Tài liệu Tác động của tỷ giá hối đoái lên cán cân thương mại việt nam trong ngắn hạn và dài hạn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ---------------------------- NGUYỄN THỊ LINH TÁC ĐỘNG CỦA TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI LÊN CÁN CÂN THƯƠNG MẠI VIỆT NAM TRONG NGẮN HẠN VÀ DÀI HẠN Chuyên ngành : Kinh tế tài chính - Ngân hàng Mã số : 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. TRẦN NGỌC THƠ TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2013 L I CAM OAN Tôi xin cam oan lu n văn ‘‘Tác ng c a t giá h i oái lên cán cân thương m i c a Vi t Nam trong ng n h n và dài h n giai o n 2000 – 2011’’ là công trình nghiên c u c a chính tác gi , n i dung ư c úc k t t quá trình h c t p và các k t qu nghiên c u th c ti n trong th i gian qua, s li u s d ng là trung th c và có ngu n g c trích d n rõ ràng. Lu n văn ư c th c hi n dư i s hư ng d n khoa h c c a GS.TS. Tr n Ng c Thơ. Tác gi lu n văn NGUY N TH LINH 2 L I C M ƠN Tôi chân thành c m ơn Ban Giám Hi u và Khoa ào t o Sau i h c Trư ng ih c Kinh t Thành ph H Chí Minh ã t o i u ki n thu n l i cho tôi h c t p và nghiên c u trong su t th i gian qua. Tôi chân thành c m ơn các Th y Cô Trư ng i h c Kinh t Thành ph H Chí Minh ã nhi t tình gi ng d y cho tôi trong su t quá trình tham gia h c t p t i Trư ng. Tôi chân thành c m ơn Th y –GS.TS. Tr n Ng c Thơ ã t n tình ch b o, góp ý và ng viên tôi trong su t quá trình th c hi n lu n văn. Tôi chân thành c m ơn gia ình, b n bè, ng nghi p ã t o i u ki n thu n l i nh t tôi hoàn thành lu n văn này. Xin trân tr ng c m ơn. Tác gi lu n văn NGUY N TH LINH 3 M CL C DANH M C CH VI T T T ............................................................................................................. 5 TÓM LƯ C ........................................................................................................................................... 6 M U ................................................................................................................................................. 7 CHƯƠNG I ............................................................................................................................................. 9 T NG QUAN LÝ THUY T VÀ CÁC NGHIÊN C U TRƯ C ÂY ............................................ 9 1.1. M i quan h c a t giá h i oái và cán cân thương m i ......................................................... 9 1.1.1.T giá h i oái..............................................................................................................................9 1.1.2. Cán cân thương m i .................................................................................................................10 1.1.3. M i quan h c a t giá h i oái và cán cân thương m i ........................................................11 1.2. T ng quan nghiên c u trư c ây............................................................................................. 14 1.2.1. Các nghiên c u th c nghi m nư c ngoài ...............................................................................14 1.2.2. Các nghiên c u th c nghi m t i th trư ng Vi t Nam............................................................17 CHƯƠNG II ......................................................................................................................................... 20 MÔ HÌNH VÀ D LI U NGHIÊN C U ......................................................................................... 20 2.2. D li u nghiên c u .................................................................................................................... 21 2.3. Phương pháp nghiên c u.......................................................................................................... 28 CHƯƠNG III ........................................................................................................................................ 29 Ư C LƯ NG TÁC NG C A T GIÁ H I OÁI LÊN CÁN CÂN THƯƠNG M I VI T NAM ...................................................................................................................................................... 