Tài liệu Tác động của các nhân tố cấu thành hệ thống kiểm soát nội bộ đến hiệu quả hoạt động của tập đoàn điện lực việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ---------- VÕ THU PHỤNG TÁC ĐỘNG CỦA CÁC NHÂN TỐ CẤU THÀNH HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA TẬP ĐOÀN ĐIỆN LỰC VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ---------- VÕ THU PHỤNG TÁC ĐỘNG CỦA CÁC NHÂN TỐ CẤU THÀNH HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA TẬP ĐOÀN ĐIỆN LỰC VIỆT NAM Chuyên ngành Kế toán Mã số: 62.34.03.01 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. TRẦN THỊ GIANG TÂN Tp. Hồ Chí Minh –Năm 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào. VÕ THU PHỤNG LỜI CẢM ƠN Tôi đã viết luận án này trong suốt 5 năm, đó là một thời gian tương đối dài với bao niềm vui và thử thách đối với tôi, luận án này đã không thể hoàn thành nếu thiếu sự động viên, hướng dẫn và hỗ trợ của người thân, cá nhân và tổ chức. Trước tiên, tôi xin chân thành cảm ơn tập thể quý Thầy Cô thuộc Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh. Từ năm đầu nhập môn với ‘Phương pháp nghiên cứu khoa học’ của Thầy Nguyễn Đình Thọ, ‘Anh văn’ với Thầy Võ Đình Phước, đặc biệt là Thầy Võ Văn Nhị cùng các Thầy Cô Khoa Kế toán - Kiểm toán đã tận tình giảng dạy hướng dẫn tôi hoàn thành các học phần thuộc chương trình đào tạo tiến sĩ của nhà trường. Qua đó, đã giúp tôi có những kiến thức, những kinh nghiệm cần thiết để thực hiện luận án này. Đồng thời, tôi cảm ơn Viện đào tạo Sau đại học đã hỗ trợ tạo điều kiện tốt cho tôi thực hiện chương trình nghiên cứu sinh. Kế đến, tôi xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc đến Cô Trần Thị Giang Tân, người hướng dẫn khoa học của tôi và Thầy Vũ Hữu Đức. Trong suốt 5 năm qua, Thầy Cô đã tận tình động viên tôi đi qua từng khó khăn trong quá trình thực hiện luận án. Những nhận xét, đánh giá của Thầy Cô, đặc biệt là những gợi ý về hướng giải quyết vấn đề của luận án hết sức quý báu đối với tôi. Luận án này cũng không thể hoàn thành nếu thiếu sự giúp đỡ của Chủ tịch kiêm Tổng giám đốc Nguyễn Thành Duy cùng tập thể lãnh đạo và các đồng nghiệp thuộc Tổng công ty Điện lực miền Nam, Tổng công ty Điện lực TP.HCM, Tổng công ty miền Bắc, Tổng công ty miền Trung và cơ quan chủ quản EVN đã luôn hỗ trợ và tạo điều kiện cho tôi hoàn thành luận án. Cuối cùng, tôi luôn biết ơn người mẹ quá cố của tôi, người đã sinh thành dưỡng dục tôi, luôn mong ước tôi tiếp tục con đường học vấn và tất cả những người thân của tôi đã luôn bên cạnh tôi trong những năm tháng tôi viết luận án này. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục viết tắt Danh mục bảng biểu Danh mục hình vẽ PHẦN MỞ ĐẦU 1. Vấn đề nghiên cứu ............................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu .......................................................................................... 3 3. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...................................................................... 4 5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 4 6. Đóng góp mới của luận án ................................................................................. 5 7. Cấu trúc luận án ................................................................................................. 7 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƢỚC LIÊN QUAN ĐẾN CÁC NHÂN TỐ CỦA KIỂM SOÁT NỘI BỘ ẢNH HƢỞNG ĐẾN TÍNH HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA ĐƠN VỊ 1.1 Các nghiên cứu trƣớc liên quan đến các nhân tố của kiểm soát nội bộ ảnh hƣởng đến tính hiệu quả hoạt động của đơn vị ................................................... 9 1.1.1 Các nghiên cứu trên thế giới ........................................................................... 