Tài liệu Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6

Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 Buæi 1 «n tËp tiÕng viÖt I. Tõ. 1. Kh¸i niÖm: Tõ lµ ®¬n vÞ ng«n ng÷ nhá nhÊt dïng ®Ó ®Æt c©u. 2. Ph©n biÖt tõ vµ tiÕng. Tõ TiÕng - §¬n vÞ ®Ó t¹o c©u. - Tõ cã thÓ hai hay nhiÒu tiÕng - §¬n vÞ ®Ó t¹o tõ. - TiÕng chØ cã mét h×nh vÞ (©m tiÕt). 3. Ph©n lo¹i. a. Tõ ®¬n: ChØ cã mét tiÕng. b. Tõ phøc: cã tiÕng trë lªn. + Tõ ghÐp: c¸c tiÕng cã quan hÖ víi nhau vÒ nghÜa. + Tõ l¸y: c¸c tiÕng cã quan hÖ víi nhau b»ng h×nh thøc l¸y ©m. II. T×m hiÓu vÒ tõ ghÐp vµ tõ l¸y. 1. Tõ ghÐp. * Tõ ghÐp tæng hîp (TG ®¼ng lËp, TG hîp nghÜa, TG song song): + C¸c tiÕng cã qh ngang hµng vµ b×nh ®¼ng víi nhau. Thêng ®æi trËt tù ®îc cho nhau. VD: Õch nh¸i, buån vui, ®i ®øng… + §Æc ®iÓm: C¸c tiÕng kÕt hîp víi nhau ph¶i cïng mét ph¹m trï ng÷ nghÜa, hoÆc ®ång nghÜa hoÆc cïng tr¸i nghÜa víi nhau. => TGTH cã nghÜa kh¸i qu¸t h¬n nghÜa cña mçi ®¬n vÞ t¹o nªn chóng. VD: ¸o + quÇn -> ¸o quÇn, ®îi + chê -> ®îi chê... * Tõ ghÐp ph©n lo¹i (TG chÝnh phô, TG ph©n nghÜa) + Lµ nh÷ng TG mµ trong ®ã cã mét tiÕng gi÷ vai trß chÝnh, cßn c¸c tiÕng kh¸c gi÷ vai trß bæ sung cho ý nghÜa chÝnh. VD: vui -> vui lßng, rau -> rau c¶i... + §Æc ®iÓm: C¸c tiÕng kÕt hîp víi nhau theo kiÓu: danh tõ - tÝnh tõ, DT - §T, DT - DT. C¸c tiÕng rÊt cè ®Þnh, kh«ng thÓ ®æi vÞ trÝ cho nhau ®îc. VD: hoa + hång, xe + ®¹p... => TGPL cã nghÜa cô thÓ h¬n nghÜa cña mét tõ chÝnh ®· cho. 2. Tõ l¸y. a. C¸c kiÓu tõ l¸y. * L¸y hoµn toµn: - L¸y l¹i nguyªn tiÕng gèc, gi÷ nguyªn thanh ®iÖu. VD: ®¨m ®¨m, ch»m ch»m... - L¸y l¹i nguyªn tiÕng gèc, biÕn ®æi thanh ®iÖu. VD: d×u dÞu, h©y hÈy, cán con... - L¸y toµn bé biÕn ®æi phô ©m cuèi vµ thanh ®iÖu. VD: ®Ìm ®Ñp, ang ¸c, anh ¸ch, nhên nhît... * L¸y bé phËn. - L¸y phô ©m ®Çu. VD: mªnh m«ng, mong manh, ®ñng ®Ønh, r× rµo... - L¸y vÇn. VD: l¸c ®¸c, lao xao, lÊm tÊm, linh tinh... b. NghÜa cña tõ l¸y. - NghÜa cña tõ l¸y so víi tiÕng gèc. VD1: ®á -> ®o ®á, nhá -> nho nhá. => Gi¶m nhÑ. VD2: s¹ch -> s¹ch sµnh sanh, sÝt -> sÝt s×n sÞt => T¨ng tiÕn. 1 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 - NghÜa biÓu trng (biÓu ®¹t) cña tõ l¸y. + Gîi h×nh ¶nh. + Gîi ©m thanh. + Tr¹ng th¸i c¶m xóc. VD: -> T¸c dông: * Lu ý: - Mét sè tõ võa cã qh ng÷ nghÜa võa cã qh ng÷ ©m nhng c¶ hai tiÕng ®Òu cã nghÜa vµ sö dông ®éc lËp -> Tõ ghÐp. VD: bao bäc, c»n cçi, chïa chiÒn, ®Òn ®µi, ®i ®øng... - NÕu nh hai tiÕng cã qh ng÷ ©m, ng÷ nghÜa nhng mét tiÕng ®· mÊt nghÜa hoÆc mê nghÜa -> Tõ l¸y. VD: kh¸ch khøa, l¬ m¬, ®Ñp ®Ï... III. LuyÖn tËp. Bµi 1: Cho c¸c tõ sau, h·y x¸c ®Þnh tõ l¸y. Non níc, chiÒu chuéng, vu«ng v¾n, ruéng rÉy, c©y cá, cêi cît, «m Êp, lÝu lo, trong tr¾ng, c©y cèi. Bµi 2: Ph©n lo¹i tõ ë ®o¹n th¬ sau: Quª h¬ng/ t«i/ cã/ con s«ng/ xanh biÕc Níc/ g¬ng/ trong/ soi/ tãc/ nh÷ng/ hµng tre T©m hån/ t«i/ lµ/ mét/ buæi/ tra hÌ Táa/ n¾ng/ xuèng/ lßng s«ng/ lÊp lo¸ng. Bµi 3: Cho c¸c tõ: mît, hång, vµng, tr¾ng. a. T¹o tõ phøc. b. ViÕt ®o¹n v¨n ng¾n cã chøa c¸c tõ l¸y ®· t¹o ë trªn. Bµi vÒ nhµ: Bµi 1: T×m tõ l¸y ®Ó ®iÒn sau c¸c tÝnh tõ cho phï hîp råi ®Æt c©u. Trßn, dµi, ®en, tr¾ng, thÊp. Bµi 2: ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n (chñ ®Ò vÒ m¸i trêng) trong ®ã cã sö dông Ýt nhÊt 3 tõ l¸y. Buæi 2 T×m hiÓu chung vÒ v¨n häc d©n gian I. Ch÷a bµi vÒ nhµ: Bµi 1: - T¹o tõ: Trßn -> trßn vµnh v¹nh, trßn trÞa... Dµi -> dµi d»ng dÆc §en -> ®en thui thñi Tr¾ng -> tr¾ng phau phau ThÊp -> thÊp lÌ tÌ - §Æt c©u: VD: BÐ Na cã khu«n mÆt trßn trÞa. Bµi 2: Yªu cÇu HS biÕt viÕt ®o¹n v¨n cã bè côc 3 phÇn: më ®o¹n, th©n ®o¹n, kÕt ®o¹n. §o¹n v¨n kÕt hîp ®îc nhiÒu ph¬ng thøc biÓu ®¹t: tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m. II. Bµi míi: I. Nh÷ng nÐt chung vÒ v¨n häc d©n gian. 1. §Þnh nghÜa. 2 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 VHDG lµ nh÷ng s¸ng t¸c NT ra ®êi tõ thêi xa xa cña nh©n d©n lao ®éng, ®îc lu truyÒn b»ng ph¬ng thøc truyÒn miÖng. 2. §Æc tÝnh cña VHDG. a. TÝnh tËp thÓ: Mét ngêi s¸ng t¹o nhng kh«ng coi s¶n phÈm ®ã lµ s¶n phÈm c¸ nh©n mµ lµ cña c¶ tËp thÓ. V× khi ra ®êi nã ®îc bæ sung sù lu truyÒn vµ sö dông. b. TÝnh truyÒn miÖng: VHDG ra ®êi khi cha cã ch÷ viÕt. Nh©n d©n thëng thøc VHDG kh«ng chØ qua v¨n b¶n su tÇm mµ cßn th«ng qua h×nh thøc diÔn xíng: kÕt hîp lêi kÓ víi ®iÖu bé, nÐt mÆt, ... c. TÝnh dÞ b¶n: Cïng mét t¸c phÈm nhng cã sù thay ®æi mét sè chi tiÕt cho phï hîp víi tõng ®Þa ph¬ng. VD: H«m qua t¸t níc ®Çu ®×nh Bá quªn chiÕc ¸o trªn cµnh hoa sen /sim 3. C¸c thÓ lo¹i VHDG. - Cã 3 thÓ lo¹i: + TruyÖn cæ d©n gian: thÇn tho¹i, truyÒn thuyÕt, cæ tÝch, truyÖn cêi, ngô ng«n. + Th¬ ca d©n gian: vÌ, tôc ng÷, ca dao... + S©n khÊu d©n gian: tuång, chÌo, c¶i l¬ng... 4. Gi¸ trÞ cña VHDG. * Lµ kho b¸u vÒ trÝ tuÖ, ®¹o lµm ngêi cña nh©n d©n