Tài liệu T069

I. §Æt vÊn ®Ò ThÕ giíi ®· bíc vµo thÕ kû 21 víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc c«ng nghÖ (KH - CN). Ngµy nay KH - CN ®îc øng dông rÊt nhiÒu vµo cuéc sèng cña con ngêi. §Æc biÖt, øng dông tri thøc KH - CN trong ph¸t triÓn kinh tÕ lµ mét híng ®i ®óng. ë c¸c níc ph¸t triÓn hiÖn nay, nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cã øng dông tri thøc KH - CN. §èi víi ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo ®Þnh híng XHCN, mÆc dï ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín trong 15 n¨m ®æi míi võa qua, song nÒn kinh tÕ vÉn cßn kÐm ph¸t triÓn so víi c¸c níc khu vùc vµ thÕ giíi, ®ång thêi ®ang gÆp ph¶i nh÷ng th¸ch thøc kh«ng nhá: ®ã lµ nguy c¬ tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ so víi nhiÒu níc trong khu vùc do xuÊt ph¸t cña ViÖt Nam qu¸ thÊp, l¹i ph¶i ph¸t triÓn trong m«i trêng c¹nh tranh quyÕt liÖt. Sù kh¸c biªt vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ cña ViÖt Nam so víi c¸c níc ph¸t triÓn lµ rÊt lín, nh×n chung c«ng nghÖ níc ta tôc hËu so víi tr×nh ®é chung cña thÕ giíi kho¶ng 3, 4 thËp kû. Qu¸ tr×nh CNH - H§H dÉn ®Õn sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu lao ®éng gi÷a c¸c ngµnh, ®Æc biÖt lµ sù chuyÓn lao ®éng tõ n«ng nghiÖp sang c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp vµ dÞch vô. Môc tiªu trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Õn n¨m 2010 lµ ®Èy m¹nh nhanh qu¸ tr×nh ®æi míi kü thuËt c«ng nghÖ trong s¶n xuÊt, më réng c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ suÊt ®a ViÖt Nam trë thµnh mét níc cã tr×nh ®é KTCN ë trung b×nh tiªn tiÕn so víi c¸c níc trong khu vùc. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo híng t¨ng trëng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, gi¶m tû träng cña n«ng nghiÖp trong GDP, ®ång thêi ®iÒu chØnh c¬ cÊu lao ®éng ®Õn n¨m 2010 chØ cßn kho¶ng 50% lao ®éng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp. Héi nhËp nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang lµ mét xu thÕ tÊt yÕu cña thêi ®¹i. V× vËy bªn c¹nh sö dông n¨ng lùc néi sinh, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nh ViÖt Nam, kh«ng cã con ®êng nµo kh¸c ph¶i biÕt vËn dông nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc c«ng nghÖ vµ ph¶i b¾t kÞp tri thøc míi ®Ó ph¸t triÓn nhanh nÒn kinh tÕ. V× vËy vÊn ®Ò ®Æt ra cho ViÖt Nam hiÖn nay lµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cã tri thøc, tr×nh ®é, tay nghÒ cho sj ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ níc ta ®Çu thÕ kû XXI trong ®iÒu kiÖn cña kinh tÕ tri thøc theo tinh thÇn §¹i héi §¶ng IX lµ “C«ng nghiÖp hãa g¾n víi hiÖn ®¹i hãa ngay tõ b©y giê vµ trong suèt c¸c giai ®o¹n. N©ng cao hµm lîng tri thøc trong c¸c nh©n tè ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, tõng bíc ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc ë níc ta”. [V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX]. 1 T¹i §¹i héi lÇn thø IX, §¶ng ta ®· ®a ra chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ nªu râ: “Ph¸t huy nh÷ng lîi thÕ cña ®Êt níc, tËn dông mäi kh¶ n¨ng ®Ó ®¹t tr×nh ®é c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin vµ c«ng nghÖ sinh häc, tranh thñ øng dông ngµy cµng nhiÒu h¬n, ë møc cao h¬n, phæ biÕn h¬n nh÷ng thµnh tùu míi vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ, tõng bíc ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc”. [V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX - NXB ChÝnh trÞ Quèc gia Hµ Néi, 2001]. Do ®ã KH - CN ®îc coi lµ nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña sù nghiÖp CNH H§H ë ViÖt Nam. NhiÖm vô ph¸t triÓn tri thøc KH - CN lµ mét nhiÖm vô cÊp thiÕt hiÖn nay, vµ g¾n chÆt h¬n n÷a KH - CN víi kinh tÕ x· héi. 2 II. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò 1. Néi dung lý luËn triÕt häc a. ý thøc Trong lÞch sö triÕt häc, triÕt häc duy t©m quan niÖm ý thøc lµ mét thùc thÓ ®éc lËp, lµ thùc t¹i duy nhÊt, tõ ®ã cêng ®iÖu tÝnh n¨ng ®éng cña ý thøc ®Õn møc coi ý thøc sinh ra vËt chÊt chø kh«ng ph¶i lµ sù ph¶n ¸nh cña vËt chÊt. Cßn c¸c nhµ triÖt häc duy vËt ®Òu thõa nhËn vËt chÊt tån t¹i kh¸ch quan vµ ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh sù vËt ®ã. Tuy nhiªn, do ¶nh hëng bëi quan niÖm siªu h×nh - m¸y mãc nªn hä ®· coi ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh sù vËt mét c¸ch thô ®éng, gi¶n ®¬n, m¸y mãc, mµ kh«ng thÊy ®îc tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña ý thøc, tÝnh biÖn chøng cña qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh. Kh¸ch víi c¸c quan ®iÓm trªn, chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng dùa trªn c¬ së lý luËn ph¶n ¸nh coi ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan vµo trong bé ãc con ngêi mét c¸ch n¨ng ®éng, s¸ng t¹o. ý thøc theo nghÜa th«ng thêng theo mét sè quan niÖm cña khoa häc chuyªn ngµnh, ý thøc thêng ®îc hiÓu lµ tÝnh cã chñ ý. Nhng theo nghÜa triÕt häc ®îc hiÓu theo nghÜa lµ toµn bé nh÷ng sù ph¶n ¸nh tinh thÇn cña con ngêi vÒ thÕ giíi kh¸ch quan. Ph¶n ¸nh lµ n¨ng lùc, kh¶ n¨ng cña mét hÖ thèng vËt chÊt ghi nhËn vµ t¸i hiÖn nh÷ng ®Æc ®iÓm, nh÷ng tÝnh chÊt cña mét hÖ thèng kh¸c. Ph¶n ¸nh lµ nhiÖm vô phæ biÕn cña mét tæ chøc. XÐt vÒ cÊu tróc ý thøc bao gåm nh÷ng yÕu tè; tri thøc, sù hiÓu biÕt, t©m lý, t×nh c¶m, ý chÝ con ngêi, lý tëng, íc m¬ con ngêi. Trong ®ã nh©n tè tri thøc lµ trung t©m bao hµm biÓu hiÖn nhÊt ®Þnh. Tri thøc lµ nh©n tè quan träng nhÊt cña ý thøc, bÊt cø mét h×nh thøc ph¶n ¸nh cña ý thøc chØ lµ tån t¹i mét khi trong nã cã tri thøc. b. B¶n chÊt cña ý thøc. Theo Mac nãi: “ý thøc ch¼ng qua lµ c¸i vËt chÊt ®îc di chuyÓn vµo bé ãc con ngêi vµ c¶i biÕn ®i ë trong ®ã”. Cßn theo Lªnin: “ý thøc lµ h×nh ¶nh chñ quan”. §Ó hiÓu b¶n chÊt cña ý thøc, tríc hÕt, chóng ta thõa nhËn c¶ vËt chÊt vµ ý thøc ®Òu lµ “hiÖn thùc” nghÜa lµ ®Òu tån t¹i. Nhng gi÷a chóng cã sù kh¸c nhau mang tÝnh ®èi lËp. ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh, lµ c¸i ph¶n ¸nh; cßn vËt chÊt lµ c¸i ®îc ph¶n ¸nh. C¸i ®îc ph¶n ¸nh - tøc lµ vËt chÊt - tån t¹i kh¸ch quan, ë ngoµi vµ ®éc lËp víi c¸i ph¶n ¸nh tøc lµ ý thøc. C¸i ph¶n ¸nh - tøc lµ ý thøc - lµ hiÖn thùc chñ quan, lµ h×nh ¶nh chñ quan hay h×nh ¶nh tinh thÇn cña sù vËt kh¸ch quan, lÊy c¸i kh¸ch quan lµm tiÒn ®Ò, bÞ c¸i kh¸ch quan quy ®Þnh, 3 kh«ng cã tÝnh vËt chÊt. V× vËy kh«ng thÓ ®ång nhÊt, hoÆc t¸ch rêi c¸i ®îc ph¶n ¸nh - tøc vËt chÊt, víi c¸i ph¶n ¸nh - tøc ý thøc. NÕu coi c¸i ph¶n ¸nh - tøc ý thøc - lµ hiÖn tîng vËt chÊt th× sÏ lÉn lén gi÷a c¸i ®îc ph¶n ¸nh vµ c¸i ph¶n ¸nh - tøc lÉn lén gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc, lµm mÊt ý nghÜa cña ®èi lËp gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc, tõ ®ã dÉn ®Õn lµm mÊt ®i sù ®èi lËp gi÷ chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m. Thø hai, khi nãi c¸i ph¶n ¸nh - tøc ý thøc - lµ h×nh ¶nh chñ quan cña thÕ giíi kh¸ch quan, th× nã kh«ng phØa lµ h×nh ¶nh vËt lý hay h×nh ¶nh t©m lý ®éng vËt vÒ sù vËt. ý thøc lµ cña con ngêi, mµ con ngêi lµ mét thùc thÓ x· héi n¨ng ®éng s¸ng t¹o. ý thøc ra ®êi trong qu¸ tr×nh con ngêi ho¹t ®éng c¶i t¹o thÐ giíi, cho nªn ý thøc con ngêi mang tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o l¹i hiÖn thùc theo nhu cÇu thùc tiÔn x· héi. Theo C.Mac, ý thøc “ch¼ng qua chØ lµ vËt chÊt ®îc ®em chuyÓn vµo trong ®Çu ãc con ngêi vµ ®îc c¶i biÕn ®i trong ®ã”(1). TÝnh s¸ng t¹o cña ý thøc thÓ hiÖn ra rÊt phong phó. Trªn c¬ së nh÷ng c¸i ®· cã tríc, ý thøc cã kh¶ n¨ng t¹o ra tri thøc míi vÒ sù vËt, cã thÓ tëng tîng ra c¸i kh«ng cã trong thùc tÕ, cã thÓ tiªn ®o¸n, dù b¸o t¬ng lai, cã thÓ t¹o ra nh÷ng ¶o tëng, nh÷ng huyÒn tho¹i, nh÷ng gi¶ thuyÕt lý thuyÕt khoa häc hÕt søc tr×u tîng vµ kh¸i qu¸t cao. Nh÷ng kh¶ n¨ng Êy cµng nãi lªn tÝnh chÊt phøc t¹p vµ phong phó cña ®êi sèng t©m lý - ý thøc ë con ngêi mµ khoa häc cßn ph¶i tiÕp tôc ®i s©u nghiªn cøu ®Ó lµm s¸ng tá b¶n chÊt cña nh÷ng hiÖn tîng Êy. ý thøc ra ®êi trong qu¸ tr×nh con ngêi ho¹t ®éng c¶i t¹o thÕ giíi, cho nªn qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan vµo bé ãc ngêi lµ qu¸ tr×nh n¨ng ®éng s¸ng t¹o thèng nhÊt ba mÆt sau: Mét lµ, trao ®æi th«ng tin gi÷a chñ thÓ vµ ®èi tîng ph¶n ¸nh. Sù trao ®æi nµy mang tÝnh chÊt hai chiÒu, cã ®Þnh híng, cã chän läc c¸c th«ng tin cÇn thiÕt. Hai lµ, m« h×nh hãa ®èi tîng trong t duy díi d¹ng h×nh ¶nh tinh thÇn. Thùc chÊt, ®©y lµ qu¸ tr×nh “s¸ng t¹o l¹i” hiÖn thùc cña ý thøc theo nghÜa: m· hãa c¸c ®èi tîng vËt chÊt thµnh c¸c ý tëng tinh thÇn phi vËt chÊt. Ba lµ, chuyÓn m« h×nh tõ t duy ra hiÖn thøc kh¸ch quan, tøc qu¸ tr×nh hiÖn thùc hãa t tëng, th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn biÕn c¸i quan niÖm thµnh c¸i thùc t¹i, biÕn c¸c ý tëng phi vËt chÊt trong t duy thµnh c¸c d¹ng vËt chÊt ngoµi hiÖn thùc. Trong giai ®o¹n nµy, con ngêi lùa chän nh÷ng ph¬ng ph¸p, ph¬ng tiÖn, c«ng cô ®Ó t¸c ®éng vµo hiÖn thùc kh¸ch quan nh»m thùc hiÖn môc ®Ých cña m×nh. (1) C.M¸c vµ Ph.¡ngghen: Toµn tËp. Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1993. t.23, tr. 35 4 TÝnh s¸ng t¹o cña ý thøc kh«ng cã nghÜa lµ ý thøc ®Î ra vËt chÊt. S¸ng t¹o cña ý thøc lµ s¸ng t¹o cña sù ph¶n ¸nh, theo quy luËt vµ trong khu«n khæ cña sù ph¶n ¸nh mµ kÕt qu¶ bao giê còng lµ nh÷ng kh¸ch thÓ tinh thÇn. S¸ng t¹o vµ ph¶n ¸nh lµ hai mÆt thuéc b¶n chÊt ý thøc. ý thøc lµ sj ph¶n ¸nh vµo chÝnh thùc tiÔn x· héi cña con ngêi t¹o ra sù ph¶n ¸nh phøc t¹p, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña bé ãc. ý thøc lµ mét hiÖn tîng x· héi. Sù ra ®êi, tån t¹i cña ý thøc g¾n liÒn víi ho¹t ®éng thùc tiÔn lÞch sö, chÞu sù chi phèi kh«ng chØ c¸c quy luËt sinh häc mµ chñ yÕu lµ cña quy luËt x· héi, do nhu cÇu giao tiÕp x· héi vµ c¸c ®iÒu kiÖn sinh ho¹t hiÖn thùc cña con ngêi quy ®Þnh. ý thøc mang b¶n chÊt x· héi. c. Nguån gèc cña ý thøc  Nguèc gèc tù nhiªn Chñ nghÜa duy t©m cho r»ng ý thøc cã tríc, vËt chÊt cã sau, ý thøc sinh ra vËt chÊt, chi phèi sù tån t¹i vµ vËn ®éng cña thÕ giíi vËt chÊt. Häc thuyÕt triÕt häc duy t©m kh¸ch quan vµ triÕt häc duy t©m chñ quan cã quan niÖm kh¸c nhau nhÊt ®Þnh vÒ ý thøc, song vÒ thùc chÊt hä gièng nhau ë chç t¸ch ý thøc ra khái vËt chÊt, lÊy ý thøc lµm ®iÓm xuÊt ph¸t ®Ó suy ra giíi tù nhiªn. C¸c nhµ duy vËt tríc M¸c ®· ®Êu tranh phª ph¸n l¹i quan ®iÓm trªn cña chñ nghÜa duy t©m, kh«ng thõa nhËn tÝnh chÊt siªu tù nhiªn cña ý thøc, ®· chØ ra mèi liªn hÖ kh¨ng khÝt gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc, thõa nhËn vËt chÊt cã tríc ý thøc, ý thøc phô thuéc vµo vËt chÊt. Do khoa häc cha ph¸t triÓn, do ¶nh hëng cña quan ®iÓm siªu h×nh - m¸y mãc nªn hä ®· kh«ng gi¶i thÝch ®óng nguån gèc vµ b¶n chÊt cña ý thøc. Dùa trªn c¬ së nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn, nhÊt lµ sinh lý häc thÇn kinh, chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cho r»ng, ý thøc kh«ng ph¶i cã nguån gèc siªu tù nhiªn, kh«ng ph¶i ý thøc s¶n sinh ra vËt chÊt nh c¸c nhµ thÇn häc vµ duy t©m kh¸ch quan ®· kh¼ng ®Þnh mµ ý thøc lµ mét thuéc tÝnh cña vËt chÊt, nhng kh«ng ph¶i lµ cña mäi d¹ng vËt chÊt, mµ chØ lµ thuéc tÝnh cña mét d¹ng vËt chÊt cã tæ chøc cao lµ bé ãc con ngêi. Bé ãc ngêi lµ c¬ quan vËt chÊt cña ý thøc. ý thøc lµ chøc n¨ng cña bé ãc con ngêi. ý thøc phô thuéc vµo ho¹t ®éng bé ãc ngêi, do ®ã khi ãc bÞ tæn th¬ng th× ho¹t ®éng cña ý thøc sÏ kh«ng b×nh thêng. V× vËy, kh«ng thÓ t¸ch rêi ý thøc ra khái ho¹t ®éng cña bé ãc. ý thøc kh«ng thÓ diÔn ra, t¸ch rêi ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña bé ãc ngêi. Khoa häc ®· x¸c ®Þnh, con ngêi lµ s¶n phÈm cao nhÊt cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p cña vËt chÊt vËn ®éng, ®ång 5 thêi ®· x¸c ®Þnh bé ãc cña con ngêi lµ mét tæ chøc sèng ®Æc biÖt cã cÊu tróc tinh vi vµ phøc t¹p bao gåm kho¶ng 14-15 tû tÕ bµo thÇn kinh. C¸c tÕ bµo nµy cã liªn hÖ víi nhau vµ víi c¸c gi¸c quan, t¹o thµnh v« sè nh÷ng mèi liªn hÖ thu nhËn, ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña c¬ thÓ trong quan hÖ víi thÕ giíi bªn ngoµi qua c¸c ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn vµ cã ®iÒu kiÖn. Qu¸ tr×nh ý thøc vµ qu¸ tr×nh sinh lý trong bé ãc kh«ng ®ång nhÊt, kh«ng t¸ch rêi, kh«ng song song mµ lµ hai mÆt cña mét qu¸ tr×nh sinh lý thÇn kinh mang néi dung ý thøc. Khi khoa häc - kü thuËt t¹o ra nh÷ng m¸y mãc thay thÕ cho mét phµn lao ®éng trÝ ãc cña con ngêi th× kh«ng cã nghÜa lµ m¸y mãc cã ý thøc nh con ngêi. M¸y mãc lµ mét kÕt cÊu kü thuËt do con ngêi t¹o ra, cßn con ngêi lµ mét thùc thÓ x· héi. M¸y kh«ng thÓ thay thÕ cho ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña con ngêi, kh«ng thÓ s¸ng t¹o l¹i hiÖn thøc díi d¹ng tinh thÇn trong b¶n th©n nã nh con ngêi. Do ®ã chØ cã con ngêi víi bé ãc cña nã míi cã ý thøc. Nhng t¹i sao bé ãc con ngêi - mét tæ chøc vËt chÊt cao - l¹i cã thÓ sinh ra ®îc ý thøc? §Ó tr¶ lêi c©u hái nµy chóng ta ph¶i nghiªn cøu mèi liªn hÖ vËt chÊt gi÷a bé ãc víi thÕ giíi kh¸ch quan. ChÝnh mèi liªn hÖ vËt chÊt Êy h×nh thµnh nªn qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh thÕ giíi vËt chÊt vµo ãc con ngêi. Ph¶n ¸nh lµ thuéc tÝnh phæ biÕn trong mäi d¹ng vËt chÊt. Ph¶n ¸nh lµ sù t¸i t¹o nh÷ng ®Æc ®iÓm cña mét hÖ thèng vËt chÊt nµy ë hÖ thèng vËt chÊt kh¸c trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng qua l¹i cña chóng. KÕt qu¶ cña sù ph¶n ¸nh phô thuéc vµo c¶ hai vËt. (vËt t¸c ®éng vµ vËt nhËn t¸c ®éng). Trong qu¸ tr×nh Êy, vËt nhËn t¸c ®éng bao giê còng mang th«ng tin cña vËt t¸c ®éng. §©y lµ ®iÒu quan trän ®Ó lµm s¸ng tá nguån gèc tù nhiªn cña ý thøc. Trong qu¸ tr×nh tiÕn hãa cña thÕ giíi vËt chÊt. C¸c vËt thÓ cµng ë bËc thang cao bao nhiªu th× h×nh thøc ph¶n ¸nh cña nã cµng phøc t¹p bÊy nhiªu. H×nh thøc ph¶n ¸nh ®¬n gi¶n nhÊt, ®Æc trng cho giíi tù nhiªn v« sinh lµ nh÷ng ph¶n ¸nh vËt lý, hãa häc. Nh÷ng h×nh thøc ph¶n ¸nh nµy cã tÝnh chÊt thô ®éng, cha cã ®Þnh híng sù lùa chän. H×nh thøc ph¶n ¸nh sinh häc ®Æc trng cho giíi tù nhiªn sèng lµ bíc ph¸t triÓn míi vÒ chÊt trong sù tiÕn hãa cña c¸c h×nh thøc ph¶n ¸nh. H×nh thøc ph¶n ¸nh cña c¸c c¬ thÓ sèng ®¬n gi¶n nhÊt lµ biÓu hiÖn ë tÝnh kÝch thÝch, tøc lµ ph¶n øng tr¶ lêi t¸c ®éng cña m«i trêng ë bªn ngoµi cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña chóng. H×nh thøc ph¶n ¸nh tiÕp theo cña c¸c ®éng vËt cha cã hÖ thÇn kinh lµ tÝnh c¶m øng, tÝnh nh¹y c¶m ®èi víi sù thay ®æi cña m«i trêng. H×nh thøc ph¶n ¸nh cña c¸c ®éng vËt cã hÖ thèng thÇn kinh lµ c¸c ph¶n x¹. H×nh thøc ph¶n ¸nh ë ®éng vËt bËc cao khi cã hÖ thÇn kinh trung ¬ng xuÊt hiÖn lµ t©m lý. Nh vËy, ph¶n ¸nh sinh häc trong 6 c¸c c¬ thÓ sèng ®· cã sù ®Þnh híng, sù lùa chän, nhê ®ã c¸c sinh vËt thÝch nghi víi m«i trêng ®Ó duy tr× sù tån t¹i cña m×nh. Ph¶n ¸nh sinh häc ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c h×nh thøc kÝch thÝch ë thùc vËt, c¸c ph¶n x· ë ®éng vËt cã hÖ thèng thÇn kinh vµ t©m lý ë ®éng vËt cÊp cao. T©m lý ®éng vËt cha ph¶i lµ ý thøc, nã míi lµ sù ph¶n ¸nh cã tÝnh chÊt b¶n n¨ng do nhu cÇu trùc tiÕp cña sinh lý c¬ thÓ vµ do quy luËt sinh häc chi phèi. ý thøc lµ h×nh thøc cao nhÊt cña sù ph¶n ¸nh thÕ giíi hiÖn thøc. ý thøc chØ n¶y sinh ë giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña thÕ giíi vËt chÊt cïng víi sù xuÊt hiÖn con ngêi. ý thøc lµ ý thøc con ngêi, n»m trong con ngêi, kh«ng thÓ t¸ch rêi con ngêi. ý thøc bøt nguån tõ mét thuéc tÝnh cña vËt chÊt - thuéc tÝnh ph¶n ¸nh - ph¸t triÓn thµnh. ý thøc ra ®êi lµ kÕt qu¶ ph¸t triÓn l©u dµi cña thuéc tÝnh ph¶n ¸nh cña vËt chÊt. Néi dung cña ý thøc lµ th«ng tin vÒ thÕ giíi bªn ngoµi, vÒ vËt ®îc ph¶n ¸nh. ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi bªn ngoµi vµ ®Çu ãc con ngêi. Bé ãc ngêi lµ c¬ quan ph¶n ¸nh, song chØ cã riªng bé ãc th«i th× cha thÓ cã ý thøc. Kh«ng cã sù t¸c ®éng cña thÕ giíi bªn ngoµi lªn c¸c gi¸c quan vµ qua ®ã ®Õn bé ãc th× ho¹t ®éng ý thøc kh«ng thÓ x¶y ra. Nh vËy, bé ãc ngêi [c¬ quan ph¶n ¸nh vÒ thÕ giíi vËt chÊt xung quanh] cïng víi thÕ giíi bªn ngoµi t¸c ®éng lªn bé ãc - ®ã lµ nguån gèc tù nhiªn cña ý thøc. Nh÷ng ®iÒu ®· tr×nh bµy vÒ nguån gèc tù nhiªn cña ý thøc cho thÊy “sù ®èi lËp gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc chØ cã nghÜa tuyÖt ®èi trong nh÷ng ph¹m vi hÕt søc h¹n chÕ: trong trêng hîp nµy, chØ giíi h¹n trong vÊn ®Ò nhËn thøc luËn c¬ b¶n lµ thõa nhËn c¸i g× lµ c¸i cã tríc vµ c¸i g× lµ c¸i cã sau? Ngoµi giíi h¹n ®ã ra, sù ®èi lËp ®ã lµ t¬ng ®èi(1). ý thøc chÝnh lµ ®¹c tÝnh cña mét d¹ng vËt chÊt sèng cã tæ chøc cao mµ th«i.  Nguån gèc x· héi §Ó cho ý thøc ra ®êi, nh÷ng tiÒn ®Ò, nguån gèc tù nhiªn lµ rÊt quan träng, kh«ng thÓ thiÕu ®îc, song cha ®ñ; ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh cho sù ra ®êi cña ý thøc lµ nh÷ng tiÒn ®Ò, nguån gèc x· héi. ý thøc ra ®êi cïng víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh bé ãc con ngêi nhê lao ®éng, ng«n ng÷ vµ nh÷ng quan hÖ x· héi. Lao ®éng theo C.M¸c, lµ mét qu¸ tr×nh diÔn biÕn gi÷a ngêi vµ tù nhiªn, mét qu¸ tr×nh trong ®ã b¶n th©n con ngêi ®ãng gãp vai trß m«i giíi, ®iÒu tiÕt vµ gi¸m s¸t trong sù trao ®æi vËt chÊt gi÷a ngêi vµ tù nhiªn. Lao ®éng lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn vµ chñ yÕu ®Ó con ngêi tån t¹i. Lao ®éng cung cÊp cho con ngêi nh÷ng ph¬ng tiÖn cÇn thiÕt ®Ó sèng, ®ång thêi lao ®éng s¸ng t¹o ra c¶ b¶n th©n (1) V.I.Lªnin: Toµn tËp, Nxb. TiÕn bé, Matxc¬va, 1980, t.18, tr.173 7 con ngêi. Nhê cã lao ®éng, con ngêi t¸c ra khái giíi ®éng vËt. Mét trong nh÷ng sù kh¸c nhau c¨n b¶n gi÷a con ngêi víi ®éng vËt lµ ë chç ®éng vËt sö dông c¸c s¶n phÈm cã s½n trong giíi tù nhiªn, cßn con ngêi th× nhê lao ®éng mµ b¾t giíi tù nhiªn phôc vô môc ®Ých cña m×nh, thay ®æi nã, b¾t nã phôc tïng nh÷ng nhu cÇu cña m×nh. ChÝnh th«ng qua ho¹t ®éng lao ®éng nh»m c¶i t¹o thÕ giíi kh¸ch quan mµ con ngêi míi cã thÓ ph¶n ¸nh ®îc thÕ giíi kh¸ch quan, míi cã ý thøc vÒ thÕ giíi ®ã. Sù h×nh thµnh ý thøc kh«ng ph¶i lµ qu¸ tr×nh thu nhËn thô ®éng, mµ ®ã lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng chñ ®éng cña con ngêi. Nhê cã lao ®éng, con ngêi t¸c ®éng vµ thÕ giíi kh¸ch quan, b¾t thÕ giíi kh¸ch quan béc lé nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng kÕt cÊu, nh÷ng quy luËt vËn ®éng cña m×nh thµnh nh÷ng hiÖn tîng nhÊt ®Þnh, vµ c¸c hiÖn tîng Êy t¸c ®éng vµo bé ãc ngêi, h×nh thµnh dÇn nh÷ng tri thøc vÒ tù nhiªn vµ x· héi. NÕu kh«ng cã lao ®éng th× hoµn c¶nh vÉn bÝ Èn, vÉn xa l¹ ®èi víi con ngêi, con ngêi kh«ng cã c¸ch nµo kh¸c ngoµi lao ®éng ®Î ãc thÓ ph¶n ¸nh ®óng ®¾n thÕ giíi kh¸ch quan. Nh vËy, ý thøc ®îc h×nh thµnh chñ yÕu do ho¹t ®éng c¶i t¹o thÕ giíi kh¸ch quan cña con ngêi, lµm biÕn ®æi thÕ giíi ®ã. ý thøc víi t c¸ch lµ ho¹t ®éng ph¶n ¸nh s¸ng t¹o kh«ng thÓ cã ®îc ë bªn ngoµi qu¸ tr×nh con ngêi lao ®éng lµm biÕn ®æi thÕ giíi xung quanh. V× thÕ cã thÓ nãi kh¸i qu¸t r»ng lao ®éng t¹o ra ý thøc t tëng, hoÆc nguån gèc c¬ b¶n cña ý thøc t tëng lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan vµ ®Çu ãc con ngêi trong qu¸ tr×nh lao ®éng cña con ngêi. Lao ®éng kh«ng xuÊt hiÖn ë tr¹ng th¸i ®¬n nhÊt, ngay tõ ®Çu nã ®· mang tÝnh tËp thÓ x· héi. V× vËy, nhu cÇu trao ®æi kinh nghiÖm vµ nhu cÇu trao ®æi t tëng cho nhau xuÊt hiÖn. ChÝnh nhu cÇu ®ã ®ßi hái ph¶i xuÊt hiÖn ng«n ng÷. Ng«n ng÷ do nhu cÇu cña lao ®éng vµ nhê lao ®éng mµ h×nh thµnh. Ng«n ng÷ lµ hÖ thèng tÝn hiÖu vËt chÊt mang néi dung ý thøc. Kh«ng cã ng«n ng÷ th× ý thøc kh«ng thÓ tån t¹i vµ thÓ hiÖn ®îc. Ng«n ng÷ còng cæ xa nh ý thøc. Ng«n ng÷ võa lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp trong x· héi, ®ång thêi lµ c«ng cô cña t duy nh»m kh¸i qu¸t hãa, trõu tîng hãa hiÖn thùc. Nhê ng«n ng÷ mµ con ngêi tæng kÕt ®îc thùc tiÔn, trao ®æi th«ng tin, trao ®æi tri thøc tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. ý thøc kh«ng ph¶i thuÇn tóy lµ hiÖn tîng c¸ nh©n mµ lµ mét hiÖn tîng x· héi, do ®ã kh«ng cã ph¬ng tiÖn trao ®æi x· héi vÒ mÆt ng«n ng÷ th× ý thøc kh«ng thÓ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®îc. 8 VËy, nguån gèc trùc tiÕp quan träng nÊht quyÕt ®Þnh sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña ý thøc lµ lao ®éng, lµ thùc tiÔn x· héi. ý thøc ph¶n ¸nh hiÖn thøc kh¸ch quan vµo bé ãc con ngêi th«ng qua lao ®éng, ng«n ng÷ vµ c¸c quan hÖ x· héi. ý thøc lµ s¶n phÈm x· héi, lµ mét hiÖn tîng x· héi. 2. Vai trß cña tri thøc khoa häc c«ng nghÖ ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay a. Quan niÖm vÒ KH - CN  Quan niÖm vÒ khoa häc Trong lÞch sö ph¸t triÓn t duy cña nh©n lo¹i cã rÊt nhiÒu c¸c quan niÖm kh¸c nhau vÒ khoa häc, mét mÆt nã phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi; mÆt kh¸c phô thuéc vµo tr×nh ®é nhËn thøc. XÐt vÒ ph¬ng diÖn x· héi, khoa häc lµ mét hiÖn tîng x· héi cã nhiÒu mÆt, trong ®ã biÓu hiÖn sù thèng nhÊt gi÷a nh÷ng yÕu tè vËt chÊt vµ nh÷ng yÕu tè tinh thÇn. VÒ ph¬ng diÖn triÕt häc, khoa häc lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi ®Æc biªt. §Æc biÖt, bëi v× khoa häc kh«ng chØ ph¶n ¸nh tån t¹i x· héi, phô thuéc vµo tån t¹i x· héi, nh÷ng ch©n lý cña nã ®îc thùc tiÔn x· héi kiÓm nghiÖm mµ khoa häc cßn lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh s¸ng t¹o logic, cña trùc gi¸c thiªn tµi. Cßn bëi v×, khoa häc (cïng víi c«ng nghÖ) lµ nh÷ng yÕu tè ngµy cµng cã vai trß ®Æc biÖt quan träng cña lùc lîng s¶n xuÊt, quyÕt ®Þnh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt nãi riªng, cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt vµ cña x· héi nãi chung. VÒ ph¬ng diÖn nhËn thøc luËn, khoa häc lµ giai ®o¹n cao cña nhËn thøc - giai ®o¹n nhËn thøc lý luËn. Ngµy nay, quan niÖm vÒ khoa häc ®îc phæ biÕn víi nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n sau d©y: - Khoa häc lµ mét hÖ thèng tri thøc vÒ tù nhiªn, vÒ x· héi, vÒ con ngêi vµ vÒ t duy cña con ngêi. Nã nghiªn cøu vµ v¹ch ra nh÷ng mèi quan hÖ néi t¹i, b¶n chÊt cña c¸c sù vËt, hiÖn tîng, qu¸ tr×nh, tõ ®ã chØ ra nh÷ng quy luËt kh¸ch quan cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña tù nhiªn, x· héi vµ t duy. - HÖ thèng tri thøc khoa häc ®îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh nhËn thøc cña con ngêi tõ trùc quan sinh ®éng, ®Õn t duy trõu tîng, tõ t duy trõu tîng ®Õn thùc tiÔn, díi d¹ng kh¸i niÖm, ph¹m trï, quy luËt, lý thuyÕt,... Nh vËy, tri thøc khoa häc kh«ng chØ lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi hiÖn thùc, mµ cßn ®îc kiÓm nghiÖm qua thùc tiÔn. - HÖ thèng tri thøc khoa häc cßn cã thÓ ®îc h×nh thµnh nhê trùc gi¸c hoÆc tu©n theo nh÷ng quy luËt cña logic häc. Lo¹i tri thøc khoa häc nµy, xÐt cho ®Õn cïng còng lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi hiÖn thùc vµ ®îc thùc tiÔn kiÓm 9 nghiÖm. Do ®ã, mét hÖ thèng tri thøc ®îc coi lµ tri thøc khoa häc ph¶i b¶o ®¶m tÝnh ®óng ®¾n, tÝnh ch©n thùc. - Nhê gi¸o dôc, ®µo t¹o, hÖ thèng tri thøc khoa häc cã søc sèng m·nh liÖt, ®îc phæ biÕn réng r·i vµ lan truyÒn rÊt nhanh chãng. Tèc ®é lan truyÒn ®ã ®· t¨ng lªn rÊt nhiÒu lÇn nhê vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa vµ c«ng nghÖ th«ng tin. Nã kh«ng chØ lµ søc m¹nh, lµ sù biÕn ®æi mau lÑ, mµ cßn lµ biÓu hiÖn sù giµu cã, thÞnh vîng cña mäi quèc gia, d©n téc vµ c¸ nh©n. - HÖ thèng tri thøc khoa häc lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi, liªn tôc cña t duy nh©n lo¹i tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. Ngµy nay nã ®ang trë thµnh tµi s¶n chung cña x· héi loµi ngêi. Nh vËy, qua mét sè nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n trªn ®©y vÒ quan niÖm khoa häc, ta thÊy næi lªn c¸i cèt lâi cña khoa häc - ®ã lµ hÖ thèng tri thøc ch©n thùc vÒ tù nhiªn, x· héi vµ t duy. Khoa häc lµ hÖ thèng tri thøc ch©n thùc, nhng cã ph¶i mäi tri thøc ch©n thùc ®Òu lµ khoa häc hay kh«ng? §Ó hiÓu râ ®iÒu nµy, chóng ta ph¶i ®i t×m hiÓu nguån gèc, b¶n chÊt cña tri thøc, con ®êng tõ tri thøc ®Õn khoa häc.  Quan niÖm vÒ c«ng nghÖ C«ng nghÖ theo nghÜa chung nhÊt cã thÓ coi ®ã lµ tËp hîp tÊt c¶ nh÷ng sù hiÓu biÕt cña con ngêi vµo viÖc biÕn ®æi, c¶i t¹o thÕ giíi nh»m ®¸p øng nhu cÇu sèng cña con ngêi, sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. C«ng nghÖ trong s¶n xuÊt lµ mét tËp hîp c¸c phowng tiÖn vËt chÊt, c¸c ph¬ng ph¸p, c¸c quy t¾c, c¸c kü n¨ng ®îc con ngêi sö dông ®Ó t¸c ®éng vµo ®èi tîng lao ®éng nh»m t¹o ra mét s¶n phÈm nµo ®ã cÇn thiÕt cho x· héi. Cã ba nghÜa chñ yÕu vÒ c«ng nghÖ ®îc sö dông phæ biÕn nhÊt hiÖn nay: Mét lµ, c«ng nghÖ ®îc coi nh mét bé m«n khoa häc øng dông, triÓn khai (trong t¬ng quan víi khoa häc c¬ b¶n), trong viÖc vËn dông c¸c quy luËt tù nhiªn vµ c¸c nguyªn lý khoa häc nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn ngµy cµng cao cña con ngêi. Hai lµ, c«ng nghÖ ®îc hiÓu víi t c¸ch nh lµ c¸c ph¬ng tiÖn vËt chÊt - kü thuËt, hay ®ã lµ sù thÓ hiÖn cô thÓ cña tri thøc khoa häc ®· ®îc vËt thÓ hãa thµnh c¸c c«ng cô, c¸c ph¬ng tiÖn kü thuËt cÇn cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Ba lµ, c«ng nghÖ bao gåm c¸c c¸ch thøc, c¸c ph¬ng ph¸p, c¸c thñ thuËt, c¸c kü n¨ng cã ®îc nhê dùa trªn c¬ së tri thøc khoa häc vµ ®îc sö dông vµo s¶n xuÊt trong c¸c ngµnh kh¸c nhau ®Ó t¹o ra c¸c s¶n phÈm. Ngµy nay, trong thêi ®Þa cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ míi, hay c¸ch m¹ng th«ng tin c«ng nghÖ lÇn thø n¨m, khi mµ khoa häc ®ang trë 10 thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp, trÝ tuÖ con ngêi ®ang gi÷ vai trß ®éng lùc trùc tiÕ vµ quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ nãi riªng, vµ x· héi nãi chung th× quan niÖm vÒ c«ng nghÖ, c¸c thµnh phÇn cÊu tróc cña nã l¹i mét lÇn n÷a cã sù më réng vµ ph¸t triÓn rÊt c¬ b¶n. b. Vai trß cña tri thøc KH - CN trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay C«ng nghiÖp hãa lµ con ®êng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña tÊt c¶ c¸c níc trªn thÕ giíi. Bëi v×, môc ®Ých quan träng nhÊt cña c«ng nghiÖp hãa lµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt x· héi, tríc hÕt lµ ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, nh»m tháa m·n c¸c nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña con ngêi vµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña x· héi. Ngµy nay, c«ng nghiÖp hãa ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i hãa. Sù g¾n kÕt chÆt chÏ gi÷a c«ng nghiÖp hãa víi hiÖn ®¹i hãa hiÖn nay lµ sù ®æi míi vÒ chÊt, lµ nhu cÇu míi cña sù ph¸t triÓn x· héi vµ còng lµ quy ®Þnh míi cña thêi ®¹i. §iÒu nµy, tríc tiªn, ®îc quyÕt ®Þnh bëi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ, nhanh chãng cña khoa häc vµ c«ng nghÖ vµ vai trß ngµy cµng t¨ng cña chóng ®èi víi nÒn s¶n xuÊt x· héi nãi riªng, ®èi víi toµn bé ®êi sèng x· héi nãi chung. Trong nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn tríc ®©y cña x· héi loµi ngêi, s¶n xuÊt cßn t¸ch rêi khoa häc vµ c«ng nghÖ vµ thêng lµ vît tríc sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ. Mãi quan hÖ gi÷a khoa häc vµ c«ng nghÖ víi s¶n xuÊt lóc Êy tu©n theo quy luËt: s¶n xuÊt ®i tríc c«ng nghÖ vµ c«ng nghÖ l¹i ®i tríc khoa häc. Nãi c¸ch kh¸c, s¶n xuÊt cha thËt sù g¾n kÕt víi khoa häc vµ c«ng nghÖ, cha ®îc hiÖn ®¹i hãa. Ngµy nay trong ®iÒu kiÖn cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, trong