TiÓu luËn triÕt häc
LêI NãI §ÇU
TiÕn lªn chñ nghÜa x· héi lµ môc tiªu c¸ch m¹ng lín lao nhÊt
vµ quan träng nhÊt cña §¶ng vµ nh©n d©n ta hiÖn nay v× chØ cã thùc
hiÖn ®-îc môc tiªu nµy, chóng ta míi cã thÓ x©y dùng ®-îc mét
níc ViÖt Nam m¯ theo c²ch nãi cða Hå ChÝ Minh l¯: “d©n giµu,
n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng d©n chñ, v¨n minh”. V¯ cñng chØ x©y
dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi, chóng ta míi cã thÓ lµm tho¶
m·n ham muèn tét cïng, ham muèn cuèi ®êi cña Ng-êi ®ã lµ :
“Lµm sao cho d©n ta ai còng cã c¬m ¨n ¸o mÆc, ai còng ®-îc häc
hµnh ...”. VËy chòng ta ph°i l¯m thÕ n¯o ®Ó thùc hiÖn móc tiªu trªn?
Tõ thùc tÕ hiÖn nay cïng víi con ®-êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë
n-íc ta lµ bá qua chÕ ®é chñ nghÜa t- b¶n, mµ t¹i ®¹i héi VII cña
§¶ng ta lÇn ®Çu tiªn ®· kh¼ng ®Þnh: Chñ nghÜa M¸c- Lªnin, t- t-ëng
Hå ChÝ Minh lµ nÒn t¶ng t- t-ëng, lµ kim chØ nam cho ho¹t ®éng
cña §¶ng. Tøc lµ, chóng ta ph¶i: dïng lËp tr-êng, quan ®iÓm,
ph-¬ng ph¸p chñ nghÜa M¸c - Lªnin mµ tæng kÕt nh÷ng kinh
nghiÖm cña §¶ng ta, ph©n tÝch mét c¸ch ®óng ®¾n nh÷ng ®Æc ®iÓm
cña n-íc ta. Cã nh- thÕ chóng ta míi cã thÓ dÇn dÇn t×m hiÓu ®-îc
quy luËt ph¸t triÓn cña C¸ch m¹ng ViÖt Nam, ®Þnh ra ®-îc ®-êng
1
TiÓu luËn triÕt häc
lèi, ph-¬ng ch©m, b-íc ®i cô thÓ cña C¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa
phï hîp víi t×nh h×nh n-íc ta.
Lµm ®Ò tµi tiÓu luËn nµy, v¬Ý t- c¸ch lµ mét sinh viªn, mét
c«ng d©n cña n-íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, mét mÆt
t«i muèn cïng mäi ng-êi t×m hiÓu s©u h¬n vµ kÜ h¬n vÒ TriÕt häc
M¸c - Lªnin phÇn chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Cô thÓ h¬n, ®ã lµ
mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a vËt chÊt víi ý thøc. MÆt kh¸c, t«i còng
muèn gãp mét phÇn c«ng søc nhá bÐ cña m×nh vµo sù nghiÖp c¸ch
m¹ng lín lao cña toµn §¶ng, toµn d©n ta hiÖn nay- sù nghiÖp x©y
dùng chñ nghÜa x· héi- mµ nÒn t¶ng t- t-ëng lµ chñ nghÜa M¸c Lªnin. §ã lµ, mäi s¸ch l-îc, chiÕn l-îc c¸ch m¹ng cña chóng ta
ph¶i ®-îc xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan, ph¸t huy ®-îc tÝnh n¨ng
®éng chñ quan vµ ®ång thêi chèng chñ quan duy ý chÝ. §©y ®-îc
coi lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng, bëi nã quyÕt ®Þnh sù thµnh
c«ng hay thÊt b¹i trªn con ®-êng ®i tíi chñ nghÜa x· héi ë n-íc ta.
§iÒu nµy sÏ ®-îc lý gi¶i râ h¬n trong phÇn néi dung cña ®Ò tµi.
1. Quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt
víi ý thøc.
1.1. VËt chÊt quyÕt ®Þnh ý thøc.
2
TiÓu luËn triÕt häc
Tr-íc tiªn chóng ta ph¶i ®i t×m hiÓu vËt chÊt lµ g×? Theo Lªnin
th× “VËt chÊt lµ ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ thùc t¹i kh¸ch quan
®-îc ®em l¹i cho con ng-êi trong c¶m gi¸c vµ ®-îc c¶m gi¸c cña
chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh l¹i vµ tån t¹i kh«ng lÖ thuéc
vµo c¶m gi¸c’’. nh vËy ®Þnh nghÜa vËt chÊt cða Lª-nin næi lªn mét
sè néi dung c¬ b¶n sau:
Thø nhÊt, vËt chÊt lµ c¸i tån t¹i kh¸ch quan bªn ngoµi ý thøcvµ
kh«ng phô thuéc vµo ý thøc.
Thø hai, vËt chÊt lµ c¸i g©y lªn c¶m gi¸c ë con ng-êi khi b»ng
c¸ch nµo ®ã (trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp) t¸c ®éng lªn c¸c gi¸c quan cña
con ng-êi.
Thø ba, vËt chÊt c¸i mµ c¶m gi¸c, t- duy, ý thøc ch¼ng qua chØ
lµ sù ph¶n ¸nh cña nã.
Qua ®ã, Lªnin muèn kh¼ng ®Þnh r»ng, trong nhËn thøc luËn,
vËt chÊt lu«n mang tÝnh thø nhÊt, lµ c¸i quyÕt ®Þnh: vËt chÊt quyÕt
®Þnh sù h×nh thµnh ý thøc, quyÕt ®Þnh néi dung ph¶n ¸nh, quyÕt ®Þnh
sù biÕn ®æi cña ý thøc vµ nã cßn lµ ®iÒu kiÖn ®Ó hiÖn thùc ho¸ ý
thøc.