ta. - Kinh nghiÖm trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. VD: + Chíp ®«ng nhay nh¸y, gµ g¸y th× ma + N¾ng tèt da, ma tèt lóa. - PhÈm chÊt ®¹o ®øc. VD: + Tèt danh h¬n lµnh ¸o. + GiÊy r¸ch gi÷ lÊy lÒ. * Lµ pho s¸ch gi¸o huÊn bÒ thÕ vµ cao ®Ñp vÒ t©m hån, t×nh c¶m. - T×nh ®oµn kÕt. VD: + Mét c©y lµm ch¼ng nªn non Ba c©y chôm l¹i nªn hßn nói cao - C¸ch ¨n ë, x· giao. VD: + Cã ®i cã l¹i, míi to¹i lßng nhau. + Göi lêi th× nãi, göi gãi th× më. + BÇu ¬i th¬ng lÊy bÝ cïng Tuy r»ng kh¸c gièng nhng chung mét giµn. - Phong tôc tËp qu¸n. VD: + Mét miÕng gi÷a lµng, b»ng mét sµng xã bÕp. + Sèng vÒ må m¶, kh«ng sèng vÒ c¶ b¸t c¬m. - Tinh thÇn yªu níc. VD: GiÆc ®Õn nhµ, ®µn bµ còng ®¸nh. * Gi¸ trÞ thÈm mÜ. - T duy nghÖ thuËt cã søc tëng tîng k× diÖu, hån nhiªn. §Ò cao c¸i ch©n (ch©n chÝnh) – thiÖn (thiÖn c¶m) – mÜ (c¸i ®Ñp). - H×nh tîng: ®Ñp, k× l¹. - KÕt cÊu: gän, ®¬n gi¶n. => VHDG lµ c¬ së ngän nguån cña VH d©n téc. Bµi tËp: 3 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 B»ng hiÓu biÕt cña m×nh em h·y lµm s¸ng tá: VHDG lµ kho b¸u vÒ trÝ tuÖ, ®¹o lµm ngêi cña nh©n d©n ta. * Yªu cÇu: + HS dùa trªn nh÷ng kiÕn thøc võa ®îc häc ë phÇn lÝ thuyÕt kÕt hîp víi vèn hiÓu biÕt cña m×nh ®Ó lµm bµi. + LÊy dÉn chøng vµ ph©n tÝch. Bµi vÒ nhµ: Bµi 1: Su tÇm nh÷ng c©u ca dao, tôc ng÷ ®îc lu truyÒn trong d©n gian. Bµi 2: H·y ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña em vÒ mét c©u ca dao (tôc ng÷) mµ em yªu thÝch. Buæi 3 T×m hiÓu vÒ thÓ lo¹i truyÒn thuyÕt - GV kiÓm tra bµi vÒ nhµ. - HS tr×nh bµy, nhËn xÐt. - GV nhËn xÐt, ®¸nh gi¸. I. §Þnh nghÜa. GV gióp HS n¾m ®îc 3 ý c¬ b¶n: - Lµ lo¹i truyÖn d©n gian kÓ vÒ c¸c nh©n vËt, sù kiÖn liªn quan ®Õn lÞch sö thêi qu¸ khø. - Chøa yÕu tè hoang ®êng, k× ¶o. - ThÓ hiÖn th¸i ®é, c¸ch ®¸nh gi¸ cña nh©n d©n ®èi víi c¸c sù kiÖn vµ nh©n vËt lÞch sö ®ã. II. §Æc ®iÓm cña truyÒn thuyÕt. a. Chøc n¨ng cña truyÒn thuyÕt: ThÓ hiÖn nhËn thøc, ®¸nh gi¸, ph¶n ¸nh vµ lÝ gi¶i lÞch sö cña nh©n d©n ta. b. Nh©n vËt: Thêng lµ anh hïng lÞch sö, cã khi cã thËt vµ mang vÎ ®Ñp kh¸c thêng. c. YÕu tè hoang ®êng: ThÓ hiÖn th¸i ®é t«n kÝnh, niÒm tù hµo, t«n vinh. d. Thêi gian vµ ®Þa ®iÓm: Cã thËt. VD: Phong Ch©u, nói Sãc S¬n, vua Hïng thø 18, Th¸nh Giãng... -> T¹o niÒm tin ®ã lµ c©u chuyÖn cã thËt, c©u chuyÖn lÞch sö. III. C¸c lo¹i truyÒn thuyÕt trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 6. 1. TruyÒn thuyÕt vÒ hä Hång Bµng vµ thêi k× thµnh lËp níc V¨n Lang. Con Rång, ch¸u Tiªn; B¸nh chng, b¸nh giÇy; Th¸nh Giãng; S¬n Tinh, Thñy Tinh. -> Nh÷ng v¨n b¶n nµy g¾n víi nguån gèc d©n téc vµ c«ng cuéc dùng níc, gi÷ níc vµ chèng thiªn nhiªn thêi vua Hïng. Ngoµi cèt lâi lÞch sö, nã mang ®Ëm chÊt thÇn tho¹i. 2. TruyÒn thuyÕt thêi phong kiÕn tù chñ (B¾c thuéc): Sù tÝch Hå G¬m. -> Cã phÇn theo s¸t lÞch sö h¬n vµ bít dÇn chÊt hoang ®êng, thÇn tho¹i. IV. C¸c v¨n b¶n truyÒn thuyÕt ®· häc. 1. Con Rång, ch¸u Tiªn. a. Cèt lâi lÞch sö (nh÷ng sù kiÖn vµ con ngêi cã thùc): H×nh ¶nh cña tæ tiªn ta trong nh÷ng ngµy ®Çu khai thiªn lËp ®Þa mang vÎ ®Ñp phi phµm, dòng c¶m, tµi n¨ng. b. YÕu tè hoang ®êng, k× l¹. - C¬ së lÞch sö, cèt lâi sù thËt lÞch sö chØ lµ c¸i nÒn, c¸i “ph«ng” cho t¸c phÈm. LÞch sö ë ®©y ®· ®îc nhµo nÆn l¹i, ®· ®îc k× ¶o hãa ®Ó kh¸i qu¸t hãa, lÝ tëng hãa nh©n vËt vµ sù kiÖn, lµm t¨ng “chÊt th¬” cho c©u chuyÖn. 4 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 - H×nh ¶nh LLQ vµ AC: Héi tô vÎ ®Ñp tinh tóy nhÊt, cao sang nhÊt - vÎ ®Ñp cña khÝ thiªng s«ng nói ®Êt trêi. + AC: thuéc hä thÇn N«ng xinh ®Ñp, t©m hån l·ng m¹n ®Çy c¶m xóc, tr¸i tim nh©n ¸i víi cuéc sèng. + LLQ: nßi Rång, dòng m·nh. -> Dßng dâi cao sang, ®Ñp. Tµi n¨ng, nh©n hËu. <=> D©n téc VN ®îc sinh ra tõ nh÷ng con ngêi ®Ñp ®Ï nh vËy -> Tù hµo, tù t«n nguån gèc cña chÝnh m×nh. c. Chi tiÕt cã ý nghÜa. - “Bäc tr¨m trøng në...ngêi con kháe m¹nh”. + YÕu tè ®Ëm chÊt thÇn tho¹i hoang ®êng: DT VN cã d¸ng dÊp Rång Tiªn nªn kháe m¹nh, ®Ñp. + ý nguyÖn ®oµn kÕt, thèng nhÊt céng ®ång. + Søc m¹nh néi tµng, tiÒm Èn: bÒn bØ, kiªn gan trong cuéc sèng ®êi thêng. Bµi tËp: §Êt lµ n¬i Chim vÒ Níc lµ n¬i Rång ë L¹c Long Qu©n vµ ©u C¬ §Î ra ®ång bµo ta trong bäc trøng. (NguyÔn Khoa §iÒm - MÆt ®êng kh¸t väng) Tõ nh÷ng vÇn th¬ trªn, em h·y viÕt mét ®o¹n v¨n (kho¶ng 15 c©u) bµy tá suy nghÜ t×nh c¶m cña em ®èi víi nguån gèc nßi gièng cña m×nh. * Yªu cÇu: CÇn lµm næi bËt nh÷ng néi dung: + N¬i chèn: Chim - Rång: thÇn tiªn, ®Ñp ®Ï -> thanh cao. + LLQ - AC: vÞ thÇn tiªn tµi hoa, lÞch l·m. + Nh©n duyªn: bäc tr¨m trøng -> ý nghÜa nguyÖn ®oµn kÕt. => C¶m cña m×nh: - NiÒm tù hµo vÒ dßng dâi. - T«n kÝnh ®èi víi c¸c bËc tæ tiªn. - T©m tr¹ng, ý nghuyÖn cña m×nh tríc lêi nh¾n nhñ. Bµi vÒ nhµ: Vua Hïng thø nhÊt kÓ vÒ nguån gèc cña m×nh cho c¸c con nghe. H·y tëng tîng m×nh lµ vua Hïng