Lêi më ®Çu
Trong thêi ®¹i ngµy nay, khi loµi ng-êi ®· b-íc sang cuéc c¸ch m¹ng
khoa häc kü thuËt lÇn thø 3 th× khoa häc kü thuËt ®· thùc sù trë thµnh lùc
l-îng s¶n xuÊt trùc tiÕp nh- lêi M¸c ®· tiªn ®o¸n. Víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ
cña nhiÒu ngµnh khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, víi hµm l-îng chÊt x¸m
chiÕm tû lÖ ngµy cµng cao trong c¸c s¶n phÈm lµm ra, con ng-êi cµng tá râ vai
trß quyÕt ®Þnh cña m×nh trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi, cña lÞch sö nh©n
lo¹i. BiÖn chøng cña sù ph¸t triÓn trong thêi ®¹i ngµy nay ®ßi hái con ng-êi
ph¶i béc lé ®Çy ®ñ h¬n n÷a "søc m¹nh cña b¶n chÊt con ng-êi" cña m×nh mét
c¸ch hiÖn thùc vµ sinh ®éng h¬n, phong phó vµ ®a d¹ng h¬n, v¨n ho¸ vµ trÝ tuÖ
víi nh÷ng c¸ tÝnh ®éc ®¸o vµ nh÷ng phÈm chÊt n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña con
ng-êi hiÖn ®¹i. Nguån nh©n lùc lµ yÕu tè quan träng nhÊt, cã tÝnh chÊt quyÕt
®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia.
Ngµy nay, trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc
môc tiªu quan träng nhÊt trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n-íc ta
th× nguån nh©n lùc chÝnh lµ ch×a kho¸ cña sù thµnh c«ng. Nguån nh©n lùc víi
tr×nh ®é tiªn tiÕn sÏ chÝnh lµ nh©n tè ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. Víi mét n-íc ®ang ë tr×nh ®é thÊp kÐm ph¸t triÓn nhn-íc ta hiÖn nay kh«ng thÓ kh«ng x©y dùng mét chÝnh s¸ch ph¸t triÓn l©u
bÒn, n©ng cao dÇn chÊt l-îng cña ng-êi lao ®éng, ph¸t huy nh©n tè con ng-êi
®Ó phôc vô tèt nhÊt cho môc tiªu lín lao cña toµn d©n téc, ®-a n-íc ta tiÕn lªn
chñ nghÜa x· héi.
1
I. C¬ së lý luËn cña viÖc ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc
®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x·
héi.
1. BiÖn chøng cña sù ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt víi sù ph¸t triÓn
kinh tÕ x· héi.
a. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt
S¶n xuÊt lµ ho¹t ®éng ®Æc tr-ng cña con ng-êi vµ x· héi loµi ng-êi. S¶n
xuÊt x· héi bao gåm: s¶n xuÊt vËt chÊt, s¶n xuÊt tinh thÇn vµ s¶n xuÊt ra b¶n
th©n con ng-êi. Ba qu¸ tr×nh ®ã g¾n bã chÆt chÏ víi nhau, t¸c ®éng qua l¹i víi
nhau trong ®ã s¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. S¶n
xuÊt vËt chÊt ®-îc tiÕn hµnh b»ng ph-¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Ph-¬ng
thøc s¶n xuÊt lµ c¸ch thøc con ng-êi thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt ë
nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh cña x· héi loµi ng-êi. Mçi x· héi ®-îc ®Æc
tr-ng b»ng mét ph-¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Cho ®Õn nay, lÞch sö loµi
ng-êi ®· tr¶i qua n¨m ph-¬ng thøc s¶n xuÊt ®ã lµ c«ng x· nguyªn thñy, n« lÖ
phong kiÕn, t- b¶n chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa. Ph-¬ng thøc s¶n xuÊt ®ãng
vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi: kinh tÕ, chÝnh trÞ,
v¨n hãa x· héi. Sù thay thÕ kÕ tiÕp nhau cña c¸c ph-¬ng thøc s¶n xuÊt trong
lÞch sö quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng-êi tõ thÊp ®Õn cao.
Trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, mét mÆt lµ quan hÖ gi÷a con ng-êi
víi tù nhiªn - lùc l-îng s¶n xuÊt, mÆt kh¸c lµ quan hÖ gi÷a víi ng-êi ng-êi tøc
lµ quan hÖ s¶n xuÊt. Ph-¬ng thøc s¶n xuÊt chÝnh lµ, sù thèng nhÊt gi÷a lùc
l-îng s¶n xuÊt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh víi quan hÖ s¶n xuÊt t-¬ng øng. Quy
luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt, tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n
xuÊt ®©y lµ quy luËt c¬ b¶n nhÊt cña toµn bé lÞch sö loµi ng-êi, lµ quy luËt
biÕn ®æi ph¸t triÓn cña c¸c ph-¬ng thøc s¶n xuÊt. Tr-íc hÕt ta t×m hiÓu vÒ lùc
l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt
- Lùc l-îng s¶n xuÊt ®ã lµ tæng thÓ c¸c nh©n tè vËt chÊt kü thuËt mµ
trong mèi quan hÖ víi nhau t¹o thµnh søc s¶n xuÊt cña x· héi. Nh- M¸c ®·
nãi lùc l-îng s¶n xuÊt bao gåm nh©n tè vËt chÊt ®ã lµ t- liÖu s¶n xuÊt (bao
2
gåm t- liÖu lao ®éng. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt søc lao ®éng cña con ng-êi vµ
t- liÖu s¶n xuÊt tr-íc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng kÕt hîp víi nhau t¹o thµnh lùc
l-îng s¶n xuÊt.
Ng-êi lao ®éng chÝnh lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt t¸c
®éng vµo ®èi t-îng lao ®éng ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt, ®ång thêi còng chÝnh
hä lµ ng-êi s¸ng t¹o ra c«ng cô lao ®éng. C«ng cô lao ®éng lµ nh©n tè quan
träng trong lùc l-îng s¶n xuÊt. Nã lµ khÝ quan vËt chÊt "nèi dµi" nh©n lªn søc
m¹nh cña con ng-êi trong qu¸ tr×nh lao ®éng biÕn ®æi thÕ giíi tù nhiªn.
Trong thêi ®¹i ngµy nay, khoa häc ®ang ngµy cµng trë thµnh lùc l-îng
s¶n xuÊt trùc tiÕp. Nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc ®-îc øng dông nhanh chãng
vµ réng r·i vµo s¶n xuÊt tri thøc khoa häc còng lµ mét bé phËn quan träng
trong kinh nghiÖm, kü n¨ng cña ng-êi lao ®éng. C¸c yÕu tè cña lùc l-îng s¶n
xuÊt cã quan hÖ t¸c ®éng biÖn chøng lÉn nhau, trong ®ã ng-êi lao ®éng ®ãng
vai trß quan träng hµng ®Çu.
Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt, ngoµi quan hÖ gi÷a con ng-êi víi tù
nhiªn cßn lµ mèi quan hÖ gi÷a ng-êi víi ng-êi. §ã chÝnh lµ quan hÖ s¶n xuÊt.
Quan hÖ nµy ®-îc ph©n tÝch theo hai gi¸c ®é
XÐt trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi ®ã lµ mèi quan hÖ gi÷a ng-êi víi
ng-êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ph©n phèi trao ®æi vµ tiªu dïng.
NÕu ph©n tÝch trªn 3 líp quan hÖ ®ã lµ quan hÖ së h÷u ®èi víi t- liÖu
s¶n xuÊt, quan hÖ trong tæ chøc - qu¶n lý s¶n xuÊt quan hÖ trong ph©n phèi s¶n
phÈm lao ®éng. Ba quan hÖ nµy cã t- liÖu s¶n xuÊt gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh.
