Tài liệu Tác động của trung quốc gia nhập wto đối với xuất khẩu hàng hóa của việt nam

Bé T−¬ng m¹i Bé Th−¬ng m¹i §Ò tµi khoa häc cÊp Bé M∙ sè: 2004 - 78 - 007 T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO ®èi víi xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam C¬ quan qu¶n lý ®Ò tµi: Bé Th−¬ng m¹i C¬ quan chñ tr× thùc hiÖn: ViÖn Nghiªn cøu th−¬ng m¹i Chñ nhiÖm ®Ò tµi : Ths. §ç Kim Chi C¸c thµnh viªn: : Ths. NguyÔn ViÖt H−ng Ths. Hoµng thÞ V©n Anh CN. Ph¹m Hång Lam 5899 21/6/2006 Hµ néi – 2006 Bé Th−¬ng m¹i §Ò tµi khoa häc cÊp Bé M∙ sè: 2004 - 78 - 007 T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO ®èi víi xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam Hµ néi- 2006 Môc Lôc Trang Danh môc ch÷ viÕt t¾t Më ®Çu 1 Ch−¬ng 1. Vai trß cña Trung Quèc trong th−¬ng m¹i toµn cÇu sau khi lµ thµnh viªn cña WTO 5 1. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO ®èi víi nÒn kinh tÕ Trung Quèc 5 1.1. Kh¸i l−îc vÒ c¸c cam kÕt cña Trung Quèc khi gia nhËp WTO 5 1.2. C¸c lîi Ých cña viÖc tham gia WTO ®èi víi Trung Quèc 11 1.3. Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi Trung Quèc khi thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c cña WTO 18 2. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO ®èi víi th−¬ng m¹i quèc tÕ 20 2.1. VÞ trÝ cña Trung Quèc trong hÖ thèng th−¬ng m¹i toµn cÇu sau khi trë thµnh thµnh viªn WTO 20 2.2. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO ®èi víi víi mét sè trung t©m th−¬ng m¹i lín trªn thÕ giíi 24 2.2.1. T¸c ®éng ®Õn th−¬ng m¹i Trung Quèc - Hoa Kú 25 2.2.2. T¸c ®éng ®Õn th−¬ng m¹i Trung Quèc - EU 27 2.2.3. T¸c ®éng ®Õn th−¬ng m¹i Trung Quèc - NhËt B¶n 29 2.2.4. T¸c ®éng ®Õn th−¬ng m¹i Trung Quèc - ASEAN 30 Ch−¬ng 2. Nh÷ng t¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO ®èi víi xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam 37 1. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng Trung Quèc 37 1.1. Thùc tr¹ng xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng Trung Quèc 37 i 1.2. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi n¨ng lùc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr−êng Trung Quèc 41 1.3. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i ®èi víi ViÖt Nam 46 2. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam sang c¸c thÞ tr−êng kh¸c 48 2.1. T¸c ®éng tíi n¨ng lùc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn mét sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu chñ yÕu 49 2.1.1. ThÞ tr−êng Hoa Kú 49 2.1.2. ThÞ tr−êng EU 57 2.1.3. ThÞ tr−êng NhËt B¶n 62 2.1.4. ThÞ tr−êng ASEAN 67 2.2. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi thay ®æi chÝnh s¸ch cña c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu chñ yÕu 70 3. §¸nh gi¸ tæng qu¸t t¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi xuÊt khÈu cña ViÖt Nam 75 3.1. C¸c t¸c ®éng tÝch cùc 75 3.2. C¸c t¸c ®éng tiªu cùc 76 3.3. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra cÇn gi¶i quyÕt 80 Ch−¬ng 3. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong bèi c¶nh Trung Quèc lµ thµnh viªn chÝnh thøc cña WTO 82 1. Quan ®iÓm vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi 82 1.1. Quan ®iÓm vÒ ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong bèi c¶nh Trung Quèc lµ thµnh viªn cña WTO 82 1.2. §Þnh h−íng ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong bèi c¶nh Trung Quèc lµ thµnh viªn cña WTO 85 2. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam 86 ii 2.1. C¸c gi¶i ph¸p chung 86 2.1.1. Ph¸t triÓn quan hÖ quèc tÕ 86 2.1.2. N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ 88 2.1.3. N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp xuÊt khÈu 92 2.1.4. N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña hµng ho¸ xuÊt khÈu 95 2.1.5. Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, ph¸t triÓn thÞ tr−êng, xóc tiÕn th−¬ng m¹i 97 2.2. C¸c gi¶i ph¸p cho tõng thÞ tr−êng vµ ngµnh hµng 98 2.2.1. ThÞ tr−êng Trung Quèc 98 2.2.2. ThÞ tr−êng Hoa Kú 101 2.2.3. ThÞ tr−êng EU 106 2.2.4. ThÞ tr−êng NhËt B¶n 112 2.2.5. ThÞ tr−êng ASEAN 114 KÕt luËn 117 Tµi liÖu tham kh¶o 119 Phô lôc 121 iii Danh Môc b¶ng biÓu, s¬ ®å, phô lôc B¶ng 1.1. So s¸nh cam kÕt WTO cña Trung Quèc víi cam kÕt trong HiÖp ®Þnh Th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Hoa Kú 10 B¶ng 1.2. Mét sè chØ tiªu kinh tÕ vÜ m« cña Trung Quèc 2000 - 2005 17 B¶ng 1.3. T×nh h×nh FDI t¹i khu vùc §«ng ¸ B¶ng 1.4. Th−¬ng m¹i cña Trung Quèc víi c¸c ®èi t¸c chÝnh sau khi gia nhËp WTO B¶ng 1.5. Th−¬ng m¹i Trung Quèc – Hoa Kú B¶ng 1.6. Th−¬ng m¹i Trung Quèc - EU B¶ng 1.7. Th−¬ng m¹i Trung Quèc – NhËt B¶n B¶ng 1.8. Th−¬ng m¹i Trung Quèc – ASEAN B¶ng 2.1. Th−¬ng m¹i ViÖt Nam – Trung Quèc 1995 - 2000 22 26 28 29 31 38 B¶ng 2.2. XuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Trung Quèc 1995 - 2000 40 B¶ng 2.3. XuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Trung Quèc 2001 - 2004 B¶ng 2.4. MÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam sang Trung Quèc 2001 - 2004 B¶ng 2.5. Kh¶ n¨ng tù cung øng mét sè s¶n phÈm cña Trung Quèc 39 41 B¶ng 2.6. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Hoa Kú 49 B¶ng 2.7. MÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam sang Hoa Kú 50 B¶ng 2.8. NhËp khÈu hµng dÖt may vµo thÞ tr−êng Hoa Kú 51 B¶ng 2.9. NhËp khÈu giµy dÐp vµo thÞ tr−êng Hoa Kú 54 B¶ng 2.10. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU 15 57 B¶ng 2.11. Mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam sang EU 15 58 B¶ng 2.12. NhËp khÈu hµng dÖt may ngo¹i khu vùc cña EU 15 60 B¶ng 2.13. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n 63 B¶ng 2.14. C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n 64 B¶ng 2.15. NhËp khÈu giµy dÐp vµo thÞ tr−êng NhËt B¶n 67 24 39 iv B¶ng 2.16. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng ASEAN 68 B¶ng 2.17. MÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng ASEAN 69 §å thÞ. FDI vµo Trung Quèc 15 Phô lôc 1. Nh÷ng cam kÕt chñ yÕu trong lÜnh vùc dÞch vô cña Trung Quèc Phô lôc 2. Cam kÕt vÒ TQR cña Trung Quèc Phô lôc 3. T×nh h×nh xuÊt nhËp khÈu n«ng s¶n cña Trung Quèc Phô lôc 4. C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña Trung Quèc sang EU Phô lôc 5. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO c¸c n−íc trong khu vùc Phô lôc 6: RCA cña Trung Quèc vµ c¸c n−íc ASEAN Phô lôc 7. T×nh h×nh nhËp khÈu mét sè n«ng s¶n vµo thÞ tr−êng Trung Quèc Phô lôc 8. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang c¸c n−íc thµnh viªn EU - 15 Phô lôc 9. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang c¸c n−íc ASEAN 121 123 125 126 127 128 130 131 131 v Danh môc ch÷ viÕt t¾t ViÕt t¾t TiÕng Anh TiÕng ViÖt ASEAN Free Trade Area Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN Association of Southeast Asian Nations HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ ATC Agreement of Textile & Clothing HiÖp ®Þnh Hµng dÖt may CEPT Common Effective Preferential Tariff ThuÕ quan −u ®·i cã hiÖu lùc chung DSM Dispute settlement mechandise C¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp th−¬ng m¹i cña WTO EHP Early Harvest Progam Ch−¬ng tr×nh Thu ho¹ch sím EU European Union Liªn minh ch©u ¢u FAO Food and Agriculture Organization Tæ chøc n«ng l−¬ng Liªn Hîp quèc FDI Foreign Direct Investment §Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi GATT General Agreement on Trade and Tariff HiÖp ®Þnh chung vÒ th−¬ng m¹i vµ thuÕ quan GATS General Agreement on Trade in Services HiÖp ®Þnh chung vÒ th−¬ng m¹i dÞch vô GDP Gross Domestic Product Tæng s¶n phÈm quèc néi GSP Generalized System of Preferences HÖ thèng −u ®·i thuÕ quan phæ cËp Hazard Analysis and Critical Control Point (FDA program) §iÓm kiÓm so¸t tíi h¹n mèi nguy h¹i ®èi víi hµng thùc phÈm HS Harmonized System HÖ thèng ph©n lo¹i hµng ho¸ HTS Harmonized Tariff Schedule LÞch tr×nh thuÕ quan hµi hoµ IMF International Monetary Fund Quü tiÒn tÖ quèc tÕ JICA Japan International Cooperation Agency C¬ quan Hîp t¸c quèc tÕ NhËt B¶n MFN Most-Favored-Nations Quy chÕ Tèi huÖ quèc AFTA ASEAN HACCP vi NAFTA North American Free Trade Agreement HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do B¾c Mü Nation Treatment §·i ngé quèc gia ODA Offical Development Assistant ViÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc RCA Revealed Comparative Advantage Lîi thÕ so s¸nh hiÓn thÞ TBT Technical Barriers to Trade Hµng rµo kü thuËt trong th−¬ng m¹i Agreement on Trade-Related Investment Measures HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p ®Çu t− liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i Tariff Rate Quotas H¹n ng¹ch thuÕ quan USDA United States Department of Agriculture Bé N«ng nghiÖp Hoa Kú WTO World Trade Organization Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi NT TRIMs TRQ ViÕt t¾t tiÕng ViÖt ViÕt t¾t TiÕng ViÖt DN Doanh nghiÖp KNXK Kim ng¹ch xuÊt khÈu NDT Nh©n d©n tÖ TP.HCM Thµnh phè Hå ChÝ Minh TQ Trung Quèc VN ViÖt Nam XK XuÊt khÈu NK NhËp khÈu vii Më ®Çu Sù cÇn thiÕt nghiªn cøu ®Ò tµi Gia nhËp WTO lµ b−íc ®i tÊt yÕu trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, sù kiÖn Trung Quèc gia nhËp WTO l¹i thu hót sù chó ý cña nhiÒu n−íc, do viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO kh«ng chØ t¸c ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ Trung Quèc, mµ cßn cã ¶nh h−ëng lín ®Õn nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c n−íc trong khu vùc. ChØ sau mét thêi gian ng¾n gia