Lêi nãi ®Çu
M©u thuÉn lµ hiÖn t-îng cã trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc: tù nhiªn, x· héi
vµ t- duy con ng-êi. Trong ho¹t ®éng kinh tÕ, mÆt trËn còng mang tÝnh phæ
biÕn, ch¼ng h¹n nh- cung - cÇu, tÝch luü vµ tiªu dïng, tÝnh kÕ ho¹ch ho¸ cña
tõng xi nghiÖp, tõng c«ng ty vµ tÝnh tù ph¸t v« chÝnh phñ cña nÒn s¶n xuÊt
hµng ho¸ ... M©u thuÉn tån t¹i khi sù vËt xuÊt hiÖn ®Õn khi sù vËt kÕt thóc.
Trong mçi mét sù vËt m©u thuÉn h×nh thµnh kh«ng ph¶i chØ lµ mét mµ lµ
nhiÒu m©u thuÉn, vµ sù vËt trong cïng mét lóc cã nhiÒu mÆt ®èi lËp th× m©u
thuÉn nµy mÊt ®i th× m©u thuÉn kh¸c l¹i h×nh thµnh...
Trong sù nghiÖp ®æi míi ë n-íc ta do §¶ng khëi x-íng vµ l·nh ®¹o
®· dµnh ®-îc nhiÒu th¾ng lîi b-íc ®Çu mang tÝnh quyÕt ®Þnh, quan träng
trong viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ
tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Trong
nh÷ng chuyÓn biÕn ®ã ®· ®¹t ®-îc nhiÒu thµnh c«ng to lín nh-ng trong
nh÷ng thnµh c«ng ®ã lu«n lu«n tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn lµm k×m h·m sù
ph¸t triÓn cña c«ng cuéc ®æi míi. §ßi hái ph¶i ®-îc gi¶i quyÕt vµ nÕu ®-îc
gi¶i quyÕt sÏ thóc ®Èy cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ.
Víi mong muèn t×m hiÓu thªm nh÷ng vÉn ®Ò cña nÒn kinh tÕ, quan
®iÓm lý luËn còng nh- nh÷ng v-íng m¾c trong gi¶i ph¸p, quy tr×nh xö lý c¸c
vÊn ®Ò chÝnh trÞ - x· héi cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¶i c¸ch trong
viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ t«i chän “M©u thuÉn biÖn chøng vµ biÓu hiÖn cña
nã trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë ViÖt Nam“ lµm ®Ò
tµi cho tiÓu luËn m«n triÕt häc M¸c- Lª nin.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thµy !
1
Néi dung
I. Lý luËn chung:
Mçi mét sù vËt, hiÖn t-îng ®ang tån t¹i ®Òu lµ mét thÓ thèng nhÊt
®-îc cÊu thµnh bëi c¸c mÆt, c¸c khuynh h-íng, c¸c thuéc tÝnh ph¸t triÓn
ng-îc chiÒu nhau, ®èi lËp nhau..... ë ®©y chóng ta chia lµm hai phÇn.
1.Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp trong mét thÓ thèng nhÊt:
Trong phÐp biÖn chøng duy vËt, kh¸i niÖm mÆt ®èi lËp lµ sù kh¸i qu¸t
nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng khuynh h-íng ng-îc chiÒu nhau tån t¹i trong cïng
mét sù vËt hiÖn t-îng, t¹o nªn sù vËt hiÖn t-îng ®ã. Do ®ã, c©n ph¶i ph©n
biÖt r»ng bÊt kú hi mÆt ®èi lËp nµo còng t¹o thµnh m©u thuÉn. Bêi v× trong
c¸c sù vËt hiÖn t-îng cña thÕ giíi kh¸ch quan kh«ng ph¶i chØ tån t¹i hai mÆt
®èi lËp. Trong cïng mét thêi ®iÓm ë mçi sù vËt hiÖn t-îng cã thÓ cïng tån
t¹i nhiÒu mÆt ®èi lËp. ChØ cã nh÷ng mÆt ®èi lËp lµ tån t¹i thèng nhÊt trong
cïng mét sù vËt nh- mét chØnh thÓ, nh-ng cã khuynh h-íng ph¸t triÓn
ng-îc chiÒu nhau, bµi trõ, phñ ®Þnh vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau (Sù chuyÓn ho¸
nµy t¹o thµnh nguån gèc ®éng lùc, ®ång thêi quy ®Þnh b¶n chÊt, khuynh
h-íng ph¸t triÓn cña sù vËt) th× cã hai mÆt ®èi lËp nh- vËy míi gäi lµ hai
mÆt ®èi lËp m©u thuÉn. “Thèng nhÊt” cða hai mÆt ®èi lËp ®îc hiÓu víi ý
nghÜa kh«ng ph¶i chóng ®÷ng c¹nh nhau mµ n-¬ng tùa vµo nhau, t¹o ra sù
phï hîp c©n b»ng nh- liªn hÖ phô thuéc, quy ®Þnh vµ rµng buéc lÉn nhau.
MÆt ®èi lËp nµy lÊy mÆt ®èi lËp kia lµm tiÒn ®Ò cho sù tån t¹i cña m×nh vµ
ng-îc l¹i. NÕu thiªu mét trong hai mÆt ®èi lËp chÝnh t¹o thµnh sù vËt th×
nhÊt ®Þnh kh«ng cã sù tån t¹i cña sù vËt. Bëi vËy sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt
®èi lËp lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®-îc cho sù tån t¹i cña bÊt kú sù vËt
hiÖn t-îng nµo.
+ Sù thèng nhÊt nµy do nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cã cña b¶n th©n sù vËt
t¹o nªn.
2
VÝ dô: Trong nÒn kinh tª tËp trung quan liªu bao cÊp vµ nÒn kinh tÕ
thÞ tr-êng lµ ®iÒu kiÖn cho sù tån t¹i cña c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ ë
ViÖt Nam, hai nÒn kinh tÕ kh¸c nhau hoµn toµn vÒ b¶n chÊt vµ nh÷ng biÓu
hiÖn cña nã nh-ng nã l¹i hÕt sùc quan träng. V× nã cã sù thèng nhÊt nµy nªn
nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë ViÖt Nam kh«ng thÓ tån t¹i víi ý nghÜa lµ chÝnh nã.
VÝ dô: Lùc l-îng s¶n xuÊt - quan hÖ s¶n xuÊt trong ph-¬ng thøc s¶n
xuÊt. Khi lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× cïng víi nmã quan hÖ s¶n xuÊt
còng ph¸t triÓn. Hai h×nh thøc nµy chÝnh lµ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho sù ph¸t
triÓn cña ph-¬ng thøc s¶n xuÊt. Nh-ng trong quan hÖ cña lùc l-îng s¶n xuÊt
vµ quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i tho¶ m·n mét sè yªu cÇu sau:
- Thø nhÊt: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm chung nhÊt ®-îc khai qu¸t tõ c¸c mÆt
phï hîp kh¸c nhau ph¶n ¸nh ®-îc banr chÊt cña sù phï hîp cña lùc l-îng
s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt.
- Th÷ hai: §ã ph°i l¯ mét kh²i niÖm “®éng” ph°n ²nh ®îc tr³ng th²i biÕn
®æi th-êng xuyªn cña sù vËn ®éng, ph¸t triÓn trong quan hÖ cña quan hÖ s¶n
xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt.
- Thø ba: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm cã ý nghÜa thùc tiÔn. Ngoµi ý nghÜa nhËn
thøc, kh¸i niÖm vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt
®-îc coi lµ tho¶ ®¸ng ph¸i cã t¸c dông ®Þnh h-íng, chØ dÉn cho viÖc x©y
dùng quan hÖ s¶n xuÊt, sao cho nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng phï
hîp cao nhÊt víi lùc l-îng s¶n xuÊt.
Tuy nhiªn, kh¸i niÖm thèng nhÊt nµy chØ mang tÝnh t-¬ng ®èi. B¶n th©n néi
dung kh¸i niÖm còng ®· nãi lªn tÝnh chÊt t-¬ng ®èi cña nã: Thèng nhÊt cña
c¸i ®èi lËp, trong thèng nhÊt ®· bao hµm vµ chøa ®ùng trong nã sù ®èi lËp.
§Êu tranh c¸c mÆt ®èi lËp.
Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp trong cïng mét sù vËt kh«ng t¸ch rêi sù
®Êu tranh chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. Bëi v× c¸c mÆt ®èi lËp cïng tån t¹i trong
mét sù vËt thèng nhÊt nh- mét chØnh thÓ trän vÑn nh-ng kh«ng n»m yªn bªn
nhau mµ ®iÒu chØnh chuyÓn ho¸ lÉn nhau t¹o thµnh ®éng lùc ph¸t triÓn cña
b¶n th©n sù vËt. Sù ®Êu tranh chuyÓn ho¸, bµi trõ, phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a c¸c
mÆt trong thÕ giíi kh¸ch quan thÓ hiÖn d-íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau.