lÜnh vùc nµy ®ang h×nh thµnh mét quy luËt míi: Nh÷ng ph¸t minh khoa häc trë thµnh nÒn t¶ng cho nh÷ng s¸ng chÕ c«ng nghÖ vµ ®Õn lît m×nh, c«ng nghÖ nµy ®îc trùc tiÕp ®a vµo s¶n xuÊt. §iÒu ®ã chØ cã thÓ cã ®îc khi khoa häc trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp, nghÜa lµ nh÷ng tri thøc khoa häc nhanh chãng ®îc vËt thÓ hãa thµnh c«ng cô, ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt, thµnh hÖ thèng c«ng nghÖ trùc tiÕp tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi. Nhê ®ã, ngµy nay, s¶n xuÊt x· héi ®· g¾n liÒn víi nh÷ng ph¸t minh, s¸ng chÕ trong khoa häc vµ c«ng nghÖ; nã lu«n ®îc ®æi míi vµ hiÖn ®¹i hãa cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ. HiÖn ®¹i hãa nÒn s¶n xuÊt x· héi lµ nÒn t¶ng ®Ó thùc hiÖn sù hiÖn ®¹i hãa toµn bé ®êi sèng x· héi. HiÖn ®¹i hãa nÒn s¶n xuÊt tríc hÕt lµ hiÖn ®¹i hãa trong lùc lîng s¶n xuÊt ®Ó ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt nh»m n©ng cao n¨ng suÊt 11 lao ®éng, tõ ®ã lµm chuyÓn biÕn m¹nh mÏ c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña mét ®Êt níc. Khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ yÕu tè cÊu thµnh cña lùc lîng s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, nÕu nh trong nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn tríc ®©y, khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ nh÷ng yÕu tè gi¸n tiÕp cña lùc lîng s¶n xuÊt, ®øng ngoµi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc tiÕp theo nghÜa lµ tõ khoa häc, c«ng nghÖ ®Õn s¶n xuÊt ph¶i tr¶i qua mét thêi gian biÕn ®æi l©u dµi, tíi hµng chôc n¨m, thËm chÝ hµng tr¨m n¨m th× ngµy nay, nh×n chung, khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· vµ ®ang trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Trong mét sè níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, tri thøc cña nh÷ng ph¸t minh míi nhÊt ë mét sè lÜnh vùc khoa häc nh tin häc, ®iÒu khiÓn häc, sinh vËt häc v.v... ®· nhanh chãng ®îc ®a vµo c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ vËt liÖu míi... vµ tõ ®ã, trùc tiÕp ®i vµo s¶n xuÊt vµ dÞch vô cña x· héi. B»ng c¸ch nµy, lùc lîng s¶n xuÊt x· héi kh«ng ngõng ®îc bæ sung vµ ®æi míi theo híng gia t¨ng tÝnh hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn. Ngµy nay xu híng vËn ®éng chung cña lùc lîng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i lµ kh«ng ngõng thay thÕ dÇn c¸c trang thiÕt bÞ kü thuËt, c¸c quy tr×nh, hÖ thèng c«ng nghÖ cha hoµn thiÖn (cho n¨ng suÊtt thÊp, tiªu hoa nhiÒu nguyªn, nhiªn vËt liÖu, th¶i bá nhiÒu c¸c chÊy g©y « nhiÔm m«i trêng v.v...) b»ng nh÷ng thiÕt bÞ, nh÷ng hÖ thèng c«ng nghÖ cao, c«ng nghÖ lµm s¹ch, mang nhiÒu hµm lîng tri thøc. §iÒu nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc b»ng con ®êng ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ. Nh vËy, khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt theo híng hiÖn ®¹i, vµ ®ã lµ tiÒn ®Ò, lµ c¬ së cña hiÖn ®¹i hãa nÒn s¶n xuÊt x· héi, v× lùc lîng s¶n xuÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh trong mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Con ngêi víi tri thøc nghÒ nghiÖp, kü n¨ng, kü x¶o vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt lµ mét yÕu tè cùc kú quan träng cña lùc lîng s¶n xuÊt. Khoa häc vµ c«ng nghÖ còng cã vai trß to lín, quyÕt ®Þnh trong viÖc biÕn ®æi yÕu tè con ngêi trong lùc lîng s¶n xuÊt theo chiÒu híng hiÖn ®¹i. Khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· ®Õn víi con ngêi th«ng qua qu¸ tr×nh gi¸o dôc, ®µo t¹o vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn, ®· trang bÞ cho con ngêi nh÷ng tri thøc lý luËn vµ kinh nghiÖm cÇn thiÕt ®Ó hä cã thÓ nhanh chãng vËn hµnh tèt vµ thÝch nghi víi c¸c trang thiÕt bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn trong s¶n xuÊt, còng nh cã ®ñ n¨ng lùc gi¶i quyÕt nh÷ng t×nh huèng phøc t¹p, cã vÊn ®Ò trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. MÆt kh¸c, sù thêng xuyªn ®æi míi theo híng hiÖn ®¹i dÇn cña c¸c trang thiÕt bÞ kü thuËt, c«ng nghÖ trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng ®· buéc con ngêi - víi t c¸ch lµ yÕu tè cña lùc lîn s¶n xuÊt - ph¶i lu«n nç lùc häc tËp, thêng xuyªn trau dåi kiÕn thøc, nghiÖp 12 vô, chuyªn m«n ®Ó khái bÞ ®µo th¶i ra khái qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi, ®Ó cã thÓ nhanh chãng thÝch øng víi cuéc sèng hiÖn ®¹i. ChÝnh nhê vËy mµ tr×nh ®é vµ chÊt lîng cña ®éi ngò nh÷ng ngêi lao ®éng kh«ng ngõng ®îc n©ng cao vµ ®îc hiÖn ®¹i hãa theo ®µ ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ. Ngoµi ra, nÕu theo c¸ch hiÓu míi vÒ c«ng nghÖ th× sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ ngµy nay cßn liªn quan rÊt chÆt chÏ, thËm chÝ cßn cã vai trß rÊt to lín ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt. C«ng nghÖ, theo c¸ch hiÓu míi, bao gåm 4 yÕu tè: trang thiÕt bÞ, m¸y mãc kü thuËt... (lµ phÇn cøng cña c«ng nghÖ); con ngêi; th«ng tin; tæ chøc vµ qu¶n lý (ba yÕu tè nµy lµ phÇn mÒm cña c«ng nghÖ). Nh ®· biÕt, trang thiÕt bÞ, m¸y mãc kü thuËt... vµ con ngêi lµ thuéc vÒ lùc lîng s¶n xuÊt. Hai yÕu tè th«ng tin, tæ chøc qu¶n lý, theo nghÜa chung, võa lµ nh÷ng yÕu tè cña lùc lîng s¶n xuÊt, võa lµ nh÷ng yÕu tè cña quan hÖ s¶n xuÊt. ThËm chÝ, b¶n th©n con ngêi, xÐt theo c¸c mèi quan hÖ cña nã trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, lµ yÕu tè chñ thÓ cña quan hÖ s¶n xuÊt. Do vËy, sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ kh«ng chØ cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, mµ cßn cã ¶nh hëng s©u s¾c ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt theo chiÒu híng hiÖn ®¹i. 3. T¬ng tù nh nhiÒu níc kh¸c, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ë níc ta còng cã môc ®Ých vµ nhiÖm vô tríc tiªn lµ ph¶i ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, tõ mét níc n«ng nghiÖp cßn nghÌo nµn, l¹c hËu, ®Ó cã thÓ ®i vµo nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, chóng ta cÇn ph¶i tiÕn hµnh mét qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n vµ toµn diÖn tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng x· héi, tríc tiªn lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt tõ chñ yÕu lµ lao ®éng thñ c«ng, sang chñ yÕu lµ lao ®éng cã kü thuËt - nh»m n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. §iÒu nµy ®· ®îc kh¼ng ®Þnh t¹i Héi nghÞ lÇn thø b¶y Ban chÊp hµnh Trung ¬ng khãa VII, khi §¶ng ta chñ tr¬ng g¾n qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa víi hiÖn ®¹i hãa “C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n, tµon diÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô vµ qu¶n lý kinh tÕ - x· héi tõ sö dông lao ®éng thñ c«ng lµ chÝnh sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng cïng víi c«ng nghÖ, ph¬ng tiÖn vµ ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i, dùa trªn sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ, t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao”(1). Vai trß nÒn t¶ng, ®éng lùc vµ then chèt cña khoa häc vµ c«ng nghÖ ®èi víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa nãi riªng, ®èi víi sù ph¸t triÓn x· héi ViÖt Nam nãi chung, ®îc biÓu hiÖn trªn nh÷ng mÆt cô thÓ sau ®©y: §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn Héi nghÞ lÇn thø b¶y Ban chÊp hµnh TW khãa VII. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 1994, tr.42 (1) 13 Mét lµ, khoa häc vµ c«ng nghÖ cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc trang bÞ vµ trang bÞ l¹i c¸c m¸y mãc, trang thiÕt bÞ kü thuËt, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn cho nÒn s¶n xuÊt x· héi nãi riªng, cho tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n nãi chung, nh»m n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt lîng s¶n phÈm, t¨ng cêng søc c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm hµng hãa ViÖt Nam trªn thÞ trêng thÕ giíi, v.v... víi môc tiªu kh«ng ngõng c¶i thiÖn vµ n©ng cao møc sãng cña ngêi d©n, sù phån vinh vµ søc m¹nh cña x· héi ViÖt Nam. §ã lµ nhiÖm vô ®Çu tiªn, quan träng nhÊt cña sù nghiÖp ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ë níc ta hiÖn nay. Trªn thùc tÕ, níc ta ®· tiÕn hµnh c«ng nghiÖp hãa tõ ®Çu nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX. Tuy nhiªn, do nhiÒu nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan, ®Æc biÖt lµ cha g¾n kÕt ®îc c«ng nghiÖp hãa víi hiÖn ®¹i hãa, mµ cho ®Õn nay, lùc lîng s¶n xuÊt cña níc ta chñ yÕu vÉn ë trong t×nh tr¹ng l¹c hËu, c¸c trang thiÕt bÞ, m¸y mãc phÇn lín lµ thñ c«ng, thñ c«ng b¸n c¬ giíi. Nh×n chung, tr×nh ®é ph¸t triÓn c«ng nghÖ níc ta, vÒ c¬ b¶n, chØ míi ®¹t ë giai ®o¹n 1 vµ 2 trong 7 giai ®o¹n ph¸t triÓn c«ng nghÖ mµ c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®· tr¶i qua - ®ã lµ nhËp c«ng nghÖ ®Ó tháa m·n nhu cÇu tèi thiÓu (nhËp toµn bé hoÆc nhËp phô tïng c¸c trang thiÕt bÞ vµ c¶ d©y chuyÒn l¾p r¸p), vµ míi chØ cã tæ chøc h¹ tÇng kinh tÕ ë møc tèi thiÓu ®Ó tiÕp thu c«ng nghÖ nhËp. Do vËy, c¶ n¨ng suÊt lao ®éng vµ chÊt lîng c¸c s¶n phÈm do nÒn s¶n xuÊt x· héi t¹o ra vÉn cßn rÊt thÊp so víi mÆt b»ng chung cña thÕ giíi, kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng khu vùc vµ toµn cÇu. ViÖc trang bÞ vµ trang bÞ l¹i c«ng nghÖ tõ l¹c hËu sang hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn, cßn nh»m mét môc ®Ých vµ nhiÖm vô quan träng n÷a lµ lµm thay ®æi c¬ cÊu chung cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n tõ n«ng nghiÖp - c«ng nghiÖp - dÞch vô sang c«ng nghiÖp - n«ng nghiÖp - dÞch vô. Bíc chuyÓn dÞch c¬ cÊu nµy sÏ t¹o tiÒn ®Ò vµ nÒn t¶ng thóc ®Èy sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, ®Ó ®Õn n¨m 2020, ®a níc ta c¬ b¶n trë thµnh mét nøoc c«ng nghiÖp theo híng hiÖn ®¹i. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu chiÕn lîc nµy, nhÊt thiÕt chóng ta ph¶i tiÕp cËn ®îc nÒn khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn cña thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c ngµnh c«ng nghÖ mòi nhän: c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ vËt liÖu míi vµ c«ng nghÖ n¨ng lîng míi... V¨n kiÖn §¹i héi IX cña §¶ng ®· chØ râ: “Ph¸t huy nh÷ng lîi thÕ cña ®Êt níc, tËn dông mäi kh¶ n¨ng ®Ó ®¹t tr×nh ®é c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ®Æc biÖt lµ «cng nghÖ th«ng tin vµ c«ng nghÖ sinh häc, tranh thñ øng dông ngµy cµng nhiÒu h¬n, ë møc cao h¬n vµ phæ 14 biÕn h¬n nh÷ng thµnh tùu míi vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ, tõng bíc ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc”(1). Hai lµ, khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ãng vai trß v« cïng quan träng trong viÖc gi¸o dôc, ®µo t¹o, båi dìng, khai th¸c vµ ph¸t huy nguån lùc con ngêi, ®Æc biÖt lµ nguån lùc trÝ tuÖ - mét nguån lùc to lín, cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ë níc ta. Cã nhiÒu c¸ch thøc ®Ó chóng ta thùc hiÖn viÖc trang bÞ vµ trang bÞ l¹i c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn cho c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n. Tuy nhiªn, dï b»ng c¸ch thøc nµo ®i ch¨ng n÷a, ®iÒu quan träng vµ cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh nhÊt ë ®©y lµ cÇn ph¶i cã nh÷ng con ngêi cã ®ñ tri thøc vµ n¨ng lùc ®Ó cã thÓ khai th¸c, sö dông mét c¸ch hiÖu qu¶ c¸c trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i. §iÒu nµy chØ cã khoa häc vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn míi lµm ®îc. Con ngêi lµ chñ thÓ s¸ng t¹o ra khoa häc vµ c«ng nghÖ. §Õn lît m×nh, khoa häc vµ c«ng nghÖ trë thµnh ph¬ng tiÖn, c«ng cô vµ ®ång thêi lµ c¬ së ®Ó con ngêi v¬n lªn tù toµn thiÖn vÒ mäi mÆt, ®Æc biÖt lµ vÒ n¨ng lùc trÝ tuÖ. Tríc hÕt, th«ng qua qu¸ tr×nh gi¸o dôc, ®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ sÏ trang bÞ cho con ngêi nh÷ng tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ cÇn thiÕt ®Ó mét mÆt, gióp hä cã thÓ am hiÓu, sö dông vµ khai th¸c mét c¸ch tÝch cùc, cã hiÖu qu¶ nh÷ng trang thiÕt bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i, vµ mÆt kh¸c, cã thÓ s¸ng t¹o ra c«ng nghÖ míi. Trong ®iÒu kiÖn níc ta hiÖn nay, tuy ®· qua h¬n 40 n¨m c«ng nghiÖp hãa, nhng nh×n chung, nÒn s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ lùc lîng s¶n xuÊt vÉn cßn rÊt l¹c hËu. Víi gÇn 80% d©n sè lµ n«ng d©n, 70% lao ®éng lµ lao ®éng n«ng nghiÖp, víi c¬ cÊu nÒn kinh tÕ quèc d©n ®ang hiÖn hµnh “n«ng nghiÖp - c«ng nghiÖp - dÞch vô”, víi mét truyÒn thèng x· héi Ýt “träng n«ng”, “träng th¬ng”, v.v. ®· vµ ®ang lµ nh÷ng rµo c¶n rÊt lín ®èi víi con ngêi ViÖt Nam trong viÖc tiÕp cËn víi khoa häc vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña thêi ®¹i. H¬n n÷a, t duy kinh nghiÖm - mét lèi t duy truyÒn thèng phæ biÕn - ®· ¨n s©u vµo x· héi ViÖt Nam tõ bao ®êi nay. Kh«ng ai phñ nhËn vai trß cña t duy kinh nghiÖm trong ®êi sèng. Tuy nhiªn, trªn b×nh diÖn ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn nay th× t duy kinh nghiÖm lµ kh«ng thÓ ®ñ, mµ nhÊt thiÕt ph¶i trang bÞ t duy lý luËn, t duy khoa häc - c«ng nghÖ. Ph. ¡ngghen ®· tõng viÕt: “Mét d©n tèc muèn ®øng v÷ng trªn ®Ønh cao cña khoa häc th× kh«ng thÓ kh«ng cã t duy lý luËn”(1). Sù h¹n chÕ vÒ mÆt t duy lý luËn lµ mét ®iÓm yÕu trong truyÒn thèng d©n téc, mµ ngµy nay, chóng ta ph¶i phÊn ®Êu vît qua míi cã thÓ tiÕp thu vµ s¸ng t¹o ra §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ néi, 2001, tr.91 (1) C.M¸c vµ Ph.