nhËp WTO, Trung Quèc ®· trë thµnh mét trong nh÷ng n−íc ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c hµng chÕ t¹o vµ g©y nªn ¸p lùc gi¶m gi¸ c¸c mÆt hµng nµy trªn thÞ tr−êng toµn cÇu do tËn dông ®−îc lîi thÕ kinh tÕ nhê quy m«, chi phÝ lao ®éng thÊp vµ vèn ®Çu t− lín, ®Æc biÖt lµ kh¶ n¨ng thu hót vèn ®Çu t− n−íc ngoµi. Trung Quèc gia nhËp WTO lµm t¨ng thªm ¸p lùc c¹nh tranh víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c ë ch©u ¸ vÒ thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi còng nh− xuÊt khÈu sang c¸c trung t©m th−¬ng m¹i lín: thÞ tr−êng Hoa Kú, ch©u ¢u vµ NhËt B¶n. Trong c¹nh tranh víi c¸c n−íc ASEAN, Trung Quèc cã −u thÕ rÊt lín bëi hä ch¼ng nh÷ng ®−îc h−ëng c¸c −u ®·i thuÕ quan vµ phi thuÕ quan mµ cßn v× Trung Quèc cã −u thÕ vÒ thÞ tr−êng, th−êng ®−îc −u tiªn h¬n, coi träng h¬n trong ®µm ph¸n th−¬ng m¹i. Tuy nhiªn, víi viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO, c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ch©u ¸ còng cã c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n ®Ó x©m nhËp thÞ tr−êng Trung Quèc - mét thÞ tr−êng cã tiÒm n¨ng lín nhÊt thÕ giíi víi 1,3 tû d©n cã møc sèng vµ nhu cÇu ngµy cµng t¨ng lªn. §èi víi ViÖt Nam, t¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO cßn cã ý nghÜa trùc tiÕp h¬n do ViÖt Nam lµ n−íc l¸ng giÒng gÇn gòi. Mçi mét thay ®æi trªn thÞ tr−êng Trung Quèc ®Òu sÏ ®−îc truyÒn ®Õn ViÖt Nam mét c¸ch trùc tiÕp nhÊt. ViÖc Trung Quèc trë thµnh viªn chÝnh thøc cña WTO ®Æt xuÊt khÈu cña ViÖt Nam tr−íc nh÷ng th¸ch thøc lín. Gia nhËp WTO, Trung Quèc sÏ ®−îc h−ëng nh÷ng thuËn lîi vµ thùc hiÖn nh÷ng nghÜa vô mµ tæ chøc nµy quy ®Þnh. Vèn ®· cã nhiÒu lîi thÕ h¬n ViÖt Nam vÒ nhiÒu mÆt hµng xuÊt khÈu, c¸c −u ®·i cña WTO sÏ g©y søc Ðp c¹nh tranh m¹nh mÏ ®èi víi c¸c s¶n phÈm cïng lo¹i cña Trung Quèc trªn thÞ tr−êng thø ba. ViÖt Nam vµ Trung Quèc cã c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu vµ thÞ tr−êng xuÊt khÈu t−¬ng ®ång. Víi viÖc gia nhËp WTO, Trung Quèc sÏ ®−îc c¸c n−íc thµnh viªn WTO dì bá nh÷ng hµng rµo h¹n chÕ vÒ thuÕ quan vµ phi thuÕ quan, ®−îc h−ëng nh÷ng −u ®·i vÒ thuÕ quan, h¹n ng¹ch xuÊt khÈu... nhÊt lµ t¹i c¸c thÞ tr−êng Hoa Kú, NhËt B¶n, EU, th× nh÷ng mÆt hµng cïng chñng lo¹i cña ViÖt Nam sÏ rÊt khã c¹nh tranh víi hµng ho¸ Trung Quèc. Khi gia nhËp WTO, m«i tr−êng ®Çu t− cña Trung Quèc sÏ ®−îc c¶i thiÖn h¬n n÷a, Trung Quèc sÏ trë thµnh mét trong nh÷ng "®iÓm nãng" thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi cña thÕ giíi, t¹o nªn søc Ðp c¹nh tranh lín ®èi víi mét sè 1 n−íc §«ng Nam ¸ kh¸c, trong ®ã cã ViÖt Nam, trong viÖc thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi. Tuy nhiªn, bªn c¹nh ®ã, viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO còng ®em l¹i cho ViÖt Nam nhiÒu c¬ héi: NÒn kinh tÕ Trung Quèc tiÕp tôc duy tr× tèc ®é t¨ng tr−ëng cao, thu nhËp t¨ng lµm t¨ng nhu cÇu tiªu thô, thÞ tr−êng më réng sÏ lµ c¬ héi ®èi víi hµng ho¸ cña ViÖt Nam. Thùc hiÖn c¸c cam kÕt WTO, Trung Quèc ¸p dông chÕ ®é th−¬ng m¹i më h¬n, ®Æc biÖt víi hµng n«ng, l©m, thuû s¶n, t¹o c¬ héi ®Ó ViÖt Nam t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng nµy. Khi c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi ®Õn Trung Quèc nhiÒu h¬n, thÞ tr−êng Trung Quèc còng sÏ cÇn nhiÒu h¬n c¸c nguyªn vËt liÖu cho s¶n xuÊt. Nh− vËy, ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn xuÊt khÈu nhiÒu h¬n c¸c nguyªn nhiªn liÖu nh− x¨ng dÇu, than ®¸, cao su... cho thÞ tr−êng khæng lå nµy. Nh− vËy, khã cã thÓ ®¸nh gi¸ chung ¶nh h−ëng cña viÖc Trung Quèc vµo WTO ®èi víi nÒn kinh tÕ còng nh− ®èi víi tõng ngµnh hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. ¶nh h−ëng nµy mét lµ, tïy thuéc møc ®é th−¬ng m¹i cña Trung Quèc víi c¸c n−íc; hai lµ, phô thuéc vµo lîi thÕ c¹nh tranh cña tõng ngµnh hµng vµ ba lµ tïy thuéc vµo c¬ cÊu th−¬ng m¹i song ph−¬ng gi÷a Trung Quèc víi ViÖt Nam vµ c¸c n−íc kh¸c. Sù kiÖn Trung Quèc gia nhËp WTO vµ ¶nh h−ëng cña nã tíi kinh tÕ, th−¬ng m¹i thÕ giíi vµ tõng khu vùc ®· thu hót sù quan t©m cña hÇu kh¾p c¸c n−íc vµ lµ ®Ò tµi nghiªn cøu cña nhiÒu chuyªn gia quèc tÕ nh−: - Elena Lanchovichina vµ Will Martin, B¸o c¸o cña Ng©n hµng thÕ giíi 2001, Trade Liberalization n China’sAccession to WTO. - Lawrence J. Lau, Ph.D., 7/6/2002, The impact of Chinese Accession to the World Trade Organization (WTO) on the Chinese Economy. - Norbert von Hofmann/Erwin Schweisshelm, 11/2002, China’s membership in the WTO - a headache for neighbouring labour markets - Li Shangtong vµ Zhai Fan, Trung t©m nghiªn cøu ph¸t triÓn, B¾c Kinh, 2000, Impact of WTO Accession on China’s Economy, - OECD, Paris 3/2002, China in the World Economy: The Domestic Policy Challenges. - Supachai Panitchpakdi & Mark L. Clifford, (2003), China