Tài liệu Tài chính trong nền kinh tế kế hoạch bao cấp

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 Më ®Çu Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc ë ViÖt Nam ®îc §¶ng vµ Nhµ níc giao träng tr¸ch lµ “®Çu tµu” cña nÒn kinh tÕ, híng dÉn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, t×nh tr¹ng ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ cña c¸c DNNN ®· trë nªn phæ biÕn. Do ®ã, c¸c DNNN khã cã thÓ ®¶m ®¬ng träng tr¸ch trªn nÕu kh«ng ®îc c¶i c¸ch triÖt ®Ó. NhËn ra tÇm quan träng cña viÖc c¶i c¸ch DNNN, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· chñ tr¬ng tiÕn hµnh c¶i c¸ch DNNN tõ ®Çu thËp kû 90 cña thÕ kû tríc. Trong c¸c biÖn ph¸p c¶i c¸ch DNNN, CPH ®îc xem lµ biÖn ph¸p chñ lùc. CPH gióp n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c DNNN, qua ®ã n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¶ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung. Trong thêi gian thùc hiÖn CPH DNNN (tõ n¨m 1990 tíi nay), ®· cã nhiÒu DNNN ®îc CPH thµnh c«ng, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh t¨ng lªn râ rÖt. T¸c dông cña CPH ®· ®îc kh¼ng ®Þnh c¶ trªn lý thuyÕt lÉn thùc tiÔn. Tuy nhiªn, tiÕn ®é CPH DNNN nh×n chung cßn chËm, cha n¨m nµo viÖc CPH ®¹t kÕ ho¹ch ®Ò ra. ViÖc ®Èy nhanh tiÕn ®é CPH DNNN lµ v« cïng cÊp thiÕt v× søc Ðp cña héi nhËp ®· qu¸ gÇn. T¹i Héi nghÞ toµn quèc vÒ ®æi míi, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña DNNN, Thñ tíng Phan V¨n Kh¶i ®· kh¼ng ®Þnh : “ NÕu cø tiÕp tôc ®æi míi chËm ch¹p nh hiÖn nay, ®Õn khi nh÷ng u ®·i, b¶o hé, bao cÊp bÞ th¸o bá trong qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ th× DNNN cã thÓ r¬i vµo t×nh tr¹ng ®æ vì hµng lo¹t ”. Víi mong muèn ®ãng gãp mét phÇn c«ng søc trong viÖc ®Èy nhanh tiÕn ®é CPH DNNN ë níc ta, em ®· chän ®Ò tµi “ Mét sè gi¶i ph¸p ®Èy nhanh tiÕn ®é cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc ë ViÖt Nam” . C«ng tr×nh nghiªn cøu nµy hÖ thèng l¹i nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ CPH DNNN ë ViÖt Nam, ph©n tÝch nh÷ng nguyªn nh©n lµm chËm tiÕn ®é CPH, tõ ®ã ®a ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m kh¾c phôc nh÷ng nguyªn nh©n trªn. Em xin ®îc göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh tíi c« gi¸o Phan ThÞ Thu Hµ ®· gióp em hoµn thµnh c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc nµy ! Ch¬ng 1 Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc (CPH DNNN) ë ViÖt Nam 1.1 Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ DNNN ë ViÖt Nam 1.1.1 Kh¸i niÖm DNNN Theo LuËt doanh nghiÖp Nhµ níc n¨m 1995, DNNN lµ “ tæ chøc kinh tÕ 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 do Nhµ níc ®Çu t vèn; thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý; ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc c«ng Ých nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi mµ Nhµ níc giao. DNNN cã t c¸ch ph¸p nh©n, cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng kinh doanh. DNNN lµ bé phËn chñ yÕu cña khu vùc kinh tÕ Nhµ níc _ mét lùc lîng vËt chÊt c¬ b¶n, ®¶m b¶o cho viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi cña Nhµ níc ”. Nh vËy, DNNN ph¶i tho¶ m·n 3 ®iÒu kiÖn : (1) vèn cña doanh nghiÖp do Nhµ níc ®Çu t, (2) doanh nghiÖp ®îc thµnh lËp bëi Nhµ níc, (3) doanh nghiÖp ®îc trùc tiÕp qu¶n lý bëi Nhµ níc. Trong 3 ®iÒu kiÖn trªn, ®iÒu kiÖn (1) lµ quan träng nhÊt. ViÖc x¸c ®Þnh DNNN kh«ng dùa vµo quyÒn chi phèi cña Nhµ níc ®èi víi doanh nghiÖp. §iÒu nµy cã nghÜa lµ nh÷ng doanh nghiÖp mµ Nhµ níc cã quyÒn chi phèi nhng kh«ng gi÷ 100% vèn kh«ng ph¶i lµ DNNN. DNNN chÞu sù qu¶n lý trùc tiÕp cña Nhµ níc. §iÒu nµy cã nghÜa lµ c¬ chÕ qu¶n lý trong DNNN do ph¸p luËt quy ®Þnh. Ngêi qu¶n lý DNNN lµ ngêi ®¹i diÖn cho doanh nghiÖp, do chñ së h÷u lµ Nhµ níc cö ra. DNNN cã t c¸ch ph¸p nh©n nªn ph¶i thùc hiÖn nh÷ng nghÜa vô tµi s¶n vµ phi tµi s¶n mét c¸ch ®Çy ®ñ víi c¸c chñ nî, ®èi t¸c cña m×nh, ngay c¶ khi viÖc thùc hiÖn nh÷ng nghÜa vô ®ã cã thÓ chÊm døt sù tån t¹i cña doanh nghiÖp. DNNN kh«ng ®îc phÐp viÖn lý do Nhµ níc kh«ng cÊp vèn hay kh«ng cho phÐp thùc hiÖn (trõ nh÷ng trêng hîp luËt ®Þnh) ®Ó tõ chèi thùc hiÖn c¸c nghÜa vô ®· cam kÕt. Tr¸ch nhiÖm cña Nhµ níc chØ giíi h¹n trong ph¹m vi phÇn vèn mµ Nhµ níc ®· ®Çu t vµo doanh nghiÖp. Kh¸i niÖm DNNN ®îc ph¸t triÓn tiÕp trong LuËt doanh nghiÖp Nhµ níc n¨m 2003. Theo ®iÒu 1 cña LuËt nµy, DNNN lµ “tæ chøc kinh tÕ do Nhµ níc së h÷u toµn bé vèn ®iÒu lÖ hoÆc cã cæ phÇn, vèn gãp chi phèi, ®îc tæ chøc díi h×nh thøc c«ng ty Nhµ níc, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n ”. LuËt DNNN n¨m 2003 cã mét ®iÓm míi ®Æc biÖt quan träng, ®ã lµ : DNNN chØ cÇn tho¶ m·n mét ®iÒu kiÖn lµ ®îc chi phèi bëi Nhµ níc. Theo quy ®Þnh cña LuËt nµy, quyÒn chi phèi doanh nghiÖp bao gåm c¸c quyÒn : th«ng qua hay söa ®æi ®iÒu lÖ tæ chøc vµ ho¹t ®éng; bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm c¸c chøc danh qu¶n lý chñ chèt; tæ chøc qu¶n lý vµ ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch quan träng kh¸c cña doanh nghiÖp. Nh vËy, DNNN kh«ng nhÊt thiÕt chØ cã mét chñ së h÷u duy nhÊt lµ Nhµ níc. Nh÷ng doanh nghiÖp cã nhiÒu chñ së h÷u nhng Nhµ níc gi÷ quyÒn chi phèi th× vÉn lµ DNNN. Mét doanh nghiÖp Nhµ níc gi÷ cæ phÇn chi phèi cã thÓ kh«ng cßn lµ DNNN n÷a nÕu trong qu¸ tr×nh tån t¹i cña doanh nghiÖp, do sù vËn ®éng cña cæ phÇn gi÷a c¸c cæ ®«ng víi nhau, Nhµ níc kh«ng cßn gi÷ ®ñ sè lîng cæ phÇn ®Ó ®¶m b¶o quyÒn chi phèi. 