9 1.1.1.1 Nghiên cứu ảnh hưởng của kiểm soát nội bộ đến hiệu quả hoạt động ............................................................................................................ 9 1.1.1.2 Nghiên cứu tác động của từng nhân tố ảnh hưởng đến tính hữu hiệu và hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ và ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của đơn vị ...................................................................................... 13 1.1.1.3 Nghiên cứu về đặc điểm chung của các doanh nghiệp có hệ thống kiểm soát nội bộ yếu kém ............................................................................. 15 1.1.1.4 Ảnh hưởng của hệ thống kiểm soát nội bộ đến giá trị doanh nghiệp 17 1.1.1.5 Các nghiên cứu liên quan đến cách thức đánh giá kiểm soát nội bộ . 18 1.1.2 Các nghiên cứu ở Việt Nam liên quan đến kiểm soát nội bộ ........................ 19 1.2 Các báo cáo về kiểm soát nội bộ của các quốc gia trên thế giới ....................... 20 12.1 Báo cáo COSO và báo cáo COSO trong lĩnh vực công ................................. 20 1.2.1.1 Báo cáo COSO ................................................................................ 21 1.2.1.2 Báo cáo COSO vận dụng trong lĩnh vực công .................................. 22 1.2.2 Báo cáo Turnbull 1999 ................................................................................. 24 1.2.3 Báo cáo COCO (criteria of Control committee) của Canada ....................... 25 1.2.4 Tiêu chuẩn MBNQA (The Malcoln Baldrige National Quality ward) ........ 26 1.3 Kết quả đạt đƣợc và những vấn đề tiếp tục nghiên cứu ................................... 28 1.3.1 Kết quả đạt được ............................................................................................ 28 13.2 Các vấn đề tiếp tục nghiên cứu ...................................................................... 29 CHƢƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT 2.1 Tổng quan về kiểm soát nội bộ .................................................................. 30 2.1.1 Lịch sử ra đời và phát triển của kiểm soát nội bộ ....................................... 30 2.1.2 Các khái niệm ............................................................................................. 31 2.1.2.1 Kiểm soát nội bộ ............................................................................ 31 2.1.2.2 Hiệu quả hoạt động ......................................................................... 34 2.1.3 Báo cáo COSO 2013 ................................................................................... 36 2.1.3.1 Khuôn mẫu kiểm soát nội bộ theo báo cáo COSO 2013 ............... 37 2.1.3.2 Công cụ đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ theo báo cáo COSO 2013 ................................................................................................ 39 2.2 Lý thuyết nền tảng về kiểm soát nội bộ và hệ thống kiểm soát nội bộ .. 39 2.2.1 Lý thuyết Chaos .......................................................................................... 39 2.2.2 Lý thuyết ủy nhiệm ..................................................................................... 40 2.2.3 Lý thuyết quyền biến................................................................................... 41 2.2.4 Lý thuyết doanh nghiệp............................................................................... 41 2.2.5 Lý thuyết các bên có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan ................................ 42 2.3 Tổng quan về doanh nghiệp nhà nƣớc...................................................... 44 2.3.1 Đặc điểm DNNN Việt Nam ............................................................... 45 2.3.2 Đặc điểm doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực công ích Hoa Kỳ ....................................................................................................... 