and the WTO: Changing China, Changing World Trade. ë ViÖt Nam còng ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña sù kiÖn Trung Quèc gia nhËp WTO tíi kinh tÕ ViÖt Nam, nh− : - Trung t©m Nghiªn cøu Trung Quèc (2001), Trung Quèc gia nhËp WTO vµ ASEAN 2 - ViÖn Kinh tÕ vµ ChÝnh trÞ thÕ giíi (2000), Trung Quèc gia nhËp WTO vµ bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt Nam. - Trung t©m Kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng (2004), Trung Quèc gia nhËp WTO ®èi víi §«ng Nam ¸. - TS. NguyÔn Xu©n Th¾ng vµ Th.s. §µo ViÖt Hïng, ViÖn Kinh tÕ thÕ giíi, China’s Accession to the WTO: ImpliCat...ions on Vietnam-China Economic Relations. - TS. Ng« VÜnh Long, 2002, Ai ®−îc, ai thua trong viÖc Trung Quèc vµo WTO vµ mét sè bµi häc cã thÓ rót ra ®−îc cho ViÖt Nam. - TS. TrÇn Quèc Hïng, 2002, Trung Quèc vµo WTO: C¬ héi vµ thö th¸ch. - Vâ §¹i L−îc, ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam (2004), Trung Quèc gia nhËp WTO, thêi c¬ vµ th¸ch thøc… Tuy nhiªn, c¸c nghiªn cøu nªu trªn chñ yÕu ®Ò cËp tíi t¸c ®éng cña sù kiÖn Trung Quèc gia nhËp WTO tíi kinh tÕ thÕ giíi, kinh tÕ Trung Quèc vµ kinh tÕ ViÖt Nam ë b×nh diÖn vÜ m«, ch−a cã nghiªn cøu nµo ph©n tÝch cô thÓ ¶nh h−ëng cña sù kiÖn nµy tíi xuÊt khÈu cña ViÖt Nam nãi chung còng nh− tõng ngµnh hµng xuÊt khÈu nãi riªng. §Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu cô thÓ vÒ nh÷ng −u thÕ, h¹n chÕ trong c¹nh tranh cña c¸c ngµnh hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trªn c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu chÝnh; ph©n tÝch c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi xuÊt khÈu cña hai n−íc vµo c¸c thÞ tr−êng chñ yÕu tr−íc vµ sau khi Trung Quèc gia nhËp WTO ®Ó chØ ra nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vµ tiªu cùc cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Tõ ®ã t×m ra c¸c ®èi s¸ch thÝch hîp ®Ó ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong t×nh h×nh míi. Tõ nh÷ng lý do ®· nªu trªn, Bé Th−¬ng m¹i ®· cho phÐp chóng t«i nghiªn cøu triÓn khai ®Ò tµi cÊp Bé víi tiªu ®Ò: “T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam”. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi: - Lµm râ vÞ thÕ cña Trung Quèc trong th−¬ng m¹i toµn cÇu sau khi trë thµnh thµnh viªn cña WTO. - ChØ ra nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vµ tiªu cùc cña Trung Quèc gia nhËp WTO ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam. - §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m ph¸t huy nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc, h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc trong c¹nh tranh xuÊt khÈu hµng ho¸ gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc. 3 §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu: - §èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ t¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO tíi thÞ tr−êng xuÊt khÈu vµ mÆt hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. - Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi tËp trung vµo nghiªn cøu xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam, tËp trung vµo nh÷ng mÆt hµng n«ng s¶n, dÖt may, da giày sang c¸c thÞ tr−êng Hoa Kú, EU, NhËt B¶n, ASEAN vµ thÞ tr−êng Trung Quèc trong giai ®o¹n 2001- 2010. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó thùc hiÖn ®Ò tµi, ngoµi c¸c ph−¬ng ph¸p chung ®−îc ¸p dông cho lÜnh vùc nghiªn cøu kinh tÕ, mét sè ph−¬ng ph¸p cô thÓ ®−îc tiÕn hµnh lµ: - Ph−¬ng ph¸p tæng hîp, ph©n tÝch, so s¸nh c¸c nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc liªn quan ®Õn chñ ®Ò nghiªn cøu ®Ó kÕ thõa nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu tr−íc ®©y. - Thu thËp sè liÖu theo c¸c mèc thêi gian tr−íc vµ sau khi Trung Quèc gia nhËp WTO vÒ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña ViÖt Nam víi Trung Quèc vµ ViÖt Nam, Trung Quèc víi c¸c ®èi t¸c th−¬ng m¹i kh¸c - Kh¶o s¸t thùc tÕ mét sè doanh nghiÖp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu - Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia, héi th¶o Néi dung nghiªn cøu §Ò tµi ®−îc kÕt cÊu thµnh 3 ch−¬ng (ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn), néi dung nghiªn cøu cô thÓ cña tõng ch−¬ng nh− sau: 4 Ch−¬ng 1 Vai trß cña Trung Quèc trong th−¬ng m¹i toµn cÇu sau khi lµ thµnh viªn cña WTO. 1. T¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO ®èi víi nÒn kinh tÕ Trung Quèc 1.1. Kh¸i l−îc vÒ c¸c cam kÕt cña Trung Quèc khi gia nhËp WTO Trung Quèc trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO) vµo th¸ng 12 n¨m 2001. ViÖc gia nhËp WTO, nh− mét nç lùc n»m trong c¶i c¸ch chung cña ®Êt n−íc, cã ý nghÜa hÕt søc quan träng ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ cña Trung Quèc. Nh÷ng ®iÓm chñ ®¹o trong cam kÕt WTO cña Trung Quèc theo 5 nguyªn t¾c c¬ b¶n cña WTO: (1) kh«ng ph©n biÖt ®èi xö (quy chÕ tèi huÖ quèc MFN vµ ®èi xö quèc gia NT), (2) më cöa thÞ tr−êng, (3) minh b¹ch vµ cã kh¶ n¨ng tiªn ®o¸n, (4) kh«ng bãp mÐo th−¬ng m¹i vµ (5) ®èi xö −u ®·i cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. (1) Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö Trung Quèc cam kÕt tu©n thñ theo nguyªn t¾c nµy, tøc lµ ¸p dông MFN vµ NT cho tÊt c¶ c¸c n−íc thµnh viªn cña WTO. §èi víi Trung Quèc, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ thñ tiªu hÖ thèng hai gi¸, xo¸ bá dÇn nh÷ng h¹n chÕ th−¬ng m¹i, vµ ¸p dông c¸c luËt lÖ vµ thñ tôc hµnh chÝnh thèng nhÊt h¬n. - Th−¬ng quyÒn: Theo NghÞ ®Þnh th− gia nhËp WTO, trong vßng 3 n¨m, c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi ®−îc quyÒn nhËp khÈu vµ xuÊt khÈu mäi mÆt hµng, trõ nh÷ng mÆt hµng dµnh riªng cho c¸c doanh nghiÖp ngo¹i th−¬ng Nhµ n−íc (nh− dÇu th« vµ ph©n bãn). Sau 5 n¨m, doanh nghiÖp n−íc ngoµi ®−îc quyÒn xuÊt khÈu, nhËp khÈu vµ ph©n phèi tÊt c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ trªn thÞ tr−êng c¶ n−íc. Xo¸ bá ®éc quyÒn kinh doanh nhËp khÈu cña Nhµ n−íc vÒ n«ng s¶n vµ hµng c«ng nghiÖp. C¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc (DNNN) ph¶i thùc hiÖn mua b¸n chØ dùa trªn c¸c tiªu chÝ th−¬ng m¹i. Ngµy 11/12/2004 lµ thêi ®iÓm c¸c doanh nghiÖp 100% vèn n−íc ngoµi ®−îc tham gia trong lÜnh vùc dÞch vô t¹i thÞ tr−êng Trung Quèc (bao gåm c¸c quyÒn kinh doanh th−¬ng m¹i vµ ph©n phèi). Gi÷a th¸ng 4/2004, Trung Quèc ®· ban hµnh LuËt Ngo¹i th−¬ng söa ®æi (quy ®Þnh vÒ quyÒn kinh doanh) vµ C¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý ®Çu t− n−íc ngoµi trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i (trong lÜnh vùc ph©n phèi dÞch vô). Th¸ng 5/2004, Bé Th−¬ng m¹i Trung Quèc ®· ban hµnh mét b¶n dù th¶o ®Ó lÊy ý kiÕn ®ãng gãp vÒ thùc thi c¸c quy ®Þnh cña LuËt Ngo¹i th−¬ng. Ngµy 1/6/2004, LuËt chÝnh thøc cã hiÖu lùc, sím h¬n thêi h¹n 5 th¸ng. §©y lµ mét b−íc tiÕn ®¸ng kÓ cña Trung Quèc trong nç lùc c¶i c¸ch hÖ thèng luËt ph¸p 5 qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i, t¹o s©n ch¬i b×nh ®¼ng cho c¸c c«ng ty n−íc ngoµi. Tuy nhiªn c¸c c«ng ty n−íc ngoµi vÉn lo ng¹i vÒ ®iÒu kho¶n tù vÖ ®Æc biÖt trong LuËt Ngo¹i th−¬ng míi cña Trung Quèc. ViÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p tù vÖ ®· khiÕn nhiÒu ng−êi nghi ngê vÒ nh÷ng nç lùc thùc hiÖn cam kÕt cña Trung Quèc khi gia nhËp WTO, còng nh− liÖu Trung Quèc cã s½n sµng chÊp nhËn më cöa thÞ tr−êng cho c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô n−íc ngoµi nh− ®· cam kÕt trong hiÖp ®Þnh gia nhËp WTO1. - C¸c biÖn ph¸p ®Çu t− liªn quan tíi th−¬ng m¹i (TRIMs): Trung Quèc cam kÕt lo¹i bá ngay c¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p tr¸i víi quy ®Þnh cña HiÖp ®Þnh TRIMs cña WTO mµ kh«ng yªu cÇu thêi gian ©n h¹n, hay bÊt kú ngo¹i lÖ nµo hoÆc chØ b¶o l−u ë møc ®é tèi thiÓu. Ph¹m vi cam kÕt còng réng h¬n so víi quy ®Þnh cña HiÖp ®Þnh TRIMs. Cô thÓ, Trung Quèc ®· cam kÕt viÖc phª duyÖt ®Çu t− vµ nhËp khÈu kh«ng cßn ph¶i theo c¸c yªu cÇu g©y c¶n trë th−¬ng m¹i nh− c¸c yªu cÇu vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ, c©n ®èi ngo¹i tÖ vµ c¸c yªu cÇu néi ®Þa ho¸. QuyÒn xuÊt khÈu vµo Trung Quèc còng kh«ng cÇn ph¶i kÌm theo ®iÒu kiÖn vÒ ®Çu t−. C¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý ®Çu t− n−íc ngoµi trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i, ban hµnh th¸ng 4/2004 ®· cung cÊp c¸c th«ng tin h−íng dÉn c¸c c«ng ty n−íc ngoµi ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc dÞch vô t¹i thÞ tr−êng Trung Quèc nh− b¸n bu«n, b¸n lÎ, lùa chän ®¹i lý uû th¸c. Trung Quèc ®· xin ý kiÕn ®ãng gãp cña céng ®ång doanh nghiÖp n−íc ngoµi tr−íc khi ban hµnh luËt chÝnh thøc. Tuy nhiªn trong b¶n nµy vÉn ch−a cã quy ®Þnh chi tiÕt c¸ch thøc ®Ó c¸c c«ng ty cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi kÕt hîp viÖc cung cÊp dÞch vô víi c¸c lÜnh vùc kinh doanh hiÖn t¹i. - Më cöa khu vùc dÞch vô: Trung Quèc sÏ më cöa thÞ tr−êng tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc dÞch vô: ph©n phèi, tµi chÝnh, viÔn th«ng, c¸c dÞch vô chuyªn ngµnh, kinh doanh, m¸y tÝnh, dÞch vô phim ¶nh, dÞch vô m«i tr−êng vµ c¸c ngµnh dÞch vô kh¸c. Trong mét sè ngµnh nh− dÞch vô tµi chÝnh, ng©n hµng, b¶o hiÓm v.v. Trung Quèc ®· trë thµnh thµnh viªn duy nhÊt cña WTO cã nh÷ng cam kÕt rµng buéc cô thÓ. Trung Quèc sÏ tham gia vµo c¶ nh÷ng hiÖp ®Þnh dÞch vô míi nhÊt nh− HiÖp ®Þnh ViÔn th«ng c¬ b¶n vµ HiÖp ®Þnh vÒ DÞch vô tµi chÝnh. Doanh nghiÖp n−íc ngoµi ®−îc b¶o ®¶m tham gia c¸c thÞ tr−êng dÞch vô trong n−íc qua quy chÕ cÊp giÊy phÐp tù ®éng vµ minh b¹ch. C«ng ty nµo héi ®ñ c¸c tiªu chuÈn ®· c«ng bè vÒ vèn, kh¶ n¨ng nghiÖp vô v.v. th× ®−¬ng nhiªn ®−îc cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng. Nh÷ng cam kÕt chñ yÕu trong lÜnh vùc dÞch vô cña Trung Quèc tham kh¶o t¹i Phô lôc 1. 