3
VÝ dô: Lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong giai cÊp cã ®èi kh¸ng
m©u thuÉn gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt tiªn tiÕn víi quan hÖ s¶n xu©t l¹c hËu k×m
h·m nã diÔn ra rÊt quyÕt liÖt vµ gay g¾t. ChØ th«ng qua c¸c cuéc c¸ch m¹ng
x· héi b»ng rÊt nhiÒu h×nh thøc, kÓ c¶ b¹o lùc míi cã thÓ gi¶i quyÕt m©u
thuÉn mét c¸ch c¨n b¶n.
Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ®-îc chia lµm nhiÒu giai ®o¹n. Th«ng
th-êng, khi nã míi xuÊt hiÖn, hai mÆt ®èi lËp ch-a thÓ hiÖn râ xung kh¾c
gay g¾t ng-êi ta gäi ®ã lµ giai ®o¹n kh¸c nhau. TÊt nhiªn kh«ng ph¶i bÊt kú
sù kh¸c nhau nµo còng ®-îc gäi lµ m©u thuÉn. ChØ cã nh÷ng kh¸c nhau tån
t¹i trong mét sù vËt nh-ng liªn hÖ h÷u c¬ víi nhau, ph¸t triÓn ng-îc chiÒu
nhau, t¹o thµnh ®éng lùc bªn trong cña sù ph¸t triÓn th× hai mÆt ®èi lËp ©y
míi h×nh thµnh b-íc ®Çu cu¶ mét m©u thuÉn. Khi hai mÆt ®èi lËp cña mét
m©u thuÉn ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n xung ®ét gay g¾t, nã biÕn thµnh ®éc lËp.
Sù vËt cu mÊt ®i, sù vËt míi h×nh thµnh. Sau khi m©u thuÉn ®-îc gi¶i quyÕt
sù thèng nhÊt cña hai mÆt ®èi lËp cò ®-îc thay thÕ bëi sù thèng nhÊt cña hai
mÆt ®èi lËp míi, hai mÆt ®èi lËp míi l¹i ®Êu tranh chuyÓn ho¸ t¹o thµnh m©u
thuÉn. m©u thuÉn ®-îc gi¶i quyÕt, sù vËt míi xuÊt hiÖn. Cø nh- thÕ, ®Êu
tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµm cho sù vËt biÕn ®æi kh«ng ngõng tõ thÊp lªn
cao. ChÝnh v× vËy, Lªnin khµng ®Þnh “sø ph²t triÓn l¯ mét cuéc ®Êu tranh
giöa c²c mÆt ®«i lËp”.
Khi bµn vÒ mèi quan hÖ gi÷a sù thèng nhÊt vµ ®¸a tranh cña c¸c mÆt
®èi lËp, Lªnin chØ ra r´ng: “MÆc dï thèng nhÊt chØ l¯ ®iÒu kiÖn ®Ó sø vËt tån
t¹i víi ý nghÜa lµ chÝnh nã - nhõ cã sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp mµ
chóng ta nhËn biÕt ®-îc sù vËt, hiÖn t-îng tån t¹i trong thÕ giíi kh¸ch quan.
Song b¶n th©n cña sù thèng nhÊt chØ lµ t-¬ng ®èi vµ t¹m thêi. §Êu tranh gi÷a
c¸c mÆt ®èi lËp míi lµ tuyÖt ®èi. Nã diÔn ra th-êng xuyªn, liªn tôc trong
suèt qu¸ tr×nh tån t¹i cña sù vËt. KÓ c¶ trong tr¹ng th¸i sù vËt æn ®Þnh, còng
nh khi chuyÓn ho² nh°y vät vÒ chÊt. Lªnin viÕt: “sø thèng nhÊt (phï hîp,
®ång nhÊt, t¸c dông ngang nhau) cña c¸c mtÆ ®èi lËp lµ cã ®iÒu kiÖn, t¹m
thêi, tho¸ng qua trong t-¬ng ®èi. Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËpbµi trõ lÉn
nhau l¯ tuyÖt ®èi cñng nh sø ph²t triÓn, sø vËn ®éng tuyÖt ®èi”.
2. ChuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp:
4
Kh«ng ph¶i bÊt kú sù ®Êu tranh nµo cña c¸c mÆt ®èi lËp ®Òu dÉn ®Õn
sù chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. ChØ cã sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp phÊt triÓn
®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cµn thiÕt míi dÉn ®Õn
chuyÓn ho¸, bµi trõ vµ phñ ®Þnh nhau. Trong giíi tù nhiªn, chuyÓn ho¸ cña
c¸c mÆt ®èi lËp th-êng diÔn ra mét c¸ch tù ph¸t, cßn trong x· héi, chuyÓn
ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp nhÊt thiÕt ph¶i diÔn ra th«ng qua ho¹t ®éng cã ý
thøc cña con ng-êi.
Do ®ã, kh«ng nªn hiÓu sù chuyÓn ho¸ lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp
chØ lµ sù ho¸n ®æi vÞ trÝ mét c¸ch ®¬n gi¶n, m¸y moc. Th«ng th-êng th× m©u
thuÉn chuyÓn ho¸ theo hai ph-¬ng thøc:
+ Ph-¬ng thøc thø nhÊt: MÆt ®èi lËp nµy chuyÓn ho¸ thµnh mÆt ®èi
lËp kia nh-ng ë tr×nh ®é cao h¬n xÐt vÒ ph-¬ng diÖn chÊt cña sù vËt.
VÝ dô: Lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong x· héi phong
kiÕn ®Êu tranh chuyÓn ho¸ lÉn nhau ®Ó h×nh thµnh quan hÖ s¶n xuÊt míi lµ
quan hÖ s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa vµ lùc l-îng s¶n xuÊt míi ë tr×nh ®é cao
h¬n.
+ Ph-¬ng thøc thø hai: C¶ hai mÆt ®èi lËp chuyÓn ho¸ lÉn nhau ®Ó
thµnh hai mÆt ®èi lËp míi hoµn toµn.
VÝ dô: NÒn kinh tÕ ViÖt Nam chuyÓn tõ nÕn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung, quan liªu, bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc
theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa.
Tõ nh÷ng m©u thuÉn trªn cho ta thÊy trong thÕ giíi hiÖn thùc, bÊt kú
sù vËt hiÖn t-îng nµo còng chøa ®ùng trong b¶n th©n nã nh÷ng mÆt, nh÷ng
thuéc tÝnh cã khuynh h-íng ph¸t triÓn ng-îc chiÒu nhau. Sù ®Êu tranh
chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp trong ®iÒu kiÖn cô thÓ t¹o thµnh m©u thuÉn.
M©u thuÉn lµ hiÖn t-îng kh¸ch quan, phæ biÕn cña thÕ giíi. M©u thuÉn ®-îc
gi¶i quyÕt, sù vËt còng mÊt ®i, sù vËt míi h×nh thµnh. Sù vËt míi l¹i n¶y sinh
c¸c mÆt ®èi lËp vµ m©u thuÉn míi.
C¸c mÆt ®èi lËp nµy l¹i ®Êu tranh chuyÓn ho¸ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau ®Ó
t¹o thµnh sù vËt míi h¬n. Cø nh- vËy mµ c¸c sù vËt, hiÖn t-îng trong thÕ
giíi kh¸ch quan th-êng xuyªn ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi kh«ng ngõng. V× vËy,
m©u thuÉn lµ nguån gèc vµ ®éng lùc cña mäi qu¸ ph¸t triÓn.
5
II . TÝnh tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh x©y d-îng nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng ë ViÖt Nam :
1. Kinh tÕ thÞ truêng vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm :
Sù nghiÖp ®æi míi ë ViÖt Nam theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµ
mét tÊt yÕu lÞch sö. Nã nh»m dÉn ®Õn nh÷ng môc tiªu rÊt cô thÓ vµ mang
tÝnh c¸ch m¹ng. Nã thay cò ®«i míi hµng lo¹t vÊn ®Ò vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn,
c¶ vÒ kinh tÕ vµ chu tr×nh x· héi, nã b¶o vÖ ph¸t triÓn chñ nghÜa M¸c - Lªnin
vµ t- t-ëng Hå ChÝ Minh trong ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh míi.
Nh- chóng ta ®· biÕt, tõ khi chñ nghÜa x· héi ®-îc x©y dùng, tÊt c¶
c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa ®Òu thùc hiÖn nÒn kinh tª kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung,
c¬ chÕ vËn hµnh vµ qu¶nlý kinh tÕ nµy ®-îc duy tr× trong mét thêi gian kh¸
dµi vµ xem nh- lµ mét ®Æc tr-ng riªng biÖt cña chñ nghÜa x· héi, lµ c¸i ®æi
lËp víi c¬ chÕ thÞ tr-êng cña CNTB. Sù thùc th× kh«ng ph¶i hoµn toµn nhvËy, nÒn kinh tÕ tËp trung kh«ng chØ lµ s¶n phÈm riªng biÖt cña CNXH, còng
nh- nªn kinh tÕ thÞ tr-êng kh«ng ph¶i duy nhÊt ®-îc thiÕt lËp trong CNTB.