¡ngghen. Toµn tËp, t.20, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ néi, 1994, tr.489 (1) 15 nh÷ng tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thêi ®¹i. Kho tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ v« tËn vµ lu«n ®æi míi. Do ®ã, ®Ó cã thÓ n¾m b¾t kÞp thêi nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, ®ßi hái ®éi ngò nh÷ng ngêi nghiªn cøu, triÓn khai vµ øng dông khoa häc c«ng nghÖ kh«ng nh÷ng ph¶i ®îc ®µo t¹o mét c¸ch c¬ b¶n vµ cã hÖ thèng, mµ cßn ph¶i thêng xuyªn ®îc ®µo t¹o bæ sung vµ ®µo t¹o chuyªn s©u. Con ®êng bÒn v÷ng nhÊt ®Ó tiÕp thu vµ ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ ph¶i dùa vµo tiÒm n¨ng vµ n¨ng lùc cña chÝnh m×nh, nghÜa lµ ph¶i tËp trung vµo khai th¸c néi lùc, ®Æc biÖt lµ nguån lùc trÝ tuÖ - nguån nh©n lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ. V¨n kiÖn §¹i héi IX cña §¶ng ®· chØ râ: “Ph¸t huy nguån lùc trÝ tuÖ vµ søc m¹nh tinh thÇn cña ngêi ViÖt Nam; coi ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña sj nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa”(2). Ba lµ, khoa häc vµ c«ng nghÖ gi÷ vai trß ®éng lùc trong viÖc t¹o ra m«i trêng th«ng tin vµ thÞ trêng th«ng tin - huyÕt m¹ch cña c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa vµ cña c¶ nÒn kinh tÕ. So víi giai ®o¹n ph¸t triÓn tríc ®©y, th× ngµy nay, th«ng tin cã mét vÞ trÝ cùc kú quan träng, mang tÝnh quyÕt ®Þnh ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh dÞch vô vµ c¶ nh÷ng ho¹t ®éng tinh thÇnh. Cã trang thiÕt bÞ, m¸y mãc hiÖn ®¹i, cã nh÷ng con ngêi ®· ®îc ®µo t¹o tay nghÒ vµ cã kü n¨ng, kü x¶o cao, nhng nÕu thiÕu th«ng tin th× sÏ dÉn ®Õn chç kh«ng biÕt ®©u t chóng vµo ®©u cho ®óng ®Ó kÞp thêi sinh lîi nhanh, vµ v× vËy, rÊt dÔ sa vµo chç mÊt ph¬ng híng ph¸t triÓn. Bëi v×, th«ng tin trong lÜnh vùc khoa häc vµ c«ng nghÖ cã liªn quan rÊt chÆt chÏ ®Õn viÖc n¾m b¾t c¸c bÝ quyÕt, bÝ mËt c«ng nghÖ n»m trong c¸c ph¬ng ph¸p, thiÕt bÞ, c¸c d÷ liÖu khoa häc vµ c«ng nghÖ míi nhÊt. Th«ng tin nh mét ngêi híng dÉn n¾m trong tay chiÕc ch×a khãa vµng kú diÖu, gióp cho ngêi ta cã thÓ më ra nh÷ng c¸nh cöa lµm ¨n ®óng lóc vµ ®óng c¸ch, t×m kiÕm nh÷ng c¬ héi, nh÷ng lÜnh vø lµm ¨n cßn tiÒm n¨ng vµ triÓn väng, ®ång thêi biÕt khÐp cöa l¹i, rót lui ®óng lóc khi tiÒm n¨ng trong lÜnh vùc ®ã ®· c¹n kiÖt v.v... C«ng nghÖ th«ng tin ®· chÝnh thøc ®i vµo níc ta kho¶ng h¬n chôc n¨m nay vµ hÖ thèng th«ng tin khoa häc - c«ng nghÖ quèc gia tr¶i qua h¬n 30 n¨m ho¹t ®éng ®· cã nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo sù ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ nãi riªng, vµo sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa nãi chung. Tuy nhiªn, ®èi víi níc ta, ®©y lµ mét lÜnh vùc hoµn toµn míi mÎ, cßn rÊt nhiÒu vÊn §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ néi, 2001, tr.91 (2) 16 ®Ò phøc t¹p, nan gi¶i vµ bÊt cËp. §Æc ®iÓm næi bËt cña sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin trong thêi gian qua ë níc ta lµ cha g¾n kÕt ®îc c¸c gi¶i ph¸p c«ng nghÖ (viÖc trang bÞ c¸c m¸y mãc kü thuËt c«ng nghÖ th«ng tin) víi c¸c gi¶i ph¸p vÒ tæ chøc qu¶n lý, chuÈn hãa th«ng tin vµ víi c«ng t¸c ®µo t¹o, huÊn luyÖn chuyªn viªn kü thuËt, nh÷ng ngêi sö dông, qu¶n lý th«ng tin. V× vËy mµ trong nhiÒu trêng hîp, hÖ thèng c«ng nghÖ th«ng tin hiÖn ®¹i ®· ®îc thiÕt lËp ®Çy ®ñ, nhng kh«ng vËn hµnh ®îc do thiÕu th«ng tin, thiÕu nh©n viªn kü thuËt. Cho ®Õn n¨m 2000, nguån nh©n lùc th«ng tin khoa häc - c«ng nghÖ níc ta vÉn cßn qu¸ máng vµ yÕu kÐm, cha ®ñ søc ®¸p øng so víi nhu cÇu thùc tÕ. Sè ngêi lµm c«ng t¸c th«ng tin khoa häc - c«ng nghÖ chuyªn nghiÖp míi chØ cã 3000 ngêi, trong ®ã, sè ngêi cã tr×nh ®é ®¹i häc chiÕm 66,3%, trªn ®¹i häc chiÕm 6,45%(3). Bèn lµ, khoa häc vµ c«ng nghÖ cã vai trß quan träng trong viÖc hoµn thiÖn c¬ chÕ tæ chøc, qu¶n lý s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô vµ x· héi. NhiÖm vô quan träng cña c«ng t¸c tæ chøc, qu¶n lý lµ liªn kÕt c¸c yÕu tè trang thiÕt bÞ, m¸y mãc kü thuËt, con ngêi vµ th«ng tin l¹i víi nhau thµnh mét tæ hîp vËn hµnh hîp lý, ®ång ®iÒu nh»m ®¹t ®Õn mét môc tiªu nhÊt ®Þnh, mµ ë ®©y lµ môc tiªu c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Môc tiªu chung cña c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ë níc ta lµ kh«ng ngõng c¶i thiÖn vµ n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n, thùc hiÖn d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. §Ó thùc hiÖn môc tiªu nµy, ph¶i tiÕn hµnh ®ång thêi nhiÒu ho¹t ®éng x· héi víi nh÷ng chøc n¨ng rÊt kh¸c nhau, nh s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô, gi¸o dôc, ®µo t¹o, ch¨m sãc y tÕ, v.v... Sù phèi hîp ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng ®ã, sù xÕp ®Æt c¸c mèi quan hÖ gi÷a chóng, còng nh sù ph©n bæ hîp lý c¸c chøc n¨ng cña chóng sao cho ®Òu híng vÒ c¸c môc tiªu mµ c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®· ®Ò ra, chÝnh lµ nhiÖm vô cña c«ng t¸c tæ chøc, qu¶n lý trong c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Bëi vËy, c«ng t¸c tæ chøc, qu¶n lý cã mét vai trß cùc kú quan träng trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Nh÷ng c«ng viÖc võa réng lín, phøc t¹p, võa tØ mØ, chi tiÕt cña c«ng t¸c tæ chøc qu¶n lý ngµy nay ®ang ®îc thùc hiÖn mét c¸ch nhanh chãng h¬n, chÝnh x¸c h¬n vµ hiÖu qu¶ h¬n nhê cã sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin. Nhê cã sù trî gióp cña c«ng nghÖ th«ng tin, th«ng qua hÖ thèng m¸y vi tÝnh, m¹ng Internet, ngê ta cã thÓ tiÕn hµnh c«ng t¸c tæ chøc vµ qu¶n lý mét c¸ch s©u s¾c, toµn diÖn ë tÇm vi m«, còng nh vÜ m«. Xem: Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i trêng. Khoa häc vµ c«ng nghÖ ViÖt Nam 19962000. Hµ néi, 2001, tr.78-79 (3) 17 N¨m lµ, khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ãng gãp phÇn quan träng vµo chiÕn lîc ph¸t triÓn l©u bÒn cña x· héi. Qua nh÷ng ®iÒu ®· tr×nh bµy trªn ®©y, hoµn toµn cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®îc vai trß c¬ së vµ ®éng lùc cña khoa häc vµ c«ng nghÖ ®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa víi bÊt cø gi¸ nµo. Ngµy nay, ph¸t triÓn l©u bÒn ®ang lµ mèi quan t©m s©u s¾c cña toµn nh©n lo¹i. Cã thÓ cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ ph¸t triÓn l©u bÒn, nhng c¸ch hiÓu chung nhÊt lµ, lµm sao cho sù ph¸t triÓn, tríc hÕt lµ sù ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, cña c¸c thÕ hÖ h«m nay kh«ng c¶n trî c¬ héi ph¸t triÓn ñca c¸c thÕ hÖ mai sau. Ph¸t triÓn l©u bÒn lµ “sù c¶i thiÖn chÊt lîng cuéc sèng cña con ngêi ®i ®«i víi nhiÖm vô b¶o vÖ c¸c hÖ sinh th¸i”(1), nghÜa lµ ph¶i híng ®Õn ba môc tiªu c¬ b¶n: 1. Môc tiªu t¨ng trëng kinh tÕ nhanh vµ an toµn; 2. Môc tiªu x· héi - nh©n v¨n; 3. Môc tiªu b¶o vÖ vµ kh«ng ngõng c¶i thiÖn chÊt lîng m«i trêng sèng, hay môc tiªu sinh th¸i. Do vËy, ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn x· héi mét c¸ch l©u bÒn, ph¶i kÕt hîp mét c¸ch