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 1.1.2 Ph©n lo¹i DNNN XÐt theo môc tiªu ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, c¸c DNNN ®îc chia thµnh 2 lo¹i : (1) DNNN ho¹t ®éng c«ng Ých s¶n xuÊt nh÷ng hµng ho¸ ®Æc biÖt trong c¸c lÜnh vùc an ninh - quèc phßng, y tÕ céng ®ång … HiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña nh÷ng DNNN nµy lµ hiÖu qu¶ vÒ mÆt chÝnh trÞ - x· héi. Nh÷ng doanh nghiÖp nµy dùa vµo sù bao cÊp cña Nhµ níc. Nhµ níc giao vèn vµ chi phèi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp s¶n xuÊt theo kÕ ho¹ch vµ ®¬n ®Æt hµng cña Nhµ níc. Theo sè liÖu cña Ban ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp TW, n¨m 2004 c¶ níc cã 734 DNNN c«ng Ých, chiÕm 13% tæng sè DNNN, tæng vèn cña c¸c doanh nghiÖp nµy lµ 15.125 tû ®ång. (2) DNNN ho¹t ®éng kinh doanh tiÕn hµnh bÊt cø c«ng ®o¹n nµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh nh»m môc ®Ých thu lîi nhuËn. Nhµ níc giao vèn ban ®Çu cho doanh nghiÖp; sau ®ã doanh nghiÖp ph¶i tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh, b¶o tån vµ ph¸t triÓn vèn. Kh¶ n¨ng b¶o toµn, ph¸t triÓn vèn lµ thíc ®o hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp ph¶i c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c vµ nÕu ho¹t ®éng yÕu kÐm th× ph¶i gi¶i thÓ hay ph¸ s¶n. ViÖc ph©n lo¹i DNNN nh trªn t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ¸p dông nh÷ng u ®·i dµnh riªng cho c¸c DNNN ho¹t ®éng c«ng Ých vµ ®Ó c¸c DNNN ho¹t ®éng kinh doanh ho¹t ®éng cïng víi c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong mét m«i trêng kinh doanh b×nh ®¼ng. XÐt theo møc ®é chi phèi cña Nhµ níc ®èi víi doanh nghiÖp, c¸c DNNN ®îc chia thµnh 3 lo¹i: (1) doanh nghiÖp cã 100% vèn Nhµ níc, ®îc gäi lµ c«ng ty Nhµ níc, ho¹t ®éng theo LuËt DNNN n¨m 2003 (2) c«ng ty cæ phÇn hoÆc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cã 100% vèn Nhµ níc (3) c«ng ty cã cæ phÇn hoÆc vèn gãp chi phèi cña Nhµ níc. 1.1.3 Vai trß cña DNNN C¸c DNNN trùc tiÕp s¶n xuÊt, cung cÊp c¸c hµng ho¸, dÞch vô thiÕt yÕu trong c¸c lÜnh vùc : kÕt cÊu h¹ tÇng (giao th«ng, thuû lîi, ®iÖn, níc, th«ng tin liªn l¹c ..); gi¸o dôc; y tÕ; an ninh - quèc phßng… , lµ “c«ng cô” chñ yÕu ®Ó Nhµ níc t¹o ra søc m¹nh vËt chÊt, ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ, gi÷ v÷ng æn ®Þnh x· héi. Víi nh÷ng lÜnh vùc quan träng ®ßi hái vèn lín, thêi gian thu håi vèn dµi, khã thu lîi nhuËn nh x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, khai th¸c kho¸ng s¶n, 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 chÕ t¹o vËt liÖu míi…, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng muèn ®Çu t hoÆc cha ®ñ kh¶ n¨ng ®Çu t, DNNN ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®Çu t tríc. DNNN hç trî c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng ph¸t triÓn, thóc ®Èy c¶ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. C¸c DNNN ®îc §¶ng vµ Nhµ níc giao träng tr¸ch lín trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt níc, tuy nhiªn c¸c DNNN ®· kh«ng thùc hiÖn tèt vai trß nµy. Nh×n chung, hÖ thèng DNNN ho¹t ®éng cßn thiÕu hiÖu qu¶. 1.1.4 T×nh tr¹ng ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ cña DNNN vµ nguyªn nh©n T¹i ViÖt Nam, DNNN ph¸t triÓn m¹nh trong thêi kú kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung víi t c¸ch lµ thµnh phÇn kinh tÕ chñ ®¹o. DNNN ®· gãp phÇn quan träng trong sù nghiÖp ®Êu tranh thèng nhÊt ®Êt níc vµ x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho CNXH. Tuy nhiªn, nh÷ng yÕu kÐm cña DNNN ®· béc lé râ khi ®Êt níc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN. C¸c tiªu chuÈn do Bé tµi chÝnh ®a ra n¨m 1999 ®èi víi mét DNNN ho¹t ®éng hiÖu qu¶ lµ : b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn, trÝch ®ñ khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh, l¬ng b×nh qu©n kh«ng thÊp h¬n møc l¬ng b×nh qu©n cña c¸c doanh nghiÖp cïng ngµnh nghÒ trªn ®Þa bµn, tr¶ ®Çy ®ñ c¸c kho¶n nî ®Õn h¹n, nép ®ñ tiÒn sö dông vèn, lËp ®ñ c¸c quü cña doanh nghiÖp nh : quü dù phßng tµi chÝnh, quü trî cÊp mÊt viÖc lµm, quü ®Çu t ph¸t triÓn, quü khen thëng, quü phóc lîi. Tuy nhiªn, theo B¸o c¸o tæng kiÓm kª tµi s¶n vµ x¸c ®Þnh l¹i tµi s¶n DNNN t¹i thêi ®iÓm 0 h ngµy 01/01/2000 cña Ban ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp TW : - Tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cña c¸c DNNN theo sæ s¸ch kÕ to¸n lµ 517.654 tû ®ång. Sau khi kiÓm kª, ®Þnh gi¸ l¹i tµi s¶n, tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cña c¸c DNNN lµ 527.256 tû ®ång. - Tæng sè nî ph¶i thu cña c¸c DNNN lµ 187.091 tû ®ång, chiÕm 35,5% tæng gi¸ trÞ tµi s¶n (®· ®îc ®¸nh gi¸ l¹i) cña c¸c DNNN. - Tæng sè nî ph¶i tr¶ lµ 353.410 tû ®ång, trong ®ã nî qu¸ h¹n ph¶i tr¶ lµ 10.171 tû ®ång, b»ng 2,3 lÇn vèn Nhµ níc cÊp. - Hµng ho¸ tån kho lµ 45.688 tû ®ång, trong ®ã, hµng ø ®äng, mÊt phÈm chÊt, kh«ng dïng ®Õn lµ 1.600 tû ®ång. Theo sè liÖu trong §Ò ¸n “TiÕp tôc s¾p xÕp ®æi míi vµ ph¸t triÓn DNNN” cña Ban c¸n sù §¶ng ChÝnh phñ , tÝnh ®Õn th¸ng 5/2001 c¶ níc cã 5.655 DNNN víi tæng tµi s¶n lµ 126.000 tû ®ång (cha bao gåm gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt). Theo ®ã, chØ cã kho¶ng 40% c¸c DNNN kinh doanh cã hiÖu qu¶. N¨m 2000, ®ãng gãp cña DNNN vµo tæng thu ng©n s¸ch chØ chiÕm 4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 39,2%. T×nh tr¹ng kÐm hiÖu qu¶, thua lç lµ phæ biÕn ë c¸c DNNN. Theo b¸o c¸o cña Bé Tài chÝnh, trong n¨m 2003 , 77,2% sè DNNN cã lîi nhuËn, nhng chØ cã 40% sè DNNN cã møc l·i b»ng hoÆc thÊp h¬n l·i suÊt Ng©n hµng. NÕu tÝnh ®ñ c¸c yÕu tè chi phÝ, tû lÖ DNNN cã lîi nhuËn sÏ thÊp h¬n. Tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn b×nh qu©n cña DNNN chØ ®¹t 7,34%. C¸c DNNN n¾m gi÷ 70% tài s¶n quèc gia, 50% vèn ®Çu t toµn x· héi, chiÕm phÇn lín nguån tÝn dông tõ c¸c ng©n hàng, vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA)... nhng chØ ®ãng gãp ®îc 38% GDP, trong khi ®ã c¸c doanh nghiÖp t nh©n víi tiÒm lùc kinh tÕ yÕu h¬n ®· ®ãng gãp tíi 42% GDP; tèc ®é t¨ng trëng cña c¸c DNNN thÊp h¬n tèc ®é t¨ng trëng cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n tõ 7 ®Õn 8%. Trong 3 n¨m 2001 - 2003, tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n cña c¸c DNNN lµ 10%, cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n lµ 18%. Theo sè liÖu cña Ban ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp TW, n¨m 2004, tæng vèn cña c¸c DNNN kho¶ng 189.000 tû ®ång, tuy nhiªn sè thuÕ thu nhËp ®· nép chØ ®¹t 8.000 tû ®ång. Tæng sè nî ph¶i thu, ph¶i tr¶ lªn ®Õn 300.000 tû ®ång, gÊp 1,6 lÇn vèn cña tÊt c¶ c¸c DNNN, trong ®ã sè nî xÊu kho¶ng 18.000 tû ®ång. ChÝnh phñ ph¶i “cøu” c¸c DNNN b»ng c¸c biÖn ph¸p tµi chÝnh nh khoanh nî, gi·n nî… T¹i phiªn häp ngµy 14/4/2005 cña UBTVQH vÒ viÖc x©y dùng LuËt c¸c c«ng cô chuyÓn nhîng, «ng Lª §øc Thuý, Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ níc ®· tr×nh bµy vÒ t×nh tr¹ng nî khã ®ßi gi÷a c¸c DNNN. ¤ng c«ng bè sè nî gi÷a c¸c DNNN lµ 31.935 tû ®ång, trong ®ã nî ph¶i thu lµ 21.218 tû ®ång, nî ph¶i tr¶ lµ 10.717 tû ®ång, nî khã ®ßi trªn 300 tû ®ång. NhiÒu kho¶n nî gi÷a c¸c DNNN kh«ng ®îc x¸c nhËn b»ng v¨n b¶n. C¸c doanh nghiÖp kh¸ch nî bÞ gi¶i thÓ, ph¸ s¶n dÉn ®Õn kh«ng cã ngêi kÕ thõa nghÜa vô nî. C¸c doanh nghiÖp chñ nî khã ®ßi ®îc nî v× kh«ng cã ®ñ tµi liÖu chøng minh. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c tæng c«ng ty trªn thÞ trêng quèc tÕ cßn thÊp. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn qua kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¸c tæng c«ng ty. Theo sè liÖu cña Bé th¬ng m¹i n¨m n¨m 2000, tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña 18 tæng c«ng ty 91 lµ 3,45 tû USD, trong ®ã, tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña 17 tæng c«ng ty chØ ®¹t 230 triÖu USD (33,22 tû USD cßn l¹i lµ kim ng¹ch xuÊt khÈu cña riªng Tæng c«ng ty dÇu khÝ). DNNN gÆp khã kh¨n khi ph¶i c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ngay trªn thÞ trêng néi ®Þa v× chÊt lîng s¶n phÈm cña c¸c DNNN thÊp, kh«ng æn ®Þnh, chØ cã 15% sè s¶n phÈm ®¹t tiªu chuÈn xuÊt khÈu, 65% ®¹t møc ®é trung b×nh ®Ó tiªu dïng néi ®Þa, 20% sè s¶n phÈm kÐm chÊt lîng. 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 Nguyªn nh©n dÉn tíi t×nh tr¹ng ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ ë c¸c DNNN : Thø nhÊt, t×nh tr¹ng “cha chung kh«ng ai khãc” trong c¸c DNNN ®· dÉn tíi sù l·ng phÝ, tham nhòng ngµy cµng trë nªn phæ biÕn. Gi¸m ®èc vµ c¸n bé c«ng nh©n viªn trong DNNN thiÕu ý thøc tiÕt kiÖm cho doanh nghiÖp v× hä vÉn ®îc hëng l¬ng khi DNNN ho¹t ®éng yÕu kÐm, thËm chÝ s¾p ph¸ s¶n. Thø hai, DNNN ®Çu t qu¸ dµn tr¶i - ®Çu t vµo hÇu nh tÊt c¶ c¸c ngµnh, lÜnh vùc, trong ®ã cã nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc mµ Nhµ níc cã thÓ ®Ó c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ®Çu t. Mét sè bé, ngµnh muèn ®îc Nhµ níc cÊp cµng nhiÒu vèn cµng tèt, kÓ c¶ vèn vay níc ngoµi ®Ó thµnh lËp nh÷ng DNNN kh«ng thËt cÇn thiÕt. Mét sè quyÕt ®Þnh ®Çu t sai ®· cã tõ thêi bao cÊp, tuy nhiªn sau n¨m 1986, hiÖn tîng ®Çu t sai vÉn tiÕp diÔn (Trêng hîp c¸c nhµ m¸y ®êng, xi-m¨ng lß ®øng, bia, thuèc l¸, g¹ch ngãi lµ nh÷ng vÝ dô ®iÓn h×nh). ViÖc ®Çu t sai tõ kh©u quy ho¹ch do chØ dùa vµo chñ quan, kh«ng tÝnh tíi biÕn ®éng cña thÞ trêng. Sau ®ã, viÖc thùc hiÖn l¹i ®îc giao cho ban qu¶n lý dù ¸n kÐm vÒ chuyªn m«n vµ v« tr¸ch nhiÖm dÉn tíi thÊt tho¸t vèn cña Nhµ níc. Thø ba, c¸n bé qu¶n lý DNNN cha ®îc trao quyÒn h¹n, quyÒn lîi t¬ng xøng nªn thiÕu ®éng lùc trong kinh doanh. VÝ dô, ®èi víi l·nh ®¹o doanh nghiÖp, quyÒn quan träng nhÊt lµ quyÒn bæ nhiÖm c¸n bé, tuy nhiªn gi¸m ®èc DNNN cha cã quyÒn nµy v× DNNN ho¹t ®éng theo c¬ chÕ tËp thÓ, gi¸m ®èc muèn bæ nhiÖm c¸n bé ph¶i ®îc tËp thÓ chÊp thuËn. ¤ng Lª Thanh T©m, BÝ th tØnh uû Long An, trong khi tr¶ lêi trªn b¸o vÒ nguyªn nh©n khiÕn c«ng ty dÖt Long An ph¸ s¶n ®· nãi : “ T nh©n th× gi¸m ®èc toµn quyÒn quyÕt ®Þnh cßn doanh nghiÖp Nhµ níc th× kh«ng. Muèn nhËn ngêi th× ph¶i bµn víi c«ng ®oµn, ban gi¸m ®èc…”. NÕu gi¸m ®èc phÊn ®Êu ®Ó DNNN cã lîi nhuËn th× còng kh«ng ®îc tuyªn d¬ng, khen thëng mét c¸ch xøng ®¸ng, nhng nÕu hä ®Ó doanh nghiÖp bÞ lç th× sÏ bÞ phª b×nh, thËm chÝ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. V× vËy nhiÒu gi¸m ®èc DNNN chØ ®Æt môc tiªu kh«ng ®Ó doanh nghiÖp lç trong nhiÖm kú cña m×nh. Thø t, bé m¸y nh©n sù trong c¸c DNNN cång kÒnh, kÐm hiÖu qu¶. Theo sè liÖu cña Côc tµi chÝnh doanh nghiÖp n¨m 2004, sè c¸n bé qu¶n lý trong DNNN gÊp 2 ®Õn 3 lÇn so víi doanh nghiÖp t nh©n cïng ngµnh nghÒ vµ quy m«. Cïng sè tµi s¶n cè ®Þnh nh nhau nhng DNNN cã sè lao ®éng gÊp 10 lÇn doanh nghiÖp liªn doanh. Nguyªn nh©n lµ c¸c DNNN kh«ng cã mét kÕ ho¹ch tuyÓn mé vµ sö dông lao ®éng hîp lý vµ viÖc sa th¶i lao ®éng d«i d trong DNNN rÊt khã kh¨n. 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 Thø n¨m, DNNN kh«ng ®îc tù chñ trong kinh doanh do ph¶i chÞu sù qu¶n lý cña nhiÒu c¬ quan nh c¸c bé, UBND…. C¸c quyÕt ®Þnh vÒ tµi chÝnh, nh©n sù, ®Çu t dù ¸n míi… ®Òu ph¶i cã sù phª duyÖt cña c¸c c¬ quan chñ qu¶n. ViÖc phª duyÖt chËm, lµm lì thêi c¬ kinh doanh cña doanh nghiÖp. BÝ th tØnh uû Long An trong khi tr¶ lêi trªn b¸o vÒ nguyªn nh©n khiÕn c«ng ty dÖt Long An ph¸ s¶n còng ®· nãi : “ T nh©n tõ s¸ng tíi chiÒu thay gi¸ liªn tôc, cßn quèc doanh gi÷ mét gi¸ v× muèn thay gi¸ ph¶i häp. QuyÕt ®Þnh xong th× thÞ trêng thay ®æi råi. ChÝnh c¬ chÕ ®¶ng uû, c«ng ®oµn, d©n chñ c¬ së lµm gi¸m ®èc bã tay bã ch©n ”. Mét ®iÒu phi lý vÉn tån t¹i lµ : c¸c c¬ quan nhµ níc cã quyÒn qu¶n lý DNNN nhng khi DNNN thua lç, c¸c c¬ quan nµy kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc ChÝnh Phñ. VÝ dô ®iÓn h×nh lµ nhµ m¸y dÖt Nam §Þnh, nhµ m¸y ®· ®Çu t vµo 26 dù ¸n kh«ng hiÖu qu¶. C¶ 26 dù ¸n nµy ®Òu ®· ®îc Bé C«ng nghiÖp nhÑ phª duyÖt nhng sau sù viÖc trªn, Bé kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm g×. Thø s¸u, tr×nh ®é c«ng nghÖ cña c¸c DNNN cßn l¹c hËu. Qua kh¶o s¸t d©y chuyÒn thiÕt bÞ cña c¸c DNNN, Bé Khoa häc - C«ng nghÖ vµ M«i trêng ®· kÕt luËn c«ng nghÖ cña c¸c DNNN ViÖt Nam l¹c hËu so víi c¸c níc tõ 10 ®Õn 20 n¨m, tuæi ®êi trung b×nh cña thiÕt bÞ tõ 10 - 20 n¨m, ®Æc biÖt trong ngµnh c¬ khÝ, tuæi ®êi trung b×nh cña thiÕt bÞ tõ 30 - 40 n¨m. Theo ®iÒu tra cña ViÖn b¶o hé lao ®éng gi÷a n¨m 1999, trªn 70% tµi s¶n cè ®Þnh cña c¸c DNNN ®· ®îc khÊu hao hÕt. §ã lµ lý do khiÕn n¨ng suÊt lao ®éng trong c¸c DNNN thÊp, chÊt lîng s¶n phÈm thÊp, gi¸ thµnh cao. Theo sè liÖu cña Bé th¬ng m¹i n¨m 2004, xi- m¨ng cña ViÖt Nam cã gi¸ cao h¬n xi m¨ng nhËp khÈu lµ 15% trong khi c¸c nguyªn liÖu s¶n xuÊt xi-m¨ng nh ®¸ v«i, ®Êt sÐt, than… ®Òu s½n cã trong níc. Ngoµi ra, ë nhiÒu DNNN, t×nh tr¹ng chia rÏ néi bé ®· khiÕn cho doanh nghiÖp ho¹t ®éng ngµy cµng yÕu kÐm, cuèi cïng bÞ ph¸ s¶n. VÝ dô ®iÓn h×nh trong n¨m 2004 lµ sù m©u thuÉn néi bé trong C«ng ty dÖt Long An (Phã gi¸m ®èc, phã phßng t×m c¸ch ®Ó gi¸m ®èc, trëng phßng bÞ c¸ch chøc ®Ó m×nh ®îc bæ nhiÖm) khiÕn c«ng ty cuèi cïng ph¶i ph¸ s¶n. 1.1.5 C¶i c¸ch DNNN Tríc thùc tr¹ng ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ cña c¸c DNNN, c¶i c¸ch DNNN lµ tÊt yÕu kh¸ch quan.T¹i ViÖt Nam, c¶i c¸ch DNNN ®îc xem lµ träng t©m cña ®æi míi kinh tÕ. Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN ë ViÖt Nam tõ 1992 ®Õn nay ®îc chia thµnh 2 híng : 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 (1) Híng thø nhÊt lµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý trong c¸c doanh nghiÖp mµ Nhµ níc tiÕp tôc n¾m gi÷ 100% vèn th«ng qua mét sè h×nh thøc : - S¸p nhËp, hîp nhÊt c¸c DNNN ®Ó c¸c doanh nghiÖp khai th¸c ®iÓm m¹nh, h¹n chÕ ®iÓm yÕu cña nhau, t¹o nªn nh÷ng DNNN m¹nh h¬n do Nhµ níc gi÷ 100% vèn. Tõ n¨m 2000-2004, ChÝnh Phñ ®· chØ ®¹o s¸p nhËp, hîp nhÊt 409 DNNN. Tuy nhiªn, vÉn cßn t×nh tr¹ng mét sè DNNN cÇn ®îc CPH hay gi¶i thÓ ®îc s¸p nhËp nhËp vµo c¸c tæng c«ng ty. §©y lµ mét h×nh thøc trèn tr¸nh viÖc CPH, gi¶i thÓ, cÇn ®îc ng¨n chÆn kÞp thêi. - ChuyÓn c¸c doanh nghiÖp mµ Nhµ níc gi÷ 100% vèn sang m« h×nh c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n mét thµnh viªn hoÆc CTCP mµ c¸c cæ ®«ng ®Òu lµ DNNN. Lo¹i h×nh nµy ®îc thùc hiÖn tõ n¨m 2003. ®Õn cuèi n¨m 2004 míi chØ cã 55 DNNN ®îc chuyÓn sang m« h×nh c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n mét thµnh viªn, trong ®ã cã 32 doanh nghiÖp thuéc tØnh, 10 doanh nghiÖp thuéc bé, 13 doanh nghiÖp thuéc c¸c tæng c«ng ty. §©y lµ m« h×nh doanh nghiÖp võa chÞu sù chi phèi cña LuËt doanh nghiÖp võa chÞu sù chi phèi cña LuËt doanh nghiÖp Nhµ níc - ChuyÓn c¸c tæng c«ng ty, c«ng ty Nhµ níc sang m« h×nh “ c«ng ty mÑc«ng ty con”. §· cã 47 tæng c«ng ty, c«ng ty ®îc ChÝnh Phñ cho phÐp x©y dùng ®Ò ¸n c¶i c¸ch DNNN theo m« h×nh nµy, nhng ®Õn ngµy 31/12/2004 míi chØ cã 36 ®Ò ¸n ®îc phª duyÖt. Trong sè c¸c DNNN thùc hiÖn c¶i c¸ch theo m« h×nh nµy, C«ng ty Contesim vµ ViÖn m¸y c«ng nghiÖp ®· ho¹t ®éng tèt h¬n so víi tríc ®ã. C¸c tæng c«ng ty vµ c«ng ty kh¸c ®ang ®îc ChÝnh Phñ chØ ®¹o s¬ kÕt ®¸nh gi¸ t×nh h×nh, lµm râ nh÷ng mÆt ®îc vµ cha ®îc, nguyªn nh©n do m« h×nh hay do tæ chøc thùc hiÖn. M« h×nh qu¶n trÞ ë nh÷ng doanh nghiÖp Nhµ níc n¾m gi÷ 100% vèn vÉn cßn nhiÒu ®iÒu bÊt hîp lý, võa thiÕu sù gi¸m s¸t ®èi víi ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp, võa ¸p ®Æt, gß bã, kh«ng t¹o ®éng lùc cho hä ph¸t huy kh¶ n¨ng s¸ng t¹o. §èi víi c¸c tæng c«ng ty, §¶ng vµ Nhµ níc lu«n chó träng c¶i thiÖn ho¹t ®éng cña c¸c tæng c«ng ty ®Ó c¸c tæng c«ng ty trë thµnh nh÷ng tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh, lµm trô cét cho nÒn kinh tÕ ®Êt níc.Tuy nhiªn, trong c¸c tæng c«ng ty hiÖn nay, quyÒn qu¶n lý kinh doanh vÉn cha ®îc t¸ch b¹ch khái quyÒn qu¶n lý Nhµ níc. C¸c tæng c«ng ty ®· t¹o nªn nh÷ng nhãm ®éc quyÒn, mang l¹i lîi Ých côc bé, cha n©ng cao ®îc hiÖu qu¶ cña hÖ thèng DNNN vµ trë thµnh trô cét cña nÒn kinh tÕ. (2) Híng thø hai lµ s¾p xÕp l¹i c¸c DNNN cã quy m« nhá, kinh doanh thua lç kÐo dµi, ho¹t ®éng trong nh÷ng lÜnh vùc kh«ng quan träng díi c¸c 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 h×nh thøc : b¸n, kho¸n, cho thuª, CPH... (Tuy nhiªn, hiÖn nay, biÖn ph¸p CPH ®îc ¸p dông víi c¶ nh÷ng DNNN lµm ¨n cã hiÖu qu¶). BiÖn ph¸p b¸n mét phÇn hoÆc toµn bé doanh nghiÖp cho mét hoÆc c¸ nh©n, tæ chøc ®Ó h×nh thµnh doanh nghiÖp t nh©n hoÆc C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n chñ yÕu ®îc ¸p dông ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhá trong ngµnh th¬ng nghiÖp vµ c¸c doanh nghiÖp ®Þa ph¬ng ®ang cã l·i hoÆc lç t¹m thêi nhng cha ®Õn møc ph¸ s¶n. ViÖc x¸c ®Þnh trÞ gi¸ doanh nghiÖp ®Ó b¸n ®îc ¸p dông nh ®èi víi trêng hîp CPH DNNN. BiÖn ph¸p cho thuª mét phÇn hoÆc toµn bé doanh nghiÖp chñ yÕu ¸p dông ®èi víi lo¹i h×nh doanh nghiÖp nhá, kÕt cÊu tµi s¶n cè ®Þnh vµ c«ng nghÖ gi¶n ®¬n nh c¸c cöa hµng, kho, b·i chøa hµng... BiÖn ph¸p kho¸n doanh nghiÖp ®îc ¸p dông ®èi víi c¸c doanh nghiÖp mµ t×nh tr¹ng khã kh¨n hiÖn t¹i chñ yÕu do sù yÕu kÐm vÒ mÆt tæ chøc kinh doanh vµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp. C¸c biÖn ph¸p b¸n, kho¸n vµ cho thuª doanh nghiÖp ®îc ¸p dông ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cã tµi s¶n díi 1 tû ®ång, thua lç kÐo dµi. §Õn ngµy 31/12/2004, ®· cã 274 doanh nghiÖp ®îc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nµy, trong ®ã cã 158 doanh nghiÖp ®îc giao cho ngêi lao ®éng. Riªng biÖn ph¸p CPH sÏ ®îc ®Ò cËp trong c¸c phÇn sau. 1.2 Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ CPH DNNN ë ViÖt Nam 1.2.1 Kh¸i niÖm, môc tiªu, ®iÒu kiÖn CPH DNNN Kh¸i niÖm CPH DNNN : CPH DNNN lµ viÖc “chia” vèn cña DNNN thµnh nh÷ng phÇn b»ng nhau víi mÖnh gi¸ nhÊt ®Þnh vµ b¸n cho c¸c c¸c nh©n, tæ chøc, kÕt qu¶ lµ chuyÓn DNNN thµnh CTCP. Môc tiªu CPH DNNN : ChuyÓn ®æi nh÷ng doanh nghiÖp mµ Nhµ níc kh«ng cÇn gi÷ 100% vèn sang lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã nhiÒu chñ së h÷u, huy ®éng vèn cña c¸ nh©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi trong níc vµ ngoµi níc ®Ó t¨ng n¨ng lùc tµi chÝnh, ®æi míi c«ng nghÖ, ®æi míi ph¬ng thøc qu¶n lý nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ. §iÒu kiÖn CPH DNNN : C¸c DNNN kh«ng thuéc diÖn Nhµ níc n¾m gi÷ 100% vèn ®iÒu lÖ vµ cßn vèn nhµ níc (cha bao gåm gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt) sau khi gi¶m trõ gi¸ trÞ tµi s¶n kh«ng cÇn dïng, tµi s¶n chê thanh lý, c¸c kho¶n tæn thÊt do lç, gi¶m gi¸ tµi s¶n, c«ng