Còng nh- lùc l-îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt thuéc lÜnh vùc ®êi sèng
vËt chÊt cña ®êi sèng x· héi. TÝnh vËt chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt thÓ hiÖn ë
chç, chóng tån t¹i kh¸ch quan ®éc lËp víi ý muèn chñ quan cña con ng-êi.
- Lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hai mÆt thèng nhÊt biÖn
chøng trong mçi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Trong mèi quan hÖ ®ã vai trß quyÕt ®Þnh
thuéc vÒ lùc l-îng s¶n xuÊt bëi v× nã lµ néi dung vËt chÊt cña qu¸ tr×nh ®ã.
TÝnh quyÕt ®Þnh ®ã thÓ hiÖn lµ t-¬ng øng víi mét tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc
l-îng s¶n xuÊt hiÖn cã th× còng cÇn cã mét hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp
3
nh»m b¶o tån, khai th¸c, sö dông vµ ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt. §ång thêi
nh÷ng biÕn ®æi trong néi dung vËt chÊt cña lùc l-îng s¶n xuÊt tÊt yÕu dÉn ®Õn
kh¶ n¨ng biÕn ®æi cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt.
Víi t- c¸ch h×nh thøc kinh tÕ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× quan hÖ s¶n
xuÊt l¹i cã vai trß ¶nh h-ëng trë l¹i víi lùc l-îng s¶n xuÊt. Sù t¸c ®éng nµy
biÓu hiÖn trªn hai kh¶ n¨ng víi nhu cÇu kh¸ch quan cña viÖc b¶o tån, sö dông
vµ khai th¸c cã hiÖu qu¶ c¸c lùc l-îng s¶n xuÊt vµ do ®ã cã t¸c dông thóc ®Èy
lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Trong tr-êng hîp ng-îc l¹i th× nã l¹i k×m h·m
sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt.
D-íi sù t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n tè nh- sù tÝch lòy dÇn kinh nghiÖm mµ
trong thêi ®¹i ngµy nay víi sù t¸c ®éng trùc tiÕp vµ nhanh chãng cña c¸c tri
thøc khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× lùc l-îng s¶n
xuÊt kh«ng ngõng biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn. Nh-ng sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn ®ã
trong mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh th× ch-a t¹o ra nhu cÇu kh¸ch quan cña sù biÕn
®æi c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. Khi sù biÕn ®æi ®ã tíi mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh c¶ vÒ
sè l-îng vµ chÊt th× tÊt yÕu sÏ ®Æt ra nhu cÇu kh¸ch quan lµ c¶i c¸ch, c¶i tæ vµ
cao h¬n lµ mét cuéc c¸ch m¹ng tíi tËn c¬ së quan hÖ s¶n xuÊt t- liÖu chñ yÕu.
Tuy nhiªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng tù nã biÕn ®æi mµ nã cÇn ®Õn
nh÷ng cuéc c¶i c¸ch; c¸ch m¹ng trªn ph-¬ng diÖn chÝnh trÞ vµ thÓ chÕ Nhµ
n-íc, c¬ chÕ Nhµ n-íc v× r»ng nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt bao giê còng mang
mét h×nh thøc ph¸p lý, chÝnh trÞ v¨n hãa.
Nh- vËy mét yªu cÇu kh¸ch quan ®-îc ®Æt ra cã tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi
c¸c qu¸ tr×nh x¸c lËp, hoµn thiÖn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i dùa trªn tr×nh
®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt hiÖn cã.
ë n-íc ta ®æi míi ®· cã nh÷ng biÓu hiÖn vËn dông ch-a ®óng quy luËt
nµy biÓu hiÖn ë viÖc chñ quan, nãng véi trong viÖc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt
x· héi chñ nghÜa mµ kh«ng tÝnh tíi tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt n-íc ta.
Mét quan hÖ s¶n xuÊt tiªn tiÕn kh«ng phï hîp víi tr×nh ®é thÊp kÐm cña lùc
l-îng s¶n xuÊt, nã ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt n-íc ta
trong mét thêi gian dµi. Tõ ®æi míi 1986 ®Õn nay, d-íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng
4
céng s¶n ViÖt Nam, n-íc ta ®· lùa chän con ®-êng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng
hãa nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. §iÒu nµy hoµn toµn
phï hîp víi quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tr×nh ®é ph¸t
triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, bëi lÏ tr×nh ®é lùc l-îng s¶n xuÊt n-íc ta cßn
thÊp kÐm, kh«ng ®ång ®Òu. Sù kh«ng ®ång ®Òu vÒ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n
xuÊt ®ßi hái ph¶i cã sù ®a d¹ng phong phó cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt.
b. Lùc l-îng s¶n xuÊt x· héi lµ yÕu tè tiªu biÓu cho c¸c thêi ®¹i lÞch sö
x· héi.
Trong nh÷ng hang ®¸ l©u ®êi nhÊt, ng-êi ta ®· t×m thÊy nh÷ng c«ng cô
vµ nh÷ng vò khÝ b»ng ®¸. ViÖc sö dông vµ s¸ng t¹o nh÷ng t- liÖu lao ®éng tuy
®· cã mÇm mèng ë mét vµi loµi vËt nµo ®ã nh-ng vÉn lµ ®Æc tr-ng næi bËt nhÊt
cña lao ®éng con ng-êi. Con ng-êi ®· ph¸t triÓn t- liÖu lao ®éng lªn mét tr×nh
®é cao h¬n, ngµy cµng ®¸p øng tèt h¬n qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. S¶n xuÊt ph¸t triÓn
trong tÊt c¶ c¸c ngµnh lµm cho søc lao ®éng cña con ng-êi cã kh¶ n¨ng s¶n
xuÊt ®-îc nhiÒu t- liÖu h¬n sè t- liÖu cÇn thiÕt cho sinh ho¹t cña hä, lµm t¨ng
s¶n l-îng lao ®éng hµng ngµy mµ mçi thµnh viªn cña thÞ téc, cña c«ng x· gia
®×nh hoÆc 1 vî 1 chång.
Trong lóc cña c¶i lµm ra nhiÒu, më réng ph¹m vi s¶n xuÊt, t- h÷u xuÊt
hiÖn th× ë nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi lín
®Çu tiªn tÊt nhiªn sÏ ®-a ®Õn chÕ ®é n« lÖ. Trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ h×nh
thµnh 2 giai cÊp chñ n« vµ n« lÖ. KiÓu s¶n xuÊt tËp thÓ hay hîp t¸c theo lèi
nguyªn thñy râ rµng lµ sù tÊt yÕu cña tõng c¸ nh©n riªng lÎ chø kh«ng do x·
héi hãa t- liÖu s¶n xuÊt.
Sù ph¸t triÓn phi th-êng cña c«ng nghiÖp vµ qu¸ tr×nh tËp trung cùc kú
nhanh chãng cña s¶n xuÊt trong c¸c xÝ nghiÖp ngµy cµng lín, lµ mét trong
nh÷ng ®Æc tÝnh ®Æc s¾c nhÊt cña chñ nghÜa t- b¶n.Giai cÊp t- s¶n trong qu¸
tr×nh thèng nhÊt giai cÊp ch-a ®Çy mét thÕ kû ®· t¹o ra mét lùc l-îng s¶n xuÊt
b»ng tÊt c¶ nh÷ng lùc l-îng s¶n xuÊt cña c¸c thÕ hÖ tr-íc céng l¹i. ChÝnh giai
cÊp t- s¶n lµ giai cÊp ®Çu tiªn ®· cho chóng ta thÊy ho¹t ®éng cña loµi ng-êi
cã kh¶ n¨ng ®Õn møc nµo. Nã t¹o ra c¸c kú quan kh¸c h¼n thêi kú cæ ®¹i. Giai
5
cÊp t- s¶n kh«ng thÓ tån t¹i nÕu kh«ng lu«n lu«n c¸nh m¹ng hãa c«ng cô s¶n
xuÊt do ®ã c¸ch m¹ng hãa quan hÖ s¶n xuÊt. §iÒu nµy tr¸i víi tÊt c¶ c¸c giai
cÊp thèng trÞ tr-íc kia th× viÖc duy tr× nguyªn vÑn ph¸t triÓn s¶n xuÊt cò lµ
®iÒu kiÖn ®Çu tiªn cho sù tån t¹i cña hä.