hµi hßa, ®Çy ®ñ 4 yÕu tè c¬ b¶n: yÕu tè kinh tÕ, yÕu tè con ngêi (d©n sè), yÕu tè m«i trêng, Ýnh th¸i vµ yÕu tè c«ng nghÖ. NhiÖm vô träng t©m cña khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ cung cÊp nh÷ng trang thiÕt bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i th«ng qua c¸c c«ng nghÖ cao, c«ng nghÖ s¸ch ®Ó con ngêi kh¾c phôc ®îc nh÷ng hËu qu¶ tiªu cj cdo chÝnh nh÷ng ph¬ng tiÖn kü thuËt cha hoµn thiÖn tríc ®©y g©y ra (xö lý c¸c chÊt th¶i ®éc h¹i, phôc håi c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn...); x©y dùng nh÷ng quy tr×nh c«ng nghÖ míi kh«ng cã chÊt th¶i, nh÷ng khu s¶n xuÊt liªn hîp mµ nh÷ng chÊt th¶i cuèi cïng cña chóng cã thÓ ®îc c¸c sinh vËt kh¸c sö dông ®Ó ®a vµo chu tr×nh s¶n häc, v.v. Lµ ®éng lùc vµ lµ c¬ së cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa nãi riªng, cña sù ph¸t triÓn x· héi nãi chung, khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ang ®ãng gã phÇn quyÕt ®Þnh trong viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu ph¸t triÓn l©u bÒn, ®Æc biÖt lµ môc tiªu x· héi - nh©n v¨n. Xem: Nh÷ng nh©n tè cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Th«ng tin chiÕn lîc ph¸t triÓn khoa häc, kü thuËt, kinh tÕ, sè 8, 1996 (1) 18 III. KÕt luËn ViÖt Nam xuÊt ph¸t ®iÓm lµ mét níc nghÌo vµ kÐm ph¸t triÓn, viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn tri thøc KHCN lµ phï hîp víi bèi c¶nh níc ta ®ang thùc hiÖn môc tiªu cña chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi giai ®o¹n 2001-2010, c¸c quan ®iÓm vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc nªu trªn chÝnh lµ c¬ së ®Ó ®Þnh híng, ®Ó cã nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ cho x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc. §ång thêi, c¸c quan ®iÓm ®ã híng tíi môc tiªu gãp phÇn gi¶i quyÕt ba th¸ch thøc lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc: ph¶i ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng; x©y dùng mét x· héi c«ng b»ng, d©n chñ vµ tiÕn bé; qu¶n lý cã hiÖu qu¶ trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ më vµ nhanh chãng rót ng¾n kho¶ng c¸ch ph¸t triÓn so víi khu vùc vµ thÕ giíi. Sau ®©y lµ mét sè gi¶i ph¸p:  N©ng cao vai trß tæ chøc vµ qu¶n lý cña Nhµ níc Nhµ níc lµ tæ chøc chÝnh trÞ cña x· héi, Nhµ níc cã mét vai trß v« cïng quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. NhiÖm vô träng t©m cña ph¸t triÓn kinh tÕ níc ta hiÖn nay lµ c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. “C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc ph¶i b»ng vµ dùa vµo khoa häc vµ c«ng nghÖ”. Do ®ã, Nhµ níc ta cã tr¸ch nhiÖm lín lao ®èi víi sù ph¸t triÓn ñca khoa häc vµ c«ng nghÖ. Trong ®iÒu kiÖn cô thÓ ë níc ta, vai trß cña Nhµ níc ®Æc biÖt quan träng trong viÖc qu¶n lý, ®iÒu hµnh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa - mét ho¹t ®éng kinh tÕ träng t©m cña ®Êt níc. §èi víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, c¸c quy ®Þnh trong c¸c chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ do Nhµ níc ban hµnh trong thêi gian qua ®· cã t¸c dông kÝch thÝch ®æi míi vµ n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ cña s¶n xuÊt. ThÓ hiÖn: - T¹o quyÒn chñ ®äng cho c¸c chñ thÓ sö dông nh c¸c c«ng ty, c¸c doanh nghiÖp, c¸c c¬ së s¶n xuÊt. - T¹o ra nhu cÇu bøc xóc vµ cÇn thiÕt cho viÖc ®æi míi vµ n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ. - Më ra nh÷ng h×nh thøc míi trong viÖc tiÕp cËn vµ thu hót c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña thÕ giíi.  N©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ, x· héi hãa tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ, ®µo t¹o nguån nh©n lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ. Khoa häc vµ c«ng nghÖ cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Do vËy ®a khoa häc vµ c«ng nghÖ, tríc hÕt lµ phæ cËp nh÷ng tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ cÇn thiÕt vµ s¶n xuÊt vµ ®êi 19 sèng x· héi lµ mét nhu cÇu cÊp thiÕt cña x· héi ta hiÖn nay. Bëi lÏ, cho dï chóng ta cã tiÕn hµnh cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ, cã ®a c¸c trang thiÕt bÞ kü thuËt tiªn tiÕn nhÊt, nh÷ng quy tr×nh c«ng nghÖ hiÖn ®¹i nhÊt vµo níc ta th× ucngx kh«ng cã g× ®Ó cã thÓ b¶o ®¶m ®Èy m¹nh ®îc c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, nÕu nh trong thùc tÕ chóng ta cha cã ®îc ®Çy ®ñ nh÷ng con ngêi am hiÓu vµ sö dông chóng. HiÖn nay, x· héi hãa tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ cÇn ph¶i tËp trung gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò träng ®iÓm sau: 1. T¹o mÆt b»ng d©n trÝ cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ tiÕn hµnh x· héi hãa tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ; 2. CÇn biÕt chän lùa vµ u tiªn x· héi hãa nh÷ng tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ thuéc nh÷ng ngµnh nghÒ, nh÷ng lÜnh vùc ®ang gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n; 3. X· héi hãa tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ trong ®ã cã sù kÕt hîp gi÷a c«ng nghÖ tiªn tiÕn ngo¹i nhËp víi c«ng nghÖ truyÒn thèng, trªn c¬ së ph¸t huy tèi ®a n¨ng lùc néi sinh vÒ kho ahäc vµ c«ng nghÖ cña ®Êt níc; 4. T¹o lËp vµ më réng ®Þa bµn vµ thÞ trêng ®Ó x· héi hãa nhanh vµ réng r·i tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ.  T¹o lËp m«i trêng hîp t¸c quèc tÕ thuËn lîi cho sj ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ Lµ mét níc n«ng nghiÖp cßn l¹c hËu, khoa häc vµ c«ng nghÖ cßn ë tr×nh ®é thÊp, nguån vèn tµi chÝnh Ýt iái, c¸c nguån lùc kh¸c, ®Æc biÖt lµ nguån lùc con ngêi, tuy ta cã t¬ng ®èi dåi dµo, nhng phÇn lín cßn ë d¹ng tiÒm n¨ng, ®Ó cã thÓ tiÕp thu, nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ cho sù nghiÖp CNH, H§H ®Êt níc chóng ta rÊt cÇn c¸c nguån lùc bªn ngoµi. C¸c nguån lùc bªn ngoµi sÏ gãp phÇn gióp chóng ta khai th¸c nguån tiÒm n¨ng néi lùc thµnh hiÖn thùc. V× vËy, sù hîp t¸c quèc tÕ lµ mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong viÖc t¹o dùng m«i trêng thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ. CÇn t¹o m«i trêng thuËn lîi ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng thu hót vèn ®Çu t cña níc ngoµi: FDI, ODA... Thu hót nguån vèn cña níc ngoµi ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghÖ lµ con ®êng ng¾n nhÊt ®Ó ®a níc ta tõ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu cã thÓ ®¹t môc tiªu c¨n b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020.  T¨ng cêng ®Çu t cho gi¸o dôc, ®Çu t nghiªn cøu khoa häc - c«ng nghÖ Ngoµi viÖc hîp t¸c víi níc ngoµi ®Ó tranh thñ tiÕp nhËn KH - CN chóng ta cÇn ®Çu t cho gi¸o dôc, n©ng cao chÊt lîng con ngêi. V× con ngêi lµ yÕu tè trung t©m trong qu¸ tr×nh CNH – H§H cña ®Êt níc. Bªn c¹nh ®ã còng cÇn 20