nî kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi vµ chi phÝ CPH 1.2.2 H×nh thøc, quy tr×nh CPH DNNN: 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 H×nh thøc CPH DNNN : (1) Gi÷ nguyªn vèn Nhµ níc hiÖn cã t¹i doanh nghiÖp, ph¸t hµnh cæ phiÕu thu hót thªm vèn (2) B¸n mét phÇn vèn Nhµ níc hiÖn cã t¹i doanh nghiÖp (3) B¸n toµn bé vèn hiÖn cã t¹i doanh nghiÖp H×nh thøc (2), (3) cã thÓ ®îc kÕt hîp víi ph¸t hµnh cæ phiÕu ®Ó thu hót thªm vèn Quy tr×nh CPH DNNN : Bíc 1 : X©y dùng ph¬ng ¸n CPH a. Thµnh lËp Ban chØ ®¹o CPH vµ tæ gióp viÖc ban chØ ®¹o b. ChuÈn bÞ c¸c hå s¬, tµi liÖu c. Xö lý nh÷ng vÊn ®Ò tµi chÝnh vµ tæ chøc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp d. Hoµn tÊt ph¬ng ¸n CPH Bíc 2 : Tæ chøc b¸n cæ phÇn a. B¸n cæ phÇn b. §iÒu chØnh ph¬ng ¸n CPH Bíc 3 : Hoµn tÊt viÖc chuyÓn doanh nghiÖp thµnh CTCP a. Tæ chøc §¹i héi ®ång cæ ®«ng vµ ®¨ng ký kinh doanh b. Tæ chøc bµn giao gi÷a doanh nghiÖp vµ CTCP 1.2.3 T¸c dông cña CPH DNNN (1) §a d¹ng ho¸ së h÷u ®èi víi DNNN. §iÒu nµy dÉn tíi mét hÖ qu¶ rÊt quan träng : ®Èy lïi t×nh tr¹ng l·ng phÝ, tham nhòng trong c¸c DNNN. Sù bao cÊp cña Nhµ níc vµ c¬ chÕ “xin - cho” ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho tÖ n¹n tham nhòng vµ l·ng phÝ ph¸t triÓn. Sau khi DNNN ®îc CPH, c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc kh«ng chØ lµ ngêi lµm viÖc cho doanh nghiÖp mµ cßn lµ chñ cña doanh nghiÖp, cã lîi Ých g¾n chÆt víi doanh nghiÖp. §iÒu ®ã khiÕn cho hä chñ ®éng h¬n trong qu¸ tr×nh lao ®éng vµ tham gia qu¶n lý. §èi víi nh÷ng nhµ ®Çu t tõ bªn ngoµi, ®iÒu hä quan t©m hµng ®Çu lµ hiÖu qu¶ cña doanh nghiÖp nªn hä lu«n cã sù gi¸m s¸t chÆt chÏ ®èi víi bé m¸y qu¶n lý doanh nghiÖp. ChÝnh nhê sù gi¸m s¸t nµy mµ gi¸m ®èc, nh©n viªn qu¶n lý kh«ng thÓ thùc hiÖn hµnh vi vô lîi mét c¸ch dÔ dµng nh khi doanh nghiÖp cßn thuéc së h÷u 100% cña Nhµ níc. KÕt qu¶ lµ hiÖu qu¶ cña doanh nghiÖp t¨ng lªn nhiÒu lÇn. §©y còng chÝnh lµ môc tiªu c¬ b¶n cña viÖc CPH DNNN. 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 (2) T¨ng quyÒn tù chñ cho doanh nghiÖp. Sau khi ®îc CPH, doanh nghiÖp sÏ ho¹t ®éng theo LuËt doanh nghiÖp. Khi ®ã, doanh nghiÖp sÏ kh«ng cßn c¸c c¬ quan chñ qu¶n. Mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp sÏ chØ chÞu sù chi phèi cña Ph¸p luËt vµ thÞ trêng. C¬ quan ®¹i diÖn cho phÇn vèn cña Nhµ níc t¹i doanh nghiÖp chØ cã quyÒn t¬ng øng víi phÇn vèn cña Nhµ níc trong doanh nghiÖp. Mét khi doanh nghiÖp cã quyÒn tù chñ, doanh nghiÖp sÏ ho¹t ®éng hiÖu qu¶ h¬n. (3) Gióp Nhµ níc thu håi mét phÇn hoÆc toµn bé vèn ®· ®îc ®Çu t vµo DNNN. Do ®ã, nh÷ng doanh nghiÖp mµ Nhµ níc ph¶i gi÷ 100% vèn cã thÓ ®îc bæ sung vèn. §iÒu nµy rÊt cÇn thiÕt v× mét trong nh÷ng lý do khiÕn hÖ thèng DNNN ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ lµ sù ®Çu t dµn tr¶i. MÆt kh¸c, sè DNNN mµ c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i vµ quü tÝn dông nhµ níc buéc ph¶i cho vay gi¶m nªn c¸c tæ chøc tµi chÝnh nµy sÏ cã Ýt kho¶n nî xÊu h¬n. C¸c doanh nghiÖp kh¸c còng sÏ cã nhiÒu c¬ héi ®îc c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i vµ quü tÝn dông nhµ níc cho vay h¬n. (4) Thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng chøng kho¸n. Sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng chøng kho¸n phô thuéc mét phÇn vµo khèi lîng chøng kho¸n ®îc giao dÞch trªn thÞ trêng. C¸c CTCP thêng cung cÊp chøng kho¸n víi tû lÖ cao h¬n so víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c. Sè CTCP ë níc ta cßn Ýt, ®Æc biÖt thiÕu nh÷ng c«ng ty cã tiÒm lùc kinh tÕ m¹nh. NhiÒu doanh nghiÖp lín cña Nhµ níc cha ®îc CPH vµ cha ph¸t hµnh tr¸i phiÕu réng r·i. CPH DNNN sÏ t¹o ra nh÷ng chñ thÓ ph¸t hµnh chøng kho¸n cã tiÒm lùc, qua ®ã gãp phÇn ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n. Chóng ta ph¶i ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n ®Ó huy ®éng vèn cña x· héi vµo s¶n xuÊt - kinh doanh. ViÖc huy ®éng vèn qua thÞ trêng chøng kho¸n cã nh÷ng u ®iÓm nhÊt ®Þnh so viÖc huy ®éng vèn th«ng qua c¸c trung gian tµi chÝnh. ViÖc huy ®éng vèn th«ng qua c¸c trung gian tµi chÝnh nh ng©n hµng, quü tÝn dông nh©n d©n…thêng khã kh¨n v× c¸c tæ chøc nµy lu«n ®Æt ra nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¾t khe ®èi víi chñ thÓ cÇn vay vèn. MÆt kh¸c, l·i suÊt tiÒn göi ë c¸c ng©n hµng vµ quü tÝn dông nh©n d©n thêng kh«ng cao b»ng cæ tøc cña c¸c CTCP nªn ë nh÷ng níc cã thÞ trêng chøng kho¸n ph¸t triÓn, nhµ ®Çu t thêng mua cæ phiÕu thay v× göi tiÒn vµo ng©n hµng.Vèn ®îc huy ®éng th«ng qua thÞ trêng chøng kho¸n ®îc nhanh chãng ®a vµo sö dông trong s¶n xuÊt kinh doanh. Do ®ã ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n lµ xu thÕ tÊt yÕu ë c¸c níc trªn thÕ giíi. ViÖt Nam còng cÇn ®i theo xu thÕ nµy. ViÖc CPH DNNN vµ khuyÕn khÝch c¸c DN CPH niªm yÕt cæ phiÕu trªn thÞ trêng chøng kho¸n chÝnh lµ mét 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 c¸ch ®Ó thùc hiÖn môc tiªu trªn. 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 Ch¬ng 2 TiÕn ®é CPH DNNN ë ViÖt Nam tõ n¨m 1992 ®Õn n¨m 2004 2.1 TiÕn ®é CPH DNNN ë ViÖt Nam tõ n¨m 1992 ®Õn n¨m 2004 TiÕn tr×nh CPH DNNN ë ViÖt Nam tõ n¨m 1992 ®Õn n¨m 2004 ®îc chia thµnh 4 giai ®o¹n dùa theo c¸c v¨n b¶n luËt híng dÉn CPH - Giai ®o¹n 1 (6/1992 - 4/1996) : CPH theo QuyÕt ®Þnh 143/H§BT - Giai ®o¹n 2 (5/1996 - 6/1998) : CPH theo NghÞ ®Þnh 28/CP - Giai ®o¹n 3 (7/1998 - 6/2002) : CPH theo NghÞ ®Þnh 44/CP - Giai ®o¹n 4 (7/2002 - 12/2004) : CPH theo NghÞ ®Þnh 64/CP KÕt qu¶ CPH trong tõng giai ®o¹n phô thuéc rÊt lín vµo c¸c quy ®Þnh trong v¨n b¶n luËt híng dÉn CPH cña giai ®o¹n ®ã. V× vËy, tríc khi xem xÐt kÕt qu¶ CPH cña tõng giai ®o¹n, chóng ta h·y ®iÓm l¹i mét sè ®iÓm kh¸c biÖt quan träng gi÷a v¨n b¶n luËt híng dÉn CPH. B¶ng 1: Mét sè ®iÓm kh¸c biÖt quan träng gi÷a c¸c v¨n b¶n luËt híng dÉn CPH QuyÕt ®Þnh 143/H§BT 1. §iÒu 1. Kinh doanh cã kiÖn CPH l·i, cã híng ph¸t triÓn 2. Doanh nghiÖp tù nguyÖn CPH 3. C«ng nh©n viªn chøc cã kh¶ n¨ng mua CP 2. H×nh 1. Gi÷ nguyªn thøc vèn NN, ph¸t CPH hµnh CP thu hót thªm vèn 2. B¸n mét phÇn vèn NN 3. T¸ch mét bé phËn DN ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó CPH NghÞ ®Þnh 28/CP 1. Cã quy m« nhá vµ võa (trõ nh÷ng DN ®îc CPH theo h×nh thøc gi÷ nguyªn gi¸ trÞ hiÖn cã cña DN, ph¸t hµnh CP thu hót thªm vèn) 2. Kh«ng thuéc diÖn nh÷ng DN mµ NN cÇn gi÷ 100% vèn 3. Cã ph¬ng ¸n kinh doanh hiÖu qu¶. 