Chñ nghÜa x· héi lµ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cao nhÊt trong lÞch sö. Giai
cÊp c«ng nh©n ®¹i diÖn cho lùc l-îng s¶n xuÊt tiªn tiÕn gi÷a vai trß l·nh ®¹o
x· héi. Khi lùc l-îng s¶n xuÊt ®¹t ®Õn tr×nh ®é x· héi hãa cao th× quan hÖ s¶n
xuÊt t- b¶n chñ nghÜa trë lªn lçi thêi k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n
xuÊt. Do ®ã, nã ph¶i ®-îc thay thÕ b»ng mét quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé h¬n ®ã
lµ quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa. Lùc l-îng s¶n xuÊt cña chñ nghÜa x· héi
lµ lùc l-îng s¶n xuÊt tiªn tiÕn, cã tÝnh x· héi hãa cao mµ ®Ønh cao lµ chñ nghÜa
céng s¶n khi ®ã con ng-êi lµm theo n¨ng lùc, h-ëng theo nhu cÇu.
Mçi thêi ®¹i lÞch sö ®-îc ®Æc tr-ng bëi mét ph-¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt
®Þnh mµ trong ®ã lùc l-îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè tiªu biÓu cho c¸c thêi ®¹i lÞch sö
x· héi. X· héi ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao xÐt ®Õn cïng còng lµ do lùc l-îng s¶n
xuÊt quyÕt ®Þnh.
2. Lùc l-îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè c¸ch m¹ng nhÊt cña s¶n xuÊt
Sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù thay ®æi, ph¸t triÓn
cña ph-¬ng thøc s¶n xuÊt.
Dï h×nh thøc x· héi cña s¶n xuÊt nh- thÕ nµo, ng-êi lao ®éng vµ t- liÖu
s¶n xuÊt bao giê còng vÉn lµ nh÷ng nh©n tè cña s¶n xuÊt. Muèn cã s¶n xuÊt
nãi chung th× ng-êi lao ®éng vµ t- liÖu s¶n xuÊt ph¶i kÕt hîp víi nhau. Con
ng-êi sö dông c«ng cô lao ®éng t¸c ®éng vµo ®èi t-îng lao ®éng ®Ó t¹o ra s¶n
phÈm cho x· héi. Lùc l-îng s¶n xuÊt lµ yÕu té ®éng, lu«n lu«n biÕn ®æi dÉn
®Õn sù biÕn ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt. NÕu mèi quan hÖ gi÷a lùc l-îng s¶n
xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt thÝch hîp th× sÏ thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Nh- vËy
cã thÓ nãi r»ng lùc l-îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè c¸ch m¹ng nhÊt cña s¶n xuÊt.
Trong thùc tÕ lÞch sö x· héi loµi ng-êi, sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt ®Òu ®-îc
®¸nh dÊu b»ng sù tiÕn bé kh«ng ngõng cña lùc l-îng s¶n xuÊt. C¸c cuéc c¸ch
6
m¹ng kü thuËt ®· mang l¹i sù thay ®æi v-ît bËc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi
vÒ c¸ch thøc s¶n xuÊt, ph-¬ng thøc tæ chøc qu¶n lý..
Sù kh¸c nhau gi÷a mét thêi ®¹i nµy víi mét thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c lµ
ph-¬ng thøc chÕ t¹o,lµ nh÷ng t- liÖu lao ®éng dïng ®Ó chÕ t¹o chø kh«ng ph¶i
lµ c¸i ng-êi ta chÕ t¹o ra. Nh÷ng t- liÖu lao ®éng lµ th-íc ®o sù ph¸t triÓn cña
ng-êi lao ®éng vµ lµ nh÷ng chØ sè cña nh÷ng quan hÖ x· héi trong ®ã ng-êi
lao ®éng lµm viÖc. Nguån gèc s©u xa cña sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña x· héi
chÝnh lµ ë sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. ChÝnh sù ph¸t triÓn cña lùc
l-îng s¶n xuÊt ®· quyÕt ®Þnh, lµm thay ®æi quan hÖ s¶n xuÊt. §Õn l-ît m×nh
quan hÖ s¶n xuÊt thay ®æi sÏ lµm cho kiÕn tróc th-îng tÇng thay ®æi vµ do ®ã
ph-¬ng thøc s¶n xuÊt cò ®-îc thay thÕ b»ng ph-¬ng thøc s¶n xuÊt míi tiÕn bé
h¬n, h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cò ®-îc thay thÕ b»ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi
míi cao h¬n, tiÕn bé h¬n. Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra mét c¸ch kh¸ch quan kh«ng
phô thuéc vµo ý muèn chñ quan.
3. Nguån nh©n lùc trong ph¸t triÓn kinh tÕ thêi kú qu¸ ®é lªn chñ
nghÜa x· héi.
a. Kh¸i niÖm
HiÖn nay nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ nguån nh©n lùc. Ng©n hµng thÕ
giíi cho r»ng: nguån nh©n lùc lµ toµn bé vèn ng-êi (thÓ lùc, trÝ lùc, kü n¨ng,
nghÒ nghiÖp…) mµ mçi c¸ nh©n së h÷u, cã thÓ huy ®éng ®-îc trong qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt, kinh doanh, hay trong mét ho¹t ®éng nµo ®ã.
Chóng ta cã thÓ hiÓu, nguån lùc con ng-êi lµ tæng thÓ nh÷ng yÕu tè
thuéc vÒ chÊt, tinh thÇn, ®¹o ®øc, phÈm chÊt, tr×nh ®é tri thøc vÞ thÕ x· héi…
t¹o nªn n¨ng lùc cña ng-êi, cña céng ®ång ng-êi cã thÓ sö dông, ph¸t huy
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n-íc vµ trong nh÷ng ho¹t
®éng x· héi.
Khi ta nãi tíi nguån lùc con ng-êi lµ ta nãi tíi con ng-êi víi t- c¸ch lµ
chñ thÓ ho¹t ®éng s¸ng t¹o tham gia c¶i t¹o tù nhiªn, lµm biÕn ®æi x· héi.
Trong c¸c nguån lùc cã thÓ khai th¸c nh- nguån lùc tù nhiªn, nguån lùc
khoa häc - c«ng nghÖ, nguån lùc con ng-êi th× nguån lùc con ng-êi lµ quyÕt
7
®Þnh nhÊt, bëi lÏ nh÷ng nguån lùc kh¸c chØ cã thÓ khai th¸c cã hiÖu qu¶ khi
nguån lùc con ng-êi ®-îc ph¸t huy. Nh÷ng nguån lùc kh¸c ngµy cµng c¹n
kiÖt, ng-îc l¹i nguån lùc con ng-êi ngµy cµng ®a d¹ng vµ phong phó. X· héi
muèn ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng ph¶i quan t©m ®µo t¹o nguån lùc con
ng-êi vµ cã chÊt l-îng ngµy cµng cao. Muèn thùc hiÖn ®-îc ®iÒu ®ã, cÇn cã
sù quan t©m ngay trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o, trong qu¸ tr×nh sö dông vµ ph©n
c«ng lao ®éng x· héi.
- Thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ®©y lµ giai ®o¹n x©y dùng c¬ së
vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i ®Ó tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n-íc
cã ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp tõ mét nÒn n«ng nghiÖp l¹c hËu, bá qua chÕ ®é t- b¶n
chñ nghÜa. Môc tiªu cña n-íc ta trong thêi kú qu¸ ®é lµ "X©y dùng mét n-íc
ViÖt Nam d©n giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh".
§Ó thùc hiÖn ®-îc môc tiªu nµy, viÖc ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n
lùc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®-îc ®Æt lªn hµng ®Çu.
b. Nh©n tè ng-êi lao ®éng lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh trong lùc l-îng s¶n
xuÊt
Lùc l-îng s¶n xuÊt ®ã lµ sù kÕt hîp cña hai yÕu tè søc lao ®éng cña con
ng-êi vµ t- liÖu s¶n xuÊt.Trong ®ã "lùc l-îng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña toµn thÓ
nh©n lo¹i lµ c«ng nh©n, lµ ng-êi lao ®éng" [V.I.Lªnin: Toµn tËp, Nxb TiÕn bé,
Matx¬c¬va, 1977, t.38, tr.430] chÝnh ng-êi lao ®éng lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh
lÞch sö s¶n xuÊt, víi søc c¹nh tranh vµ kÜ n¨ng lao ®éng cña m×nh, sö dông tliÖu lao ®éng mµ tr-íc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng t¸c ®éng vµo ®èi t-îng lao
®éng ®Ó s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt. Cïng víi qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, søc
m¹nh vµ kü n¨ng lao ®éng cña con ng-êi ngµy cµng ®-îc t¨ng lªn, ®Æc biÖt lµ
trÝ tuÖ cña con ng-êi kh«ng ngõng ph¸t triÓn, hµm l-îng trÝ tuÖ cña lao ®éng
ngµy cµng cao.
Cïng víi ng-êi lao ®éng th× c«ng cô th× c«ng cô lao ®éng còng lµ mét
yÕu tè c¬ b¶n cña lùc l-îng s¶n xuÊt, ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong t- liÖu s¶n
xuÊt. C«ng cô lao ®éng còng lµ s¶n phÈm do trÝ tuÖ cña con ng-êi s¸ng t¹o ra.
Víi qu¸ tr×nh tÝch lòy kinh nghiÖm, víi nh÷ng ph¸t minh vµ s¸ng chÕ kü thuËt,
8
c«ng cô lao ®éng kh«ng ngõng ®-îc c¶i tiÕn vµ hoµn thiÖn vµ nã ®· lµm biÕn
®æi toµn bé t- liÖu s¶n xuÊt.
Tõ sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña hai yÕu tè t- liÖu lao ®éng vµ søc lao
®éng mµ lùc l-îng s¶n xuÊt kh«ng ngõng ph¸t triÓn. Suy ®Õn cïng nh©n tè
ng-êi lao ®éng chÝnh lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh nhÊt trong lùc l-îng s¶n xuÊt.
Ngµy nay trong sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, khoa häc ®ãng vai trß
ngµy cµng to lín. Lao ®éng trÝ tuÖ ngµy cµng ®ã vai trß chñ yÕu, nã thóc ®Èy
s¶n xuÊt ph¸t triÓn b»ng nh÷ng øng dông thµnh tùu khoa häc vµo s¶n xuÊt.
YÕu tè trÝ lùc trong søc lao ®éng ®Æc tr-ng cho lao ®éng hiÖn ®¹i kh«ng cßn lµ
thãi quan, kinh nghiÖm cña hä vµ lµ tri thøc khoa häc.
Chñ nghÜa x· héi cã ®-îc x©y dùng thµnh c«ng hay kh«ng, tïy thuéc
vµo chóng ta cã ph¸t huy tèt nguån lùc con ng-êi hay kh«ng? Khi ViÖt Nam
b-íc vµo sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi, Hå ChÝ Minh ®· kh¼ng ®Þnh
"Muèn x©y dùng chñ nghÜa x· héi, tr-íc hÕt cÇn cã nh÷ng con ng-êi x· héi
chñ nghÜa".
[Hå ChÝ Minh: toµn tËp, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2000, t.10,
tr.310]. Trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x©y dùng trªn lÜnh vùc kinh tÕ,
ng-êi lao ®éng ®· trë thµnh ng-êi lµm chñ ®Êt n-íc lµm chñ trong qu¸ tr×nh tæ
chøc qu¶n lý s¶n xuÊt, tõ viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh tíi tæ
chøc s¶n xuÊt kinh doanh vµ lµm chñ trong qu¸ tr×nh ph©n phèi s¶n phÈm.
§iÒu ®ã t¹o ra ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy nguån lùc con ng-êi, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nhanh vµ bÒn v÷ng, lµm cho ®Êt n-íc ngµy cµng giµu ®Ñp.
II. ViÖc ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc trong sù nghiÖp
c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa cña ViÖt Nam hiÖn nay
1. Vai trß cña nguån nh©n lùc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa ®Êt n-íc
a. C«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa lµ nhiÖm vô trung t©m suèt thêi kú
qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam.
Theo quan ®iÓm cña §¶ng ta x¸c ®Þnh c«ng nghiÖp hãa lµ qu¸ tr×nh
chuyÓn ®æi c¨n b¶n, toµn diÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vô vµ
9
qu¶n lý kinh tÕ x· héi tõ sö dông lao ®éng thñ c«ng lµ chÝnh sang sö dông mét
c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng cïng khoa häc c«ng nghÖ tiªn tiÕn hiÖn ®¹i t¹o ra
n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao.
C«ng nghiÖp hãa ë n-íc ta cã ®Æc ®iÓm ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i hãa
bëi v× cuéc c¸ch m¹ng khoa häc hiÖn ®¹i ®· vµ ®ang diÔn ra mét sè n-íc ph¸t
triÓn b¾t ®Çu nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ tri thøc. Do ®ã chóng ta
cÇn ph¶i tranh thñ øng dông c¸c thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tiÕp
cËn víi nÒn kinh tÕ tri thøc ®Ó hiÖn ®¹i hãa nh÷ng ngµnh, nh÷ng kh©u nh÷ng
lÜnh vùc cã ®iÒu kiÖn nh¶y vät.
ë n-íc ta c«ng nghiÖp hãa nh»m x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho
chñ nghÜa x· héi; t¨ng c-êng søc m¹nh ®Ó b¶o vÖ ®éc lËp d©n téc. Môc tiªu
tæng qu¸t cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa cña n-íc ta ®-îc §¶ng céng s¶n
ViÖt Nam x¸c ®Þnh t¹i §¹i héi lÇn thøc VIII vµ tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh t¹i §¹i héi
lÇn thø IX lµ "§-a n-íc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, n©ng cao râ rÖt
®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n, t¹o nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020
n-íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp theo h-íng hiÖn ®¹i hãa"
b. Vai trß cña nguån nh©n lùc ®èi víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa - hiÖn
®¹i hãa ®Êt n-íc.
Theo thèng kª cña Liªn Hîp Quèc ®Õn nay ®· cã tíi 30 n-íc hoµn
thµnh c«ng nghiÖp hãa. Mét lîi thÕ cho nh÷ng ng-êi ®i sau lµ cã s½n v« vµn
bµi häc thµnh c«ng vµ thÊt b¹i cña nh÷ng ng-êi ®i tr-íc. Ng-êi ta ®· tæng kÕt
vµ kÓ ra rÊt nhiÒu con ®-êng c«ng nghiÖp hãa kh¸c nhau: C«ng nghiÖp hãa cæ
®iÓn vµ phi cæ ®iÓn.