29 3.1.Ki m nh nghi m ơn v các bi n cân b ng ........................................................................... 29 3.3. Ki m nh 3.4. Ki m nh m i quan h trong dài h n .................................................................................... 32 ng liên k t theo phương pháp Johansen .......................................................... 31 3.5. Tác ng c a TGH lên cán cân thương m i trong ng n h n – Mô hình hi u ch nh sai s ECM .................................................................................................................................................. 34 3.6. Nh ng h n ch trong k t qu nghiên c u ............................................................................... 36 K T LU N ........................................................................................................................................... 38 4 TÀI LI U THAM KH O ................................................................................................................... 39 Tài li u tham kh o ti ng Vi t .......................................................................................................... 39 Tài li u tham kh o ti ng Anh.......................................................................................................... 40 PH L C .............................................................................................................................................. 42 PH L C 1: Tóm t t v ki m nh ADF, mô hình t h i quy vecto VAR, mô hình vecto hi u ch nh sai s VECM và d li u nghiên c u ..................................................................................... 42 PH L C 2: K t qu ki m nh tính d ng ADF các bi n ........................................................... 60 PH L C 3: K t qu ki m nh ng liên k t Johansen ............................................................. 70 PH L C 4: K t qu ư c lư ng mô hình ECM ........................................................................... 72 PH L C 5: K t qu ki m nh ng liên k t c a hàm c u xu t kh u (LnX) ......................... 74 PH L C 6: K t qu ki m nh ng liên k t c a hàm c u nh p kh u (LnM) ....................... 75 PH L C 7: K t qu ch y mô hình VECM hàm c u xu t kh u (LnX) ......................................77 PH L C 8: K t qu ch y mô hình VECM hàm c u nh p kh u (LnM) ....................................79 5 DANH M C CÁC B NG VÀ HÌNH Hình 1.1: Hi u ng ư ng cong J B ng 2.1. T giá h i oái danh nghĩa, t giá th c hi u l c, cán cân thương m i B ng 3.1. K t qu ki m B ng 3.2. B ng nh ADF các bi n ư c lư ng cân b ng tr t i ưu B ng 3.3.K t qu ki m nh ng liên k t theo phương pháp Johansen B ng 3.4. K t qu h i ư c lư ng vecto sai s ng u nhiên VECM hàm c u xu t kh u và hàm c u nh p kh u B ng 3.5. K t qu ư c lư ng cán cân thương m i b ng mô hình ECM Hình 3.1. Ph n ng c a Cán cân thương m i khi có s m t giá ti n t . DANH M C CH VI T T T - ADB: Ngân hàng phát tri n Châu Á - Asia Development Bank - ADF: Ki m inh ADF - Augmented Dickey-Fuller - CCTM: Cán cân thương m i – Trade balance - CPI: Ch s giá tiêu dùng - Consumer Price Index - ECM: Mô hình hi u ch nh sai s - Error correction model - GSO: t ng c c th ng kê Vi t Nam - General Statistics Office - GDP: thu nh p qu c dân – Gross Domestic Product - IFS: th ng kê tài chính - International Financial statistics - IMF: qu ti n t qu c t - International Monetary Fund - NHNN: Ngân hàng nhà nư c – The state Bank of Vi t Nam - USD: ô la M - United State Dollars - VAR : Mô hình t h i quy vecto – Vecto Autoregresstion Model - VECM: Mô hình vecto hi u ch nh sai s - Vector Error Correction Model - VND: Vi t Nam ng 6 TÓM LƯ C Nghiên c u này th c hi n nh m ki m tra s tác ng c a nh ng thay ic at giá h i oái lên cán cân thương m i c a Vi t Nam trong ng n và dài h n giai o n 2000 – 2011. Trong bài nghiên c u này các y u t sau ư c coi là y u t chính tác ng lên cán cân thương m i: t giá h i oái th c, thu nh p trong nư c và thu nh p t các i tác thương m i chính. Bài nghiên c u s d ng phương pháp