NÒn kinh tÕ tËp trung ®· ®-îc c¸c n-íc t- b¶n ¸p dông tõ tr-íc nhiÒu n-íc
n-íc x¸c lËp chÕ ®é XHCN. Nh-ng c¸c n-íc TBCN ®· xo¸ bá c¬ chÕ kÕ
ho¹ch ho¸ tËp trung sau khi chiÕn tranh kÕt thóc vµ ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh
tùu lín vÒ kinh tÕ, x· héi. Nh-ng c«ng b»ng mµ nãi, nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
còng ch-a ph¶i lµ c¸i duy nhÊt b¶o ®¶m cho sù t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn cña
x· héi.
Trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH th× sù tån t¹i cña nÒn s¶n xuÊt hµng
ho¸, nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng - b-íc ph¸t triÓn cao cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ lÏ ®-¬ng nhiªn. Nh- vËy, cã thÓ nãi r»ng nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng còng nhnÒn kinh tÕ t¹p trung kh«ng ph¶i lµ thuéc tÝnh ®Æc thï, cè h÷u riªng cña mét
chÕ ®é x· héi nµo vÊn ®Ò ¸p dông mçi nÒn kinh tÕ ®ã vµo thêi ®iÓm, hoµn
c¶nh lÞch sö nµo cho phï hîp ®Ó danh hiÖu qu¶ cao nhÊt. Chóng ta ®ang
trong giai ®o¹n qu¸ ®é lªn CNXH, bëi thÕ viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Míi chØ cã h¬n chôc n¨m ®æi míi v÷a
qua, ViÖt Nam ®· cho nh©n d©n thÕ giíi ngì ngµng. Tõ chç chóng ta cßn xa
l¹, nay ®· héi nhËp ®-îc víi c¸c nÒn kinh tÕ tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i. TÊt c¶ nh÷ng
thµnh tùu kinh tÕ mµ chóng ta ®¹t ®-îc khi chuyÓn sang nªn kinh tÕ thÞ
6
tr-êng ®· nãi lªn c«ng cuéc ®æi míi ë n-íc ta lµ mét cuéc c¸ch m¹ng thùc
sù.
ë ViÖt Nam cã ®Æc ®iÓm lµ b¶o vÖ, vËn dông vµ ph¸t triÓn s¸ng t¹o
chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t- t-ëng Hå ChÝ Minh lµ môc tiªu, nhiÖm vô kh«ng
kÐm phÇn quan träng lµm s¸ng tá thªm ý nghÜa vµ vai trß c¸ch m¹ng cña
c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay ë n-íc ta.
Trong c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay, §¶ng ta mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh
nh÷ng gi¸ trÞ khoa häc bÒn v÷ng cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t- t-ëng Hå
ChÝ Minh, ®ång thêi tuyªn bè lÊy chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t- t-ëng Hå ChÝ
Minh lµm kim chØ nam cho mäi hµnh ®éng.
2. ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan trong
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc :
Thùc tiÔn vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho
thÊy, m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ theo h-íng thÞ tr-êng cã sù diÒu tiÕt vÜ m«
tõ trung t©m, trong bèi c¶nh cña thêi ®¹i ngµy nay, lµ m« h×nh hîp lý h¬n c¶.
M« h×nh nµy, vÒ ®¹i thÓ cã thÓ ®¸p øng nh÷ng th¸ch thøc cña sù ph¸t triÓn.
ë n-íc ta, viÖc thùc hiÖn m« h×nh nµy, trong thùc tÕ, ch¼ng nh÷ng lµ
néi dung cña c«ng cuéc ®æi míi mµ h¬n thÕ n÷a cßn lµ c«ng cô, lµ ph-¬ng
thøc ®Ó n-íc ta ®i tíi môc tiªu x©y dùng CNXH.
NÒn kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay chØ cã thÓ nãi ®ang trong giai ®o¹n qu¸
®é, chuyÓn tiÕp tõ nÒn kinh tÕ tËp trung, hµnh chÝnh, bao cÊp sang nÒn kinh
tÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®inh h-íng XHCN. Do vËy,
nh÷ng ®Æc ®iÓm cña gia ®o¹n qu¸ ®é trong nÒn kinh tÕ n-íc ta, ®-¬ng nhiªn
lµ mét vÊn ®Ò rÊt cã ý nghÜa, rÊt cÇn ®-îc nghiªn cøu, xem xÐt. NhËn thøc
®-îc nhøng ®Æc ®iÓm phøc t¹p cña giai ®o¹n qu¸ ®é, chi phèi nh÷ng ®Æc
®iÓm ®ã, chóng ta sÏ tr¸nh ®-îc nh÷ng sai lÇm chñ quan, nãng véi, duy ý
chÝ hoÆc nh÷ng khuynh h-íng cùc ®oan, m¸y mãc, sao chÐp, chÊp nhËn
nguyªn b¶n kinh tÕ thÞ tr-êng tõ bªn ngoµi vµo.
Nh- chóng ta ®· biÕt, trong nªn kinh tÕ tËp trung, bao cÊp, mäi chøc
n¨ng kinh tÕ - x· héi cña nÒn kinh tÕ ®Òu ®-îc triÓn khai trong qu¸ tr×nh kÕ
ho¹ch ho¸ ë cÊp ®é quèc gia. TÝnh bao cÊp cña Nhµ n-íc ®èi víi c¸c ho¹t
®éng cña s¶n xuÊt, l-u th«ng, ph©n phèi... kh¸ nÆng nÒ. ë n-íc ta tr-íc ®©y,
7
chÕ ®é h¹ch to¸n, trªn thùc tÕ cßn nÆng vÒ h×nh thøc. Lîi Ých kinh tÕ, ®Æc
biÖt lµ lîi Ých c¸ nh©n ng-êi lao ®éng, mét ®éng lùc trùc tiÕp cña ho¹t ®éng
x· héi ch-a ®-îc quan t©m ®óng møc. V× thÕ, sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ
nh×n chung lµ chËm ch¹p, kÐm n¨ng ®éng.
KÓ tõ ®¹i héi §¶ng lÇn thø VI (12/1986) ®Õn nay, theo ®-êng lèi ®æi
míi, ®Êt n-íc ta d· tõng b-íc chuyÓn sang nªn kinh tÕ thÞ tr-êng víi ®Þnh
h-íng x· héi chñ nghÜa. Vµ ®iÒu ®ã cã ý nghÜa lµ chóng ta ®· ®¹t ®-îc
nhöng th¯nh tøu hÕt s÷c quan träng, nhöng th¯nh tø cho phÐp chòng ta “®iÒu
chØnh vµ bæ sung nhËn thøc, lµm cho quan niÖm vÒ chñ nghÜa x· héi ngµy
cµng cô thÓ; ®-êng lèi chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch ngµy cµng ®ång bé, cã c¨n cø
khoa hcä v¯ thøc tiÔn”. Nhöng th¯nh tøu ®ã, trong mét chông møc nhÊt ®Þnh
còng gi¸n tiÕp kh¶ n¨ng cña kinh tÕ thÞ tr-êng trong viÖc n¨ng ®éng ho¸ nÒn
kinh tÕ ®Êt n-íc.
Kinh tÕ thÞ tr-êng, nh- chóng ta ®· biÕt, lµ mét kiÓu quan hÖ kinh tÕ x· héi mµ trong ®ã s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi g¾n liÒn víi thÞ tr-êng, tøc
lµ g¾n chÆt víi qu©n hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ. víi quan hÖ cung - cÇu ... Trong
nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, nÐt biÓu hiÖn cã tÝnh chÊt bÒ mÆt cña ®êi sèng xa héi
quan hÖ hµng ho¸.
NÕu nh- tr-íc ®©y, nÒn kinh tÕ n-íc ta chØ cã mét kiÓu së h÷u t-¬ng
®èi thuÇn nhÊt víi hai thµnh phÇn tËp thÓ vµ quèc doanh, th× hiÖn nay, cïng
víi thµnh phÇn së h÷u chñ ®¹o lµ së h÷u Nhµ n-íc, cßn tån t¹i nhiÒu h×nh
thøc së h÷u kh¸c. Nh÷ng h×nh thøc sö h÷u ®ã, trong thùc tÕ vËn hµnh cña
nÒn kinh tÕ, kh«ng h¼n ®· ®ång bé víi nhau, ®èi khi chóng cßn cã m©u
thuÉn víi nhau. Song vÒ tæng htÓ, chóng lµ nh÷ng bé phËn kh¸ch quan cña
nÒn kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái ®a d¹ng vµ n¨ng ®éng cña
nÒn kinh tÐ thÞ tr-êng.