C«ng nghiÖp hãa cæ ®iÓn ®©y lµ kiÓu c«ng nghiÖp hãa mµ c¸c n-íc T©y
¢u vµ Mü ®· thùc hiÖn ë thÕ kû 18, 19.
- C«ng nghiÖp lo¹i 2: phi cæ ®iÓn lµ cña c¸c n-íc ®i sau tiÕn hµnh c«ng
nghiÖp hãa mét c¸ch chñ ®éng theo ®Þnh h-íng cña ChÝnh phñ. N-íc ta ®i
theo con ®-êng nµy, vµ con ®-êng nµy cã xu h-íng rót ng¾n thêi gian hoµn
thµnh.
10
Nãi tíi c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ng-êi ta ®Õn vèn vµ c«ng nghÖ
hiÖn ®¹i. Nh-ng ®iÒu ®ã chØ hoµn toµn ®óng víi con ®-êng c«ng nghiÖp hãa
cæ ®iÓn, kinh nghiÖm cña c¸c n-íc c«ng nghiÖp hãa con ®-êng thø hai cho
thÊy hoµn toµn kh«ng ph¶i nh- vËy mµ nh©n tè quan träng nhÊt chÝnh lµ con
ng-êi
C«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa lµ con ®-êng duy nhÊt ®Ó ph¸t triÓn nÒn
kinh tÕ - x· héi ®èi víi bÊt cø quèc gia nµo nhÊt lµ c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn
vµ ®ang ph¸t triÓn. Trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa, con
ng-êi - nguån nh©n lùc víi t- c¸ch lµ lùc l-îng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña x· héi.
ChÝnh lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt, ®éng lùc c¬ b¶n nhÊt. Thùc tÕ ®· chøng minh
nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù thµnh c«ng cña c¸c quèc gia vïng l·nh thæ cã nÒn
c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ë Ch©u ¸. Hä ®· cã chÝnh s¸ch -u tiªn ph¸t triÓn gi¸o
dôc hîp lý t¹o ra nguån nh©n lùc cã tay nghÒ, chuyªn m«n kü thuËt cao ®¸p
øng tèt cho c«ng nghiÖp hãa. NÕu nh- c«ng nghiÖp hãa cña c¸c n-íc Ch©u ¢u
kÐo dµi gÇn 100 n¨m th× c¸c n-íc NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan, Hång
K«ng, Singapo chØ mÊt hai ba m-¬i n¨m ®· x©y dùng ®-îc mét nÒn c«ng
nghiÖp hiÖn ®¹i. Rß rµng nguån nh©n lùc trë thµnh yÕu tè quan träng nhÊt ¶nh
h-ëng mang tÝnh quyÕt ®Þnh nhÊt ®èi víi sù phån thÞnh cña quèc gia.
§¶ng ta x¸c ®Þnh nh©n tè con ng-êi chÝnh x¸c lµ vèn con ng-êi, vèn
nh©n lùc bao gåm c¶ søc lao ®éng, trÝ tuÖ vµ tinh thÇn g¾n víi truyÒn thèng
cña d©n téc lµ vèn quý nhÊt, quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc trong thêi
kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Êt n-íc ®Ó x©y dùng chñ nghÜa
x· héi. V× thÕ gi¶i phãng tiÒm n¨ng con ng-êi, ®Ó ph¸t huy tèi ®a nguån nh©n
lùc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa lµ mét trong nh÷ng quan
®iÓm ®æi míi cã tÝnh ®ét ph¸ trong ®-êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña
§¶ng ta trong thêi kú ®æi míi. Con ng-êi ViÖt Nam trong giai ®o¹n c¸ch
m¹ng ®· ®-îc NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 5 - Ban chÊp hµnh Trung -¬ng
§¶ng khãa VIII x¸c ®Þnh x©y dùng víi nh÷ng ®øc tÝnh "Lao ®éng ch¨m chØ
víi l-¬ng t©m nghÒ nghiÖp, cã kü thuËt s¸ng t¹o, n¨ng suÊt cao. V× lîi Ých cña
11
b¶n th©n, gia ®×nh, tËp thÓ vµ x· héi, th-êng xuyªn häc tËp, n©ng cao hiÓu
biÕt, tr×nh ®é chuyªn m«n, tr×nh ®é thÈm mü vµ thÓ lùc".
2. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¶i ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n
lùc cã hiÖu qu¶ ë n-íc ta hiÖn nay
a. Yªu cÇu -u tiªn ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt ®ång thêi x©y dùng
quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa.
N-íc ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi tõ ®iÒu kiÖn mét nÒn kinh tÕ thÊp kÐm,
chñ yÕu lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, bá qua chÕ ®é t- b¶n chñ nghÜa. Dï miÒn
B¾c ®· cã h¬n 50 n¨m vµ c¶ n-íc ®· cã trªn 30 n¨m x©y dùng chñ nghÜa x·
héi nh-ng mét phÇn lín thêi gian vÉn lµ t×nh tr¹ng "mét chñ nghÜa x· héi thêi
chiÕn". Bªn c¹nh thµnh tùu to lín phôc vô cho c«ng cuéc kh¸ng chiÕn vµ b-íc
®Çu x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt th× chóng ta còng m¾c ph¶i nh÷ng khuyÕt
®iÓm nghiªm träng trong tæ chøc qu¶n lý, nh÷ng n¨m 80 l©m vµo t×nh tr¹ng
khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi. Sau 20 n¨m ®æi míi nÒn kinh tÕ ®· cã nh÷ng
thay ®æi quan träng, ®· t-¬ng ®èi æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn t¹o nªn thÕ vµ lùc míi
cña c¸ch m¹ng n-íc ta, n©ng cao vÞ thÕ n-íc ta trªn tr-êng quèc tÕ. Tuy
nhiªn, tr×nh ®é lùc l-îng s¶n xuÊt kÐm ph¸t triÓn ®ang cßn lµ c¶n trë chñ yÕu
cña viÖc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa mµ quan hÖ s¶n xuÊt nµy
vèn mang b¶n chÊt x©y dùng ho¸ nÒn s¶n xuÊt x· héi. Ng-êi lao ®éng yÕu tè
®éng nhÊt, quyÕt ®Þnh nhÊt cña lùc l-îng s¶n xuÊt vÉn cßn h¹n chÕ, ch-a ®¸p
øng ®-îc c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n-íc hiÖn nay.
D©n sè n-íc ta thuéc lo¹i d©n sè trÎ, tèc ®é gia t¨ng d©n sè cao, sè
ng-êi trong ®é tuæi lao ®éng lín t¹o nªn søc Ðp trªn thÞ tr-êng lao ®éng thÓ
hiÖn tØ lÖ thÊt nghiÖp n¨m 2004 lµ 5,6% lao ®éng trong khu vùc n«ng th«n vÉn
chiÕm tû lÖ lín, n¨m 2004 lùc l-îng lao ®éng n«ng th«n cã 32,7 triÖu ng-êi
chiÕm tû lÖ 15,6% lùc l-îng lao ®éng c¶ n-íc, trong ®ã khi lùc l-îng lao
®éng thµnh thÞ lµ 10,55 triÖu ng-êi chiÕm 24,4% [NguyÔn TiÖp - Ph¸t triÓn thÞ
tr-êng lao ®éng n-íc ta c¸c n¨m 2005 - 2010 - Nghiªn cøu kinh tÕ 326 - tr
52].