vµ viÕt l¹i lêi kÓ ®ã. Buæi 4 T×m hiÓu vÒ thÓ lo¹i truyÒn thuyÕt (TiÕp theo) I. Ch÷a bµi tËp vÒ nhµ: * Yªu cÇu: - NhËp vai vua Hïng thø nhÊt (tøc ngêi con trëng ®îc t«n lªn lµm vua) ®Ó kÓ l¹i. - KÓ s¸ng t¹o nhng ph¶i t«n träng cèt truyÖn víi nh÷ng diÔn biÕn chÝnh cña sù viÖc vµ nh©n vËt. - KÓ ë ng«i thø nhÊt, ë quan hÖ gi÷a ngêi kÓ vµ ngêi nghe lµ qh cha - con. 5 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 II. Bµi míi: 2. Th¸nh Giãng. a. Hoang ®êng: X©y dùng mét nh©n vËt anh hïng cã nguån gèc k× l¹, vÎ ®Ñp siªu phµm, lín m¹nh. b. HiÖn thùc: - C«ng cuéc chèng ngo¹i x©m, gi÷ níc thêi c¸c vua Hïng. - Thêi ®¹i cña nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp trång lóa níc th« s¬ vµ kh¶ n¨ng chÕ t¹o vò khÝ chèng giÆc ngo¹i x©m b»ng chÊt liÖu kim lo¹i (s¾t). - Søc m¹nh chèng giÆc ngo¹i x©m, b¶o vÖ ®Êt níc cña toµn d©n téc. c. ý nghÜa cña mét sè chi tiÕt tiªu biÓu trong truyÖn. * TiÕng nãi ®Çu tiªn cña cËu bÐ lªn ba lµ tiÕng nãi ®ßi ®i ®¸nh giÆc. - Ca ngîi tinh thÇn yªu níc cña d©n téc VN. §Ò cao ý thøc tr¸ch nhiÖm cña mçi ngêi d©n ®èi víi ®Êt níc. - TruyÒn thèng d©n téc, dßng m¸u yªu níc, ý chÝ quyÕt t©m cña mét d©n téc kh«ng bao giê chÞu khuÊt phôc tríc kÎ thï. - H×nh ¶nh cËu bÐ lµng Giãng lµ h/a cña nh©n d©n lao ®éng VN cÇn cï, lam lò. Hä lÆng lÏ lµm ¨n, nhng khi cã giÆc ngo¹i x©m th× hä dòng c¶m ®øng lªn, trë thµnh anh hïng. * Bµ con d©n lµng vui lßng gãp g¹o nu«i Giãng. - Giãng sinh ra tõ nh©n d©n, ®îc nh©n d©n nu«i dìng -> kÕt tinh søc m¹nh yªu níc, ®oµn kÕt, chèng giÆc ngo¹i x©m, b¶o vÖ ®Êt níc cña nh©n d©n. => NiÒm tin ®¸nh th¾ng giÆc. * Giãng lín nhanh nh thæi, v¬n vai thµnh tr¸ng sÜ. - H×nh ¶nh k× vÜ, ®Ñp ®Ï, phi thêng cña Giãng ®· thÓ hiÖn søc bËt m¹nh mÏ cña nh©n d©n. Khi vËn mÖnh d©n téc bÞ ®e däa, con ngêi VN v¬n lªn víi mét tÇm vãc phi thêng. - Quan niÖm cña cha «ng vÒ ngêi anh hïng: khæng lå vÒ thÓ x¸c, oai phong lÉm liÖt, m¹nh mÏ vÒ tµi trÝ, phi thêng vÒ nh©n c¸ch. * Roi s¾t g·y, Giãng nhæ tre bªn ®êng ®¸nh giÆc. - Vò khÝ cña ngêi anh hïng lµng Giãng kh«ng chØ lµ roi s¾t, ngùa s¾t, ¸o gi¸p s¾t hiÖn ®¹i mµ cßn lµ vò khÝ th« s¬, vèn rÊt quen thuéc víi nh©n d©n nh tre ngµ. Víi lßng yªu níc, nh÷ng g× cã thÓ giÕt giÆc ®Òu ®îc biÕn thµnh vò khÝ. - Ngîi ca søc m¹nh cña Giãng. * §¸nh giÆc xong, Giãng cëi ¸o gi¸p s¾t ®Ó l¹i, råi bay th¼ng vÒ trêi. -> H×nh ¶nh - khung c¶nh ®Ñp, nªn th¬, lµ sù th¨ng hoa trong trÝ tëng cña ngêi xa. - Giãng lµ ngêi anh hïng kh«ng ®ßi hái c«ng danh, lîi léc. Chµng ®· hoµn thµnh sø mÖnh dÑp giÆc vµ ra ®i -> n©ng cao vÎ ®Ñp cña ngêi anh hïng, ®ã còng lµ phÈm chÊt chung vÜ ®¹i cña ngêi anh hïng. - Trong quan niÖm d©n gian, nh÷ng c¸i g× tèt ®Ñp, cao quÝ th× kh«ng mÊt ®i mµ trë thµnh bÊt tö. Giãng bay vÒ trêi lµ vÒ víi nguån gèc cao ®Ñp cña m×nh vµ chØ n¬i ®ã míi xøng ®¸ng víi ngêi anh hïng. - Nh©n d©n ngìng mé, tr©n träng: sèng m·i víi non s«ng. 3. B¸nh chng, b¸nh giÇy. * ý nghÜa cña mét sè chi tiÕt: - Lang Liªu n»m méng gÆp thÇn vµ ®îc thÇn gióp ®ì: ngêi nghÌo tèt bông th× ®îc thÇn linh gióp ®ì. - Lêi d¹y cña thÇn: ®Ò cao gi¸ trÞ h¹t g¹o, ®Ò cao søc lao ®éng cña con ngêi. - Lêi vua nãi vÒ ý nghÜa cña hai thø b¸nh: + Tµi n¨ng vµ tÊm lßng cña vua, cña Lang Liªu. + Kh¼ng ®Þnh phong tôc vµ truyÒn thèng tèt ®Ñp cuat d©n téc ViÖt Nam. 6 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 Bµi tËp: Bµi 1: H×nh ¶nh nµo cña Giãng ®Ñp nhÊt trong em? V× sao? HS cã thÓ chän mét trong nh÷ng h×nh ¶nh ®Ñp giµu ý nghÜa: - Giãng v¬n vai thµnh tr¸ng sÜ. - Giãng nhæ tre quËt vµo giÆc. - Giãng cìi ngùa bay lªn trêi. Bµi 2: H×nh tîng Th¸nh Giãng cho em nh÷ng suy nghÜ g× vÒ quan niÖm vµ íc m¬ cña nh©n d©n. * Gîi ý: - TG lµ h×nh ¶nh cao ®Ñp, lÝ tëng cña ngêi anh hïng ®¸nh giÆc gi÷ níc theo quan niÖm cña nh©n d©n. Giãng võa rÊt anh hïng, võa thËt b×nh dÞ. - TG lµ íc m¬ cña nh©n d©n vÒ søc m¹nh tù cêng cña d©n téc. H×nh ¶nh TG hiÖn lªn k× vÜ, phi thêng, rùc rì lµ biÓu tîng cho lßng yªu níc, søc quËt cêng cña d©n téc ta trong buæi ®Çu lÞch sö chèng ngo¹i x©m. Bµi vÒ nhµ: “¤i søc trÎ! Xa trai Phï §æng V¬n vai, lín bæng dËy ngh×n c©n Cìi lng ngùa s¾t bay phun löa Nhæ bôi tre lµng ®uæi giÆc ¢n!” (Tè H÷u) Dùa vµo néi dung ®o¹n th¬, ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña em vÒ ngêi anh hïng lµng Giãng. 