1. Gi÷ nguyªn vèn NN, ph¸t hµnh CP thu hót thªm vèn 2. B¸n mét phÇn vèn NN 3. T¸ch mét bé phËn cña DN ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó CPH NghÞ ®Þnh 44/CP C¸c DN mµ NN kh«ng cÇn tiÕp tôc gi÷ 100% vèn 1. Gi÷ nguyªn vèn NN, ph¸t hµnh CP thu hót thªm vèn 2. B¸n mét phÇn vèn NN 3. B¸n toµn bé vèn NN * H×nh thøc 2, 3 cã thÓ ®îc kÕt hîp víi viÖc ph¸t hµnh CP thu hót thªm vèn 3. §èi t- C«ng nh©n viªn C¸c tæ chøc kinh C¸c tæ chøc kinh C¸c c¸ nh©n, tæ îng ®îc chøc trong DN tÕ cã t c¸ch ph¸p tÕ, x· héi ViÖt chøc kinh tÕ, x· héi mua CP CPH, DNNN nh©n, c¸c tæ chøc Nam, c«ng d©n trong vµ ngoµi níc 13 1. Gi÷ nguyªn vèn NN, ph¸t hµnh CP thu hót thªm vèn 2. B¸n mét phÇn vèn NN 3. T¸ch mét bé phËn cña DN ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó CPH 4. B¸n toµn bé vèn NN NghÞ ®Þnh 64/CP C¸c DN vµ ®¬n vÞ phô thuéc cña DN mµ NN kh«ng cÇn tiÕp tôc gi÷ 100% vèn Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 kh¸c vµ c¸c tÇng x· héi ®îc ph¸p líp nh©n d©n luËt c«ng nhËn, kh¸c c«ng d©n ViÖt Nam tõ 18 tuæi trë lªn. * ViÖc thÝ ®iÓm b¸n CP cho c¸c tæ chøc, c¸ nh©n níc ngoµi ®îc thùc hiÖn theo quy ®Þnh riªng cña Thñ tíng ChÝnh Phñ. 4.QuyÒn Mçi cæ ®«ng Mçi ph¸p nh©n ®mua CP kh«ng ®îc mua îc mua kh«ng qu¸ lÇn ®Çu qu¸ 2% tæng sè 10%, mçi c¸ nh©n cña DN CP cña DN ®îc mua kh«ng CPH qu¸ 5% tæng sè CP cña DN 14 ViÖt Nam, ngêi ViÖt Nam ë níc ngoµi, ngêi níc ngoµi ë ViÖt Nam * ViÖc b¸n CP cho c¸c tæ chøc, c¸ nh©n níc ngoµi ®îc thùc hiÖn theo quy ®Þnh riªng cña Thñ tíng ChÝnh Phñ. (1)Víi DN mµ NN gi÷ CP chi phèi, CP ®Æc biÖt, mçi ph¸p nh©n ®îc mua kh«ng qu¸10%, mçi c¸ nh©n ®îc mua kh«ng qu¸ 5% tæng sè CP cña DN; (2)Víi DN mµ NN kh«ng n¾m CP chi phèi, CP ®Æc biÖt, mçi ph¸p nh©n ®îc mua kh«ng qu¸ 20%, mçi c¸ nh©n ®îc mua kh«ng qu¸ 10% tæng sè CP cña DN; (3)Víi DN mµ NN kh«ng tham gia CP, NN kh«ng h¹n chÕ sè lîng CP mçi ph¸p nh©n, c¸ nh©n ®îc mua C¸c nhµ ®Çu t ®îc mua CP lÇn ®Çu víi sè lîng kh«ng h¹n chÕ nhng ph¶i ®¶m b¶o CP chi phèi cña NN t¹i c¸c DN NN gi÷ CP chi phèi * trong mét sè ngµnh nghÒ (do Thñ têng ChÝnh Phñ quy ®Þnh), c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi ®îc mua sè lîng CP cã tæng gi¸ trÞ kh«ng qu¸ 30% vèn ®iÒu lÖ cña c¸c DN. Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 Vµ sau ®©y lµ kÕt qu¶ CPH trong tõng giai ®o¹n 2.1.1 Giai ®o¹n 1 (tõ 6/1992 ®Õn 4/1996) Th¸ng 6/1992, Chñ tÞch Héi ®ång bé trëng (nay lµ Thñ tíng ChÝnh Phñ) ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 143/H§BT vÒ thÝ ®iÓm chuyÓn mét sè DNNN thµnh CTCP. Theo QuyÕt ®Þnh nµy, cã 7 doanh nghiÖp ®îc chän ®Ó thÝ ®iÓm CPH lµ : Nhµ m¸y xµ phßng ViÖt Nam (thuéc Bé c«ng nghiÖp); Nhµ m¸y diªm Thèng NhÊt (thuéc Bé c«ng nghiÖp); XÝ nghiÖp chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc Hµ Néi (thuéc Bé c«ng nghiÖp); XÝ nghiÖp chÕ biÕn gç Long B×nh (thuéc Bé n«ng nghiÖp); C«ng ty vËt t tæng hîp H¶i Hng (thuéc Bé th¬ng m¹i); XÝ nghiÖp s¶n xuÊt bao b× Hµ Néi (thuéc thµnh phè Hµ Néi); XÝ nghiÖp dÖt may Legamex (thuéc thµnh phè Hå ChÝ Minh). Ngoµi ra, h¬n 30 DNNN kh¸c còng ®· ®¨ng ký víi Bé tµi chÝnh ®Ó thÝ ®iÓm CPH. 190 doanh nghiÖp trong sè nµy ®· ®îc phª duyÖt thÝ ®iÓm CPH díi sù chØ ®¹o cña c¸c bé. Nhng sau ®ã, 7 doanh nghiÖp ®· ®îc chän ®Ó thÝ ®iÓm CPH díi sù chØ ®¹o cña Héi ®ång bé trëng ®Òu xin rót khái danh s¸ch CPH. C¸c doanh nghiÖp dù kiÕn thùc hiÖn CPH díi chØ ®¹o cña c¸c bé còng xin rót khái danh s¸ch CPH hoÆc ph¶i ngõng triÓn khai CPH do thiÕu mét sè ®iÒu kiÖn. VÝ dô, C«ng ty giµy dÐp vµ hµng may mÆc Legamex tiÕn hµnh CPH tõ th¸ng 7/1994, ®· ph¸t hµnh 100.000 cæ phÇn ®ît 1, mçi cæ phÇn cã mÖnh gi¸ 100.000 ®ång, nhng sau ®ã UBND thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· cho ngõng triÓn khai CPH ë c«ng ty do c«ng ty thiÕu mét sè ®iÒu kiÖn luËt ®Þnh. Sau sù viÖc nµy, ChÝnh Phñ rót kinh nghiÖm, chän nh÷ng doanh nghiÖp tù nguyÖn vµ ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó CPH. KÕt qu¶ ®· cã 5 DNNN ®îc chuyÓn thµnh CTCP, trong ®ã cã 2 doanh nghiÖp thuéc bé, 2 doanh nghiÖp thuéc ®Þa ph¬ng vµ 1 doanh nghiÖp thuéc Tæng c«ng ty. C¸c doanh nghiÖp nµy cã quy m« võa vµ nhá (vèn díi 10 tû ®ång); kinh doanh hiÖu qu¶; kh«ng thuéc diÖn Nhµ níc cÇn n¾m gi÷ 100% vèn; tËp thÓ c¸n bé c«ng nh©n viªn nhÊt trÝ víi viÖc thÝ ®iÓm CPH. Nh÷ng th«ng tin cô thÓ vÒ 5 doanh nghiÖp ®îc tr×nh bµy trong b¶ng 2 díi ®©y B¶ng 2: 5 DNNN ®îc CPH ®Çu tiªn STT Tªn doanh nghiÖp 1 C«ng ty ®¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn 2 C«ng ty c¬ ®iÖn l¹nh C¬ quan chñ qu¶n tríc ®©y Ngµy Vèn ®iÒu lÖ Tû lÖ vèn NN chuyÓn (tr.®ång) (%) sang CTCP Bé GTVT 1/7/1993 6.200 18 Së c«ng nghiÖp tp Hå ChÝ Minh 1/10/1994 1.600 30 15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 3 4 5 Nhµ m¸y giµy HiÖp An Bé c«ng nghiÖp nhÑ XÝ nghiÖp thøc ¨n ch¨n Bé No&PTNT nu«i XÝ nghiÖp chÕ biÕn UBND tØnh Long hµng xuÊt khÈu An 1/10/1994 3.784 30 1/7/1995 3.540 30 1/7/1995 7.912 30 (Nguån : Ban ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp TW) Còng trong giai ®o¹n nµy, mét sè DNNN ®· ®îc Bé tµi chÝnh ®Þnh gi¸ ®Ó CPH nh : XÝ nghiÖp ®ãng míi söa ch÷a tµu thuyÒn B×nh §Þnh (thuéc tØnh B×nh §Þnh); C«ng ty ong mËt (thuéc Së n«ng nghiÖp thµnh phè Hå ChÝ Minh); XÝ nghiÖp s¶n xuÊt ®å may mÆc (thuéc Së th¬ng nghiÖp thµnh phè Hå ChÝ Minh). TÝnh ®Õn ®Çu n¨m 1996, c¶ níc míi chØ cã 2/6 tØnh, thµnh phè, 3/7 bé cã DNNN ®îc CPH. §ã lµ tØnh Long An, thµnh phè Hå ChÝ Minh, Bé Giao th«ng vËn t¶i, Bé C«ng nghiÖp, vµ Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. Trong 5 n¨m chØ cã 5 DNNN ®îc CPH. Nh