nghiên c u th c nghi m b ng cách s d ng lý thuy t ng liên k t và mô hình hi u ch nh sai s -ECM ư c lư ng các bi n trong mô hình. K t qu nghiên c u cho th y các bi n nghiên c u u có m i tương quan ng liên k t. Trong ng n h n, ngay sau khi có cú s c t giá làm cho cán cân thương m i x u i, thu nh p trong nư c và nư c ngoài không có tác ng rõ r t lên cán cân thương m i. Tuy nhiên trong dài h n thì c t giá h i oái và thu nh p qu c dân u có nh hư ng lên cán cân thương m i, i u này phù h p v i i u ki n Marshall-Lerner. T khóa: T giá h i oái, Cán cân thương m i, mô hình h i quy hi u ch nh sai s (ECM), mô hình ARDL 7 M U Vi t Nam là n n kinh t m i n i r t ư c chú ý ang trong quá trình công nghi p hóa, trong ó xu t kh u ư c coi là nghi p công nghi p hóa nh hư ng xu t kh u c a Vi t Nam ã thành công v i s tăng trư ng n tư ng c a xu t kh u tuy nhiên t c ng l c cho s phát tri n. M c dù s m c 20% trung bình hàng năm trong mư i năm qua, tăng trư ng trung bình hàng năm c a nh p kh u l i cao hơn 22%, d n n thâm h t cán cân thương m i lâu dài. Trư c năm 2005, thâm h t thương m i là khá nh , kho ng 5.000 tri u USD. Thâm h t thương m i tr nên nghiêm tr ng t năm 2007 t 9,5 tri u USD và t lo ng i r ng ã t nh cao năm 2008 là 18,020 tri u USD. Các chuyên gia kinh n lúc ph i có cơ ch ki m soát nh p siêu hi u qu . Có nhi u ý ki n cho r ng khi t giá USD/VND tăng, t c VND gi m giá, có th c i thi n cán cân thương m i vì khi VND gi m giá thì giá c hàng hoá xu t kh u c a Vi t Nam s r hơn tương i so v i các qu c gia bên ngoài nên ho t ng xu t kh u s gia tăng. Tuy nhiên, theo nhi u quan i m khác thì VND gi m chưa h n ã gi i quy t ư c v n thâm h t thương m i. M c dù có r t nhi u nghiên c u lý thuy t và th c nghi m, câu h i sách t t t ra là li u thay i c a t giá ngo i t có ph i là m t chính c i thi n cán cân thương m i và kh năng c nh tranh qu c t c a m t qu c gia trong giai o n m c a này? V n còn nhi u b t ng ý ki n liên quan t i hi u qu c a vi c gi m giá ti n t . Do ó, vi c ánh giá m i quan h và tác ng c a t giá h i oái và cán cân thương m i b ng các phương pháp kinh t s d ng chu i th i gian có th cung c p cái nhìn m i v v n (2012) us này. Theo nghiên c u c a Ph m Th Tuy t Trinh i h c Ngân hàng thì sau s m t giá c a t giá th c, cán cân thương m i ban i vào suy thoái, ư c c i thi n sau 4 quý và cân b ng m i s 12 quý. Trong ư c thi t l p sau tài nghiên c u khoa h c c a Dương Văn Kháng (2009) cũng ưa ra b ng ch ng cho th y: khi t giá th c tăng lên ( ng n i t m t giá), hàng hoá xu t kh u tr nên r hơn so v i ngư i tiêu dùng nư c ngoài. Tuy nhiên, xu t kh u không tăng lên ngay ư c vì ho t ng xu t kh u thư ng ư c th c hi n theo h p ng kỳ h n. Còn kim ng ch nh p kh u thì tăng lên do giá c hàng hoá và d ch v tăng. Do v y cán cân 8 thương m i Vi t Nam có xu hư ng gi m xu ng cho xu t kh u làm c i thi n cán cân thương m i. n khi t giá th c s tác ng n i u này phù h p v i “ ư ng cong tuy n J”. Irina Tochitskaya cũng ưa ra ư c k t lu n r ng s m t giá c a ng n i t có tác ng tích c c trong ng n h n và dài h n lên cán cân thương m i (CCTM) c a Belarus; ngay khi có s thay nh ng thay i c a t giá làm cho CCTM x u i do s b t cân x ng gi a i trong xu t kh u và nh p kh u; tuy nhiên trong dài h n thì l i có tác ng tích c c lên CCTM c a Belarus. Vì v y, có th xem xét chính sách d a trên s gi m giá c a ng n i t là gi i pháp h p lý cân b ng CCTM c a Belarus. Bài vi t này k th a các phương pháp nghiên c u trên “Tác ti p t c nghiên c u ng c a t giá h i oái lên cán cân thương m i c a Vi t Nam trong ng n h n và dài h n giai o n 2000 – 2011”, ánh giá nh ng tác ng xu t nh p kh u c a Vi t Nam, li u s tăng gi m giá ng c a t giá th c lên ho t ng n i t có giúp c i thi n ư c cán cân thương m i hay không? có gi i quy t ư c v n hay không? Gi thi t ư c ki m tra ây là vi c gi m giá thâm h t thương m i ng ti n giúp c i thi n cán cân thương m i c a Vi t Nam trong ng n h n và dài h n. Bài vi t s d ng mô hình c a Bahmani-Oskooee (2001), mô hình này ã ư c s d ng r ng rãi trong các nghiên c u trư c ó (Irina Tochitskaya, 2007; Drama, Bedi Guy herve, 2010; Onafowora, 2003). C