12
Tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o cña ta cßn thÊp chñ yÕu vÉn lµ lao ®éng gi¶n
®¬n. ThiÕu c«ng nh©n kü thuËt lµnh nghÒ vµ lµnh nghÒ cao; ch-a cã t¸c phong
c«ng nghiÖp, c¬ cÊu cÊp tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt cña lao ®éng qua ®µo
t¹o cßn bÊt hîp lý (n¨m 2003 Cao ®¼ng, ®¹i häc vµ trªn ®¹i häc trung häc
chuyªn nghiÖp - c«ng nh©n kü thuËt lµ 1- 0,9 -2,7).
ChÊt l-îng ®µo t¹o nguån nh©n lùc cßn nhiÒu yÕu kÐm, ch-¬ng tr×nh
häc kh«ng phï hîp víi thùc tÕ cña thÞ tr-êng lao ®éng. Sinh viªn häc thô
®éng, thiÕu tÝnh s¸ng t¹o. C¸c tr-êng ®µo t¹o nghÒ sö dông c¸c m¸y mãc ®·
lçi thêi, l¹c hËu mµ thùc tÕ ®· kh«ng cßn sö dông….
ChÊt l-îng th× ®· vËy, l¹i kÕt hîp thªm viÖc ph©n bæ, sö dông nguån
nh©n lùc bÊt cËp, thiÕu ®ång bé cµng t¨ng thªm m©u thuÉn vÒ cung cÇu nguån
nh©n lùc c¶ vÒ sè l-îng vµ chÊt l-îng ë c¸c vïng miÒn nói, vïng s©u, vïng xa
thõa lao ®éng gi¶n ®¬n nh-ng l¹i thiÕu nghiªm träng lao ®éng cã tr×nh ®é, g©y
rÊt nhiÒu khã kh¨n cho viÖc ph¸t triÓn vÒ nhiÒu mÆt ë vïng nµy. Nh÷ng n¬i
cÇn th× kh«ng cã, cßn nh÷ng n¬i ®· cã nhiÒu råi nh- ë c¸c thµnh phè lín th×
l¹i cµng nhiÒu thªm g©y ra mét sù l·ng phÝ rÊt lín cho x· héi.
Tr-íc thùc tr¹ng ®ã viÖc ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc cã hiÖu
qu¶ cao lµ mét vÊn ®Ò bøc thiÕt. Nguån nh©n lùc chÝnh lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh
thµnh c«ng cña c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Êt n-íc, nhÊt lµ trong thêi ®¹i
cña khoa häc c«ng nghÖ hiÖn nay. Ng-êi lao ®éng n-íc ta cã ®éng lùc häc tËp
tèt, th«ng minh, tù tin cao, khÐo lÐo, cã thÓ thµnh giái nÕu ®-îc gi¸o dôc, tù
tin vµ cÇn cã mét m«i tr-êng thuËn lîi ®Ó ph¸t huy.
b. Ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc còng lµ yªu cÇu vµ xu thÕ
chung cña thÕ giíi.
Ngµy nay khi loµi ng-êi ®· b-íc vµo cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng
nghÖ lÇn thø 3 th× nh©n tè con ng-êi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®ãng vai
trß ®Æc biÖt quan träng. C¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®· chuyÓn tõ nÒn
kinh tÕ n«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ tri thøc. Hµm l-îng chÊt x¸m trong c¸c
s¶n phÈm lµm ra ngµy cµng t¨ng lªn. Khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn nh- vò
b·o, nhanh chãng ®-îc øng dông vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra khèi l-îng s¶n
13
phÈm ®å sé. C¸c s¶n phÈm nµy ngµy cµng tiÕn tíi phôc vô tèi ®a cho nhu cÇu
cña con ng-êi. NhiÒu ngµnh s¶n xuÊt míi, m¸y mãc thiÕt bÞ, c«ng nghÖ míi,
c¸c nguån n¨ng l-îng míi…ra ®êi t¹o b-íc ph¸t triÓn nh¶y vät cho lùc l-îng
s¶n xuÊt. Suy ®Õn cïng nh÷ng thµnh tùu Êy ®Òu ra con ng-êi s¸ng t¹o ra, con
ng-êi ®ãng vai trß chñ thÓ.
ChÝnh v× thÕ xu thÕ ph¸t huy yÕu tè, nguån nh©n lùc lµ xu thÕ chung
toµn cÇu. Nguån nh©n lùc cã chÊt l-îng cao vÒ trÝ tuÖ vµ tay nghÒ ngµy cµng
trë thµnh mét lîi thÕ c¹nh tranh cho mçi quèc gia. NÕu nguån nh©n lùc chØ
hµm chøa lao ®éng gi¶n ®¬n th× sÏ lµ mét søc Ðp ®èi víi qu¸ tr×nh t¨ng tr-ëng
vµ ph¸t triÓn ë c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn.
Nguån nh©n lùc cã dåi dµo hay kh«ng lµ do chÝnh s¸ch ®µo t¹o.
N-íc Mü rÊt cã ý thøc chuÈn bÞ nguån nh©n lùc trong mèi quan hÖ ph¸t
triÓn. Cùu tæng thèng Mü George Bush nhÊn m¹nh lµm cho häc sinh Mü
chiÕm hµng ®Çu thÕ giíi vÒ kÕt qu¶ c¸c m«n to¸n vµ khoa häc tù nhiªn, lµm
cho n-íc Mü cã v¨n hãa vµ kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ó cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong
nÒn kinh tÕ thÕ giíi.
Trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa, nh÷ng chuÈn mùc vÒ kÜ n¨ng vµ n¨ng suÊt
lao ®éng, vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ, chÊt l-îng s¶n phÈm vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh
ngµy cµng phô thuéc vµo viÖc vËn dông nh÷ng tiÕn bé c«ng nghÖ vµ tri thøc
khoa häc. ChØ cã con ng-êi lµm chñ ®-îc tiÕn bé c«ng nghÖ vµ tri thøc khoa
häc míi.
§µo t¹o ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®¸p øng ®ßi hái míi trë thµnh quèc
s¸ch hµng ®Çu víi c¸c quèc gia. C¸c n-íc ph¸t triÓn lîi dông -u thÕ vÒ vèn, kü
thuËt, ®Èy nhanh ®µo t¹o nh©n tµi, tranh giµnh ng-êi tµi víi c¸c n-íc kh¸c.
C¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn t¨ng c-êng ®Çu t- kinh phÝ cho khoa häc c«ng nghÖ
gi¸o dôc ®µo t¹o nh©n tµi, ®ång thêi ng¨n ngõa ch¶y m¸u chÊt x¸m b»ng
nh÷ng chÝnh s¸ch -u ®·i thÝch hîp. ChÝnh phñ Ên §é ®Çu t- 1,1% tæng s¶n
phÈm kinh tÕ quèc d©n, 87% tæng ®Çu t- khoa häc c«ng nghÖ cho ®µo t¹o
[§Þnh h-íng ph¸t triÓn ®éi ngò tri thøc ViÖt Nam - tr.57].
14
Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II, NhËt B¶n lµ n-íc b¹i trËn bÞ chiÕn tranh
tµn ph¸ nÆng nÒ nh-ng quèc gia nµy vÉn kh¼ng ®Þnh sù lùa chän truyÒn thèng
trong gi¸o dôc. HÖ thèng gi¸o dôc NhËt B¶n ®-îc -u tiªn trªn nhiÒu khÝa
c¹nh, ®-îc sù quan t©m t¹o ®iÒu kiÖn cña gia ®×nh vµ x· héi. Hµn Quèc bÞ ¶nh
h-ëng nhiÒu cña nÒn v¨n hãa Nho häc Trung Hoa nªn rÊt chó träng ph¸t triÓn
gi¸o dôc. Nhê ®ã ®Çu t- trong gi¸o dôc cña Hµn Quèc kh«ng ngõng t¨ng lªn
trong 50 n¨m qua. §èi víi Trung Quèc, hä cã chÝnh s¸ch m¹nh d¹n t×m ng-êi
tµi. Tr-íc m¾t Trung Quèc ®ang thùc hiÖn viÖc ph¸t hµnh "thÎ xanh", mét lo¹i
thÎ dµnh cho nh÷ng kü thuËt viªn, c¸c nhµ ®Çu t-, c¸c nhµ doanh nghiÖp víi
®Æc quyÒn vµo Trung Quèc kh«ng cÇn visa.
Tr-íc xu thÕ chung cña thÕ giíi, chóng ta kh«ng thÓ ®øng ngoµi cuéc.
Trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n-íc
chóng ta cÇn héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. N-íc ta tham gia vµo rÊt nhiÒu
c¸c tæ chøc kinh tÕ nh- ASEAN, APEC vµ ®Æc biÖt khi gia nhËp vµo tæ chøc
th-¬ng m¹i thÕ giíi WTO th× tÝnh c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ph¶i ®-îc n©ng
cao. Do ®ã viÖc n¾m ®-îc khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®Ó chñ ®éng
trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh tÕ ®èi ngo¹i… rÊt quan träng, chóng ta ph¶i x¸c
®Þnh râ rµng nh÷ng chÝnh s¸ch thÝch hîp ®Ó n©ng cao chÊt l-îng nguån nh©n
lùc.
3. Nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc n-íc
ta hiÖn nay
a. Gi¶m tû lÖ gia t¨ng d©n sè t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó nguån nh©n lùc ph¸t huy
tèt
Héi nghÞ lÇn thø 4 Ban chÊp hµnh Trung -¬ng §¶ng khãa VII nhËn ®Þnh
"Gia t¨ng d©n sè qu¸ nhanh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng c¶n
trë tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, g©y khã kh¨n lín cho viÖc c¶i thiÖn ®êi
sèng, h¹n chÕ ph¸t triÓn vÒ trÝ tuÖ, v¨n hãa vµ thÓ lùc cña gièng nßi. NÕu xu
h-íng nµy cø tiÕp tôc diÔn ra th× trong t-¬ng lai kh«ng xa ®Êt n-íc ta sÏ ®øng
tr-íc nh÷ng khã kh¨n rÊt lín, thËm chÝ nh÷ng nguy c¬ vÒ nhiÒu mÆt".
15
Trong nh÷ng n¨m qua tèc ®é gia t¨ng d©n sè ë n-íc ta ®· gi¶m chØ cßn
d-íi 2%. Nhµ n-íc thùc hiÖn kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, mçi gia ®×nh chØ cã 1-2
con ®Ó nu«i d¹y cho tèt. ThÕ nh-ng tõ n¨m 2003 d©n sè n-íc ta l¹i cã dÊu
hiÖu t¨ng nhanh trë l¹i, v× vËy trong giai ®o¹n tíi chóng ta vÉn ph¶i tiÕp tôc
thùc hiÖn chÝnh s¸ch kÕ ho¹ch hãa d©n sè vµ gia ®×nh ®Ó trong t-¬ng lai ®¶m
b¶o tèc ®é t¨ng d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng hµng n¨m hîp lý, h×nh thµnh
nguån nh©n lùc chÊt l-îng cao, tiÕn tíi c©n b»ng cung vµ cÇu lao ®éng.
b. N©ng cao hiÖu qu¶ cña hÖ thèng gi¸o dôc®µo t¹o
Ph¸t triÓn gi¸o dôc, ®µo t¹o lao ®éng gi¶i ph¸p cã tÝnh chiÕn l-îc l©u
dµi ®Ó n©ng cao chÊt l-îng nguån nh©n lùc vµ ph¸t triÓn cung lao ®éng chuyªn
m«n kü thuËt trªn thÞ tr-êng lao ®éng. Gi¸o dôc ®µo t¹o ph¶i thùc sù trë thµnh
quèc s¸ch hµng ®Çu. C¸c gi¶i ph¸p cô thÓ lµ:
§èi víi c¸c tr-êng Cao ®¼ng, §¹i häc, trung häc chuyªn nghiÖp cÇn
hoµn thiÖn chuÈn mùc quèc gia vÒ tr-êng, líp, ®éi ngò gi¸o viªn, c¬ së vËt
chÊt, trang thiÕt bÞ gi¶ng d¹y, néi dung, ch-¬ng tr×nh vµ ph-¬ng ph¸p gi¶ng
d¹y ®Ó n©ng cao chÊt l-îng ®µo t¹o trong toµn hÖ thèng. Ph©n bè hîp lý c¸c
tr-êng ®µo t¹o, c¸c cÊp tr×nh ®é trªn c¸c vïng trong ph¹m vi c¶ n-íc.
- Më réng vµ n©ng cÊp hÖ thèng d¹y nghÒ cho ng-êi lao ®éng ë 3 cÊp
tr×nh ®é: s¬ cÊp nghÒ, trung cÊp nghÒ, cao ®¼ng nghÒ vµ liªn th«ng gi÷a c¸c
tr×nh ®é, ®ång thêi chuyÓn sang ®µo t¹o theo ®Þnh h-íng cÇu lao ®éng, ®µo t¹o
g¾n víi sö dông, g¾n víi nhu cÇu cña s¶n xuÊt, cung cÊp lao ®éng cã chÊt
l-îng vÒ tay nghÒ, søc kháe, kû luËt lao ®éng, t¸c phong c«ng nghiÖp vµ c¸c
phÈm chÊt kh¸c ®Ó ®¸p øng ®-îc thÞ tr-êng trong n-íc vµ n-íc ngoµi.
- §a d¹ng hãa c¸c lo¹i h×nh tr-êng, líp, d¹y nghÒ cña Nhµ n-íc, cña tnh©n vµ quèc tÕ, h×nh thµnh thÞ tr-êng d¹y nghÒ phï hîp víi ph¸p luËt.
- Thùc hiÖn quy ho¹ch, ®Çu t- tËp trung vµo hÖ thèng d¹y nghÒ kü thuËt
thùc hµnh. Quan t©m x©y dùng hÖ thèng tr-êng d¹y nghÒ träng ®iÓm quèc
gia, tr-êng cao ®¼ng d¹y nghÒ, trong ®ã cã c¸c tr-êng ®¹t tiªu chuÈn khu vùc;
c¸c tØnh, thµnh phè ®Òu cã trung t©m d¹y nghÒ, ph¸t triÓn c¬ së d¹y nghÒ
ngoµi c«ng lËp.
16
B»ng nhiÒu h×nh thøc ®a d¹ng ®¶m b¶o cho mäi ng-êi ®-îc häc nhÊt lµ
ng-êi nghÌo vµ con em c¸c gia ®×nh thuéc diÖn chÝnh s¸ch. §éng viªn phong
trµo toµn d©n thi ®ua xãa mï ch÷, hoµn thµnh phæ cËp trung häc c¬ së, trung
häc phæ th«ng. Cïng víi ®æi míi néi dung gi¸o dôc theo h-íng c¬ b¶n, hiÖn
®¹i, ph¶i t¨ng c-êng gi¸o dôc c«ng d©n, gi¸o dôc thÕ giíi quan khoa häc, lßng
yªu n-íc, ý chÝ v-¬n lªn v× t-¬ng lai cña b¶n th©n vµ tiÒn ®å cña ®Êt n-íc.
c. Nhµ n-íc quan t©m ®Õn chÝnh s¸ch quèc gia vÒ viÖc lµm, n©ng cao
®êi sèng cho ng-êi lao ®éng, tr¸nh t×nh tr¹ng ch¶y m¸u chÊt x¸m.