47 2.3.3 Đặc điểm DNNN Trung Quốc và hiệu quả hoạt động tại các DNNN Trung Quốc......................................................................................... 48 2.3.4 Thực trạng về hiệu quả hoạt động của DNNN Việt Nam .................. 49 CHƢƠNG 3 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 3.1 Phƣơng pháp nghiên cứu và thu thập dữ liệu..................................................... 53 3.1.1 Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 53 3.1.2 Nguồn dữ liệu và phương pháp thu thập dữ liệu ........................................... 55 3.1.2.1 Nguồn dữ liệu ................................................................................... 55 3.1.2.2 Phương pháp thu thập dữ liệu........................................................... 56 3.2 Quy trình phân tích dữ liệu .................................................................................. 56 3.2.1 Quy trình phân tích dữ liệu định tính ............................................................. 56 3.2.2 Quy trình phân tích dữ liệu định lượng ......................................................... 57 3.3 Quy trình nghiên cứu và mô hình nghiên cứu lý thuyết .................................... 61 3.3.1 Quy trình nghiên cứu ..................................................................................... 61 3.3.2 Mô hình nghiên cứu lý thuyết ........................................................................ 63 CHƢƠNG 4 PHÂN TÍCH VÀ THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 4.1 Thực trạng về hiệu quả hoạt động và về kiểm soát nội bộ của Tập đoàn Điện lực Việt Nam.............................................................................. 67 4.1.1 Giới thiệu về EVN ............................................................................... 67 4.1.2 Thực trạng về hiệu quả của hoạt động EVN ................................................ 68 4.1.2.1 Hiệu quả kinh doanh của EVN .......................................................... 69 4.1.2.2 Hiệu quả xã hội từ hoạt động của EVN............................................. 70 4.1.3 Thực trạng về kiểm soát nội bộ của EVN ................................................... 71 4.1.3.1 Môi trường kiểm soát ..................................................................... 72 4.1.3.2 Đánh giá rủi ro ................................................................................ 75 4.1.3.3 Hoạt động kiểm soát ...................................................................... 79 4.1.3.4 Thông tin và truyền thông ............................................................. 80 4.1.3.5 Giám sát ......................................................................................... 82 4.2 Khám phá các nhân tố thuộc kiểm soát nội bộ ảnh hƣởng đến hiệu quả hoạt động của EVN ............................................................................................... 83 4.2.1 Nghiên cứu tài liệu và phỏng vấn ................................................................ 83 4.2.2 Thảo luận kết quả nghiên cứu (định tính).................................................... 88 4.2.3 Kết quả khảo sát và thảo luận các phát hiện trong nghiên cứu định lượng . 96 4.2.3.1 Kết quả thống kê đo lường các nhân tố tác động ........................... 96 4.2.3.2 Đánh giá độ tin cậy của thang đo (khảo sát sơ bộ) ......................... 99 4.2.3.2.1 Đánh giá độ tin cậy của thang đo ................................... 99 4.2.3.2.2 Phân tích EFA .............................................................. 105 4.2.3.3 Nghiên cứu chính thức định lượng ............................................... 110 4.2.3.3.1 Kiểm định giả thuyết về sự phù hợp của mô hình ....... 112 4.2.3.3.2 Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến hiệu quả hoạt động của EVN .............................................................. 