7 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 Buæi 5 T×m hiÓu vÒ thÓ lo¹i truyÒn thuyÕt (TiÕp theo) 4. S¬n Tinh, Thñy Tinh. a. Hoang ®êng: Mîn c©u chuyÖn t×nh k× l¹, l·ng m¹n vµ nªn th¬ cña S¬n Tinh vµ Thñy Tinh. b. HiÖn thùc: C«ng cuéc gi÷ níc cña ngêi ViÖt cæ trong viÖc chÕ ngù thiªn tai. - Thñy Tinh: k× ¶o hãa - biÓu trng cho hiÖn tîng thiªn tai, lò lôt cã tÝnh chu k× (th¸ng 7, 8 ë ®«ng b»ng s«ng Hång), søc c«ng ph¸ ghª gím - th¶m häa khñng khiÕp cña loµi ngêi. - S¬n Tinh: søc m¹nh, sù kiªn quyÕt, bÒn bØ chèng ®ì c¬n giËn cña TT. §ã chÝnh lµ h×nh ¶nh ngêi ViÖt cæ trong c«ng cuéc chÕ ngù, chinh phôc thiªn tai. c. Chi tiÕt cã ý nghÜa. - “Níc s«ng d©ng cao…bÊy nhiªu” -> K× l¹, hoang ®êng + NT: so s¸nh, Èn dô. => C¶nh ®¸nh nhau d÷ déi vµ quyÕt liÖt gi÷a ST, TT. + C¶ hai ®Òu thÓ hiÖn uy lùc - søc m¹nh v« biªn: - Sù tµn ph¸ khñng khiÕp cña thiªn tai. - Nç lùc sèng cßn, kiªn cêng, bÊt khuÊt cña nh©n d©n trong viÖc b¶o vÖ cuéc sèng cña m×nh. -> Khóc tr¸ng ngîi ca c«ng cuéc kh¸ng chiÕn dung níc, gi÷ níc cña «ng cha. 5. B¸nh chng, b¸nh giÇy. - Gi¶i thÝch nguån gèc, phong tôc lµm b¸nh chng b¸nh giÇy vµo dÞp lÔ TÕt. - §Ò cao lao ®éng, s¶n phÈm cña n«ng nghiÖp. -> S¸ng t¹o v¨n hãa (phong tôc tËp qu¸n rÊt ®Ñp), phong phó thªm ®êi sèng tinh thÇn. 6. Sù tÝch Hå G¬m. a. Hoang ®êng: g¬m thÇn, rïa vµng. b. HiÖn thùc: cuéc khëi nghÜa ®Çy hµo khÝ cña nghÜa qu©n Lam S¬n chèng l¹i giÆc Minh do Lª Lîi ®Çu thÕ kØ 15. c. Thanh g¬m thÇn. - Sù xuÊt hiÖn k× l¹. -> YÕu tè quan träng lµm nªn chiÕn th¾ng. * ý nghÜa: + Søc m¹nh ®oµn kÕt. + TÝnh chÊt chÝnh nghÜa cña cuéc khëi nghÜa. NiÒm tin, ®Ò cao ngêi anh hïng ¸o v¶I ®Êt Lam S¬n. + Thanh g¬m kh«ng chØ ®Ó gi¶i thÝch tªn gäi hå Hoµn KiÕm mµ nã lµ c«ng cô, vò khÝ chiÕn ®Êu, vïng lªn ®¸nh giÆc ngo¹i x©m cña nh©n d©n ta. - ¸nh s¸ng cña thanh g¬m le lãi trªn mÆt hå. + Hµo quang, niÒm kiªu h·nh, tù tin. + KhÝ thÕ quyÕt t©m, lêi r¨n ®e ®èi víi qu©n thï. 8 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 Bµi tËp: Trong c¸c v¨n b¶n ®· häc, em thÝch nhÊt v¨n b¶n nµo? H×nh ¶nh chi tiÕt nµo g©y Ên tîng s©u ®Ëm trong em? V× sao? * Gîi ý: Nªn chän nh÷ng chi tiÕt, h×nh ¶nh cã ý nghÜa. Bµi vÒ nhµ: KÓ l¹i mét c©u chuyÖn tæng hîp vÒ thêi vua Hïng b»ng c¸ch x©u chuçi c¸c c©u chuyÖn, sù viÖc chÝnh cña c¸c truyÖn. Buæi 6 T×m hiÓu chung vÒ v¨n tù sù Ch÷a bµi vÒ nhµ: Gîi ý: - Më bµi: Giíi thiÖu cuéc sèng cña ngêi ViÖt cæ. - Th©n bµi: + Nguån gèc cao quÝ, ®Ñp ®Ï (CRCT) + Sù nghiÖp chèng ngo¹i x©m TG) + Sù nghiÖp chÕ ngù, chinh phôc thiªn tai ®Ó b¶o vÖ cuéc sèng b×nh yªn (ST, TT) + S¸ng t¹o v¨n hãa: phong tôc tËp qu¸n ®Ñp (BC, BG) - KÕt bµi: + Trang sö hµo hïng -> kiªu h·nh, tù t«n. 9 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 + TiÕp tôc ph¸t huy truyÒn thèng d©n téc. II. Bµi míi: 1. Nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n trong v¨n b¶n tù sù. §Æc ®iÓm, vai trß cña mçi yÕu tè ®ã. a, Chñ ®Ò: lµ vÊn ®Ò chñ yÕu mµ ngêi viÕt muèn ®Æt ra trong v¨n b¶n. b, Nh©n vËt: biÓu hiÖn ë lai lÞch, tªn gäi, ch©n dung. Nh©n vËt lµ kÎ thùc hiÖn c¸c sù viÖc; hµnh ®éng, tÝnh chÊt cña nh©n vËt béc lé chñ ®Ò cña t¸c phÈm. Cã nh©n vËt chÝnh diÖn vµ nh©n vËt ph¶n diÖn. c, Sù viÖc: sù viÖc do nh©n vËt g©y ra, x¶y ra cô thÓ trong thêi gian, ®Þa ®iÓm, cã nguyªn nh©n, diÔn biÕn, kÕt qu¶. Sù viÖc ®îc s¾p xÕp theo tr×nh tù nhÊt ®Þnh. Sù viÖc béc lé tÝnh chÊt, phÈm chÊt cña nh©n vËt nh»m thÓ hiÖn t tëng mµ ngêi kÓ muèn biÓu ®¹t. d, Cèt truyÖn: lµ chuçi c¸c sù viÖc nèi tiÕp nhau trong kh«ng gian, thêi gian. Cèt truyÖn ®îc t¹o bëi hÖ thèng c¸c t×nh tiÕt, mang mét nghÜa nhÊt ®Þnh. e, Miªu t¶: miªu t¶ lµm næi bËt hµnh ®éng, t©m tr¹ng cña nh©n vËt gãp phÇn lµm næi bËt ch©n dung nh©n vËt. f, YÕu tè biÓu c¶m: biÓu c¶m nh»m thÓ hiÖn th¸i ®é cña ngêi viÕt tríc nh©n vËt, sù viÖc nµo ®ã. 2. C¸c kÜ n¨ng c¬ b¶n khi lµm bµi v¨n tù sù: a, T×m hiÓu ®Ò. b, X¸c ®Þnh chñ ®Ò. c, X©y dùng nh©n vËt d, X©y dùng cèt truyÖn, sù viÖc, t×nh huèng. e, X¸c ®Þnh ng«i kÓ, thø tù kÓ. f, LËp dµn bµi. g, ViÕt bµi v¨n, ®o¹n v¨n + Lêi v¨n giíi thiÖu nh©n vËt: giíi thiÖu hä, tªn, lai lÞch, quan hÖ, ®Æc ®iÓm h×nh d¸ng, tÝnh t×nh cña nh©n vËt. (KÕt hîp miªu t¶ ®Ó lµm næi bËt ch©n dung nh©n vËt.) + Lêi v¨n kÓ sù viÖc: th× kÓ c¸c hµnh ®éng, viÖc lµm, kÕt qu¶, sù thay ®æi do hµnh ®éng Êy ®em l¹i. + §o¹n v¨n: cèt truyÖn ®îc thÓ hiÖn qua mét chuçi c¸c t×nh tiÕt. Mçi t×nh tiÕt thêng ®îc kÓ b»ng mét ®o¹n v¨n. Mçi ®o¹n v¨n cã mét c©u chèt (c©u chñ ®Ò) nãi lªn ý chÝnh cña c¶ ®o¹n, c¸c c©u cßn l¹i bæ sung, minh ho¹ cho c©u chñ ®Ò. (Trong v¨n tù sù c©u chñ ®Ò thêng lµ c©u v¨n giíi thiÖu mét sù viÖc nµo ®ã). Bµi tËp: Em h·y vËn dông c¸c thao t¸c kü n¨ng c¬ b¶n ®Ó lµm bµi v¨n tù sù theo ®Ò bµi díi ®©y. §Ò bµi: §Êt níc ta cã nhiÒu loµi c©y quý, g¾n bã víi ®êi sèng con ngêi. H·y chän mét loµi c©y quen thuéc vµ dïng c¸ch nh©n ho¸ ®Ó loµi c©y ®ã tù kÓ vÒ ®êi sèng cña nã. + Gîi ý: - Chñ ®Ò: Lîi Ých cña c©y xanh ®èi víi con ngêi. - Nh©n vËt: Tre (cä, dõa, lóa…) - Ng«i kÓ: Ng«i thø nhÊt (t«i) - Thø tù kÓ: Thø tù tù nhiªn (tríc - sau) - Cèt truyÖn - sù viÖc: X©y dùng cèt truyÖn vµ sù viÖc phï hîp víi loµi c©y mµ m×nh lùa chän. - L©p dµn ý: S¾p xÕp c¸c sù viÖc ®· x©y dùng theo tr×nh tù duíi ®©y: + Më bµi: Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ tªn gäi, lai lÞch, hä hµng + Th©n bµi: 10 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 - KÓ vÒ ®Æc ®iÓm sèng, ®Æc ®iÓm h×nh d¸ng ( theo ®Æc ®iÓm ®Æc trng cña loµi c©y ®· lùa chän). - KÓ vÒ c«ng dông, Ých lîi vµ sù g¾n bã cña loµi c©y ®ã ®èi víi ®êi sèng con ngêi. - KÓ nh÷ng suy nghÜ cña loµi c©y ®ã vÒ sù khai th¸c vµ b¶o vÖ cña con ngêi. + KÕt bµi: Mong muèn vÒ sù ph¸t triÓn vµ ®îc b¶o tån trong t¬ng lai. Bµi vÒ nhµ: Qua thùc tÕ hoÆc qua s¸ch b¸o, em ®îc biÕt c©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi cña nh÷ng bµ mÑ ®îc nhµ níc phong tÆng danh hiÖu “Bµ mÑ ViÖt Nam anh hïng”. Em h·y kÓ l¹i c©u chuyÖn vÒ mét trong c¸c bµ mÑ ®ã. - GV gîi ý cho HS mét sè ®iÓm sau: + X¸c ®Þnh yªu cÇu cña ®Ò: - KÓ ®îc c©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi cña mét bµ mÑ mµ qua cuéc ®êi Êy ngêi nghe, ngêi ®äc thÊy hiªn lªn sinh ®éng h×nh ¶nh mét bµ mÑ anh hïng, xøng ®¸ng víi danh hiÖu nhµ níc phong tÆng. - BiÕt chän nh÷ng t×nh tiÕt tiªu biÓu, c¶m ®éng ®Ó lµm râ cuéc ®êi anh hïng cña bµ mÑ. + Lu ý: - CÇn hiÓu râ “Bµ mÑ ViÖt Nam anh hïng” lµ bµ mÑ nh thÕ nµo ? + §ã lµ nh÷ng bµ mÑ cã chång vµ con hoÆc cã hai ngêi con trë lªn, hoÆc mét ngêi con ®éc nhÊt ®· hy sinh anh dòng trong hai cuéc kh¸ng chiÕn gi¶i phãng d©n téc. + KÓ chuyÖn xoay quanh cuéc ®êi cña bµ mÑ, mÑ ®· ®éng viªn chång con ra ®i chiÕn ®Êu, mÑ ®· chÞu ®ùng gian khæ, ®au th¬ng mÊt m¸t khi chång con hy sinh ®Ó tiÕp tôc sèng vµ lao ®éng x©y dùng Tæ quèc. 11 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 Buæi 7 LuyÖn tËp c¸ch lµm bµi v¨n v¨n tù sù 1. Ch÷a bµi vÒ nhµ: a. Më bµi: Giíi thiÖu nh©n vËt - tªn, ®Þa chØ cña bµ mÑ ®· ®îc nhµ níc phong tÆng danh hiÖu “Bµ mÑ ViÖt Nam anh hïng”. b. Th©n bµi: + KÓ tãm t¾t vÒ mÑ: - KÓ vÒ ®Æc ®iÓm tuæi t¸c, h×nh d¸ng, tÝnh t×nh cña mÑ - KÓ tãm t¾t vÒ hoµn c¶nh gia ®×nh mÑ tríc ®©y (m×nh ®îc nghe kÓ l¹i) mÑ cã mÊy ngêi con? cuéc sèng cña gia ®×nh mÑ lóc ®ã nh thÕ nµo? + Chän kÓ mét vµi chi tiÕt, biÕn cè trong cuéc ®êi cña mÑ (mµ m×nh ®· ®îc nghe kÓ) - KÓ vÒ nh÷ng lÇn mÑ tiÔn chång, con ra trËn (hoµn c¶nh lÞch sö cña ®Êt n íc, th¸i ®é t×nh c¶m cña mÑ, cuéc sèng cña mÑ sau khi ngêi th©n ®· ®i chiÕn ®Êu b¶o vÖ tæ quèc) - KÓ chi tiÕt nh÷ng lÇn mÑ nghe tin chång con hy sinh (kÓ râ mÑ ®· chÞu ®ùng vµ vît lªn ®au th¬ng mÊt m¸t nh thÕ nµo ? Sù quan t©m chia sÎ mäi ngêi ra sao? + KÓ vÒ cuéc sèng cña mÑ hiÖn nay: - KÓ tãm t¾t buæi lÔ trao danh hiÖu “Bµ mÑ ViÖt Nam anh hïng”cho mÑ. - KÓ vÒ cuéc sèng cña mÑ hiÖn nay, sù ®·i ngé cña nhµ níc, sù quan t©m cña c¸c c¬ quan ®oµn thÓ ®èi víi mÑ. c. KÕt bµi: C¶m nghÜ vÒ sù hy sinh lín lao cña mÑ, suy nghÜ vÒ tr¸ch nhiÖm cña b¶n th©n. 2. Bµi míi: I. C¸c kiÓu chÝnh. - KÓ vÒ mét c©u chuyÖn ®· häc. - KÓ chuyÖn ®êi thêng. - KÓ chuyÖn tëng tîng. II. T×m hiÓu cô thÓ vÒ c¸c kiÓu bµi tù sù. 1. KÓ l¹i mét c©u chuyÖn ®· häc. * Yªu cÇu: - N¾m v÷ng cèt truyÖn - KÓ chi tiÕt néi dung vèn cã cña c©u chuyÖn. - Gi÷ nguyªn nh©n vËt, bè côc cña c©u chuyÖn. - Ph¶i cã c¶m xóc ®èi víi nh©n vËt. * C¸c h×nh thøc ra ®Ò: a. KÓ theo nguyªn b¶n. - D¹ng ®Ò: (1) B»ng lêi v¨n cña m×nh, em h·y kÓ l¹i truyÖn Th¸nh Giãng. (2) Em h·y kÓ l¹i mét c©u chuyÖn mµ em cho lµ lÝ thó nhÊt. 12 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 - Híng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: Dùa vµo t¸c phÈm ®Ó kÓ l¹i nhng kh«ng ph¶i lµ sao chÐp. (T×m vµ nhí ý chÝnh, sau ®ã diÔn ®¹t b»ng lêi cña m×nh) b. KÓ s¸ng t¹o. + ChuyÓn thÓ v¨n vÇn sang v¨n xu«i. VD: Tõ néi dung bµi th¬ "Sa bÉy", em h·y kÓ l¹i c©u chuyÖn. + Rót gän. - C¸ch kÓ: N¾m ý chÝnh, lít qua ý phô. ChuyÓn lêi ®èi ®¸p cña nh©n vËt (trùc tiÕp) thµnh lêi gi¸n tiÕp. VD: KÓ tãm t¾t truyÖn S¬n Tinh, Thñy Tinh. + KÓ chuyÖn thay ng«i kÓ. - Th«ng thêng trong truyÖn: ng«i 3 (gäi tªn nh©n vËt, sù viÖc). - Thay ng«i (®ãng vai): ng«i 1 (t«i, ta). - Tëng tîng m×nh lµ mét nh©n vËt trong truyÖn ®Ó kÓ l¹i. CÇn chän nh©n vËt chÝnh hoÆc nh©n vËt cã kh¶ n¨ng bao qu¸t toµn bé c©u chuyÖn. VD: §ãng vai thanh g¬m thÇn ®Ó kÓ l¹i truyÖn Sù tÝch Hå G¬m. 2. KÓ chuyÖn ®êi thêng. - KÓ vÒ nh÷ng nh©n vËt, sù viÖc trong cuéc sèng thùc tÕ xung quanh, gÇn gòi víi c¸c em, biÕt do ®îc chøng kiÕn hoÆc nghe kÓ. - Yªu cÇu: + Ngêi kÓ ph¶i t«n träng ngêi thùc, viÖc thùc nhng cÇn lùa chän nh÷ng sù viÖc, diÔn biÕn tiªu biÓu ®Ó lµm næi bËt tÝnh c¸ch, t©m hån, t×nh c¶m con ngêi (nh©n vËt). + Tr¸nh lèi kÓ dµn tr¶i, nh¹t nhÏo, Ýt ý nghÜa. + KÓ vÒ ngêi: ph¶i lµm næi bËt ®îc nÐt riªng biÖt cña tõng ngêi (h×nh d¸ng, phÈm chÊt, tÝnh c¸ch, tÊm lßng). + KÓ viÖc: nguyªn nh©n, diÔn biÕn, kÕt qu¶ -> ý nghÜa. + Ng«i kÓ: x¸c ®Þnh ng«i 1 hay ng«i 3. VD: + KÓ vÒ mét ngêi th©n cña em. + KÓ mét tiÕt häc mµ em thÝch. 