Nhµ n-íc tiÕp tôc hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt kinh doanh, t¹o
m«i tr-êng thuËn lîi cho c¸c khu vùc kinh tÕ ph¸t triÓn, khuyÕn khÝch khu vùc
kinh tÕ t- nh©n lµm giµu chÝnh ®¸ng. §Æc biÖt lµ t¹o m«i tr-êng ®Çu t-,
chuyÓn giao c«ng nghÖ, hîp t¸c quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn mét bé phËn lín doanh
nghiÖp võa vµ nhá víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Thùc hiÖn ®Þnh h-íng cña ChÝnh
phñ lµ ®Õn n¨m 2010, c¶ n-íc cã kho¶ng 500 ngh×n doanh nghiÖp, gi¶i quyÕt
®-îc nhiÒu viÖc lµm cho ng-êi lao ®éng.
TiÕp tôc c¶i c¸ch khu vùc kinh tÕ Nhµ n-íc, t¹o m«i tr-êng kinh doanh
b×nh ®¼ng, thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµm ¨n cã hiÖu qu¶, t¹o më
thªm viÖc lµm cho ng-êi lao ®éng, ph¸t triÓn c¸c tËp ®oµn kinh tÕ Nhµ n-íc
trong nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt, dÞch vô quan träng, kinh doanh ë ph¹m vi toµn
cÇu nh-: hµng kh«ng, dÇu khÝ, ®iÖn lùc, viÔn th«ng vËn t¶i viÔn d-¬ng, ng©n
hµng, b¶o hiÓm,.. ®Ó t¹o sù thu hót lao ®éng chuyªn m«n kü thuËt.
§Èy m¹nh c¸c ho¹t ®éng thu hót vèn ®Çu t- n-íc ngoµi (FDI, ODA…)
®Ó ®æi míi c«ng nghÖ, t¹o ra thªm nhiÒu viÖc lµm n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ
cña ng-êi lao ®éng. KhuyÕn khÝch ViÖt kiÒu chuyÓn tiÒn vÒ n-íc ®Ó t¨ng thªm
vèn ®Çu t- cho s¶n xuÊt kinh doanh, t¹o më thªm viÖc lµm cho ng-êi lao
®éng. Thùc tÕ ®· cho thÊy r»ng nguån vèn nµy kh¸ lín, n¨m 2004 sè tiÒn viÖt
kiÒu chuyÓn vÒ n-íc gÇn ngang b»ng vèn ®Çu t- n-íc ngoµi vµo n-íc ta.
Bªn c¹nh viÖc t¹o më thªm viÖc lµm cho ng-êi lao ®éng, ®ång thêi
còng ®i ®«i víi n©ng cao chÊt l-îng cuéc sèng cho ng-êi lao ®éng. Ng-êi lao
®éng ®-îc quan t©m ®Õn c¶ ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn. Hä cÇn ®-îc quan
17
t©m ch¨m lo cho viÖc ¨n, viÖc ë ngµy cµng tèt h¬n, c¸c doanh nghiÖp kh¸m
bÖnh cho ng-êi lao ®éng ®Þnh kú ®Ó ®¶m b¶o tèt søc kháe cã thÓ lao ®éng tèt.
Ng-êi lao ®éng cã thêi gian vui ch¬i, gi¶i trÝ ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. Khi
mµ nh÷ng nhu cÇu vÒ chÊt, tinh thÇn cña hä ®-îc ®¶m b¶o th× hä cã thÓ
chuyªn t©m vµo ho¹t ®éng s¸ng t¹o, ®¶m nhiÖm tèt c«ng viÖc cña m×nh.
HiÖn nay t×nh tr¹ng ch¶y m¸u chÊt x¸m ë n-íc ta rÊt ®¸ng lo ng¹i.
Nh©n tµi ®ang cã xu h-íng muèn lµm viÖc ë c¸c n-íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t
triÓn, ë ®ã hä ®-îc ®¸p øng tèt vÒ ®iÒu kiÖn lµm viÖc còng nh- sinh ho¹t gÊp
hµng chôc lÇn trong n-íc. MÊt m¸t vÒ ng-êi tµi cã nguy c¬ lµm cho nÒn kinh
tÕ n-íc ta khã mµ ph¸t triÓn nhanh chãng. Chóng ta cÇn cã chÝnh s¸ch khuyÕn
khÝch hä nh- t¹o ®iÒu kiÖn vÒ nhµ ë, tr¶ l-¬ng cao víi ®óng n¨ng lùc cña hä
vµ cung cÊp mäi c¬ së vËt chÊt tèt nhÊt ®Ó hä cã thÓ ph¸t huy n¨ng lùc cèng
hiÕn cho c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Êt n-íc. ChÝnh s¸ch nµy ®· ®-îc ¸p
dông ë mét sè tØnh, thµnh phè vµ thu ®-îc nh÷ng tÝn hiÖu ®¸ng mõng, tuy
nhiªn cÇn ph¶i ®-îc ®Èy m¹nh h¬n n÷a.
18
KÕt luËn
Ch-a bao giê trong lÞch sö, nh©n tè con ng-êi l¹i ®ãng vai trß quan
träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ nh- thêi ®¹i ngµy nay. "M¸y mãc kh«ng chØ thay
thÕ lao ®éng c¬ b¾p mµ cßn nh©n lªn søc m¹nh trÝ tuÖ con ng-êi, lùc l-îng s¶n
xuÊt chuyÓn tõ dùa vµo vËt chÊt sang dùa nhiÒu h¬n vµo trÝ lùc vµ søc s¸ng t¹o
cña con ng-êi, søc s¸ng t¹o cña con ng-êi lµ v« h¹n, tµi nguyªn lµ h÷u h¹n.
Cho nªn kinh tÕ dùa vµo tri thøc më ra nh÷ng triÓn väng to lín, nh÷ng kh¶
n¨ng v« h¹n cña con ng-êi, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vµ cÊp b¸ch mµ
m×nh ®ang ph¶i ®èi mÆt". [§Æng H÷u - Ph¸t triÓn bÒn v÷ng dùa trªn tri thøc T¹p chÝ lý luËn chÝnh trÞ/sè 11 - 2004. tr 9 - 10]. ViÖc ph¸t triÓn vµ sö dông
nguån nh©n lùc trong ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam trong thêi kú qu¸ ®é ®·
®-îc §¶ng vµ Nhµ n-íc ta x¸c ®Þnh ®óng h-íng. Trong ®iÒu kiÖn n-íc ta hiÖn
nay ®Ó chiÕn l-îc ph¸t triÓn theo h-íng c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Õn
th¾ng lîi, chóng ta ph¶i lÊy nguån nh©n lùc con ng-êi ViÖt Nam - nguån nh©n
lùc quan träng nhÊt lµm ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn l©u bÒn. §Ó båi d-ìng vµ
ph¸t h
Tuy nguån lùc con ng-êi ViÖt Nam víi t- c¸ch ®ã, chóng ta cÇn t¹o ra
mèi quan hÖ hµi hãa gi÷a t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi t¹o ra mèi quan
hÖ hµi hßa gi÷a lîi Ých l©u dµi vµ lîi Ých tr-íc m¾t, lîi Ých quèc gia, d©n téc vµ
lîi Ých tËp thÓ, lîi Ých c¸ nh©n kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn cho
ng-êi lao ®éng mang tÇm quèc tÕ, x©y dùng con ng-êi ViÖt Nam x· héi chñ
nghÜa tiªn tiÕn nh-ng vÉn lu«n coi träng nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng v¨n hãa
d©n téc, kh«ng ®¸nh mÊt m×nh. Tõ ®ã x©y dùng vµ ph¸t triÓn ViÖt Nam tiªn
tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc; t¹o c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i ®-a n-íc ta
tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi.
19
- Xem thêm -