121 CHƢƠNG 5 KẾT LUẬN VÀ ĐỊNH HƢỚNG HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ NHẰM NÂNG CAO TÍNH HIỆU QUẢ TRONG HOẠT ĐỘNG CỦA EVN 5.1 Kết quả chính và ý nghĩa của nghiên cứu ........................................................ 125 5.1.1 Tóm tắt kết quả nghiên cứu ........................................................................ 125 5.1.2 Ý nghĩa của nghiên cứu ............................................................................. 129 5.2 Đề xuất quan điểm và định hƣớng hoàn thiện các nhân tố của hệ thống kiểm soát nội bộ ảnh hƣởng đến hiệu quả hoạt động của EVN ...................... 130 5.2.1 Quan điểm hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ ...................................... 130 5.2.2 Định hướng hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của EVN .............................................................................. 132 5.2.2.1 Định hướng hoàn thiện môi trường kiểm soát .............................. 132 5.2.2.2 Định hướng hoàn thiện cơ chế đánh giá và đối phó rủi ro ........... 135 5.2.2.3 Định hướng về hoạt động kiểm soát ............................................. 136 5.2.2.4 Định hướng về thông tin và truyền thông ..................................... 137 5.2.2.5 Định hướng cho hoạt động giám sát ............................................. 138 5.3 Hạn chế và hƣớng nghiên cứu tiếp theo ........................................................... 138 5.4 Kết luận................................................................................................................ 138 Danh mục công trình của tác giả Tài liệu tham khảo Phụ lục DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BẰNG TIẾNG VIỆT Chữ viết tắt Tiếng Việt BCTC Báo cáo tài chính ĐGRR Đánh giá rủi ro DNNN Doanh nghiệp nhà nước ERP Hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp EVN Tập đoàn Điện lực Việt Nam _Vietnam Electricity EVN CPC Tổng công ty Điện lực miền Trung EVN HCMPC Tổng công ty Điện lực thành phố Hồ Chí Minh EVN NPC Tổng công ty Điện lực miền Bắc EVN SPC Tổng công ty Điện lực miền Nam GS Giám sát HĐKS Hoạt động kiểm soát HĐQT Hội đồng quản trị HĐTV Hội đồng thành viên KSNB Kiểm soát nội bộ KTV Kiểm toán viên MTKT Môi trường kiểm soát QTRR Quản trị rủi ro TCTNN Tổng công ty nhà nước TĐKTNN Tập đoàn kinh tế nhà nước TTTT Thông tin truyền thông VTTB Vật tư thiết bị DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BẰNG TIẾNG ANH Chữ viết tắt Tiếng Anh CFA Confirmatory Factor Analysis CICA Canadian Institute of Chartered Accountants COCO Criteria of Control committee COSO The National Commission on Fraudulent Financial Reporting hay còn gọi là Treadway Commission CPC Communist Party of China CSRC China Securities Regulatory Commission EFA Exploratory Factor Analysis FED Federal Reserve System FEI Financial Executives Institute ICE Internal Control Evaluation IIA Institute of Internal Auditors IMA Institute of Management Accountants INTOSAI International Organization of Supreme Audit Institutions IPO Initial Public Offering MBNQA The Malcoln Baldrige National Quality ward NIST The National Institute of Standards and Technology OPEC Organization of Petroleum Exporting Countries P.E.S.T Political.Economis. Sociocultrural.Technological ROA Return on total assets ROE Return on common equyty ROS Return on sales SASAC SEC State-owned Assets Supervision and Administration Commission of the State Council U.S. Securities and Exchange Commission Chữ viết tắt Tiếng Anh VAFI Vietnam Association of Financial Investors VIF Variance Inflation Factor DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1 Bảng mô tả các biến đo lường được sử dụng trong nghiên cứu................... 65 Bảng 4.1 Phân tích BCTC tại EVN qua 6 năm (2009-2014) ...................................... 