Trªn con ®-êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, viÖc chóng ta b-íc
®Çu sö dông thÞ tr-êng nh- lµ mét c«ng cô, ph-¬ng thøc, trªn thùc tÕ®· ®em
l¹i nh÷ng kªt qu¶ tÝch cùc c¶ vÒ ph-¬ng diÖn thùc tiÔn vµ ph-¬ng diÖn nhËn
thøc.
8
Mçi hµnh trang cã ý nghÜa mµ c«ng cuéc ®æi míi trang bÞ cho chóng
ta s¶n xuÊt hµng ho¸ cïng víi nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo
c¬ chÕ thÞ tr-êng, hiÖn ®· d-îc chóng ta hiÓu lµ kh«ng ®èi lËp víi CNXH.
Víi tÝnh c¸ch lµ s¶n phÈm cña v¨n minh nh©n lo¹i, mét c¬ héi ®Ó c¸c céng
®ång më cöa, tiÕp xóc víi bªn ngoµi, kinh tÕ thÞ tr-êng râ rµng lµ c¸i kh¸ch
quan vµ tÊt yÕu ®èi víi c«ng cuéc x©y dùng CNXH ë n-íc ta.
Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thnµh phÇn ë n-íc ta, thÞ tr-êng
võa lµ c¨n cø, võa lµ ®èi t-îng cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸. ViÖc ®iÒu tiÕt vÜ
m« ®èi víi thÞ tr-êng, mét mÆt lµm cho nÒn kinh tÕ n-íc ta thùc sù trë thµnh
mét thÞ tr-êng thèng nhÊt- thèng nhÊt trong c¶ n-íc vµ thèng nhÊt víi thÞ
tr-êng thÕ giíi- mÆt kh¸c cßn cã t¸c dông lµm cho mçi ®¬n vÞ kinh tÕ ph¶i tù
kh¼ng ®Þnh kh¶ n¨ng vµ vai trß cña m×nh trong thÞ tr-êng.
Tuy nhiªn, nhËn ra søc m¹nh cña c¬ chÕ thÞ tr-êng bao nhiªu, chóng
ta l¹i còng hiÓu râ h¬n bÊy nhiªu mÆt tr¸i cña nã ®èi víi sù vËn ®éng cña ®êi
sèng x· héi. Sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ ®-¬ng nhiªn lµ mét môc tiªu cña ph¸t
triÓn x· héi; nã cã kh¶ n¨ng t¹o ra ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi.
Nh-ng t¨ng tr-ëng kinh tÕ kh«ng nhÊt thiÕt ®i liÒn víi tiÕn bé x· héi. Do
vËy, nh÷ng quan niÖm cña §¶ng ta, ®Ó thùc hiÖn sù nghiÖp x©y dùng CNXH
víi môc tiªu d©n giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh, nÒn kinh tÕ
thÞ tr-êng nhÊt thiÕt ph¶i cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x·
héi chñ nghÜa.
9
III . m©u thuÉn biÖn chøng trong qu¸ tr×nh x©y dùng
nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng x· héi chñ
nghÜa ë ViÖt Nam :
1. Thùc chÊt nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë ViÖt Nam :
1.1. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ tr-êng
Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét kiÓu quan hÖ kinh tÕ x· héi mµ trong ®ã, s¶n
xuÊt x· héi g¾n chÆt víi thÞ tr-êng, tøc lµ g¾n chÆt chÏ víi quan hÖ hµng ho¸
- tiÒn tÖ, víi quan hÖ cung cÇu... Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng nÐt biÓu hiÖn
cã tÝnh chÊt bÒ mÆt cña ®êi sèng x· héi lµ quan hÖ hµng ho¸. Mäi ho¹t ®éng
x· héi ®Òu ph¶i tÝnh ®Õn quan hÖ hµng ho¸, hay Ýt nhÊt th× còng ph¶i sö dông
c¸c quan hÖ hµng ho¸ nh- m¾t kh©u trung gian.
1.2. Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc ta.
Thµnh tùu cña 10 n¨m ®æi míi võa qua ë n-íc ta ®· cã t¸c dông lµm
cho n-íc ta quen dÇn víi c¸c quan hÖ hµng ho¸. Hµm l-îng kinh tÕ trong
c¸c ho¹t ®éng x· héi ngµy cµng ®-îc chó ý. Nh÷ng kÕ ho¹ch nh÷ng ho¹t
®éng x· héi bÊt chÊp kinh tÕ hoÆc phi kinh tÕ ®· gi¶m ®¸ng kÓ. B-íc chuyÓn
sang kinh tÕ thÞ tr-êng nµy ®-¬ng nhiªn kh«ng tr¸nh khái cã nh÷ng mÆt tiªu
cùc cña nã, nh-ng dÉu sao nã còng nãi lªn søc sèng vµ kh¶ n¨ng t¸c ®éng
cña nh÷ng quan hÖ thÞ trêng “ë ViÖt Nam, dï nÒn kinh tÕ thÞ trêng míi
chØ ®ang h×nh thµnh, cßn ®ang trong nh÷ng b-íc chËp ch÷ng ban ®Çu vµ
®-îc ®iÒu tiÕt mét c¸ch cã ý thøc theo ®Þnh h-íng XHCN, song còng t¸c
®éng kh¸ râ ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi vµ ®Ó l¹i ®ã nh÷ng dÊu Ên cña
m×nh...” NÕu nh tríc ®©y, nÒn kinh tÕ níc ta chØ cã mét kiÓu së höu
thuÇn nhÊt víi hai thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ vµ quèc doanh, th× hiÖn nay
cïng víi thµnh phÇn së h÷u chñ ®¹o chñ ®¹o lµ së h÷u nhµ n-íc th× cßn tån
t¹i nhiÒu thµnh phÇn së h÷u kh¸c, vÒ tæng thÓ, chóng lµ nh÷ng bé phËn
kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái ®a d¹ng vµ
n¨ng ®éng cña kinh tÕ thÞ tr-êng.
Trªn con ®-êng CNH - H§H, viÖc chóng ta b¾t ®Çu sö dông thÞ tr-êng
nh- mét c«ng cô,mét ph-¬ng thøc ®Ó ®¶m b¶o t¨ng tr-ëng kinh tÕ, trªn thùc
10
tÕ, ®· ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc vÒ c¶ ph-¬ng diÖn, thùc tiÔn lÉn
ph-¬ng diÖn nhËn thøc.
Mét hµnh trang cã ý nghÜa mµ c«ng cuéc ®æi míi cho chóng ta lµ, s¶n
xuÊt h¯ng ho² cïng víi “nÒn kinh tÕ h¯ng ho² nhiÒu th¯nh phÇn vËn hµnh
theo c¬ chÕ thÞ trêng” hiÖn nay ®± ®îc chòng ta hiÓu l¯ kh«ng m©u thuÉn
víi CNXH. Víi tÝnh c¸ch lµ s¶n phÈm cña v¨n minh nh©n lo¹i, mét c¬ héi
®Ó céng ®ång më cöa, tiÕp xóc víi bªn ngoµi. Kinh tÕ thÞ tr-êng râ rµng lµ
kh¸ch quan lµ tÊt yÕu ®èi víi c«ng cuéc x©y dùng CNXH.
Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ë n-íc ta, thÞ tr-êng
võa lµ c¨n cø, võa lµ ®èi t-îng cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸. ViÖc ®iÒu tiÕt vÜ
m« ®èi víi thÞ tr-êng, mét mÆt lµ nÒn kinh tÕ n-íc ta thùc sù trë thµnh mét
thÞ tr-êng thèng nhÊt - thèng nhÊt trong c¶ n-íc vµ thèng nhÊt víi thÞ tr-êng
thÕ giíi, mÆt kh¸c cßn cã t¸c dông lµm cho mçi ®¬n vÞ kinh tÕ buéc ph¶i tù
kh¼ng ®Þnh m×nh - vai trß cña m×nh trong thÞ tr-êng.