3. KÓ chuyÖn tëng tîng. - KÓ nh÷ng c©u chuyÖn do ngêi kÓ nghÜ ra b»ng trÝ tëng tîng cña m×nh, kh«ng cã s½n trong s¸ch vë hay trong thùc tÕ -> cã mét ý nghÜa nµo ®ã. - Yªu cÇu: + Kh«ng bi¹ ®Æt tïy tiÖn. + Tëng tîng trªn c¬ së hiÖn thùc lµm cho sù tëng tîng cã lÝ, thÓ hiÖn ®îc mét ý nghÜa nµo ®ã trong cuéc sèng. - D¹ng ®Ò: + KÓ chuyÖn ®· biÕt nhng thªm nh÷ng t×nh tiÕt míi, theo mét kÕt côc míi. VD: GiÊc m¬ trß chuyÖn víi lang Liªu. + KÓ chuyÖn tëng tîng vÒ sè phËn vµ t©m t×nh cña nh÷ng con vËt, sù vËt. VD: TruyÖn s¸u con gia sóc tranh c«ng. + KÓ chuyÖn t¬ng lai. VD: Tëng tîng mêi n¨m sau em vÒ th¨m l¹i m¸i trêng hiÖn nay m×nh ®ang häc. Bµi tËp: KÓ b¸c n«ng d©n ®ang cµy ruéng. * Gîi ý: a. Më bµi: - Giíi thiÖu b¸c n«ng d©n. - Em gÆp b¸c cµy ruéng ë ®©u, lóc nµo? b. Th©n bµi: - Cã thÓ kÓ qua vÒ gia c¶nh cña b¸c. (VD: B¸c Ba ®«ng con, nghÌo khã nhng ch¨m chØ lµm viÖc vµ hiÒn lµnh, nh©n ¸i víi mäi ngêi). - KÓ vÒ h×nh d¸ng, trang phôc, nÐt mÆt. 13 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 (VD: H«m nay ®îc tËn m¾t chøng kiÕn c«ng viÖc cña b¸c, em míi vì lÏ ra r»ng: T¹i sao da b¸c ®en s¹m vµ nhiÒu nÕp nh¨n nh vËy. B¸c mÆc bé ¸o n©u d¶n dÞ lÊm tÊm bïn, chiÕc kh¨n mÆt v¾t qua vai ®Ó lau må h«i...). - Ho¹t ®éng: + Tay cÇm cµy, tay cÇm roi ®Ó ®iÒu khiÓn tr©u. + Bíc ch©n cho·i ra ch¾c nÞch. + miÖng huýt s¸o. => HiÖn ra nh÷ng luèng cµy th¼ng t¾p n»m ph¬i m×nh díi n¾ng. - KÓ qua chó tr©u: to tíng nhng rÊt ngoan ngo·n, nghe lêi. - ThØnh tho¶ng b¸c l¹i lau må h«i trªn khu«n mÆt s¹m n¾ng... - Nh×n they b¸c lµm viÖc võa th¬ng (lam lò, cùc nhäc, vÊt v¶) võa kh©m phôc (lµm viÖc cÇn mÉn ®Ó t¹o ra h¹t thãc, h¹t g¹o mµ kh«ng qu¶n n¾ng ma). c. KÕt bµi: T×nh c¶m, suy nghÜ cña em vÒ b¸c n«ng d©n. Bµi vÒ nhµ: §«i m¾t s¸ng cña mét cËu häc trß ham ch¬i vµ lêi häc tù kÓ chuyÖn vÒ m×nh ®Ó than th©n tr¸ch phËn. Buæi 8 «n tËp tiÕng viÖt I. Ch÷a bµi vÒ nhµ: + Yªu cÇu: Dïng trÝ tëng tîng ®Ó nh©n ho¸ sù vËt “®«i m¾t” tù kÓ vÒ m×nh, nhng thùc chÊt lµ kÓ chung vÒ con ngêi (cËu häc trß ham ch¬i lêi häc) - Tù s¸ng t¹o ra mét cèt truyÖn hîp lý, chÆt chÏ. + Gîi ý ph¬ng híng lµm bµi : - X¸c ®Þnh chñ ®Ò: Phª ph¸n sù ham ch¬i , lêi häc. - Nh©n vËt: “§«i M¾t” - Ng«i kÓ: Ng«i thø nhÊt, xng “T«i”. - Dµn ý tham kh¶o: a. Më bµi: “§«i M¾t” giíi thiÖu vÒ m×nh vµ chñ nh©n cña m×nh (tªn, ®Þa chØ,®Æc ®iÓm chung) VD: T«i lµ “§«i M¾t” ®Ñp cña cËu häc trß cã tªn lµ… CËu chñ cña t«i vèn lµ con trong mét gia ®×nh kh¸ gi¶. b. Th©n bµi: + §«i m¾t tù kÓ tãm t¾t vÒ ®Æc ®iÓm vèn cã cña m×nh: §Ñp, trong s¸ng, tinh nhanh, th«ng minh; viÖc lµm: häc bµi, lµm bµi, ®äc s¸ch, xem b¸o, hµng ngµy ®îc cËu chñ ch¨m sãc cÈn thËn, cuèi tuÇn ®îc cïng cËu chñ ®i th¨m quan, ng¾m c¶nh 14 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 ®Ñp, xem phim thiÕu nhi, xem xiÕc thËt lµnh m¹nh, bæ Ých, ®«i m¾t lu«n nhanh nhÑn, ho¹t b¸t, lu«n b¾t gÆp nh÷ng ¸nh nh×n tr×u mÕn, ©u yÕm, thiÖn c¶m. + §«i m¾t kÓ vÒ sù thay ®æi cña cËu chñ lµm ¶nh hëng ®Õn m×nh: Lªn cÊp hai cËu chñ biÕng häc ham ch¬i theo b¹n bÌ, ®«i m¾t chøng kiÕn nh÷ng cuéc ch¬i v« bæ, c·i v·, ®¸nh lén; cËu chñ ham ®¸nh ®iÖn tö ®«i m¾t ph¶i lµm viÖc c¨ng th¼ng, mÖt lö, mê ®i kh«ng cßn tinh nhanh nh tríc n÷a. + §«i m¨t bÞ bÖnh (lo¹n thÞ, cËn thÞ) viÖc häc tËp cña cËu chñ bÞ gi¶m sót (kh«ng ghi kÞp bµi, mÖt mái). + Bè mÑ cËu chñ biÕt chuyÖn, cho cËu chñ ®i ch÷a m¾t,®«i m¾t vui mõng khi ®îc b×nh phôc,cËu chñ söa ch÷a lçi lÇm, bá c¸c tÝnh xÊu. c. KÕt bµi: Mong muèn cña ®«i m¾t vÒ tinh thÇn, ý thøc häc tËp cña cËu chñ vµ mong muèn ®îc b¶o vÖ. II. Bµi míi: 1. Tõ mîn. - Hai nguån gèc chÝnh: + Ng«n ng÷ Ên - ©u (Anh, Ph¸p, Nga...). + Tõ gèc H¸n vµ tõ H¸n ViÖt (chñ yÕu). - C¸ch viÕt: + ViÕt gièng tõ thuÇn ViÖt (ViÖt hãa cao). + ViÕt gi÷a c¸c tiÕng cña tõ cã dÊu g¹ch nèi. - Sö dông c¸c tõ mîn cã tõ thuÇn ViÖt t¬ng ®¬ng cÇn chó ý ®Ó tr¸nh sai vÒ s¾c th¸i biÓu c¶m. C¸c tõ HV thêng cã s¾c th¸i trang träng, trang nh· h¬n c¸c tõ TV. VD: phu nh©n - vî, phô n÷ - ®µn bµ, ... - Vay mîn tõ cÇn ®îc c©n nh¾c, kh«ng tïy tiÖn. 2. Gi¶i nghÜa cña tõ. - Tõ gåm hai mÆt: h×nh thøc vµ néi dung. + H×nh thøc cña tõ: mÆt ©m thanh mµ ta nghe ®îc hoÆc ghi l¹i ë d¹ng ch÷ viÕt. + Néi dung (sù vËt, hiÖn tîng, ho¹t ®éng, tÝnh chÊt, quan hÖ...) mµ tõ biÓu thÞ lµ nghÜa cña tõ. -> G¾n bã chÆt chÏ víi nhau. - Cã hai c¸ch chÝnh gi¶i nghÜa cña tõ: + Tr×nh bµy kh¸i niÖm mµ tõ biÓu thÞ. + §a ra nh÷ng tõ ®ång nghÜa hoÆc tr¸i nghÜa víi tõ cÇn gi¶i nghÜa. - Khi gi¶i nghÜa tõ, cÇn chó ý sao cho lêi gi¶i nghÜa cã thÓ thay thÕ cho tõ trong lêi nãi. VD: chøng gi¸m: soi xÐt vµ lµm chøng. N¨m nay, nh©n lÔ Tiªn v¬ng, ai lµm võa ý ta, ta sÏ truyÒn ng«i cho, cã Tiªn v¬ng chøng gi¸m. = N¨m nay, nh©n lÔ Tiªn v¬ng, ai lµm võa ý ta, ta sÏ truyÒn ng«i cho, cã Tiªn v¬ng soi xÐt vµ lµm chøng. - NÕu gi¶i nghÜa b»ng c¸c tõ ®ång nghÜa hoÆc tr¸i nghÜa ph¶i chó ý vÒ s¾c th¸i, ph¹m vi sö dông. VD: t©u (®éng tõ): tha tr×nh (ding khi quan, d©n nãi víi vua chóa, thÇn linh). * Lu ý: VËn dông kÜ n¨ng gi¶i nghÜa tõ ®Ó ph©n tÝch gi¸ trÞ biÓu c¶m cña ®o¹n v¨n, ®o¹n th¬. Bµi tËp: 1. T×m tõ H¸n ViÖt trong bµi th¬ sau. Gi¶i nghÜa c¸c tõ t×m ®îc. Theo em c¸c tõ HV ®· t¹o cho bµi th¬ mét kh«ng khÝ nh thÕ nµo? ChiÒu h«m nhí nhµ (Bµ huyÖn Thanh Quan) ChiÒu trêi b¶ng l¶ng bãng hoµng h«n TiÕng èc xa ®a lÉn trèng dån G¸c m¸i ng «ng vÒ viÔn phè Gâ sõng môc tö l¹i c« th«n 15 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 Ngµn mai giã cuèn chim bay mái DÆm liÔu s¬ng sa kh¸ch bíc dån KÎ chèn Ch¬ng §µi, ngêi l÷ thø LÊy ai mµ kÓ nçi hµn «n? * Gîi ý: - hoµng h«n: thêi gian mÆt trêi s¾p lÆn. - ng «ng: «ng ®¸nh c¸. - viÔn phè: phè xa. - môc tö: ®øa trÎ ch¨n tr©u. - c« th«n: lµng v¾ng vÎ (lÎ loi). - l÷ thø: chØ ngêi ®i xa vµ ®ang ë trªn ®êng. - hµn «n: nçi niÒm t©m sù vui buån. -> Nh÷ng tõ HV cã trong bµi th¬ t¹o s¾c th¸i cæ kÝnh, trang nghiªm. Kh«ng khÝ bµi th¬ trÇm l¾ng, u hoµi, man m¸c lµm cho nçi nhí, nçi buån t¨ng lªn. 2. Gi¶i nghÜa cña tõ vµ ®Æt c©u. - lÊp löng: mËp mê kh«ng râ rµng. - l¬ ®·ng: kh«ng tËp trung ®Õn mét vÊn ®Ò nµo ®ã. - mÒm m¹i: nhÑ nhµng, ªm ®Òm, dÔ chÞu. - quª cha ®Êt tæ: n¬i tæ tiªn, «ng cha ta sinh sèng vµ lËp nghiÖp. - ch«n nhau c¾t rèn: n¬i m×nh sinh ra vµ lín lªn. - ¨n nªn ®äi, nãi nªn lêi: häc tËp c¸ch ¨n nãi, diÔn ®¹t m¹ch l¹c vµ râ rµng. Bµi vÒ nhµ: 1. Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch dïng c¸c tõ in ®Ëm díi ®©y? Theo em nªn ding nh thÕ nµo? - Hª l«, ®i ®©u ®Êy? - §i ra chî mét chót. ... - Th«i, bai nhÐ, si ¬ ghªn. 2. §iÒn c¸c tõ cêi nô, cêi gãp, cêi xßa, cêi trõ, cêi m¸t vµo chç trèng díi ®©y cho phï hîp. a. ...: cêi theo ngêi kh¸c. b. ...: cêi nhÕch mÐp cã vÎ khinh bØ hoÆc hên giËn. c. ...: cêi chóm m«i mét c¸ch kÝn ®¸o. d. ...: cêi ®Ó khái tr¶ lêi trùc tiÕp. e. ...: cêi vui vÎ ®Ó xua tan sù c¨ng th¼ng. 3. ViÕt ®o¹n v¨n ng¾n (tõ 7 - 10 c©u) t¶ c¶nh biÓn trong ®ã cã chøa c¸c tõ: r× rµo, lÊp l¸nh, xµo x¹c. Buæi 9 16 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 «n tËp tiÕng viÖt (tiÕp theo) I. Ch÷a bµi vÒ nhµ: 1. C¸ch dïng c¸c tõ in ®Ëm cho they ngêi viÕt ®· l¹m dông tõ níc ngoµi mét c¸ch th¸i qu¸. ViÖc häc ngo¹i ng÷ lµ cÇn thiÕt, nhng kh«ng nªn dïng kÌm theo tiÕng ViÖt. Mét mÆt lµm mÊt sù trong s¸ng cña TV. MÆt kh¸c, lµm cho mäi ngêi tëng ®ang "khoe ch÷". ChØ nªn sö dông nh÷ng tõ mîn ®· quen dïng trong céng ®ång vµ khi thËt cÇn thiÕt. 2. a. cêi gãp. b. cêi m¸t. c. cêi nô. d. cêi trõ. e. cêi xßa. 3. HS ®äc bµi, nhËn xÐt. GV ®¸nh gi¸, bæ sung. II. Bµi míi: 3. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ. - Tõ cã thÓ cã mét nghÜa, nhng phÇn lín c¸c tõ trong ng«n ng÷ lµ nh÷ng tõ cã nhiÒu nghÜa. - ChuyÓn nghÜa lµ hiÖn tîng t¨ng thªm nghÜa cho tõ nh»m t¹o ra c¸c tõ nhiÒu nghÜa. VD: Tõ ch©n cã c¸c nghÜa: (1) Bé phËn díi cïng cña ngêi hay ®éng vËt, ding ®Ó n©ng ®ì vµ di chuyÓn th©n thÓ. Ch©n tr¸i, ch©n bíc ®i... (2) Ch©n con ngêi biÓu trng cho c¬ng vÞ, t thÕ trong tËp thÓ, tæ chøc. Cã ch©n trong Ban qu¶n trÞ. (3) Mét phÇn t con vËt bèn ch©n khi lµm thÞt chia ra. §ông mét ch©n lîn. (4) PhÇn cuèi cïng cña mét sè vËt dïng ®Ó ®ì hoÆc b¸m ch¾c trªn mÆt nÒn. Ch©n kiÒng. C¸c nghÜa trªn cña tõ ch©n cã ®îc lµ do chuyÓn nghÜa theo nh÷ng mèi quan hÖ kh¸c nhau. Sù chuyÓn nghÜa tõ ch©n ngêi thµnh ch©n bµn, ch©n nói lµ dùa vµo mèi quan hÖ t¬ng ®ång (gièng nhau vÒ vÞ trÝ, chøc n¨ng) hoÆc thµnh nghÜa chØ “ngêi” trong cã ch©n trong Ban qu¶n trÞ lµ dùa vµo quan hÖ tiÖm cËn (“ngêi” vµ “ch©n” lu«n ®i ®«i víi nhau). - C¸c nghÜa trong tõ nhiÒu nghÜa ®îc chia thµnh: + NghÜa gèc (nghÜa chÝnh, nghÜa ®en): lµ nghÜa lµm c¬ së ®Ó chuyÓn nghÜa, h×nh thµnh c¸c nghÜa kh¸c. + NghÜa chuyÓn (nghÜa phô, nghÜa bãng): lµ nghÜa ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së cña nghÜa gèc. Lu ý: Trong nghÜa cña tõ cßn cã c¸c nghÜa bÞ h¹n chÕ vÒ ph¹m vi sö dông, nh nghÜa v¨n ch¬ng, nghÜa thuËt ng÷, nghÜa ®Þa ph¬ng... VÝ dô, nghÜa “®Ñp” cña tõ hoa lµ nghÜa v¨n ch¬ng, nghÜa “tèt” cña tõ ngon lµ nghÜa ®Þa ph¬ng. -> Khi ®äc v¨n b¶n hoÆc t¹o v¨n b¶n cÇn chó ý. - C¸c tõ nhiÒu nghÜa trong nh÷ng t×nh huèng sö dông b×nh thêng ®îc dïng víi mét nghÜa. Tuy nhiªn cã nh÷ng trêng hîp tõ ®îc dïng víi nhiÒu nghÜa ®Ó t¹o c¸ch hiÓu bÊt ngê, ®Æc biÖt trong th¬ v¨n trµo phóng, ch©m biÕm, ®¶ kÝch... - §Ó hiÓu ®óng nghÜa cña tõ nhiÒu nghÜa, ph¶i ®Æt tõ trong ng÷ c¶nh, trong mèi quan hÖ víi nh÷ng tõ kh¸c, c©u kh¸c trong v¨n b¶n. - Ph©n biÖt tõ nhiÒu nghÜa víi tõ ®ång ©m. 4. Ch÷a lçi dïng tõ. a. Lçi lÆp tõ. - Ph©n biÖt lçi lÆp tõ víi biÖn ph¸p tu tõ ®iÖp ng÷ hoÆc phÐp lÆp ®Ó liªn kÕt c©u. 17 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 + Lçi lÆp tõ: do vèn tõ nghÌo nµn, hoÆc do dïng tõ thiÕu lùa chän, c©n nh¾c -> c©u v¨n rèi, nhµm