u trúc bài nghiên c u g m các ph n sau: ph n 1 tác gi tóm lư c nh ng lý thuy t liên quan và các nghiên c u trư c ây; ph n 2 thi t l p mô hình nghiên c u và mô t d li u nghiên c u; ph n 3 tác gi s d ng các mô hình kinh t c a nh ng bi n ư c lư ng tác ng ng t giá h i oái (TGH ) lên CCTM và ưa ra k t qu nghiên c u; ph n 4 k t lu n chung v xu hư ng tác ng c a 2 bi n GDP và TGH thương m i c a Vi t nam trong ng n h n và dài h n. lên cán cân 9 CHƯƠNG I T NG QUAN LÝ THUY T VÀ CÁC NGHIÊN C U TRƯ C ÂY 1.1. M i quan h c a t giá h i oái và cán cân thương m i 1.1.1.T giá h i oái Khái ni m v t giá h i oái (TGH ) r t ph c t p, có th ti p c n nó t nh ng góc khác nhau. Cho n nay, t giá luôn là v n gây nhi u tranh lu n trên c phương di n lý thuy t l n th c t . T giá h i oái gi a hai nư c là m c giá t i ó ti n c a m t nư c có th bi u hi n qua ng ng ti n c a nư c khác. Có nhi u lo i TGH khác nhau. T giá h i oái doanh nghĩa là t giá ư c s d ng hàng ngày trong giao d ch trên th trư ng ngo i h i, nó chính là giá c a m t ng ti n khác mà chưa ng ti n ư c bi u th thông qua c p t i tương quan s c mua hàng hóa và d ch v gi a chúng. T giá h i oái th c là t giá danh nghĩa ư c i u ch nh b i tương quan giá c trong nư c và nư c ngoài. Khi t giá danh nghĩa tăng hay gi m không nh t thi t ph i ng nghĩa v i s gia tăng hay gi m s c c nh tranh thương m i qu c t . T giá th c song phương (RER) là t giá doanh nghĩa ã ư c i u ch nh theo m c chênh l ch l m phát gi a hai nư c, nó là ch s th hi n s c mua c a so v i ng n i t ng ngo i t . Vì th có th xem, t giá th c song phương là thư c o s c c nh tranh trong m u d ch qu c t c a m t qu c gia so v i qu c gia khác. T giá th c song phương ch cho chúng ta bi t s lên xu ng giá c a so v i m t ng n i t ng ngo i t . Còn t giá th c a phương hay t giá th c hi u l c (REER) ư c tính toán nh m nh giá tr th c c a ng n i t so v i m t lo i ngo i t khác, tuy nhiên nó l i liên quan t i t tr ng thương m i và ch s l m phát c a Vi t Nam so v i nhi u qu c gia khác. T giá th c hi u l c cung c p nh ng thông tin quan tr ng v s c c nh tranh hàng hóa c a m t n n kinh t . 10 1.1.2. Cán cân thương m i Cán cân thương m i là m t m c trong tài kho n vãng lai c a cán cân thanh toán qu c t . Cán cân thương m i ghi l i nh ng thay c a m t qu c gia trong m t kho ng th i gian nh t chênh l ch (xu t kh u tr i trong xu t kh u và nh p kh u nh (quý ho c năm) cũng như m c i nh p kh u) gi a chúng. Khi m c chênh l ch là l n hơn 0, thì cán cân thương m i có th ng dư. Ngư c l i, khi m c chênh l ch nh hơn 0, thì cán cân thương m i có thâm h t. Khi m c chênh l ch úng b ng 0, cán cân thương m i tr ng thái cân b ng. * Nh ng nhân t tác - ng n cán cân thương m i nh hư ng c a thu nh p qu c dân (GDP): Thu nh p th c t ( ã i u ch nh theo l m phát) tăng làm gia tăng m c tiêu th hàng hóa. M t s gia tăng trong chi tiêu h u như ph n ánh m t m c c u gia tăng i v i hàng hóa nư c ngoài. Vì v y, GDP tăng ã làm nh p kh u có xu hư ng tăng. - Nh p kh u: có xu hư ng tăng khi GDP tăng và th m chí nó còn tăng nhanh hơn. S gia tăng c a nh p kh u khi GDP tăng ph thu c xu hư ng nh p kh u biên (MPZ). MPZ là ph n c a GDP có thêm mà ngư i dân mu n chi cho nh p kh u. Ngoài ra, nh p kh u ph thu c giá c tương i gi a hàng hóa s n xu t trong nư c và hàng hóa s n xu t t i nư c ngoài. N u giá c trong nư c tăng tương i so v i giá th trư ng qu c t thì nh p kh u s tăng lên và ngư c l i. - Xu t kh u: ch y u ph thu c vào nh ng gì ang di n bi n t i các qu c gia khác vì xu t kh u c a nư c này chính là nh p kh u c a nư c khác. Do v y nó ch y u ph thu c vào s n lư ng và thu nh p c a các qu c gia b n hàng. Chính vì th trong các mô hình kinh t ngư i ta thư ng coi xu t kh u là y u t t - T giá h i oái: là nhân t r t quan tr ng giá tương nh. i v i các qu c gia vì nó nh hư ng n i gi a hàng hóa s n xu t trong nư c v i hàng hóa trên th trư ng qu c t . ng n i t tăng giá làm cho giá c hàng hóa trong nư c tr nên tương hàng hóa nư c ngoài, i u này gây b t l i cho ho t nh p kh u, d n t i là xu t kh u ròng gi m. giúp c i thi n cán cân thương m i. i t so v i ng xu t kh u và thu n l i cho ng n i