhỉ ? Nhưng khi nhì n
kỹ, tôi phát hiện những bí mật trong đó , những lỗ nhỏ bị đốt cháy đều là tên của Tần Cối. Thì
ra là bác hàng xóm vừa nghe truyện vừa phẫn uất trước hành vi gian xảo của Tần Cối , liền
dùng đầu thuốc lá đốt cháy những chữ "Tần Cối" đi. Về sau, bác hàng xóm qua đời, cha buồn
than suốt một thời gian dài. Trong quãng ngày đối mặt trước bức tường và dưới ngọn đèn cô
đơn, dưới vầng trăng vơi đầy và những chùm sao lúc ẩn lúc hiện , chính bác hàng xóm đã
cùng cha đi qua những đêm tối thanh vắng . Cha thở dài bởi bị mất đi một người anh em cùng
cha vui thú trong những cuốn sách dày, hay là cha thở dài bởi đã nhì n thấy nơi suối vàng xa
xa trước mặt?
Kể từ sau khi tôi tham gia công tác, gia đì nh tôi đã không còn phải nhận khoán ruộng đất nữa ,
cha đã có càng nhiều thời gian nhàn rỗi . Tâm trạng của cha đã ra khỏi bóng đen của tang
thương bởi anh trai cả của tôi qua đời. Tôi khuyên cha chơi mạt chược để giải trí như những
người cao tuổi khác. Thế nhưng cha lại nói : "Chơi cờ bạc tốn hao tinh thần, lại dễ làm mất
lòng người khác. Thôi thì đọc sách là hay hơn cả , chỉ cần một tách trà, một cuốn sách, thanh
thản." Tôi tì m kiếm nhiều cuốn sách phù hợp với sở thí ch của cha , thế là cha thường bị mẹ
mắng yêu : "Ôi dà, cái ông già này, lại chịu khó sách vở đây , thi đại học chắc?"
Khi tôi về nhà ăn tết , trong lúc chuyện trò với cha, tôi vô tì nh nói đến truyện "Tam Quốc diễn
nghĩa". Thế là cha tôi liền đọc thuộc lòng nguyên những chươ ng những hồi trong cuốn truyện
cổ điển này, rồi lại đánh giá cuốn sách này hay ở chỗ nào , tôi nghe mà cảm thấy toát mồ hôi
hổ thẹn với chuyên ngành văn học Trung Quốc của mì nh . Tôi nhì n cha một cách kinh ngạc ,
đến nỗi không kém gì hồi nghe cha nói là mì nh không biết Trung Quốc còn có thời nhà Tùy .
Mười mấy năm trôi qua , cha cứ đọc sách để trôi qua những năm tháng cô đơn hiu quạnh của
mình. Có lẽ cha không hề mong mình có được những gì đó trong sách, có lẽ cha đọc sách
chẳng qua là để giải trí mà thôi . Một người già chỉ học qua có nửa năm lớp tư thục trước kia ,
cả một quá trình từ ban đầu chẳng biết mấy mặt chữ , cho đến về sau không những có thể đọc
sách mà còn đọc thuộc lòng "Tam Quốc diễn nghĩ a ", quả thật khiến tôi hết sức cảm động.
Thật như một người nông dân kiên trì canh giữ mảnh đất cằn cỗi của mì nh , suốt mấy chục
năm, ngày nào cũng như ngày nào bền bỉ cấy cầy , không hề buông bỏ , lại không tranh giành
gì với người đời , ai có thể biết được rằng người nông dân đó đã trải qua biết bao mùa thu
hoạch nhỉ?
Ngày nay, cha đã ngoài 70. Là người làm việc xa quê hương lâu năm , mỗi khi về quê thăm
thân là tôi lại cùng cha chuyện trò với nhau không bao giờ hết chuyện , từ Tam hoàng Ngũ đế
cho đến vua Phổ Nghi nhà Thanh , từ Tào Tuyết Cần cho đến Kim Dung, cha thường có thể
đánh giá từng việc từng nhân vật . Ngày nay, mọi người có muôn vàn phương thức để giải trí ,
ngày nào cũng có những thứ mới mẻ , tôi từng có ý đị nh khuyên cha thay đổi hì nh thức giải
trí, thế nhưng cha vẫn cứ trước sau như một để hết tâm trí vào những cuốn sách mà cha thí ch.
- Xem thêm -