vËy, trung b×nh mçi n¨m chØ 1 doanh nghiÖp ®îc CPH. Tèc ®é CPH nh vËy lµ qu¸ chËm so víi yªu cÇu ®æi míi DNNN. Lý do : ®©y lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn cña tiÕn tr×nh CPH, §¶ng vµ Nhµ níc hÕt søc thËn träng, chØ chñ tr¬ng thÝ ®iÓm CPH mét sè Ýt DNNN. NghÞ quyÕt Héi nghÞ TW §¶ng lÇn thø 2 kho¸ VII (11/1991) cã nªu “ chuyÓn mét sè doanh nghiÖp quèc doanh cã ®iÒu kiÖn thµnh c«ng ty cæ phÇn, ph¶i lµm thÝ ®iÓm, chØ ®¹o chÆt chÏ, kinh nghiÖm chu ®¸o tríc khi më réng ph¹m vi thùc hiÖn ”. Do ®ã, trong c¸c v¨n b¶n luËt vÒ CPH, ®èi tîng CPH rÊt hÑp, h×nh thøc CPH kh«ng ®a d¹ng, tû lÖ n¾m gi÷ cæ phÇn tèi ®a cña mét cæ ®«ng qu¸ thÊp (2%), thiÕu ®iÒu kho¶n vÒ u ®·i cho DN CPH vµ ngêi lao ®éng… 2.1.2 Giai ®o¹n 2 (tõ 5/1996 ®Õn 6/1998) Trong giai ®o¹n nµy, sè DNNN ®îc CPH lµ 118 doanh nghiÖp. Trung b×nh 1 n¨m cã 59 DNNN ®îc CPH. Nh vËy, tiÕn ®é CPH trong giai ®o¹n nµy nhanh h¬n nhiÒu so víi giai ®o¹n tríc. Lý do chñ ®¹o lµ : §¶ng vµ Nhµ níc ®· b¾t ®Çu më réng diÖn CPH sau khi ®· ®óc rót ®îc mét sè kinh nghiÖm tõ giai ®o¹n tríc. Do ®ã, ChÝnh Phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 28/CP víi nh÷ng ®iÒu kho¶n bæ sung vÒ u ®·i dµnh cho DN CPH vµ ngêi lao ®éng, më réng diÖn CPH, t¨ng tû lÖ n¾m gi÷ cæ phiÕu cña cæ ®«ng ngoµi doanh nghiÖp, ®a d¹ng ho¸ h×nh thøc CPH. Tuy nhiªn, tiÕn ®é CPH nh trªn vÉn rÊt chËm so víi yªu cÇu cña §¶ng vµ Nhµ níc. CPH vÉn lµ mét vÊn ®Ò míi mÎ víi c¸c DNNN, c¬ quan qu¶n lý Nhµ níc vµ ngêi d©n. 2.1.3 Giai ®o¹n 3 (tõ 7/1998 ®Õn 6/2002) 16 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 Trong giai ®o¹n nµy, ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu gia nhËp vµo c¸c tæ chøc kinh tÕ lín trong khu vùc vµ thÕ giíi. N¨m 1998, ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn cña tæ chøc Hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng (APEC). §©y lµ mét tæ chøc rÊt lín, bao gåm 21 níc thµnh viªn, chiÕm 25% diÖn tÝch vµ 40% d©n sè cña thÕ giíi. Do vËy, c¸c DNNN ViÖt Nam sÏ cã c¬ héi më réng thÞ trêng xuÊt khÈu, thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi nhng còng ph¶i chÞu ¸p lùc c¹nh tranh rÊt lín. VÊn ®Ò CPH DNNN cµng trë nªn cÊp b¸ch do tÝnh c¹nh tranh cña c¸c DNNN ë ViÖt Nam cßn yÕu. Do vËy, Héi nghÞ lÇn thø 4 Ban chÊp hµnh TW §¶ng kho¸ VIII (th¸ng 12/1997) ®· nªu râ “ Ph©n ®Þnh lo¹i doanh nghiÖp c«ng Ých vµ doanh nghiÖp kinh doanh, x¸c ®Þnh lo¹i doanh nghiÖp Nhµ níc cÇn gi÷ 100% vèn, lo¹i doanh nghiÖp Nhµ níc cÇn n¾m tû lÖ cæ phÇn chi phèi, lo¹i doanh nghiÖp Nhµ níc chØ cÇn gi÷ tû lÖ cæ phÇn ë møc thÊp ” vµ “ §èi víi c¸c doanh nghiÖp mµ Nhµ níc kh«ng cÇn gi÷ 100% vèn, cÇn lËp kÕ ho¹ch cæ phÇn ho¸ ®Ó t¹o ®éng lùc ph¸t triÓn, thóc ®Èy lµm ¨n cã hiÖu qu¶ ”. Sau ®ã, ChÝnh Phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 44/CP víi nhiÒu ®iÓm míi gióp tiÕn ®é CPH ®îc ®Èy nhanh, tiªu biÓu lµ sù thay ®æi trong quy ®Þnh vÒ diÖn CPH. LÇn ®Çu tiªn Nhµ níc quy ®Þnh tÊt c¶ c¸c DNNN kh«ng thuéc diÖn Nhµ níc ph¶i n¾m gi÷ 100% ®îc phÐp tiÕn hµnh CPH, do ®ã diÖn CPH ®îc më réng h¬n tríc rÊt nhiÒu; h×nh thøc CPH ®îc quy ®Þnh ®a d¹ng h¬n; u ®·i dµnh cho DN CPH vµ ngêi lao ®éng nhiÒu h¬n, ®Æc biÖt NghÞ ®Þnh ®· chó ý tíi ngêi lao ®éng nghÌo trong DNNN dùa trªn tinh thÇn cña Th«ng b¸o sè 63/TB-TW ngµy 4/9/1997 cña Bé chÝnh trÞ. C¬ chÕ chÝnh s¸ch vÒ c¬ b¶n lµ thuËn lîi cho viÖc CPH DNNN vµ viÖc CPH DNNN còng ®· trë nªn quen thuéc víi c¸c DNNN, c¬ qu¶n lý nhµ níc vµ ngêi d©n. KÕt qu¶, sè DNNN ®îc chuyÓn thµnh CTCP trong giai ®o¹n nµy lµ lµ 834 doanh nghiÖp, trung b×nh mçi n¨m CPH 280 doanh nghiÖp. Nh vËy tiÕn ®é CPH ®· nhanh h¬n nhiÒu lÇn so víi giai ®o¹n tríc. NhiÒu Bé, ngµnh, ®Þa ph¬ng, Tæng c«ng ty ®· tÝch cùc thùc hiÖn CPH, ®iÓn h×nh lµ Hµ Néi; thµnh phè Hå ChÝ Minh; Nam §Þnh; Thanh Ho¸; Bé X©y dùng; Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n; c¸c Tæng c«ng ty : Hµng h¶i; Cµ phª; Than; Xi-m¨ng; DÖt may. Tuy nhiªn vÉn cha n¨m nµo viÖc CPH DNNN ®¹t chØ tiªu kÕ ho¹ch. Tõ n¨m 1999, ChÝnh Phñ ®· giao chØ tiªu CPH cho tõng bé, ngµnh, ®Þa ph¬ng, tæng c«ng ty. N¨m 1999, kÕ ho¹ch CPH trong c¶ níc lµ 505 doanh nghiÖp, nhng thùc tÕ chØ cã 247 doanh nghiÖp ®îc CPH, ®¹t 49% kÕ ho¹ch. N¨m 2000, kÕ ho¹ch CPH trong c¶ níc lµ 508 doanh nghiÖp, nhng thùc tÕ chØ cã 218 doanh nghiÖp ®îc CPH, ®¹t 38,6% kÕ ho¹ch. Nh÷ng bé, ngµnh, ®Þa ph¬ng, 17 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 tæng c«ng ty cã tèc ®é CPH chËm lµ : Bé C«ng nghiÖp; Bé Thuû s¶n; tØnh CÇn Th¬; Kh¸nh Hoµ; Qu¶ng Ninh; VÜnh Phóc; Tæng c«ng ty Ho¸ chÊt; Tæng c«ng ty ThÐp. Nh÷ng Tæng c«ng ty 90 kh«ng CPH ®îc DNNN nµo lµ : TCT DÇu khÝ, TCT Hµng kh«ng, TCT Thuèc l¸, TCT GiÊy, TCT C«ng nghiÖp tµu thuû, TCT Cao su, TCT L¬ng thùc miÒn Nam. §Õn hÕt n¨m 2001, vÉn cßn 6/13 Bé; 21/26 tØnh cha cã DNNN nµo ®îc CPH. Nguyªn nh©n lín nhÊt dÉn tíi t×nh tr¹ng trªn lµ sù nÝu kÐo cña c¸c gi¸m ®èc DNNN vµ c¬ quan chñ qu¶n cña doanh nghiÖp. 2.1.4 Giai ®o¹n 4 (tõ 7/2002 ®Õn 12/2004) Trong giai ®o¹n nµy, ViÖt Nam ngµy cµng héi nhËp s©u réng víi kinh tÕ thÕ giíi. Ngµy 13/7/2000, ViÖt Nam ký HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i song ph¬ng ViÖt - Mü. §©y lµ mét hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i cã tÝnh toµn diÖn, theo ®ã ViÖt Nam sÏ hîp t¸c víi Mü trong c¸c lÜnh vùc : th¬ng m¹i hµng ho¸ (trade in goods); th¬ng m¹i dÞch vô (trade in service); quyÒn së h÷u trÝ tuÖ (intellectual property rights); ph¸t triÓn quan hÖ ®Çu t (development of investment relation); t¹o thuËn lîi cho kinh doanh doanh (bussiness facilitation). ViÖt Nam cam kÕt sÏ më cöa hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc cho c¸c nhµ ®Çu t vµ xuÊt nhËp khÈu cña Mü theo mét lé tr×nh tõ 3 ®Õn 5 n¨m. ViÖt Nam còng ®· tham gia Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA), khëi ®Çu lµ Tho¶ thuËn u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (CEPT). Theo ®ã, tõ n¨m 2003, ViÖt Nam ph¶i gi¶m thuÕ nhËp khÈu hÇu hÕt c¸c nhãm hµng tõ 20-40% xuèng