t m t giá (t giá tăng cao) có th ng trên góc c a nhà xu t kh u, ng n i t 11 m t giá làm hàng hóa n i t r tương i so v i hàng ngo i. Ngư c l i v i nhà nh p kh u, n i t gi m giá làm giá c hàng hóa nh p kh u t tương i so v i hàng n i. i u này gây khó khăn cho hàng hóa nư c ngoài trên th trư ng n i a và l i th cho hàng xu t kh u trên th trư ng th gi i, d n t i xu t kh u ròng tăng. Như v y, v m t lý thuy t, khi t giá th c tăng, VND gi m giá th c và s c c nh tranh thương m i qu c t ư c c i thi n. Ngư c l i, khi t giá th c gi m, VND tăng giá và s c c nh tranh thương m i qu c t b xói mòn. 1.1.3. M i quan h c a t giá h i oái và cán cân thương m i Quan h gi a t giá h i oái và cán cân thương m i là m i quan tâm nghiên c u c a nhi u nhà kinh t h c t trư c n nay. Nhi u nghiên c u v v n r ng: M i quan h gi a t giá h i oái và cán cân thương m i thay này ã ch ra i qua th i gian, và có th chia thành hai lo i ó là quan h trong ng n h n và quan h trong dài h n. Trư c tiên, m t s gi m giá c a n i t so v i ngo i t , t c t giá tăng, s có nh hư ng tr c ti p ngay lên giá c nh p kh u. Trong khi ó, giá c xu t kh u chưa ch u s tác ng này. K t qu là cán cân thương m i, ư c o b ng hi u s gi a kim ng ch xu t kh u và nh p kh u s suy gi m. Tuy nhiên, qua th i gian, lư ng nh p kh u s gi m do giá c nh p kh u tăng. ng th i, giá c hàng hoá xu t kh u tính b ng ngo i t s gi m, làm tăng tính c nh tranh trên th trư ng qu c t , d n n lư ng xu t kh u tăng. Như v y, theo th i gian (trong dài h n), cán cân thương m i s chuy n bi n theo chi u hư ng tích c c (th ng dư). Bi u di n hi n tư ng này trên th có th th y gi ng hình ch J. * Lý thuy t ư ng cong J ư ng cong J là m t ư ng mô t hi n tư ng tài kho n vãng lai c a m t qu c gia s t gi m ngay sau khi qu c gia này phá giá ti n t c a mình và ph i m t th i gian sau tài kho n vãng lai m i b t u ư c c i thi n. Quá trình này n u bi u di n b ng th s cho m t hình gi ng ch cái J. Theo k t qu nghiên c u c a Krugman (1991), ngư i ã tìm ra hi u ng ư ng cong J khi phân tích cu c phá giá ô la M trong th i gian 1985 –1987, ban cân vãng lai x u i, sau ó kho ng hai năm cán cân vãng lai ã ư c c i thi n. u thì cán 12 Hình 1.1: Hi u ng ư ng cong J Th ng dư (+) 0 Th i gian Thâm h t (-) Nguyên nhân xu t hi n ư ng cong J là do trong ng n h n hi u ng giá c có tính tr i hơn hi u ng s lư ng nên làm x u i cán cân thương m i, ngư c l i trong dài h n, hi u ng s lư ng có tính tr i hơn hi u ng giá c làm cán cân thương m i ư c c i thi n. Có nhi u nghiên c u th c ti n ã ch ng minh ư c s t n t i c a ư ng cong J khi ti n hành phá giá ti n t như Anju Gupta-Kapoor and Uma Ramakrishnan (1999) và Marcus Noland (1989), Bên c nh ó cũng có m t s nghiên c u cho th y không có s hi n di n c a hi u ng ư ng cong J như: Andrew K. Rose and Janet L. Yellen (1989) nghiên c u m c tác ng t i CCTM c a M , h cũng s d ng d li u theo quý trong giai o n 1960 – 1985 và d li u thương m i gi a M và 6 nư c khác, k t qu là h không tìm th y ư ng cong J trong m i quan h gi a TGH CCTM. M t s nhân t nh hư ng n th i gian tác + Năng l c s n xu t hàng hóa thay th nh p kh u (cung không co giãn) tiêu chu n xu t kh u và ng lên cán cân thương m i trong lý thuy t hi u ng ư ng cong J: + T tr ng hàng hóa i tác 13 + T tr ng hàng nh p kh u trong giá thành hàng s n xu t trong nư c. +M c linh ho t c a ti n lương. + Tâm lý ngư i tiêu dùng và thương hi u qu c gia c a hàng hóa trong nư c (c u hàng hóa trong ng n h n có co giãn th p hơn dài h n). * i u ki n Marshall – Lerner i u ki n Marshall-Lerner phát bi u r ng, c c t i cán cân thanh toán, thì giá tr tuy t xu t kh u và cho vi c phá giá ti n t có tác i c a t ng hai co giãn theo giá c c a co giãn theo giá c c a nh p kh u ph i l n hơn 1. theo tên c a hai nhà h c gi kinh t ng tích i u ki n này t ã phát hi n ra nó, ó là Alfred Marshall và Abba Lerner. Phá giá d n t i gi m giá hàng xu t kh u i v i hàng xu t nh u tăng lên. tr nên cao hơn, làm gi m nhu c u Hi u qu ròng c a phá giá nh danh b ng ngo i t , do ó nhu c u ng th i giá hàng nh p kh u nh danh b ng n i t i v i hàng nh p kh u. i v i cán cân thanh toán tùy thu c vào các