2. Nh÷ng m©u thuÉn ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng theo ®Þnh h-íng X· héi chñ nghÜa ë n-íc ta :
+) mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ
qua hÖ gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ :
Theo c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin th× kinh tÕ quyÕt
®Þnh chÝnh trÞ: “chÝnh trÞ l¯ sø biÓu hiÖn tËp trung cða kinh tÕ”. Trong lÞch sõ
ph¸t triÓn x· héi lo¹i ng-êi kh«ng ph¶i b¸o vÒ còng cã vÊn ®Ò chÝnh trÞ. X·
héi nguyªn thuû ch-a cã giai cÊp, ch-a cã vÊn ®Ò chÝnh trÞ. Tõ khi x· héi
xuÊt hiÖn giai cÊp vµ Nhµ n-íc th× vÊn ®Ò chÝnh trÞ míi h×nh thµnh. VÊn ®Ò
chÝnh trÞ lµ vÊn ®Ò thuéc quan hÖ giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp. Trung t©m
cña vÊn ®Ò chÝnh trÞ lµ vÊn ®Ò ®Êu tranh gi÷a c¸c giai cÊp , c¸c lùc l-îng x·
héi nh»m giµnh vµ gi÷ ch×nh quyÒn nhµ n-íc vµ sö dông chÝnh quyÒn ®ã
lµm c«ng cô dÓ x©y dùng vµ b¶o vÖ chÕ ®é x· héi phï hîp víi lîi Ých cña
giai cÊp cÇm quyÒn. B¶n th©n vÊn ®Òm chÝnh trÞ ra ®êi hoµn toµn lad do kinh
tÕ quyÕt ®Þnh. ChÝnh trÞ kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých, mµ chØ lµ ph--ong tiÖn ®Ó
thùc hiÖn môc ®Ých kinh tÕ. Khi phª ph¸n quan niÖm cña §uyrich cho r»ng
b³o løc chÝnh trÞ quyÕt ®Þnh kinh tÕ, F.Engen ®± khµng ®Þnh”b³o løc chØ l¯
ph¬ng tiÖn, cßn lîi Ých kinh tÕ l¯ móc ®Ých”. Trong t²c phÈm “LòtvÝch
11
Phoi¬b¨c vµ sù c¸o chung cña triÕt häc cæ ®iÓn§øc”, F.Engen ®± chØ râ” ®Ó
tho¶ thuËn nh÷ng lîi Ých kinh tÕ th× quyÒn lùc chÝnh trÞ chØ ®-îc sö dông lµ
mét ph-¬ng tiÖn ®¬n thuÇn.
QuyÒn lùc chÝnh trÞ lµ c«ng cô m¹nh mÏ nhÊt ®Ó b¶o vÖ chÕ ®ä x· héi.
Sù thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ cña mét giai cÊp nhÊt ®Þnh lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho
giai cÊp ®ã thùc hiÖn ®-îc sù thèng trÞ vÒ kinh tÕ. §Êu tranh giai cÊp, vÒ
thùc chÊt lµ ®Êu tranh v× lîi Ých kinh, ®-îc thùc hiÖn th«ng qua ®Êu tranh
chÝnh trÞ. Theo F.Engen, “bÊt c÷ cuéc ®Êu tranh giai cÊp n¯o cñng ®Òu l¯ ®Êu
tranh chÝnh trÞ, xÐt ®Õn cïng, ®Òu xoay quoanh vÊn ®Ò gi¶i phãng vÒ kinh
tÕ”. §Ó nhÊn m³nh vai trß cða chÝnh trÞ V.I.Lenin ®± khµng ®Þnh” chÝnh trÞ
kh«ng thÓ chiÕm vÞ trÝ h¯ng ®Çu so víi kinh tÕ”Khµng ®Þnh ®ã cða Lenin
kh«ng cã nghÜa lµ phñ nhËn hoµn toµn vai trß quyÕt ®Þnh cña kinh tÕ ®èi
voøi chÝnh trÞ, mµ mu«ns nhÊn m¹nh t¸c ®éng tÝch cùc cña chÝnh trÞ ®èi víi
kinh tÕ. VÊn ®Ò kinh tÕ kh«ng thÓ t¸ch rêi vÊn ®Ò chÝnh trÞ mµ nã ®-îc xem
xÐt gi¶i quÕt theo mét lËp tr-êng chinhs trÞ nhÊt ®Þnh. Giai cÊp nµo cÇm
quyÒn còng h-íng kinh tÕ ph¸t triÓn theo lËp tr-êng chÝnh trÞ cña giai cÊp ®ã
nh»m phôc vô cho môc tiªu kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. Vµ lËp tr-êng chÝnh trÞ
®óng hay sai sÏ thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ.
V.I>Lenin cßn khµng ®Þnh “kh«ng cã mét lËp tr-êng chÝnh trÞ ®óng th× mét
giai cÊp nhÊt ®Þnh nµo ®ã kh«ng thÓ nµo gi÷ v÷ng ®uùc sù thèng trÞ cña
m×nh vµ do ®ã cóng kh«ng thÓ hoµn thµnh ®-îc nhiÖm vô cña m×nh trong
lÜnh vóc s°n xuÊt “. Khi thÓ chÕ chÝnh trÞ kh«ng phï hîp víi yªu c©ïph²t
triÓn kinh tÕ th× kinh tÕ tÊt yÕu sÏ më ®-êng ®i. Khi ®ã, viÖc thay ®æi thÓ chÕ
chÝnh trÞ cho phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh
®Ó thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn. Nh- vËy, chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng
kinh tÕ vµ chÝnh trÞ lµ thèng nhÊt vµ biÖn chøng víi nhau trªn nÒn t¶ng quyÕt
®Þnh lµ kinh tÕ. §©y lµ c¬ së ph-¬ng ph¸p luËn quan träng trong viÖc nhËn
thøc x· héi nãi chung, nhËn thøc c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam nãi riªng.
Tõ §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII (th¸ng 6 n¨m 1991). §¶ng
ta ®· kh¼ng ®Þnh:
“VÒ quan hÖ giöa ®æi míi kinh tÕ v¯ ®æi míi chÝnh trÞ, ph°i tËp trung
søc lµm tèt ®æi míi kinh tÕ, ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái cÊp b¸ch cña nh©n d©n
12
vÒ ®êi sèng, viÖc lµm vµ nhu cÇu x· héi kh¸c, x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü
thuËt cu¶ CNXH, coi ®ã lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó tiÕn hµnh ®æi mëi trong
lÜnh vùc chÝnh trÞ. §ång thêi víi ®æi míi kinh tÕ, ph¶i tõng b-íc ®æi míi tæ
chøc vµ ph-¬ng thøc ho¹t ®éng cña hÖ thèng chÝnh trÞ, ph¸t huy ngµy cµng
tèt quyÒn lµm chñ vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña nh©n d©n trªn c¸c lÜnh vùc chÝnh
trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi. V× chÝnh trÞ ®ông ch¹m ®Õn tÊt c¶ c¸c mèi quan
hÖ ®Æc biÖt nh¹y c¶m vµ phøc t¹p trong x· héi, nªn viÖc ®æi míi hÖ thèng
chÝnh trÞ nhÊt thiÕt ph¶i trªn c¬ së nghiªn cøu vµ chuÈn bÞ rÊt nghiªm tóc,
kh«ng cho phÐp g©y mÊt æn ®Þnh chÝnh trÞ dÉn ®Õn sù rèi lo¹n. Nh-ng kh«ng
v× thÕ mµ tiÕn hµnh chËm chÔ ®æi míi chÝnh trÞ, nhÊt lµ vÒ tæ chøc bé m¸y vµ
c¸c bé, c¸c mèi quan hÖ gi÷ §¶ng vµ Nhµ n-íc vµ c¸ ®oµn thÓ nh©n d©n, bëi
®ã lµ ®iÒu kiÖn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ , x± héi v¯ thøc hiÖn d©n chð.”
§iÒu ®ã cho thÊy §¶ng ta ®· kh«ng t¸ch rêi ®æi míi kinh tÕ vµ ®æi míi
chÝnh trÞ. §¶ng ta kh¼ng ®Þnh r¨ng ph¶i tËp trung søc lµm tèt ®æi míi kinh tÕ
vµ ®ång thêi víi ®æi míi kinh tÕ ph¶i tiÒn hµnh tõng b-íc ®æi míi chÝnh trÞ,
nh-ng ph¶i thËn träng kh«ng g©y mÊt æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ.
T- t-ëng trªn ®· ®-îc tiÕp tôc ph¸t triÓn mét c¸h râ rµng h¬n ë §¹i
héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII (th¸ng 7 n¨m 1996) cña §¶ng ta. Khi
tæng kÕt c¸c bµi häc cña 10 n¨m ®æi míi, §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh ph¶i kÕt
hîp chÆt chÏ ngay tõ ®Çu ®æi míi kinh tÕ v-íi ®æi míi chÝnh trÞ. §©y lµ mét
bµi häc kh¸i qu¸t míi, hoµn toµn khoa häc. Nã võa phï hîp víi lý luËn cña
chó nghÜa M¸c - Lªnin võa phï hîp víi thùc tiÔn c«ng cuéc ®æi míi ë n-íc
ta.
Trong khi ®Ò ra ®æi míi chÝnh trÞ, §¶ng ta lu«n nhÊn m¹nh ph¶i æn
®Þnh chÝnh trÞ, gi÷ v÷ng vµ t¨ng c-êng sù l·nh ®¹o cña §¶ng. §iÒu nµy
t-ëng nh- mét ngÞch lý nh-ng hoµn toµn cã lý vµ khoa häc.
æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, nãi mét c¸ch kh¸i qu¸t lµ giai cÊp cÇm quyÒn
ph¶i t¨ng c-êng quyÒn lùc chÝnh trÞ cña m×nh; Nhµ n-íc cña giai cÊp ®ã
ph¶i m¹nh vµ cã hiÖu lùc, luËt ph¸p ph¶i nghiªm minh; chÕ ®é x· héi ®· x¸c
lËp ph¶i ®-îc gi÷ v÷ng. §èi víi n-íc ta hiÖn nay, æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ thùc
13
chÊt lµ gi÷ v÷ng vµ t¨ng c-êng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, t¨ng c-êng vai trß
cña Nhµ n-íc XHCN, b¶o vÖ vµ x©y dùng thµnh c«ng CNXH.
Thùc tiÏn trªn thÕ giíi chã th©y, æn ®Þnh chÝnh trÞ lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc
c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Nã t¹o ra m«i tr-êng ®Ó thu hót nguån ®Çu ttrong n-íc vµ trªn thÕ giíi, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh.
Nh÷ng thµnh tùu trong 10 n¨m ®æi míi võa qua ë n-íc ta còng kh¼ng ®Þnh
®iÒu ®ã. Nh÷ng thµnh tõu ®ã kh«ng thÓ t¸ch rêi viÖc chóng ta gi÷ ®-îc æn
®Þnh vÒ chÝnh trÞ.
æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ l¹i kh«ng thÓ t¸ch rêi ®æi míi vÒ chÝnh trÞ.
Nh-ng ®æi míi chÝnh trÞ kh«ng ph¶i lµ ®æi míi v« nguyªn t¾c, mµ ®æi míi lµ
®Ó gi÷ v÷ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, gi÷ v÷ng vµ t¨ng c-¬ng vai trß l·nh ®¹o
cña §¶ng, vai trß tæ chøc qu¶n lý cña Nhµ n-íc XHCN. §æi míi chÝnh trÞ
ph¶i g¾n liÒn víi ®æi míi vÒ kinh tÕ, phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña kinh
tÕ th× míi cã thÓ t¨ng c-êng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng vµ vai trß tæ chøc
qu¶n lý cña Nhµ n-íc XHCN, vµ nhõ ®ã míi gi÷ v÷ng æn ®Þnh vÒ chÞnh trÞ.
Song ®æi míi vÒ kinh tÕ còng kh«ng ph¶i ®æi míi mét c¸ch tuú tiÖn mµ theo
mét ®Þnh h-íng nhÊt ®Þnh. §ã lµ chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÊ ho¹ch ho¸ tËp
trung sang “nÒn kinh tÕ nhiÒu th¯nh ph¯n, vËn h¯nh theo c¬ chÕ thÞ trêng
cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa” hay nãi ng¨n
gän lµ kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng XHCN. ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ
thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN l¯ nh´m thøc hiÖn móc tiªu “d©n gi¯u,
níc m³nh, x± héi c«ng b´ng v¨n minh”, v¯ ®ã cñng l¯ c¬ së ®Ó gi÷ vöng æn
®Þnh vÒ chÝnh trÞ.
Tãm l¹i: æn ®Þnh vµ ®æi míi vÒ chÝnh trÞ lµ hai mÆt ®æi lËp nh-ng
thèng nhÊt biÖn chøng víi nhau. Cã æn ®Þnh th× míi ®æi míi, vµ ®æi míi lµ
®iÒu kiÖn ®Ó æn ®Þnh, Hai mÆt ®ã t¸c ®éng qua l¹i víi nhau vµ g¾n bã chÆt
chÏ víi ®æi míi kinh tÕ, trªn nÒn t¶ng cña ®æi míi kinh tÕ.
Nh- vËy, chóng ta thÊy trong qu¸ tr×nh ®æi míi ë n-íc ta, ®æi míi
kinh tÕ vµ ®æi míi chÝnh trÞ lu«n g¾n bã chÆt chÏ víi nhau, thèng nhÊt víi
nhau, trong ®ã ®æi míi kinh tÕ lµ träng t©m, ®æi míi chÝnh trÞ ph¶i tiÕn hµnh
tõng b-íc phï hîp víi ®æi míi kinh tÕ, ®¸p øng yªu cÇu cña ®æi míi kinh tÕ.
14
§iÒu kh¼ng ®Þnh ®ã lµ sù kh¸i qu¸t kinh nghiÖm cña 10 n¨m ®æi míi
võa qua lµ kÕt qu¶ cña viÖc vËn dông s¸ng t¹o chña nghÜa M¸c - Lªnin vµo
®iÒu kiÖn cô thÓ ë Viªt Nam. KhÝa qu¸t ®ã hoµn toµn khoa häc vµ cã gi¸ trÞ
®Þnh h-íng cho giai ®o¹n ph¸t triÓn tiÕp theo - giai ®o¹n ®Èy m¹nh c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc.
+) M©u thuÉn gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ qu©n hÖ s¶n xuÊt:
Trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu
thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc,
theo ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc ta hiÖn nay, vÊn ®Ò lùc l-îng s¶n xuÊt - quan
hÖ s¶n xuÊt lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc phøc t¹p, m©u thuÉn gi÷a hai lùc l-îng nµy
vµ nh÷ng biÓu hiÖn cña nã xÐt trªn ph-¬ng diÖn triÕt häc M¸c - Lªnin, theo
®ã lùc l-îng s¶n xuÊt lµ néi dung cña sù vËt cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ ý thøc
cña sù vËt, lùc l-îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt, lùc
l-îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®éng, lu«n lu«n thay ®æi. Khi lùc l-îng s¶n xuÊt
ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× quan hÖ s¶n xuÊt sÏ kh«ng cßn phï
hîp n÷a vµ trë thµnh yÕu tè k×m h·m lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. §Ó më
®-êng cho lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, cÇn thay thÕ quan hÖ s¶n xuÊt cò
b»ng mét quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®ä phst triÓn
cña lùc l-îng s¶n xuÊt. ChÝnh quan hÖ s¶n xuÊt tù ph¸t triÓn ®Ó phï hîp víi
lùc l-îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña
lùc l-îng s¶n xuÊt, ®ã lµ quy luËt kinh tÕ chung cho sù ph¸t triÓn x· héi.
Qu¸ tr×nh m©u thuÉn gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt tiªn tiÕn víi quan hÕ s¶n
xuÊt l¹c hËu k×m h·m nã diÔn ra gay g¾t, quyÕt liÖt vµ cÇn ®-îc gi¶i quyÕt.
Nh-ng gi¶i quyÕt nã b»ng c¸ch nµo? ®ã chÝnh lµ c¸c cuéc c¸ch m¹ng x· héi,
chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ mµ cuéc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ë n-íc ta lµ mét vÝ
dô. Khi mét môc tiªu, mét nhiÖm vô cùc kú quan träng, thÓ hiÖn tÝch chÊt
c¸ch m¹ng cña c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay ë ViÖt Nam lµ phÊn ®Êu x©y
dùng n-íc ta trë thµnh quèc gia c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, d©n giÇu,
n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh.
C«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc lµ chñ tr-¬ng, biÖn ph¸p võa mang
tÝnh c¸ch m¹ng võa mang tÝnh khoa häc ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Nãi
15
®Õn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc chÝnh lµ nãi ®Õn nÒn s¶n xuÊt
tiªn tiÕn vµ ®ã chÝnh lµ lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, nãi ®Õn khoa
häc, ®Õn sù anh minh, trÝ tuÖ, lµ nãi ®Õn mét ph-¬ng thøc tèi -u ®Ó tho¸t
khái t×nh tr¹ng s¶n xuÊt nhá, n«ng nghiÖp l¹c hËu, nh»m t¹o ®iÒu kiÖn vµ c¬
së vËt chÊt cho CNXH ®-îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn. Kh«ng thÓ ¨n ®ãi, mÆc
r¸ch víi c¸i cuèc trªn vai céng thªm tÊm lßng céng s¶n ®Ó kiÕn thiÕt CNXH,
chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Kh¼ng ®Þnh c¸i míi, ®óng ®¾n tù b¶n
th©n nã ®· bao gåm c¶ ý nghÜa phñ ®Þnh g¹t bá c¶ quan niÖm cò sai lÇm vÒ
®iieï kiÖn vµ c¸ch thøc x©y dùng chñ nghÜa xa héi ë n-íc ta. Tr-íc ®©y
chóng ta thiÕu quan t©m ®óng møc ®Õn vai trß cña trÝ tuÖ; khoa häc, ®Õn viÖc
t¹o lËp c¬ së kinh tÕ vËt chÊt cña CNXH. B»ng chøng lµ mét thêi chóng ta
®· coi träng kh«ng ®óng møc tÇng líp trÝ thøc vµ khoa häc trong m«i tr-êng
t-¬ng quan víi ®éi ngò nh÷ng nguêi lao ®éng kh¸c. Do thÕ, hËu qu¶ tÊt yÕu
®· x¶y ra lµ khoa häc ë n-íc ta chËm hoÆc Ýt cã ®iÒu kiÖn m«i tr-êng ph¸t
triÓn, ®Êt n-íc kh«ng tho¸t khái nÒn s¶n xuÊt nhá, n«ng nghÞp l¹c hËu vµ
còng kh«ng thÓ nãi dÕn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc.