69 Bảng 4.2 Kết quả khảo sát về MTKS tại Tập đoàn Điện lực Việt Nam...................... 72 Bảng 4.3 Kết quả khảo sát việc đánh giá rủi ro tại EVN ............................................. 76 Bảng 4.4 Kết quả khảo sát hoạt động kiểm soát tại EVN ........................................... 79 Bảng 4.5 Kết quả khảo sát hoạt động thông tin & truyền thông tại EVN ................... 80 Bảng 4.6 Kết quả khảo sát hoạt động giám sát tại EVN ............................................. 82 Bảng 4.7 Các biến phát hiện từ phân tích tài liệu, BCTC, phỏng vấn sâu chuyên gia ...................................................................................................................... 87 Bảng 4.8 Tổng hợp các biến quan sát thuộc môi trường kiểm soát ............................ 89 Bảng 4.9 Tổng hợp các biến quan sát thuộc hoạt động đánh giá rủi ro ...................... 91 Bảng 4.10 Tổng hợp các biến quan sát thuộc hoạt động kiểm soát............................. 92 Bảng 4.11 Tổng hợp các biến quan sát thuộc Thông tin và truyền thông ................... 93 Bảng 4.12 Tổng hợp các biến quan sát thuộc hoạt động giám sát............................... 94 Bảng 4.13 Đo lường hiệu quả hoạt động tại EVN ....................................................... 94 Bảng 4.14 Tổng hợp các biến đo lường từ nghiên cứu định tính ................................ 96 Bảng 4.15 Thang đo các nhân tố thuộc hệ thống kiểm soát nội bộ có ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động tại EVN .................................................................................. 96 Bảng 4.16 Đặc điểm mẫu khảo sát sơ bộ ..................................................................... 99 Bảng 4.17 Bảng tổng hợp kết quả kiểm định Cronbach’s Alpha để đánh giá chất lượng thang đo ........................................................................................................... 101 Bảng 4.18 Kết quả phân tích EFA ............................................................................ 107 Bảng 4.19 Bảng tổng hợp các nhân tố tham gia vào nghiên cứu định lượng chính thức .................................................................................................................... 111 Bảng 4.20 Đặc điểm mẫu khảo sát chính thức .......................................................... 111 Bảng 4.21 Kết quả tương quan (MTKS) ................................................................... 113 Bảng 4.22 Kết quả tương quan (ĐGRR) ................................................................... 114 Bảng 4.23 Kết quả tương quan (HĐKS).................................................................... 114 Bảng 4.24 Kết quả tương quan (TTTT) ..................................................................... 114 Bảng 4.25 Kết quả tương quan (GS) ......................................................................... 115 Bảng 4.26 Kết quả thống kê ...................................................................................... 115 Bảng 4.27 Tổng kết mô hình ..................................................................................... 116 Bảng 4.28 Bảng phân tích ANOVAa ......................................................................... 116 Bảng 4.29 Bảng tổng kết các trọng số hồi quy .......................................................... 117 Bảng 4.30 Bảng kết quả kiểm định Spearman........................................................... 119 Bảng 4.31 Các giá trị Eigenvalues ............................................................................. 120 Bảng 4.32 Bảng phân tích Wilks' Lambda ................................................................ 120 Bảng 4.33 Bảng đánh giá khả năng phân biệt của hàm Standardized Canonical Discriminant Function Coefficients ........................................................................... 