cßn 10-15%. §Õn n¨m 2006, ViÖt Nam ph¶i gi¶m thuÕ hµng nhËp khÈu xuèng cßn 0-5%. ViÖt Nam còng ®µm ph¸n ®Ó gia nhËp Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO), tiÒn th©n lµ GATT, mét tæ chøc cã liªn quan ch¸t chÏ tíi Liªn hîp quèc, ®îc thµnh lËp tõ th¸ng 1/1948 víi môc ®Ých lµ gi¶m bít hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan ®èi víi ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ. WTO lµ mét hiÖp íc th¬ng m¹i ®a ph¬ng víi nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n : (1) C¸c níc thµnh viªn giµnh cho nhau quy chÕ tèi huÖ quèc (Most Favored Nation _ MFN); (2) C¸c níc thµnh viªn kh«ng ®îc b¶o hé nÒn c«ng nghiÖp trong níc b»ng c¸c biÖn ph¸p nh trî cÊp xuÊt khÈu; ®Æt h¹n ng¹ch nhËp khÈu vµ c¸c biÖn ph¸p kh¸c. Tham gia vµo WTO, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam sÏ ph¶i c¹nh tranh ë c¶ thÞ trêng trong níc vµ níc ngoµi. Trung Quèc ®· trë thµnh thµnh viªn cña WTO. Nh÷ng hµng ho¸ xuÊt khÈu vèn lµ thÕ m¹nh cña ViÖt Nam nh hµng may mÆc, giµy da, n«ng s¶n …còng lµ nh÷ng hµng ho¸ cã tÝnh c¹nh tranh cao cña Trung Quèc. Do ®ã, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ c¸c DNNN ph¶i ®îc n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng ®Ó cã thÓ c¹nh tranh 18 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 víi c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi. Do ®ã, §¶ng ®· chñ tr¬ng ph¶i ®Èy m¹nh tiÕn tr×nh CPH DNNN. NghÞ quyÕt Héi nghÞ TW ba, kho¸ IX (n¨m 2001) coi viÖc ®Èy m¹nh CPH nh÷ng doanh nghiÖp mµ Nhµ níc kh«ng cÇn thiÕt gi÷ 100% vèn lµ kh©u quan träng ®Ó t¹o bíc chuyÓn biÕn c¬ b¶n trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ cña DNNN. NghÞ quyÕt Héi nghÞ TW chÝn, kho¸ IX ®· kh¼ng ®Þnh “tiÕp tôc s¾p xÕp, ®æi míi vµ ph¸t triÓn n©ng cao hiÖu qu¶ khu vùc doanh nghiÖp Nhµ níc, träng t©m lµ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc ”. Do ®ã, ChÝnh Phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 64/CP víi nhiÒu ®iÒu kho¶n hîp lý h¬n, cã t¸c dông thóc ®Èy CPH. KÕt qu¶ sè DNNN ®îc CPH trong gia ®o¹n nµy lµ 1.285 doanh nghiÖp, trung b×nh mçi n¨m cã 643 DNNN ®îc CPH. TiÕn ®é CPH tiÕp tôc ®îc ®Èy nhanh h¬n tríc. Mét sè bé CPH nhanh lµ : Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, Bé X©y dùng, Bé Giao th«ng vËn t¶i. Tuy nhiªn, vÉn cha cã n¨m nµo viÖc CPH ®¹t chØ tiªu kÕ ho¹ch. N¨m 2003, kÕ ho¹ch cña ChÝnh Phñ lµ CPH 1.600 DNNN, kÕt qu¶ chØ cã 554 doanh nghiÖp ®îc CPH, ®¹t 60% kÕ ho¹ch. N¨m 2004 viÖc CPH diÔn ra nhanh nhÊt nhng còng chØ ®¹t 68% chØ tiªu kÕ ho¹ch. Mét sè tØnh, tæng c«ng ty CPH chËm nh : Kiªn Giang, Lai Ch©u, Tæng c«ng ty DÇu khÝ, Tæng c«ng ty C«ng nghiÖp tµu thuû. VÒ thêi gian trung b×nh ®Ó CPH 1 DNNN, theo «ng Hå Xu©n Hïng, phã trëng Ban chØ ®¹o ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp trung ¬ng, trong 3 n¨m 2002 ®Õn 2004, thêi gian b×nh qu©n ®Ó CPH mét DNNN lµ 15 th¸ng (tÝnh tõ thêi ®iÓm thµnh lËp ban ®æi míi t¹i doanh nghiÖp cho ®Õn khi DN CPH cã ®¨ng ký kinh doanh), trong ®ã 30% - 50% thêi gian ®îc giµnh cho viÖc ®Þnh gi¸. C«ng ty Ernst & Young còng ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t 492 DNNN ®îc CPH trong n¨m 2003 vµ 6 th¸ng ®Çu n¨m 2004 (chiÕm 87% tæng sè DNNN ®· hoµn thµnh CPH trong giai ®o¹n nµy), kÕt qu¶ nh sau : ®Ó hoµn thµnh CPH mét DNNN cÇn 411 ngµy, trong ®ã, thêi gian tõ khi thµnh lËp ban ®æi míi doanh nghiÖp ®Õn khi b¾t ®Çu ®Þnh gi¸ lµ 137 ngµy, thêi gian b¾t ®Çu ®Þnh gi¸ ®Õn khi phª duyÖt gi¸ trÞ doanh nghiÖp lµ 122 ngµy, thêi gian ®Ó hoµn thµnh c¸c c«ng viÖc phª duyÖt gi¸ trÞ doanh nghiÖp, phª duyÖt ph¬ng ¸n, b¸n cæ phiÕu, häp §¹i héi ®ång cæ ®«ng, ®¨ng ký kinh doanh lµ 150 ngµy. Nh vËy, thêi gian trung b×nh ®Ó CPH 1 DNNN ë ViÖt Nam qu¸ dµi so víi yªu cÇu vÒ tiÕn ®é CPH vµ so víi tèc ®é CPH ë c¸c níc kh¸c. Tõ 8/2004 ®Õn hÕt n¨m 2006, chóng ta ph¶i CPH h¬n 1.400 DNNN. Nhng víi tèc ®é nµy th× nhiÖm vô rÊt khã hoµn thµnh. Tæng kÕt viÖc thùc hiÖn CPH DNNN tõ n¨m 1992 ®Õn n¨m 2004 Sè DNNN ®îc CPH tõ n¨m 1992 ®Õn n¨m 2004 vµ c¬ cÊu c¸c DN CPH 19 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 tÝnh ®Õn ngµy 31/12/2004 ®îc thÓ hiÖn trong b¶ng 3 vµ b¶ng 4 díi ®©y B¶ng 3 KÕt qu¶ CPH DNNN 1992 - 2004 N¨m N¨m 1992-1998 N¨m 1999 N¨m 2000 N¨m 2001 N¨m 2002 N¨m 2003 N¨m 2004 Sè DNNN ®îc CPH 123 247 218 205 164 532 753 Sè céng dån 123 370 588 793 957 1.489 2.242 (Nguån : Ban chØ ®¹o ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp TW) B¶ng 4 C¬ cÊu c¸c DN CPH tÝnh ®Õn 12/2004 STT C¸c DNNN ®îc CPH ®Õn 12/2004 Tû träng 1 C¸c DNNN thuéc tØnh 74% 2 C¸c DNNN trùc thuéc Bé 12% 3 C¸c DNNN thuéc Tæng c«ng ty 90 8% 4 C¸c DNNN thuéc Tæng c«ng ty 91 6%. (Nguån : Ban chØ ®¹o ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp TW) HiÖu qu¶ cña c¸c DNNN sau khi ®îc CPH t¨ng nhanh râ rÖt. Theo sè liÖu ®iÒu tra cña ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ TW, trong 435 DN CPH, 92,72% ho¹t ®éng hiÖu qu¶ h¬n, 4,85% ho¹t ®éng kh«ng thay ®æi vµ 2,43% doanh nghiÖp ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ h¬n so víi tríc khi ®îc CPH. Tuy nhiªn hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ®îc CPH ®Òu cã quy m« võa vµ nhá, c«ng nghÖ l¹c hËu, s¶n xuÊt kinh doanh gÆp nhiÒu khã kh¨n. ChØ cã 10% sè DN CPH cã vèn h¬n 10 tû ®ång. RÊt Ýt doanh nghiÖp cã vèn lín, s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ nh Vina Milk víi 1.500 tû ®ång vèn Nhµ níc, MÝa ®êng Lam S¬n 92 tû ®ång, §êng La Ngµ 82 tû ®ång. Sè cæ phÇn ®îc b¸n cho cæ ®«ng ngoµi doanh nghiÖp cßn thÊp (®îc thÓ hiÖn qua b¶ng 5). Do ®ã, tÝnh ®Õn ngµy 31/12/2004, sè vèn Nhµ níc ®îc CPH míi chØ chiÕm 8% tæng sè vèn nhµ níc t¹i c¸c doanh nghiÖp. B¶ng 5 C¬ cÊu së h÷u ë c¸c DN CPH tÝnh ®Õn 12/2004 Nhµ níc 45,6% C¸n bé c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp 39,3% Cæ ®«ng ngoµi doanh nghiÖp 15,1% (Nguån : Ban ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp TW) TiÕn ®é CPH DNNN ë mét sè Bé, ngµnh, ®Þa ph¬ng cô thÓ : 20