+) M©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh th¸i së h÷u tr-íc ®©y vµ trong kinh tÕ thÞ
tr-êng:
Tr-íc ®©y ng-êi ta quan niÖm nh÷ng h×nh thøc së h÷u trong chñ
nghÜa x· héi lµ : së h÷u XHCN tån t¹i d-íi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ
së h÷u tËp thÓ. Sù tån t¹i hai h×nh thøc së h÷u ®ã lµ tÊt yÕu kh¸ch quan bëi
nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö khi tiÕn hµnh c¸ch m¹ng CNXH vµ XDCNXH quyÕt
®Þnh. Sau khi giµnh ®-îc chÝh quyÒn giai cÊp c«ng nh©n ®øng tr-íc hai h×nh
thøc së h÷u t- nh©n kh¸c nhau. Së h÷u t- nh©n t- b¶n chñ nghiâa vµ së h÷ tnh©n cña nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá. Thùc tÕ ®ßi hái giai cÊp c«ng
nh©n ph¶i cã th¸i ®é vµ ph¸t triÓn gi¶i quyÕt kh¸c nhau. §èi víi h×nh thøc së
h÷u t- nh©n t- b¶n chue nghÜa b»ng c¸ch t-íc ®o¹t hoÆc chuéc l¹i ®Ó chuyÓn
th¼ng lªn së h÷u toµn d©n, cßn ®ãi víi h×nh thøc së h÷u t- nh©n cña nh÷ng
ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá th× kh«ng thÓ dïng nh÷ng biÖn ph¸p nh- trªn,
mµ ph¶i kiªn tr× gi¸o dôc, thuyÕt phôc tæ chøc hä trªn c¬ së tù nguyÖn
chuyÓn lªn së h÷u tËp thÓ b»ng con ®-êng hîp t¸c ho¸ hai h×nh thøc. Së h÷u
16
®ã lµ hai con ®-êng ®Æc thï tiÕn lªn CNCS cña giai cÊp c«ng nh©n vµ n«ng
d©n tËp thÓ.
C¸c h×nh thøc së h÷u tr-íc ®©y vµ trong thêi kú qu¸ ®é chuyÓn sang
kinh tÕ thÞ tr-êng ë ViÖt Nam.
H¬n m-ßi n¨m ®æi míi ®¸t n-íc theo ®Þnh h-íng Xhcn ë n-íc ta ®·
chóng minh tÝnh ®óng ®¾n cña ®-êng lèi ®æi míi, cña chÝnh s¸ch ®a d¹ng
ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u do §¶ng ta khëi x-íngvµ l·nh ®¹o toµn d©n thùc
hiÖn. Thùc tiÕn ®· cho thÊy mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®-¬ng nhiªn
ph¶i bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u, chø kh«ng ph¶i chØ cã hai thøc së h÷u
toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ nh- quan niÖm tr-íc ®©y...
Trong giai ®o¹n hiÖn nay nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo
®Þnh h-íng XHCN mµ chóng ta ®ang x©y dùng vµ ph¸t triÓn bao gåm nhiÒu
h×nh thøc së h÷u nh- së h÷u toµn d©n, së h÷u Nhµ n-íc, së h÷u tËp thÓ, së
h÷u c¸ thÓ vµ së h÷u hçn hîp. Trong c¸c h×nh thøc së h÷u nµy kh¸i qu¸t l¹i
chØ cã hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n lµ c«ng h÷ vµ t- h÷u, cßn c¸c h×nh thøc
kh¸c chØ lµ h×nh thøc trung gian, qu¸ ®ä hoÆc hçn hîp. ë ®©y , mçi h×nh thøc
l¹i cã nhiÒu ph-¬ng thøc biÓu hiÖn vÒ tr×nh ®é thÓ hiÖn kh¸c nhau. Chóng
®-îc h×nh thµnh trªn c¬ së cã cïng b¶n chÊt kinh tÕ vµ tuú theo tr×nh ®é ph¸t
triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ n¨ng lùc qu¶n lý.
VÒ së h÷u toµn d©n : tr-íc ®©y nguêi ta quan niÖm së h÷u toµn d©n
trïng víi së h÷u Nhµ n-íc.
NÒn kinh tÕ cã c¬ cÊu nhiÒu thµnh phÇn th× ®-¬ng nhiªn lµ nã bao
gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u, trong ®ã kinh tÕ quèc doanh gi÷ vÞ trÝ then
chèt, liªn kÕt vµ hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn theo h-íng cã
lîi cho quèc kÕ d©n sinh. Nhµ n-íc qu¶n lý kinh tÕ víi t- c¸ch lµ c¬ quan cã
quyÒn lùc ®¹i diÖn cho lîi Ých cña nh©n d©n vµ lµ ®¹i diÖn ®èi víi tµi s¶n së
h÷u cña toµn d©n.
ë níc ta hiÖn nay, nh hiÕn ph²p v¯ luËt ®Êt ®ai ®± quy ®Þnh râ :” ®Êt
®ai thuéc së höu to¯n d©n”. XÐt vÒ mÆt kinh tÕ ®Êt ®ai l¯ ph¬ng tiÖn tån t³i
c¬ b¶n cña c¶ mét céng ®ång x· héi. XÐt vÒ m¹t x· héi ®Êt ®ai lµ l·nh thæ
n¬i c- tró cña c¶ mét céng ®ång. ThÕ nh-ng khi xÐt trªn c¶ hai ph-¬ng diÖn
17
cã thÓ nãi r»ng ®Êt ®ai kh«ng thÓ lµ ®èi t-îng së h÷u cña riªng ai. Tuy
nhiªn, suy cho cïng, ®Êt ®ai còng lµ t- liÖu s¶n xuÊt, hay nãi chÝnh x¸c h¬n,
®ã lµ mét bé phËn quan träng cña t- liÖu s¶n xuÊt. Bëi thÕ , dï lµ ®Æc biÖt th×
trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, nã vÉn ph¶i vËn ®éng theo quy luËt cña thÞ
tr-êng vµ chÞu sù ®iÒu tiÕt cña quy luËt ®ã. ViÖc ®Êt ®ai thuéc së h÷u toµn
d©n mµ Nhµ n-íc lµ ng-êi ®¹i diÖn së h÷u vµ qu¶n lý kh«ng hÒ m©u thuÉn
víi viÖc trao quyÒn cho c¸c hé n«ng d©n , kÓ c¶ quyÒn chuyÓn nh-îng,
quyÒn sö dông ®Êt ®ai nÕu biÕt gi¶i quyÕt cô thÓ c¸c vÊn ®Ò së h÷u , biÕt t¸ch
quyÒn së h÷u víi quyÒn sö dông. Ch¼ng h¹n nh- ruéng ®Êt vÉn thuéc quyÒn
së h÷u toµn d©n song nguêi n«ng d©n cã quyÒn sö dông æn ®Þnh l©u dµith×
cã thÓ ®em l¹i mét søc bËt cho sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ sù
t¨ng tr-ëng cña nÒn kinh tÕ nãi chung. V¨n kiÖn §¹i héi VII cña §¶ng ta ®·
chØ râ:”trªn c¬ së chÕ ®é së höu to¯n d©n vÒ ®Êt ®ai, ruéng ®Êt ®uîc giao cho
nguêi n«ng d©n sö dông l©u dµi. Nhµ n-íc quy ®Þnh b»ng luËt ph¸p c¸c vÊn
®Ò vÒ thôa kÕ, chuyÓn quyÒn sõ dóng ®Êt....” (§°ng céng s°n ViÖt Nam v¨n
kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII – Nhµ xuÊt b¶n sù thËt- Hµ néi
n¨m1991). Nh- vËy h×nh thøc së h÷u toµn d©n ë n-íc ta hiÖn nay ®· ®-îc
x¸c ®Þnh theo néi dung míi, cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®Ó thùc sù trë thµnh nguån
lùc ph¸t triÓn kinh tÕ.