120 Bảng 4.34 Ký hiệu và ý nghĩa các biến độc lập trong mô hình hồi quy.................... 121 Bảng 4.35 Bảng phân tích ANOVAa ......................................................................... 122 Bảng 4.36 Bảng tổng kết các trọng số hồi quy .......................................................... 122 DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 2.1 Tam giác Sierpinski........................................................................................ 33 Mô hình 2.1 FIVE FORCES và PEST .......................................................................... 43 Sơ đồ 3.1 Quy trình nghiên cứu ảnh hưởng các nhân tố thuộc hệ thống kiểm soát nội bộ đến tính hiệu quả hoạt động của EVN ............................................................... 62 Mô hình 3.1 Mô hình nghiên cứu lý thuyết .................................................................. 64 Mô hình 4.1 Mô hình nghiên cứu đề xuất của luận án ................................................ 95 Mô hình 4.2 Mô hình nghiên cứu của luận án ............................................................ 110 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Vấn đề nghiên cứu Mọi tổ chức không kể quy mô, không kể lĩnh vực hoạt động, để tồn tại và phát triển luôn phải xác định mục tiêu và thiết lập các biện pháp để đạt được mục tiêu. Ba mục tiêu chính mà một tổ chức cần đạt được, đó là: tính hữu hiệu và hiệu quả của hoạt động, báo cáo tài chính đáng tin cậy, tuân thủ pháp luật và các quy định. Một tổ chức luôn gồm nhiều bộ phận, quá trình hoạt động của tổ chức cũng chính là quá trình gắn kết tất cả các bộ phận thành một khối thống nhất để thực hiện mục tiêu chung cho toàn đơn vị cũng như mục tiêu cụ thể cho từng hoạt động, từng bộ phận. Trong quá trình hoạt động, luôn tiềm ẩn rủi ro có những yếu kém hoặc sai phạm do các nhà quản lý, nhân viên hay do bên thứ ba thực hiện gây ra thiệt hại hay làm giảm hiệu quả hoạt động của tổ chức. Việc xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ là một trong những biện pháp rất quan trọng vì chúng giúp ngăn ngừa, phát hiện các sai phạm và yếu kém nhằm giảm thiểu tổn thất, nâng cao hiệu quả nhằm giúp tổ chức đạt được mục tiêu. Hệ thống kiểm soát nội bộ là một quá trình do các nhà quản lý và mọi nhân viên của đơn vị chi phối, được thiết lập để cung cấp một sự bảo đảm hợp lý nhằm thực hiện ba mục tiêu nêu trên. Chủ đề KSNB và ảnh hưởng KSNB đến tính hữu hiệu và hiệu quả hoạt động đã được quan tâm rất sớm, hàng loạt các nghiên cứu trên thế giới về đặc điểm chung của các doanh nghiệp có hệ thống KSNB yếu kém và ảnh hưởng của chúng đến giá trị doanh nghiệp, như nghiên cứu của Ge và McVay (2005), Doyle (2005), Ashbough-Skaife cùng cộng sự (2006), Bryan và Lilien (2005), Lin và Wu (2006), Shenkir và Walker (2006), Hammersley (2007). Nghiên cứu tác động của từng nhân tố đến tính hữu hiệu và hiệu quả hoạt động, như nghiên cứu của Hooks cùng cộng sự (1994), Ezzamel cùng cộng sự (1997), Lannoye (1996), Lannoye (1999), Walker (1999), Steihoff (2001), Cohen (2002), Springer (2004)và Hevesi (2005). Tại Việt Nam, nghiên cứu ứng dụng hệ thống KSNB trong một đơn vị cụ thể ở các ngành 2 được nhiều tác giả quan tâm, như: Công trình của Ngô Trí Tuệ và các cộng sự (2004) với đề tài cấp bộ “ Xây dựng hệ thống KSNB với việc tăng cường quản lý tài chính tại Tổng công ty Bưu chính Viễn thông Việt Nam”; Luận án tiến sĩ của tác giả Phạm Bính Ngọ (2011), với đề tài “Tổ chức KSNB trong các đơn vị dự toán thuộc Bộ Quốc phòng”; Luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Thu Hoài, “Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ trong các doanh nghiệp sản xuất xi măng thuộc Tổng công ty Công nghiệp Xi măng Việt Nam”; Luận án tiến sĩ của tác giả Bùi Thị Minh