co giãn theo giá. N u hàng xu t kh u co giãn theo giá, thì t l tăng lư ng c u v hàng hóa s l n hơn t l gi m giá; do ó, kim ng ch xu t kh u s tăng. Tương t , n u hàng nh p kh u co giãn theo giá, thì chi cho nh p kh u hàng hóa s gi m. C hai i u này u góp ph n c i thi n cán cân thanh toán. Nghiên c u th c nghi m cho th y, hàng hóa thư ng không co dãn theo giá c trong ng n h n, b i vì thói quen tiêu dùng c a ngư i ta không th thay i d dàng. Do ó, i u ki n Marshall-Lerner không ư c áp ng, d n t i vi c phá giá ti n t ch làm cho cán cân thanh toán trong ng n h n x u i. Trong dài h n, khi ngư i tiêu dùng ã i u ch nh thói quen tiêu dùng c a mình theo giá m i, cán cân thanh toán m i ư c c i thi n. Có quan i m cho r ng các nư c ang phát tri n thư ng ph thu c nhi u vào hàng nh p kh u nên co giãn giá c a c u hàng nh p kh u là nh (t c là tr giá nh p kh u s không gi m bao nhiêu khi phá giá n i t ). Các nư c phát tri n có th trư ng xu t kh u tương i có tính c nh tranh nên co giãn c u hàng xu t kh u có th l n hơn (t c là tr giá xu t kh u tăng m nh khi phá giá n i t ). i u này hàm ý r ng phá 14 giá các nư c phát tri n s có tác ng c i thi n cán cân thương m i m nh hơn so v i các nư c ang phát tri n hay nói cách khác, vi c phá giá là m t gi i pháp có th c i thi n thâm h t thương m i các qu c gia này nhưng cũng có th không có tác ng qu c gia khác. Nó cũng khuy n cáo các qu c gia ang phát tri n nên th n tr ng khi s d ng bi n pháp phá giá m nh ng n i t c a mình nh m kích thích xu t kh u. 1.2. T ng quan nghiên c u trư c ây ã có nhi u tranh lu n v m i quan h c a TGH vi c nghiên c u y u t tác c l p tác và CCTM trên th gi i, t ng c a TGH lên CCTM cho t i vi c t ng h p thêm các ng khác lên CCTM. K t qu ch ng minh th c ti n trên t ng qu c gia, t ng giai o n khác nhau l i ưa ra r t nhi u k t qu khác nhau. Phương pháp ti p c n a d ng c a các nhà kinh t ã cho chúng ta cái nhìn a chi u v m i quan h này. Các nhà kinh t h c ã s d ng các mô hình kinh t ch ng minh trong th c ti n, tìm nguyên nhân và gi i pháp nh m c i thi n CCTM phù h p v i i u ki n c a t ng qu c gia. H u h t các nghiên c u liên quan t i TGH và CCTM r ng: s bi n ng c a TGH có tác u t p trung tr l i câu h i ng t i CCTM hay không? tác ng ó theo chi u hư ng nào? 1.2.1. Các nghiên c u th c nghi m nư c ngoài Bahmani Oskooee và Ratha (2004) cung c p t ng quan lý thuy t v hi n tư ng ư ng cong J. H phân lo i các nghiên c u theo cách s d ng d li u t ng h p và nh ng nghiên c u s d ng d li u song phương. M i nhóm l i s d ng các mô hình khác nhau và các nh nghĩa khác nhau. V m t lý thuy t, h l p lu n r ng dù cho s gi m giá ti n t c i thi n cán cân thương m i trong dài h n, thì các ph n ng trong ng n h n có th là khác nhau. Hơn n a, trong ng n h n s gi m giá làm cho CCTM x u i và ch c i thi n sau khi qua m t vài giai o n. Nói chung, ph n ng trong ng n h n c a CCTM v i vi c gi m giá ti n t không theo b t kỳ mô hình c th nào. K t qu là tùy thu c t ng qu c gia khác nhau. Irina Tochitskaya (2007) ưa ra m t nghiên c u th c nghi m t i Belarus b ng cách s d ng mô hình c a Rose and Yellen (1989), Bahmani-Oskooee (2001) nghiên c u nh hư ng c a s thay i c a t giá h i oái lên cán cân thương m i Belarus 15 trong ng n h n và dài h n. Tác gi s d ng d li u theo quý t năm 1995 t i 2004 và d li u thương m i c a Belarus v i 10 nư c là b t u b ng cách ki m i tác thương m i chính. Nghiên c u nh tính d ng c a các bi n, sau ó s d ng phương pháp ng liên k t Johansen. Tác gi mô hình hóa các tác ng ng n h n s d ng phương trình h i quy OLS và s d ng k thu t ư c lư ng theo i u ki n Marshall- Lerner xác ng liên k t nh s gi m giá nh hư ng lên cán cân thương m i trong dài h n như th nào. Nghiên c u ưa ra k t lu n r ng s m t giá ã nh hư ng lên CCTM trong ng n h n. nh hư ng ngay c a s gi m giá có th ư c gi i thích b i s t n t i c a tr . u tiên, ó là thay i do thông tin không hoàn h o. Th hai, có nh n ra r ng giá c tương i ã tr i v i các doanh nghi p và t hàng nh p kh u m i. Th ba, có ngư i tiêu dùng d ch. tr c a các nhà nh p kh u tr trong s n xu t và giao ng th i cũng do s b t cân x ng gi a nh ng thay kh