VÒ së h÷u nhµ n-íc
Trong thêi kú bao cÊp tr-íc ®©y kh«ng chØ cã n-íc ta mµ cßn cã
nh÷ng n-íc kh¸c trong hÖ thèng c¸c n-íc x· héi chñ nghi· th-ßng ®ång
nhÊt së h÷u nhµ n-íc víi së h÷u toµn d©n. Do nhÇm lÉn nh- vËy mµ trong
mét thêi gia kh¸ l©u , ng-êng ta th-êng bá quªn h×nh thøc së h÷u nhµ n-íc
chØ quan t©m ®Æc biÖt ®Õn së h÷u toµn d©n víi chÕ ®é c«ng h÷u tån t¹i d-ãi
hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ. Vµ còng bëi së h÷u toµn d©n g¾n
kÕt v¬Ý sù ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ quèc doanh mµ chóng ta ra søc
quècdoanh hã nÒn kinh tÕ víi niÒm tin cho r»ng chØ nh- vËy míi cã chñ
nghÜa x· héi nhiÒu h¬n. Thùc ra, víi quan niÖm ®ã, së h÷u toµn d©n ®· trë
thµnh së h÷u kh«ng ph¶i cña mét chñ thÓ cô thÓ nµo c¶.
Trong x· héi mµ Nhµ n-íc cßn tån t¹i th× së h÷u toµn d©n ch-a cã
®iÒu kiÖn vËn ®éng trrªn bÒ mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ nãi chung. H×nh thøc
18
së h÷u nhµ n-íc xÐt vÒ tæng thÓ, míi chØ lµ kÕt cÊu bªn ngoµi cña së h÷u.
Cßn kÕt cÊu bªn trong cña së h÷u nhµ n-íc ë n-íc ta cã lÏ chñ yÕu thÓ hiÖn
ë quyÒn së h÷u ®ã ë khu vùc kinh tÕ quèc doanh, khu vùc c¸c doanh nghiÖp
nhµ n-íc.
VÒ së h÷u tËp thÓ:
ë n-íc ta tr-íc ®©y së h÷u tËp thÓ chñ yÕu tån t¹i d-íi h×nh thøc
HTX ( gåm c¶ HTX n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp) víi néi dung lµ c¶
gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông ®Òu lµ cña chung mµ c¸c x· viªn lµ chñ së h÷u
chÝnh. V× vËy víi h×nh thøc së h÷u nµy, quyÒn mua b¸n hoÆc chuyÓn nh-îng
t- liÖu s¶n xuÊt, trong thùc tÕ s¶n xuÊt vµ l-u th«ng hµng hã ë n-íc ta dÔn ra
hÕt søc phøc t¹p. QuyÒn cña c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt th-êng rÊt h¹n chÕ, song
®«i khi l¹i cã t×nh tr¹ng l¹m quyÒn. Sù kh«ng x¸c ®Þnh, sù nhËp nh»ng víi
quyÒn së h÷u nhµ n-íc vµ së h÷u t- nh©n tr¸ h×nh còng lµ hiÖn t-îng phæ
biÕn. §Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng ®ã, trong bèi c¶nh cña nÒn kinh tÕ thÞ truêng
hiÖn nay cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ quyÒn mua b¸n vµ chuyÓn nh-îng t- liÖu s¶n
xuÊt ®èi víi c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt kinh doanh. ChØ cã nh- vËy th× së h÷u tËp
thÓ míi cã thÓ trë thµnh h×nh thøc së h÷u cã hiÖu qña.
Chóng ta ®· biÕt, HTX kh«ng ph¶i lµ h×nh thøc riªng cã, ®Æc tr-ng
cho CNXH, nh-ng nã lµ mét h×nh thøc së h÷u kinh tÕ tiÕn bé trong thêi kú
qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi. V× vËy chóng ta duy tr× vµ ph¸t triÓn h¬n n÷a
h×nh thøc së h÷u nµy khi x©y dùng chñ nghÜa x· héi nh- V.I Lenin ®·
khµng ®Þnh,” chÕ ®é cða ngêi x± viªn hîp t²c x± v¨n minh l¯ chÕ ®é x± héi
chð nghÜa”.
HTX lµ nhu cÇu thiÕt thùc cña nÒn kinh tÕ hé gia ®×nh, cña nÒn s¶n
xuÊt hµng ho¸. Khi lùc l-îng s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp
nhá ph¸t triÓn tíi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þng, nã sÌt hóc ®Èy qu¸ tr×nh hîp t¸c.
Trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, c¸c nhu cÇu vÒ vèn, cung øng vËt
t-, tiªu thô s¶n phÈm .. ®ßi hái c¸c hé s¶n xuÊt ph¶i hîp t¸c víi nhau míi cã
kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn. ChÝnh nhu cÇu ®ã ®· liªn kÕt nh÷ng nguêi
lao ®éng l¹i víi nhau lµm n¶y sinh quan hÖ së h÷u tËp thÓ. Thùc tiÔn cho
thÊy, ë n-íc ta hiÖn nay ®· cã nh÷ng h×nh thøc HTX kiÓu míi ra ®êi do nhu
cÇu tån t³i v¯ ph²t triÓn cu° c¬ chÕ thÞ trêng” HTX ®± ®îc tæ ch÷c trªn c¬
19
së ®ãng gãp cæ phÇn vµ sù tham gia lao ®éng trùc tiÕp cña x· viªn, ph©n
phèi theo kÕt qu¶ lao ®éngvµ theo cæ phÇn, mçi x· viªn cãquyÒn nh- nhau
®èi víi c«ng viÖc chung”(§°ng céng s°n ViÖt nam, V¨n kiÖn §³i héi ®³i
biÓu toµn quèc lÇn thø VIII- Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia Hµ néi- 1996 ).
§iÒu nµy cho thÊy kÕt cÊu bªn trong cña së h÷u tËp thÓ ®· thay ®æi phï hîp
víi t×nh h×nh thùc tiÔn ë ®Êt n-íc ta hiÖn nay.
+) M©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ tr-êng vµ môc tiªu x©y dùng con ng-êi
XHCN
Chñ tÞch Hå ChÝ MInh cho r»ng muèn x©y dùng chñ nghÜa x· héi
tr-íc hÕt ph¶i cã con ng-êi XHCH. YÕu tè con ng-êi giø vai trß cùc kú
quan träng trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng , bëi v× con ng-êi lµ chñ thÓ cña mäi
s¸ng t¹o, cña mäi nguån cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n ho¸. Con nguêi ph¸t triÓn
cao vÒ trÝ tuÖ, c-êng tr¸ng vÒ thÓ chÊt, phong phó vÒ tinh thÇn, trong s¸ng vÒ
®¹o ®øc lµ ®éng lùc cña sù nghiÖp x©y dùng x· héi míi, lµ môc tiªu cña
CNXH . Chóng ta ph¶i b¾t ®Çu tõ con ng-êi lµm ®iÓm xuÊt ph¸t.
Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét lo¹i h×nh kinh tÕ mµ trong ®ã c¸c mèi quan
hÖ kinh tÕ gi÷a con nguêi víi con nguêi ®-îc biÓu hiÖn th«ng qua thÞ tr-êng,
tøc lµ th«ng qua viÖc mua b¸n, trao ®æi hµng ho¸ tiÒn tÖ trªn thÞ
tr-êng,.Trong kinh tÕ thÞ tr-êng, c¸c quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ ph¸t triÓn, më
réng, bao qu¸t trªn mäi lÜnh vùc, cã ý nghÜa phæ biÕn ®èi víi nguêi s¶n xuÊt
vµ ng-êi tiªu dïng. Do nÈy sinh vµ ho¹t ®éng mét c¸ch kh¸ch quan trong
®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh Kinh tÕ thÞ tr-êng ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ tr×nh ®é v¨n
minh vµ ph¸t triÓn x· héi lµ nh©n tè ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt, t¨ng tr-ëng kinh
tÕ, thóc ®Èy x· héi tiÕn lªn. Tuy nhiªn, kinh tÕ thÞ tr-êng còng cã nh÷ng
khuyÕt tËt nh- sù c¹nh tranh l¹nh lïng , tÝnh tù ph¸t mï qu¸ng dÉn ®Õn sù
ph¸ s¶n, thÊt nghiÖp, khñng ho¶ng chu kú.
XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch trªn ®©y, chóng ta ®· thÊy r»ng ®æi míi ë
n-íc ta hiÖn nay , kh«ng thÓ x©y dùng vµ ph¸t triÓn con ng-êi nÕu thiÕu yÕu
tè kinh tÕ thÞ tr-êng. Do hËu qu¶ cña nhiÒu n¨m chiÕn tranh, cña nÒn kinh tÕ
kÐm ph¸t triÓn , cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao c©p,..nÒn kinh tÕ n-íc ta
®a xtôt hËu nghiªm träng so víi khu vùc vµ quèc tÕ. Trong bèi c¶nh ®ã, kinh
tÕ thÞ tr-êng lµ ®iÒu kiÖn rÊt quan träng ®-a nÒn kinh tÕ n-íc ta ra khái
20
- Xem thêm -