Hải: “Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ trong các doanh nghiệp may mặc Việt Nam” và khá nhiều luận văn thạc sĩ khác bàn về KSNB trong các doanh nghiệp cụ thể. Doanh nghiệp nhà nước (DNNN) Việt Nam hiện nay là mô hình tổ chức kinh doanh trong đó nhà nước đóng vai trò chủ đạo, còn có thêm nhiệm vụ thực hiện các chính sách của nhà nước, đảm bảo phúc lợi chung cho toàn xã hội. Hình thức quan trọng nhất của DNNN là các tập đoàn và tổng công ty nhà nước. Tập đoàn kinh tế nhà nước (TĐKTNN), tổng công ty nhà nước (TCTNN) đều rất lớn, có vốn và tài sản riêng được nhà nước giao từ hàng chục đến hàng ngàn tỷ đồng. Đặc điểm cơ bản của các TĐKTNN, TCTNN là quyền sở hữu tài sản thuộc về sở hữu toàn dân và thực hiện nhiệm vụ chính trị do nhà nước giao phó. Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) là một trong mười tập đoàn kinh tế nhà nước hàng đầu của Việt Nam, với nhiệm vụ chính là sản xuất kinh doanh điện năng phục vụ cho sản xuất và tiêu dùng. Đặc điểm hoạt động của ngành điện liên quan đến thiên nhiên và môi trường, liên quan đến an sinh xã hội, cần có nguồn tài chính cũng như các khoản đầu tư cơ bản rất lớn. Để thực hiện nhiệm vụ này, EVN đã được giao nguồn vốn kinh doanh rất lớn, tính đến ngày 01.01.2015, tổng tài sản của EVN lên đến 576.088 tỷ đồng1. Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động kinh doanh chưa xứng tầm với số vốn được đầu tư, kết quả kinh doanh, chi phí sản xuất điện cao dẫn đến giá bán điện cao. Bên cạnh đó, khá nhiều sai phạm đã được phát hiện như sử dụng vốn chưa đúng hiệu quả, kiểm soát còn lõng lẽo, đầu tư dàn trải, lãng phí, 1 Báo cáo Thường niên của EVN năm 2014-2015 3 nhiều hoạt động rủi ro cao nhưng chưa được phòng ngừa như rủi ro về tỷ giá, rủi ro về lãi suất, rủi ro trong quy hoạch dài dạn, rủi ro do rã lưới hệ thống… Bất cập nêu trên tại EVN nói riêng và DNNN nói chung, theo nghiên cứu của các tác giả như Trần Ngọc Thơ (2011), Vũ Thành Tự Anh (2012), Ngô Ngọc Trai (2013), là do yếu kém quản trị doanh nghiệp, do lợi ích nhóm. Dù đã có nhiều nghiên cứu về nguyên nhân đưa đến các bất cập trong DNNN như đã nêu trên, nhưng các nghiên cứu trước tại Việt Nam chỉ dừng lại ở nguyên nhân là từ quản trị công ty, chưa có nghiên cứu nào đề cập đến nguyên nhân là do yếu kém từ hệ thống KSNB. Trong khi đây là một trong những nguyên nhân quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của đơn vị mà các nghiên cứu trên thế giới đã chứng minh. Đây có thể xem là khoảng trống trong nghiên cứu, đặc biệt là trong lĩnh vực sản xuất và phân phối điện như EVN. Bên cạnh đó, tính đến nay, chưa có nghiên cứu đầy đủ về KSNB tại EVN, chưa phát hiện các nhân tố nào là nhân tố chủ chốt thuộc hệ thống KSNB tác động đến tính hiệu quả hoạt động tại EVN. Do đó, người viết đã chọn đề tài này để tập trung nghiên cứu về các nhân tố thuộc hệ thống KSNB tác động đến hiệu quả hoạt động của Tập đoàn Điện lực Việt Nam. 2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu chung: - Khám phá các nhân tố thuộc hệ thống KSNB và đánh giá mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến tính hiệu quả hoạt động của Tập đoàn Điện lực Việt Nam. Mục tiêu cụ thể: - Xác định các nhân tố thuộc hệ thống KSNB tác động đến hiệu quả hoạt động của Tập đoàn Điện lực Việt Nam; - Đo lường mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố thuộc hệ thống KSNB tác động đến hiệu quả hoạt động của Tập đoàn Điện lực Việt Nam. 3. Câu hỏi nghiên cứu Để đạt được hai mục tiêu nghiên cứu nêu trên, những câu hỏi nghiên cứu sau giúp xác lập quy trình nghiên cứu của luận án: 4 Câu hỏi 1: Thực trạng về hiệu quả hoạt động của Tập đoàn Điện lực Việt Nam như thế nào? Câu hỏi 2: Nhân tố nào thuộc hệ thống KSNB ảnh hưởng đến hiệu quả của hoạt động tại Tập đoàn Điện lực Việt Nam? Câu hỏi 3: Mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố này đến tính hiệu quả của hoạt động của EVN như thế nào? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án này là các nhân tố thuộc hệ thống KSNB ảnh hưởng tính hiệu quả của hoạt động tại Tập đoàn Điện lực Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu: chỉ tập trung nghiên cứu các nhân tố thuộc hệ thống KSNB ảnh hưởng tính hiệu quả của hoạt động tại Tập đoàn Điện lực Việt Nam. Không nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến mục tiêu báo cáo tài chính và tuân thủ các quy định (ba mục tiêu cơ bản của KSNB là: tính hữu hiệu và hiệu quả của hoạt động, BCTC và tuân thủ các quy định) hay hoạt động khác của đơn vị. Nghiên cứu này được thực hiện tại Tập đoàn Điện lực Việt Nam, bao gồm các Tổng công ty phân phối điện Bắc, Trung, Nam, Hà Nội và Tp.Hồ Chí Minh và các đơn vị trực thuộc các tổng công ty. Đối tượng khảo sát là nhà quản lý cấp cao, các chuyên viên cao cấp. Ngoài ra, luận án còn tiến hành khảo sát hệ thống văn bản và phỏng vấn các các chuyên gia trong ngành để nắm bắt tình hình thực tế về hệ thống KSNB và khám phá các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động tại EVN. Thời gian nghiên cứu từ năm 2010 đến 2015. 5. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu sử dụng trong luận án này là phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp giữa phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng, với mô hình thiết kế hỗn hợp khám phá. Trong đó, phương pháp định tính nhằm khám phá các nhân tố ảnh hưởng hiệu quả hoạt động tại EVN và phương pháp định lượng nhằm kiểm định các nhân tố đã được xác định. Cụ thể là: Phương pháp định tính được tiến hành qua việc kết hợp ba phương pháp thu thập dữ liệu: (1) phân tích các quy định của nhà nước về quy chế hoạt động của doanh nghiệp nói chung, điều lệ tổ 5 chức hoạt động của EVN nói riêng, các văn bản và báo cáo của EVN; (2) tham khảo ý kiến chuyên gia kinh tế (qua tài liệu thứ cấp), phân tích báo cáo tài chính của EVN qua 6 năm (2009-2014); (3) phỏng vấn sâu các chuyên gia tại EVN. Các nhân tố được xác định trong bước nghiên cứu định tính sẽ được sử dụng trong bước nghiên cứu định lượng để kiểm định mô hình này. Để đo lường mức độ tác động của từng nhân tố đến hiệu quả hoạt động của EVN, tác giả thực hiện qua phỏng vấn trực tiếp và gởi khảo sát qua mail, phương pháp chọn mẫu phi xác suất được lựa chọn. Bảng khảo sát dựa trên bảng câu hỏi từ công cụ đánh giá KSNB (evaluation tools) của COSO 2013 được điều chỉnh (nghiên cứu định tính) cho phù hợp môi trường kinh doanh Việt Nam. Quá trình khảo sát sẽ được thực hiện qua hai bước, ở bước khảo sát sơ bộ nhằm đánh giá độ tin cậy của thang đo (Cronbach’s Alpha) và phân tích nhân tố khám phá (EFA), sau bước này tác giả điều chỉnh lại thang đo, và tiến hành khảo sát chính thức. Phương pháp kiểm định với mục tiêu khám phá nhân tố nên phương pháp bình phương nhỏ nhất với mô hình từng bước (STEPWISE) được sử dụng qua phần mềm xử lý thống kê SPSS 16.0 để lựa chọn mô hình xác định và đo lường ảnh hưởng của các nhân tố thuộc hệ thống KSNB đến tính hiệu quả hoạt động của EVN là phù hợp nhất. Tác giả kiểm định sự phù hợp của mô hình thông qua hệ số R2. 6. Đóng góp mới của luận án: - Về mặt lý thuyết Thứ nhất, luận án đã hệ thống hóa các lý thuyết, những nghiên cứu trên thế giới và trong nước về lĩnh vực kiểm soát nội bộ (KSNB) bao gồm: các khái niệm về kiểm soát nội bộ, về hiệu quả hoạt động, về đặc điểm chung của doanh nghiệp có hệ thống KSNB yếu kém, về tác động của hệ thống kiểm soát nội bộ đến giá trị doanh nghiệp, đến hiệu quả hoạt động doanh nghiệp. Và tổng kết các báo cáo về KSNB của các quốc gia trên thế giới đang sử dụng. Thứ hai, bằng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp với thiết kế hỗn hợp khám phá, luận án đã góp phần vào việc xây dựng các nhóm nhân tố thuộc hệ thống kiểm