u. Tác gi cũng phân tích nh hư ng c a s thay i trong xu t kh u và nh p i c a REER lên cán cân thương m i theo phương pháp ti p c n VAR cho th y k t qu là cú s c t giá làm cho cán cân thương m i c i thi n sau 2 quý, ngay sau ó s nh hư ng tiêu c c kéo dài trong quý 3,4, phù h p v i k t qu thu ư c t mô hình ARDL. Tuy nhiên, tác ng tiêu c c lên CCTM là r t nh . Trong dài h n tác gi ư c lư ng i u ki n Marshall- Lerner và thu ư c k t qu khá tích c c và cho th y s gi m giá ng ti n có th c i thi n CCTM trong dài h n và có nh hư ng áng k lên xu t kh u c a Belarus. C th giá ó là khi phá ng n i t 1% thì s c i thi n m c cân b ng c a CCTM kho ng 0.94% - 1.3% và c n kho ng 2,5 năm thi t l p l i tr ng thái cân b ng . Onafowora (2003) xem xét tác ng ng n h n và dài h n c a t giá th c t v cán cân thương m i c a 3 nư c ASEAN, c th là Thái Lan, Malaysia và Indonexia trong thương m i song phương v i c M và Nh t B n. Nghiên c u s d ng d li u hàng quý trong giai o n 1980-2001. Phương pháp ư c s d ng ng liên k t Johansen (1988) ã ki m tra các m i quan h lâu dài c a các bi n trong mô hình. K t qu cho th y r ng có m t m i quan h dài h n gi a CCTM, t giá th c, thu nh p qu c dân và thu nh p nư c ngoài. Hơn n a, nghiên c u cũng ư c lư ng mô hình hàm s (IRFs) i u tra tác y ng c a t giá h i oái th c trên cán cân thương m i theo th i 16 gian. i v i Indonexia và Malaysia có thương m i song phương v i c M và Nh t B n, và Thái Lan có thương m i song phương M , k t qu cho th y có hi n tư ng ư ng cong J. S gi m giá ti n t ban us d n n CCTM x u i trong 4 quý trong ng n h n và sau ó ư c c i thi n trong dài h n. Tuy nhiên, Thái Lan l i i di n v i chuy n d ch trong thương m i song phương v i Nh t B n, t c là s phá giá c a TGH th c ư c c i thi n m t bư c sau ó tr nên t i t và sau ó c i thi n cán cân thương m i. Mô hình này là phù h p v i hi n tư ng ư ng cong S (Backus, Kehoe và Kydland, 1994). Nhìn chung, k t qu ư c lư ng mô hình hàm s y t ng quát cho th y r ng các i u ki n Marshall-Lerner n m gi trong th i gian dài v i bi n ng c a hi n tư ng ư ng cong J trong ng n h n. Tóm l i, theo k t qu nghiên c u là neo gi ng n i t trong dài h n v i m c bi n i c a hi u ng ư ng cong J trong ng n h n. Nh ng tìm ki m này có nhi u ng d ng cho cán cân c a nh ng qu c gia khu v c ông Á v i Nh t và M . gia ông Á so v i i u căn b n ó là ti p t c gi m giá ti n t c a các qu c ng USD và Yên Nh t có th d n n m t s c i thi n trong cán cân thương m i c a h v i Nh t và M . Dù th nào i n a thì s c i thi n này cũng s x y ra ch trong 3 ho c 4 th i kỳ sau khi có s gi m giá th c s . Hock-Tsen Wong và Hui-Ing Chong (2006) cũng xem xét các tác và ng n h n c a t giá h i ng dài h n oái th c lên cán cân thương m i song phương c a Malaysia v i M , Nh t B n và Singapore b ng cách s d ng các d li u hàng tháng trong th i gian 1976-2004. Hơn n a, nghiên c u này xem xét các tác th c hi n ch t giá h i oái c ng c a vi c nh t i Malaysia vào năm 1994 và cu c kh ng ho ng tài chính châu Á (1997-1998) cũng như th c hi n các t giá h i oái c nh Malaysia sau cu c kh ng ho ng trong cán cân thương m i song phương. Mô hình hàm s y ư c ư c tính i u tra s linh ho t c a cán cân thương m i song phương trư c cú s c v t giá th c. Nghiên c u này cho th y r ng có m t m i quan h dài h n gi a các cán cân thương m i song phương, t giá th c t , thu nh p trong nư c và thu nh p c a nư c ngoài. Mô hình hàm s y t ng quát cho th y r ng hi n tư ng ư ng cong J ư c tìm th y trong ng n h n, c bi t cho toàn b chu kỳ l y m u. Trong dài 17 h n, s gi m giá hay m t giá c a t giá h i oái s c i thi n cán cân thương m i song phương. Vì v y, i u ki n Marshall-Lerner n m gi trong trư ng h p này. Wilson (1999: 14) ki m tra cán cân thương m i song phương c a Malaysia v i M và Nh t B n và công b r ng t giá h i oái th c không có tác ng áng k cán cân thương m i th c và không tìm th y b ng ch ng c a hi n tư ng ư ng cong J. Hơn n a, nghiên c u cũng cho th y không có b ng ch ng r ng giá s n xu t c a hàng xu t kh u c a Malaysia ra nư c ngoài ch không ph i là t o ra m t s gia tăng trong giá tr ng ti n trong nư c. i u này s ng ti