ch¸n, nÆng nÒ. + §iÖp tõ, ng÷: cã t¸c dông nhÊn m¹nh, t¹o nhÞp ®iÖu hay t¹o c¶m xóc míi. VD: "Cïng tr«ng l¹i mµ cïng ch¼ng they ThÊy xanh xanh nh÷ng mÊy ngµn d©u Ngµn d©u xanh ng¾t mét mµu Lßng chµng ý thiÕp ai sÇu h¬n ai?" -> T¹o ©m hëng nhÞp nhµng vµ kÐo dµi man m¸c. b. LÉn lén c¸c tõ gÇn ©m. - Nguyªn nh©n: + Kh«ng hiÓu nghÜa. + HiÓu sai nghÜa. + Kh«ng nhí ®óng mÆt ©m thanh. VD: yÕu ®iÓm: ®iÓm quan träng. ®iÓm yÕu: ®iÓm cha tèt, díi møc trung b×nh, cÇn kh¾c phôc. c. Dïng tõ kh«ng ®óng nghÜa Bµi tËp: 1. Chän c¸c tõ sau: ®á gay, ®á ngÇu, ®á rùc ®Ó ®iÒn vµo chç trèng trong c¸c c©u díi ®©y: a. Trong khãi vµ bôi vÉn lãe lªn nh÷ng tia löa... b. Níc s«ng... c. MÆt nã... * §¸p ¸n: a. ®á rùc. b. ®á ngÇu. c. ®á gay. 2. Gi¶i nghÜa c¸c tõ: yªu cÇu, yªu s¸ch. §Æt c©u víi mçi tõ ®ã. * Gîi ý: - yªu cÇu: ®ßi, muèn ngêi kh¸c lµm ®iÒu g× ®ã. - yªu s¸ch: ®ßi cho ®îc, ®ßi ph¶i gi¶i quyÕt, ph¶i ®îc ®¸p øng. 3. H·y cho biÕt tõ chÝn trong c¸c c©u sau ®îc dïng víi nghÜa nµo? a. Vên cam chÝn ®á. b. T«i ngîng chÝn c¶ mÆt. c. Tríc khi quyÕt ®Þnh ph¶i suy nghÜ cho chÝn. d. C¬m s¾p chÝn, cã thÓ dän c¬m ®îc råi. * §¸p ¸n: a. Qu¶ ë vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn ®Çy ®ñ nhÊt, thêng cã mµu ®á hoÆc vµng, cã h¬ng vÞ th¬m ngon. b. Mµu da mÆt ®á öng lªn. c. Sù suy nghÜ ë møc ®Çy ®ñ ®Ó cã ®îc hiÖu qu¶. d. Thøc ¨n ®îc nÊu ®Õn møc ¨n ®îc. Bµi vÒ nhµ: 1. Cho c¸c c©u sau: a. MÑ em míi mua cho em mét c¸i bµn rÊt ®Ñp. b. Nam lµ c©y lµm bµn cña ®éi bãng ®¸ líp t«i. c. Chóng em bµn nhau ®i lao ®éng ngµy chñ nhËt ®Ó gióp ®ì gia ®×nh. - H·y gi¶i thÝch nghÜa cña tõ bµn trong tong trêng hîp trªn. - C¸c c¸ch dïng ë trªn cã ph¶i hiÖn tîng chuyÓn nghÜa kh«ng? 2. ViÕt ®o¹n v¨n ng¾n cã chøa c¸c tõ th¬ng c¶m, th«ng c¶m. 18 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 Buæi 10 LuyÖn tËp tiÕng viÖt I. Ch÷a bµi vÒ nhµ: 1. Gi¶i nghÜa tõ bµn tõ ®ã x¸c ®Þnh ®©y cã ph¶i hiÖn tîng chuyÓn nghÜa kh«ng. - bµn (a): ®å ding cã mÆt ph¼ng vµ ch©n, lµm b»ng vËt liÖu cøng ®Ó bµy ®å ®¹c, thøc ¨n. - bµn (b): lÇn ®a bãng vµo líi ®Ó tÝnh ®îc thua. - bµn (c): trao ®æi ý kiÕn víi nhau vÒ viÖc g× ®ã. NghÜa cña c¸c tõ bµn kh«ng liªn quan g× ®Õn nhau -> kh«ng ph¶i hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ. §©y lµ hiÖn tîng ®ång ©m. 2. §Ó sö dông chÝnh x¸c hai tõ th¬ng c¶m vµ th«ng c¶m trong mét ®o¹n v¨n cô thÓ, ngêi viÕt ph¶i hiÓu ®óng nghÜa cña tõ. - th¬ng c¶m: hoµn c¶nh t¸c ®éng ®Õn ta vµ gîi t×nh th¬ng. - th«ng c¶m: hiÓu vµ chia sÎ. II. Bµi míi: 1. Gi¶i nghÜa c¸c tõ sau: rung chuyÓn, rung rinh; th©n mËt, th©n thiÖn; th©n thiÕt, th©n thÝch. §Æt c©u víi mçi tõ ®ã. * Gîi ý: - rung chuyÓn: rung m¹nh c¸i vèn cã trªn nÒn t¶ng v÷ng ch¾c. - rung rinh: rung nhÑ vµ nhanh, thêng chØ c¸c vËt nhá, nhÑ nh l¸ c©y, ngän cá... - th©n mËt: th©n mÕn, ®Çm Êm. - th©n thiÖn: th©n vµ tèt víi nhau. - th©n thiÕt: rÊt th©n, kh«ng thÓ xa nhau ®îc. - th©n thÝch: cã quan hÖ hä hµng víi nhau. HS tù ®Æt c©u, tr×nh bµy, nhËn xÐt. 2. Tõ ch¹y trong nh÷ng c¸ch dïng sau cã nghÜa g×? X¸c ®Þnh nghÜa chÝnh, nghÜa chuyÓn? a. Ch¹y thi 100 mÐt. b. §ång hå ch¹y nhanh 10 phót. c. Ch¹y ¨n tõng b÷a. d. Con ®êng ch¹y qua nói. e. Tµu ®ang ch¹y. 19 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn lớp 6 g. Ch¹y lµng. h. Ch¹y m¸y. * Gîi ý: a. Di chuyÓn nhanh b»ng bíc ch©n. (NghÜa chÝnh) b. (M¸y mãc) ho¹t ®éng. c. T×m kiÕm. d. Tr¶i dµi theo ®êng hÑp. e. (Ph¬ng tiÖn giao th«ng) di chuyÓn nhanh trªn ®êng. g. Bá, kh«ng tiÕp tôc. h. §iÒu khiÓn. 3. Ph©n biÖt nghÜa cña c¸c tõ: ®Ò cö, ®Ò b¹t, ®Ò ®¹t, ®Ò nghÞ vµ ®Æt c©u víi chóng. * Gîi ý: - ®Ò cö: giíi thiÖu ra øng cö; giíi thiÖu lªn cÊp trªn. - ®Ò b¹t: cÊt nh¾c lªn ®Þa vÞ cao h¬n. - ®Ò ®¹t: nªu lªn víi ngêi trªn. - ®Ò nghÞ: nªu ra ®Ó bµn xÐt, th¶o luËn hoÆc ®Ó xin ý kiÕn cña ngêi xÐt. 4. Trong c¸c cÆp c©u sau, c©u nµo kh«ng m¾c lçi vÒ dïng tõ. a) - TÝnh nã còng dÔ dµng. - TÝnh nã còng dÔ d·i. b) - ¤ng ngåi dËy cho dÔ dµng. - ¤ng ngåi dËy cho dÔ chÞu. c) - T×nh thÕ kh«ng thÓ cøu v·n næi. - T×nh thÕ kh«ng thÓ cøu vít næi. 5. H×nh ¶nh mÆt trêi trong hai c©u th¬ sau gîi cho em nh÷ng c¶m xóc g×? Ngµy ngµy mÆt trêi ®i qua trªn l¨ng ThÊy mét mÆt trêi trong l¨ng rÊt ®á * Gîi ý: - MÆt trêi (1): chØ sù vËt tù nhiªn, s¸ng rùc rì, Êm ¸p -> sù sèng cho nh©n lo¹i. - MÆt trêi (2): chØ B¸c Hå -> sù sèng nång nµn, Êm ¸p, bao dung. Bµi vÒ nhµ: 1. Ph¸t hiÖn vµ ch÷a lçi vÒ dïng tõ trong c¸c c©u sau: a. Hïng lµ mét ngêi cao r¸o. b. Bµi to¸n nµy h¾c bóa thËt. c. Nã rÊt ngang tµn. 2. Gi¶i nghÜa tõ mòi. NghÜa nµo lµ nghÜa gèc, nghÜa nµo lµ nghÜa chuyÓn? 3. Ph©n tÝch gi¸ trÞ biÓu c¶m cña tõ l¸y trong ®o¹n th¬ sau: Bãng B¸c cao lång léng Êm h¬n ngän löa hång Lßng vui síng mªnh m«ng Anh thøc lu«n cïng B¸c. Buæi 11 20 Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn Dòng