1 China’s WTO Implementation: A Three – Year Assessment, U.S. Chamber of Commerce, 2004 6 (2) Më cöa thÞ tr−êng Cam kÕt më cöa thÞ tr−êng cña Trung Quèc ®−îc thÓ hiÖn qua viÖc c¾t gi¶m c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan còng nh− më cöa khu vùc dÞch vô. Trung Quèc cam kÕt më cöa gÇn nh− tÊt c¶ c¸c thÞ tr−êng ngay tõ khi trë thµnh thµnh viªn WTO. Thêi h¹n chãt thùc hiÖn hÇu hÕt c¸c cam kÕt lµ 4 n¨m sau khi Trung Quèc chÝnh thøc gia nhËp WTO (tøc ®Õn hÕt n¨m 2005) vµ nhiÒu cam kÕt hoµn tÊt thùc hiÖn trong vßng 3 n¨m. Cam kÕt cô thÓ nh− sau: - Hµng rµo thuÕ quan: Trung Quèc cam kÕt gi¶m ®¸ng kÓ thuÕ nhËp khÈu tõ lóc gia nhËp cho ®Õn n¨m 2005, ®−a thuÕ suÊt b×nh qu©n gia quyÒn tõ 13,3% n¨m 2001 xuèng cßn 6,8%. Cô thÓ, gi¶m thuÕ suÊt nhËp khÈu b×nh qu©n cña hµng c«ng nghiÖp xuèng cßn 9,4% so víi 15,3% n¨m 2001. §Æc biÖt chÊp nhËn thuÕ suÊt 0% ®èi víi c¸c lo¹i hµng viÔn th«ng vµ tin häc. §èi víi n«ng s¶n, møc gi¶m lµ tõ 22% xuèng 15%, nh−ng ®Æt thuÕ suÊt rÊt thÊp lµ 1% cho c¸c hµng n«ng s¶n chÝnh (trõ dÇu ®Ëu nµnh ®−îc h−ëng thuÕ 9%) cho l−îng n«ng phÈm nhËp khÈu ch−a v−ît qu¸ h¹n ng¹ch thuÕ quan. - H¹n ng¹ch vµ h¹n ng¹ch thuÕ quan (TRQ): §èi víi hµng c«ng nghiÖp, Trung Quèc cam kÕt ®Õn n¨m 2005 sÏ b·i bá hÕt c¸c lo¹i h¹n ng¹ch nhËp khÈu (®Æc biÖt bá ngay h¹n ng¹ch ®èi víi c¸c mÆt hµng nh− m¸y bay, thiÕt bÞ y tÕ, r−îu bia, ph©n bãn, vµ vµi lo¹i hµng kh¸c quan träng kh¸c). Trung Quèc cam kÕt tù do ho¸ viÖc mua nh÷ng lo¹i n«ng s¶n thiÕt yÕu nh− lóa mú, ng«, g¹o, b«ng vµ dÇu ®Ëu t−¬ng qua h×nh thøc h¹n ng¹ch thuÕ quan (TRQ) - cã nghÜa lµ ¸p dông møc thuÕ suÊt rÊt thÊp (1%) cho l−îng nhËp khÈu ch−a v−ît qua h¹n ng¹ch. §Æc biÖt mét phÇn cña h¹n ng¹ch ®−îc giµnh cho c¸c c«ng ty t− nh©n vµ nh÷ng h¹n ng¹ch kh«ng sö dông hÕt sÏ ®−îc t¸i ph©n phèi cho nh÷ng ng−êi sö dông cuèi cïng muèn nhËp khÈu mÆt hµng ®ã (Cam kÕt vÒ TRQ cña Trung Quèc tham kh¶o t¹i Phô lôc 2). Trung Quèc còng cam kÕt lo¹i bá dÇn tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan kh¸c tr¸i víi WTO ®èi víi hÇu hÕt c¸c mÆt hµng kÓ tõ ngµy 1/1/2005. (3) Minh b¹ch vµ cã kh¶ n¨ng tiªn ®o¸n Trung Quèc tu©n thñ theo nguyªn t¾c nµy kh«ng chØ ë viÖc thùc hiÖn nh÷ng luËt vµ quy ®Þnh chung cña WTO vÒ minh b¹ch nh− c«ng bè vµ th«ng b¸o c¸c luËt vµ chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i mµ cßn th«ng qua mét sè cam kÕt cô thÓ. Trung Quèc cam kÕt ¸p dông mét thÓ chÕ th−¬ng m¹i nhÊt qu¸n, bé m¸y t− ph¸p ®éc lËp, vµ x©y dùng mét c¬ chÕ ®Ó c¸c bªn cã thÓ ph¶n ¸nh nh÷ng vÊn ®Ò vÒ b¶o hé t¹i ®Þa ph−¬ng lªn chÝnh quyÒn trung −¬ng. Ngoµi ra, Trung Quèc còng rµng buéc toµn bé biÓu thuÕ quan víi hÇu hÕt c¸c møc thuÕ rµng buéc thÊp h¬n t¹i thêi ®iÓm cam kÕt; vµ n©ng cao h¬n tÝnh dÔ tiªn ®o¸n b»ng viÖc cam kÕt kh«ng t¨ng thuÕ suÊt. Trung Quèc còng t¨ng h¬n møc ®é minh b¹ch th«ng qua cam kÕt xo¸ bá dÇn nh÷ng h¹n chÕ vÒ th−¬ng quyÒn ®èi víi tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm, lo¹i trõ c¸c 7 hµng ho¸ n»m trong danh môc th−¬ng m¹i Nhµ n−íc vµ cho phÐp c¸c nhµ cung cÊp trong n−íc vµ n−íc ngoµi tham gia vµo c¸c dÞch vô ph©n phèi vµ b¸n lÎ. Trung Quèc còng cam kÕt tu©n thñ c¸c HiÖp ®Þnh ®ang cã hiÖu lùc cña WTO nh− HiÖp ®Þnh vÒ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i, c¸c hµng rµo kü thuËt ®èi víi th−¬ng m¹i vµ c¸c biÖn ph¸p ®Çu t− liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i. Trong kho¶ng thêi gian 3 n¨m sau khi gia nhËp WTO, Trung Quèc ®· cã nhiÒu ®éng th¸i tÝch cùc nç lùc c¶i c¸ch bé m¸y hµnh chÝnh luËt ph¸p t¹o thuËn lîi cho qu¸ tr×nh tù do ho¸ th−¬ng m¹i. Th¸ng 11/2003, Bé Th−¬ng m¹i Trung Quèc ®· ban hµnh Quy ®Þnh t¹m thêi vÒ minh b¹ch ho¸ trong qu¶n lý th−¬ng m¹i. TiÕp ®ã, tr−íc khi cho ra v¨n b¶n chÝnh thøc LuËt Ngo¹i th−¬ng söa ®æi vµo th¸ng 3/2004, Bé ®· ph¸t hµnh c«ng khai b¶n dù th¶o ®Ó xin ý kiÕn ®ãng gãp tõ c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi cã liªn quan. Cuèi n¨m 2003, Bé Th−¬ng m¹i Trung Quèc tiÕn hµnh lÊy ý kiÕn ®ãng gãp ®èi víi Quy ®Þnh qu¶n lý ®Çu t− n−íc ngoµi trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i. Dù th¶o lÇn nµy ®· cã nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n theo h−íng phï hîp víi nh÷ng cam kÕt cña Trung Quèc trong lÜnh vùc dÞch vô ph©n phèi. Sau khi nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c bªn n−íc ngoµi cã liªn quan, Bé Th−¬ng m¹i Trung Quèc ®· söa ®æi kh¸ nhiÒu nh÷ng ®iÒu kho¶n bÊt hîp lý tõ b¶n dù th¶o. Ngay khi chÝnh thøc gia nhËp WTO, Trung Quèc ®· trë thµnh quan s¸t viªn cña HiÖp ®Þnh vÒ chi tiªu ChÝnh phñ cña WTO, ®ång thêi cam kÕt sÏ tham gia ®µm ph¸n gia nhËp HiÖp ®Þnh nµy sím nhÊt cã thÓ. ViÖc Trung Quèc lÇn ®Çu tiªn ban hµnh LuËt chi tiªu ChÝnh phñ håi cuèi n¨m 2002 nh»m t¨ng c−êng tÝnh minh b¹ch, xo¸ bá n¹n tham nhòng vµ thñ tiªu c¸c hµng rµo b¶o hé trong n−íc ®· ®¸nh dÊu b−íc tiÕn m¹nh mÏ trong lÜnh vùc nµy2. (4) Kh«ng bãp mÐo th−¬ng m¹i Nguyªn t¾c cña WTO vÒ kh«ng bãp mÐo th−¬ng m¹i bao gåm nh÷ng nguyªn t¾c chung trong c¸c lÜnh vùc nh− c¸c biÖn ph¸p trî cÊp vµ ®èi kh¸ng, chèng b¸n ph¸ gi¸ vµ tù vÖ. Trung Quèc ®· ®−a ra nh÷ng cam kÕt m¹nh h¬n møc yªu cÇu ®èi víi c¸c n−íc ®· lµ thµnh viªn WTO. VÝ dô, Trung Quèc cam kÕt b·i bá hÕt c¸c h×nh thøc hç trî xuÊt khÈu kh«ng phï hîp víi luËt lÖ WTO. Trung Quèc cam kÕt giíi h¹n viÖc trî cÊp n«ng nghiÖp d−íi møc 8,5% s¶n l−îng n«ng nghiÖp, so víi møc 3,5% hiÖn hµnh vµ møc 10% ¸p dông cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c. Tuy nhiªn, nh÷ng nh−îng bé nµy cã thÓ ®Æt ra mét tiÒn lÖ lµm khã kh¨n h¬n cho nh÷ng n−íc ®ang ®µm ph¸n gia nhËp WTO. - QuyÒn tù vÖ (safeguards): Trung Quèc cho phÐp c¸c n−íc thµnh viªn kh¸c sö dông c¸c ®iÒu kho¶n tù vÖ mét c¸ch t−¬ng ®èi réng r·i (vÝ dô theo tiªu chuÈn “g©y x¸o trén thÞ tr−êng” chø kh«ng ph¶i tiªu chuÈn “g©y thiÖt h¹i nghiªm träng” nh− ®iÒu kho¶n th«ng th−êng cña WTO) trong mét thêi gian dµi (12 n¨m) ®Ó h¹n chÕ hµng nhËp tõ Trung Quèc, nÕu nh− hµng nhËp nµy g©y 2 China’s WTO Implementation: A Three – Year Assessment, U.S. Chamber of Commerce, 2004 8 thiÖt h¹i nghiªm träng cho ngµnh s¶n xuÊt trong n−íc. Trung Quèc còng cam kÕt dµnh cho c¸c n−íc tiÕp tôc h−ëng quyÒn tù vÖ ®Æc biÖt trong l·nh vùc dÖt may cho ®Õn cuèi n¨m 2008, thay v× 2004 nh− c¸c n−íc kh¸c. - Chèng b¸n ph¸ gi¸ (anti-dumping) vµ thuÕ ®èi kh¸ng (countervailing taxes): c¸c n−íc kh¸c ®−îc tiÕp tôc ®¸nh gi¸ viÖc b¸n ph¸ gi¸ theo tiªu chuÈn “Trung Quèc lµ mét nÒn kinh tÕ phi thÞ tr−êng” trong vßng 15 n¨m sau khi gia nhËp. (5) §èi xö −u ®∙i cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn WTO ®−a ra nh÷ng quy ®Þnh vÒ ®èi xö ®Æc biÖt vµ kh¸c biÖt (S&D) cho c¸c n−íc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn thµnh viªn. §iÒu kho¶n t¹o thuËn lîi (Enabling Clause) cho phÐp c¸c n−íc ph¸t triÓn thµnh viªn tho¸t ra khái ®iÒu kho¶n MFN vµ giµnh cho c¸c n−íc kÐm vµ ®ang ph¸t triÓn ®èi xö S&D. Vµo giai ®o¹n ®Çu ®µm ph¸n gia nhËp, Trung Quèc ®· bÞ Ðp buéc ®µm ph¸n víi t− c¸ch lµ mét n−íc ph¸t triÓn. Lý do lµ mÆc dï Trung Quèc cã thu nhËp trªn ®Çu ng−êi thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c mµ WTO xÕp lo¹i lµ ®ang ph¸t triÓn nh−ng quy m« vµ thµnh tùu vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña Trung Quèc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· khiÕn c¸c n−íc ph¸t triÓn e ng¹i khi chÊp nhËn cho n−íc nµy chÕ ®é giµnh cho n−íc ®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn sau ®ã Trung Quèc ®· thµnh c«ng chuyÓn ®−îc vÞ thÕ ®µm ph¸n. §iÒu nµy gióp Trung Quèc kh«ng bÞ “thua thiÖt” nhiÒu trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n vµ ®−îc h−ëng nh÷ng −u ®·i vµ nh©n nh−îng nhÊt ®Þnh giµnh cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn thµnh viªn. Cô thÓ, Trung Quèc ®−îc h−ëng ©n h¹n thùc hiÖn c¸c cam kÕt trong WTO nh− dì bá dÇn h¹n ng¹ch vµ giÊy phÐp, vµ tù do ho¸ dÇn viÖc cho phÐp c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi tham gia vµo thÞ tr−êng. Ngoµi ra Trung Quèc cßn ®−îc h−ëng thuÕ suÊt GSP cña mét sè n−íc, gióp Trung Quèc t¨ng ®−îc kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña mét sè mÆt hµng trªn thÞ tr−êng thÕ giíi, ®Æc biÖt so víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm t−¬ng ®ång. XÐt trªn tiÒm n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ Trung Quèc th× Trung Quèc kh«ng cÇn thiÕt cã sù ®èi xö −u ®·i vÒ mÆt thuÕ quan mµ cÇn ®−îc gi¶m bít nh÷ng rµo c¶n phi thuÕ quan cña c¸c n−íc ph¸t triÓn. Trung Quèc chØ cã thÓ ®¹t ®−îc ®iÒu nµy qua c¶i c¸ch th−¬ng m¹i ®a ph−¬ng nh»m gi¶m c¸c rµo c¶n phi thuÕ ë c¸c n−íc ph¸t triÓn ®èi víi c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp nhÑ sö dông nhiÒu lao ®éng nh− dÖt may vµ giµy dÐp. §Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ¶nh h−ëng cña c¸c cam kÕt nµy, cã thÓ so s¸nh nh÷ng cam kÕt cña Trung Quèc khi gia nhËp WTO víi nh÷ng cam kÕt cña ViÖt Nam trong HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i ViÖt Nam – Hoa Kú. 9 B¶ng 1.1. So s¸nh cam kÕt WTO cña Trung Quèc víi cam kÕt trong HiÖp ®Þnh Th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Hoa Kú3 Ph¹m vi cam kÕt Ngµy hiÖu lùc/gia nhËp ThuÕ quan Trung b×nh gi¶n ®¬n thuÕ suÊt rµng buéc trong n«ng nghiÖp (%) Tû lÖ dßng thuÕ n«ng s¶n cã rµng buéc (%) Tû lÖ rµng buéc thuÕ suÊt ë møc 0% Trung b×nh gi¶n ®¬n thuÕ suÊt rµng buéc phi n«ng nghiÖp (%) Tû lÖ dßng thuÕ phi n«ng s¶n cã rµng buéc (%) Tû lÖ rµng buéc thuÕ suÊt ë møc 0% Tham gia s¸ng kiÕn “0% ®æi 0%” Tham gia HiÖp ®Þnh c«ng nghÖ th«ng tin (ITA) Tham gia HiÖp ®Þnh vÒ ho¸ chÊt Tham gia HiÖp ®Þnh vÒ d−îc phÈm §−a dÇn vµo cam kÕt th−¬ng quyÒn5 Trî cÊp xuÊt khÈu trong n«ng nghiÖp Giai ®o¹n chuyÓn tiÕp ®èi víi TRIMs Giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cho HiÖp ®Þnh trÞ gi¸ h¶i quan Giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cho HiÖp ®Þnh c¸c rµo c¶n kü thuËt ®èi víi th−¬ng m¹i (TBT) Giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cho HiÖp ®Þnh kiÓm dÞch ®éng thùc vËt (SPS) Giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cña TRIPS VN-HK WTO TQ 12/2001 23,61 15 3,3 (trªn tæng cam kÕt thuÕ)2 0 22,863 100 0,76 (trªn tæng cam kÕt thuÕ)4 0 Cã6 - 100 Cã, ®èi víi mét sè8 2 n¨m sau khi HiÖp ®Þnh cã hiÖu lùc Kh«ng9 7,1 8,9 8,8 Cã Mét sè Kh«ng Cã7 Kh«ng duy tr× Kh«ng Kh«ng Kh«ng10 Kh«ng11 Kh«ng Cã12 Kh«ng Nguån: US-Vietnam Trade Council 1: Møc thuÕ suÊt trung b×nh - ®¹i diÖn cho 212 trong sè 261 dßng thuÕ 8 ch÷ sè cã rµng buéc - ®−îc ¸p dông sau ba n¨m HiÖp ®Þnh cã hiÖu lùc. 2: 212 trong sè 261 dßng thuÕ cã rµng buéc trong H§TM lµ n«ng s¶n, chiÕm 3,3% trong tæng sè 6400 dßng thuÕ trong cam kÕt thuÕ quan cña ViÖt Nam. 3: §©y lµ thuÕ suÊt trung b×nh gi¶n ®¬n cho c¶ n«ng s¶n vµ hµng phi n«ng s¶n 3 Kh«ng bao gåm phÇn so s¸nh c¸c cam kÕt vÒ dÞch vô 10 4: 49 trong sè 261 dßng thuÕ rµng buéc trong H§TM lµ hµng phi n«ng s¶n, chiÕm 0,76% trong tæng sè 6400 dßng thuÕ trong cam kÕt thuÕ quan cña ViÖt Nam. 5: QuyÒn kinh doanh th−¬ng m¹i lµ quyÒn tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu 6: HiÖp ®Þnh Th−¬ng m¹i ViÖt Mü, Ch−¬ng I, ®iÒu 2.7 cã lé tr×nh ®−a vµo cam kÕt quyÒn kinh doanh. QuyÒn kinh doanh ®èi víi doanh nghiÖp trong n−íc cã hiÖu lùc kÓ tõ ngµy HiÖp ®Þnh cã hiÖu lùc. C¸c rµo c¶n ®èi víi quyÒn kinh doanh (vÝ dô h¹n chÕ quyÒn tham gia së h÷u vµ vèn cæ phÇn ®èi víi ®èi t¸c n−íc ngoµi) sÏ dÇn ®−îc dì bá trong vßng 3 hoÆc 7 n¨m. 7: Trung Quèc ®ång ý thñ tiªu hÇu hÕt c¸c rµo c¶n ®èi víi quyÒn kinh doanh th−¬ng m¹i ngay khi gia nhËp nh−ng b¶o l−u h¹n chÕ quyÒn tham gia së h÷u vµ vèn cæ phÇn ®èi víi ®èi t¸c n−íc ngoµi trong vßng 3 n¨m. 8: Theo H§TM, ViÖt Nam cã giai ®o¹n chuyÓn tiÕp 5 n¨m ®Ó dì bá toµn bé c¸c TRIMs, tuy nhiªn c¸c yªu cÇu vÒ c©n ®èi xuÊt nhËp khÈu vµ c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý ngo¹i hèi (ph¶i ®−îc thñ tiªu ngay khi HiÖp ®Þnh cã hiÖu lùc) 9: H§TM, Ch−¬ng I, ®iÒu 2(6)(B) bao hµm nh÷ng nghÜa vô chÝnh cña HiÖp ®Þnh TBT cña WTO. Nh÷ng nghÜa vô nµy cã hiÖu lùc ngay khi H§TM cã hiÖu lùc. HiÖp ®Þnh TBT cña WTO cã nh÷ng nghÜa vô bæ sung so víi H§TM ViÖt Mü. 10: Trung Quèc thùc hiÖn tÊt c¶ c¸c nghÜa vô TBT ngay khi gia nhËp tuy nhiªn vÉn duy tr× mét sè ©n h¹n liªn quan ®Õn c¬ quan ®¸nh gi¸ møc ®é phï hîp. 1.2. C¸c lîi Ých cña viÖc tham gia WTO ®èi víi Trung Quèc C¸c nghiªn cøu gÇn ®©y vÒ t¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO ®èi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña n−íc nµy ®Òu hÕt søc kh¶ quan, ®Æc biÖt lµ vÒ triÓn väng trong dµi h¹n. Trong nöa thËp niªn trë l¹i ®©y, dï t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu cã giao ®éng nh−ng t¨ng tr−ëng GDP thùc tÕ cña Trung Quèc lu«n æn ®Þnh ë møc 7- 8%. Trung t©m nghiªn cøu ph¸t triÓn cña Héi ®ång nhµ n−íc Trung Quèc −íc tÝnh viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO sÏ t¨ng tèc ®é t¨ng tr−ëng GDP cña Trung Quèc trung b×nh 0,5% n¨m4. Uû ban Th−¬ng m¹i Quèc tÕ Hoa Kú −íc tÝnh t¨ng tr−ëng GDP thùc tÕ cña Trung Quèc n¨m 2010 sÏ cao h¬n 4% møc hiÖn nay. ViÖc Trung Quèc trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña WTO ®ßi hái Trung Quèc ph¶i chuyÓn sang mét giai ®o¹n c¶i c¸ch vµ më cöa míi, tøc lµ tõ tù do ho¸ cã chän läc sang tù do ho¸ toµn diÖn, tõ tù do ho¸ ®¬n ph−¬ng sang tù do ho¸ dùa trªn luËt lÖ cña WTO. Trung Quèc sÏ ph¶i tù do ho¸ nhiÒu h¬n c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, ph−¬ng thøc vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh. §iÒu nµy sÏ t¹o ra nh÷ng t¸c ®éng n¨ng ®éng ®Õn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong n−íc, thóc ®Èy t¨ng tr−ëng n¨ng suÊt vµ lµm t¨ng tæng n¨ng suÊt c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (TFP). Nh÷ng t¸c ®éng nµy th«ng qua mét lo¹t c¸c kªnh bao gåm liªn doanh víi n−íc 4 Mét nghiªn cøu kh¸c dùa trªn ph©n tÝch m« h×nh c©n b»ng chung n¨ng ®éng (DGE, cña Li Shangtong vµ Zhai Fan, Trung t©m nghiªn cøu ph¸t triÓn, B¾c Kinh, 2000, Impact of WTO Accession on China’s Economy, chØ tÝnh ®Õn t¸c ®éng cña viÖc Trung Quèc gi¶m thuÕ quan cho thÊy GDP sÏ t¨ng lªn 1% n¨m vµ xuÊt khÈu t¨ng 24%, nhËp khÈu t¨ng 18%. 11