n trong nư c c a xu t kh u gi ng như là m t giá ti n t . Nghiên c u s d ng d li u hàng quý trong giai o n 1970-1996. Nghiên c u s d ng mô hình th c nghi m c a Rose và Yellen (1989) có ngu n g c t mô hình hai qu c gia thay th không hoàn h o. Trong m t bài nghiên c u khác, Wilson (2001: 408-409) ã ki m tra m i quan h gi a cán cân thương m i song phương th c i v i hàng hóa trao i và t giá h i oái th c c a Singapore, Hàn Qu c và Malaysia, tương ng v i M và Nh t B n. Nghiên c u s d ng cùng m t mô hình th c nghi m và m u cùng kỳ như trư c. Tuy nhiên, nghiên c u này s d ng phương pháp ư c lư ng khác. K t qu cho th y r ng t giá h i oái th c không có tác lên cân b ng thương m i song phương th c, ngo i tr ng áng k cán cân thương m i song phương c a Hàn Qu c v i M . Hơn n a, không có b ng ch ng c a hi n tư ng ư ng cong J. 1.2.2. Các nghiên c u th c nghi m t i th trư ng Vi t Nam Vi t Nam cũng ã có m t s nghiên c u th c nghi m v t giá h i oái và CCTM. Tác gi xin tóm t t m t s nghiên c u i n hình như sau: Nghiên c u v tác ng c a t giá th c lên xu t kh u c a Vi t Nam, Lord (2002) ã s d ng mô hình ECM tính h s co giãn xu t kh u m t hàng giày dép c a t giá th c trong ng n h n và dài h n. K t qu h i quy c a nghiên c u này cho th y tác ng c a t giá th c lên xu t kh u giày dép có ý nghĩa v m t th ng kê trên th trư ng toàn c u và trên m t s th trư ng khu v c. H s co giãn xu t kh u giày dép c a t giá th c trên th trư ng toàn c u là 1,8 trong ng n h n và 2,0 trong dài h n. Trong ng n h n h s này là 0,1 i v i th trư ng ASEAN-5 và 0,3 i v i th trư ng 18 M . Trong dài h n h s này là 0,4 EU3. Lord còn cho r ng ch s i v i th trư ng M và 1,9 i v i th trư ng o lư ng m c c nh tranh thích h p hơn cho t ng th trư ng là t giá th c so sánh (cross-rates) gi a Vi t Nam và các i tác thương m i quan tr ng. S d ng ch s t giá th c so sánh tác gi ch ra r ng tính c nh tranh c a Vi t Nam trong nh ng năm g n ây tăng lên trên th trư ng Trung Qu c, M , trong khi l i gi m xu ng trên nh ng th trư ng khác như ASEAN, Nh t B n và EU. Vi c gi m tính c nh tranh trên th trư ng EU ư c gi i thích là do euro và m i liên quan ch t ch gi a Phan Thanh Hoàn, Nguy n ng ô la lên giá so v i ng Vi t Nam và ô la. ăng Hào,Trư ng có bài vi t v m i quan h gi a TGH i h c Kinh t , ã i h c Hu và CCTM Vi t nam th i kỳ 1995 – 2004. Trong bài vi t này, tác gi s d ng lý thuy t ng liên k t (Cointegration theory) và Cơ ch hi u ch nh sai s (ECM – Error Correction Model) nh m ki m ng ng n h n và dài h n c a tác ng ng c a t giá nh các hi u n cán cân thương m i nh m xác nh mô hình c a m i quan h gi a hai nhân t này. K t qu nghiên c u này cho th y, trong th i kỳ 1995 – 2004, t giá h i oái danh nghĩa gi a ng ti n c a các b n hàng ch y u th hi n xu hư ng tăng, ng Vi t Nam v i các ng nghĩa v i vi c ng Vi t Nam m t giá. Tuy nhiên, d a trên k t qu tính toán ư c, t giá h i oái th c t ã b gi m t i hơn 20%. Trong giai o n 1992-1997, vi c duy trì t giá h i oái danh nghĩa g n như c nh trong i u ki n l m phát ã ư c ki m ch song v n cao hơn l m phát c a M (nư c có xác nh t giá c a Vi t Nam) và các nư c có quan h thương m i ch y u c a Vi t Nam, ng th i ng USD có xu hư ng tăng giá t năm 1995 ã làm cho VN càng b n ng ti n chi m t tr ng ch y u trong r ti n t có xu hư ng ngày ánh giá cao hơn th c t . i u này ã t o ra và tích lũy nh ng nhân t gây m t nh và kìm hãm s phát tri n kinh t . K t qu nghiên c u cũng ã kh ng nh ư c s t n t i c a quan h gi a hai bi n s vĩ mô này trong ng n h n và dài h n. Trong ng n h n, s tác ng c a t giá có tính ch t tr , và trong dài h n hai bi n s này ti n t i m t quan h cân b ng ( ng liên k t), nghĩa là có tác 1% m t giá TGH th c làm cho CCTM c i thi n 0.7% ng tích c c t i CCTM và c 19 Như v y, m i i u ki n kinh t khác nhau s cho ra k t qu nghiên c u th c nghi m khác nhau. Nhưng có m t i m chung nh t là vi c tăng t giá H gi m giá tác hay là làm ng n i t ph n nào c i thi n CCTM trong dài h n, còn trong ng n h n thì ng tiêu c c lên CCTM. Tuy nhiên v n còn nhi u y u t khác tác nên vi c CCTM có th c s ng lên CCTM ư c c i thi n hay không còn ph thu c vào các y u t ó.