Dùa trªn nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn nhÊt lµ sinh lý
häc thÇn kinh, chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh¼ng ®Þnh r»ng ý thøc
3
TiÓu luËn triÕt häc
lµ mét thuéc tÝnh cña vËt chÊt nh-ng kh«ng ph¶i cña mäi d¹ng vËt
chÊt mµ chØ lµ thuéc tÝnh cña mét d¹ng vËt chÊt sèng cã tæ chøc cao
lµ bé ãc ng-êi. Bé ãc ng-êi lµ c¬ quan vËt chÊt cña ý thøc. Khoa häc
còng ®· chøng minh ®-îc r»ng, thÕ giíi vËt chÊt nãi chung vµ tr¸i
®Êt nãi riªng ®· tõng tån t¹i rÊt l©u tr-íc khi xuÊt hiÖn con ng-êi vµ
bé ãc ng-êi, r»ng ý thøc ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn l©u dµi
cña giíi tù nhiªn cho tíi khi xuÊt hiÖn con ng-êi vµ bé ãc ng-êi.
Ho¹t ®éng ý thøc cña con ng-êi diÔn ra trªn c¬ së ho¹t ®éng sinh lý
thÇn kinh cña bé n·o ng-êi. Bé n·o ng-êi bao gåm kho¶ng 15 ®Õn
17 tØ tÕ bµo thÇn kinh, c¸c tÕ bµo nµy t¹o nªn v« sè c¸c mèi liªn hÖ
nh»m thu nhËn, xö lý, truyÒn dÉn vµ ®iÒu khiÓn toµn bé c¸c ho¹t
®éng cña c¬ thÓ trong quan hÖ ®èi víi thÕ giíi bªn ngoµi qua c¬ chÕ
ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn vµ cã ®iÒu kiÖn.
Kh«ng chØ cã thÕ, vËn ®éng cña ý thøc, t- duy trªn thùc tÕ
còng lµ s¶n phÈm cña sù vËn ®éng cña vËt chÊt. §iÒu ®ã ®-îc chøng
minh mét c¸ch kh¸ râ rµng ë h×nh thøc vËn ®éng x· héi cña vËt chÊt.
§ã lµ sù thay thÕ lÉn nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi, tõ ®ã
sím hay muén còng dÉn ®Õn sù thay ®æi cña ý thøc, cña c¸ch nghÜ,
bëi tån t¹i x· héi bao giê còng quyÕt ®Þnh ý thøc x· héi.
4
TiÓu luËn triÕt häc
Vai trß c¬ së, quyÕt ®Þnh cña vËt chÊt cßn ®-îc thÓ hiÖn ë chç
nã quyÕt ®Þnh néi dung ph¶n ¸nh, quyÕt ®Þnh sù biÕn ®æi cña ý thøc.
Tõ néi dung thø hai trong ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin r»ng:
VËt chÊt mµ c¸i c¶m gi¸c, t- duy, ý thøc ch¼ng qua chØ lµ sù ph¶n
¸nh cña nã, mµ ta thÊy r»ng néi dung ph¶n ¸nh cña ý thøc lµ thÕ giíi
bªn ngoµi, lµ hiÖn thùc kh¸ch quan. Hay nãi nh- chñ nghÜa duy vËt
macxit : ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan vµo trong bé ãc
cña con ng-êi. ChÝnh v× vËy mµ thÕ giíi kh¸ch quan nh- thÕ nµo th×
ý thøc ph¶n ¸nh nh- thÕ Êy, kh«ng nªn ph¶n ¸nh mét c¸ch xuyªn
t¹c, h- ¶o, bãp mÐo sù thËt vÒ thÕ giíi kh¸ch quan nh- viÖc t« vÏ
h×nh t-îng c¸c vÞ thÇn linh. Nãi c¸ch kh¸c, néi dung ph¶n ¸nh cña ý
thøc ph¶i lÊy c¸i kh¸ch quan lµm tiÒn ®Ò vµ bÞ c¸i kh¸ch quan quy
®Þnh.
VËt chÊt quyÕt ®Þnh sù biÕn ®æi cña ý thøc. Do ý thøc lµ chøc
n¨ng cña bé n·o ng-êi. Ho¹t ®éng ý thøc kh«ng diÔn ra ë ®©u ngoµi
nh÷ng ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña bé n·o. ý thøc phô thuéc vµo
ho¹t ®éng cña bé n·o, do ®ã khi bé n·o bÞ tæn th-¬ng th× ho¹t ®éng
ý thøc sÏ kh«ng ®-îc b×nh th-êng hoÆc bÞ rèi lo¹n.
5
TiÓu luËn triÕt häc
MÆt kh¸c, trong ho¹t ®éng cña con ng-êi, nhu cÇu vËt chÊt bao
giê còng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh, chi phèi vµ quy ®Þnh môc ®Ých ho¹t
®éng bëi v× con ng-êi tr-íc hÕt ph¶i ®-îc tho¶ m·n nhu cÇu vËt chÊt
tèi thiÓu : ¨n, ë, mÆc… råi míi nghÜ ®Õn vui ch¬i, gi¶i trÝ, c¸c ho¹t
®éng tinh thÇn.Tøc lµ, ho¹t ®éng nhËn thøc cña con ng-êi tr-íc hÕt
h-íng tíi môc tiªu c¶i biÕn tù nhiªn ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu sèng.
Cuéc sèng tinh thÇn cña con ng-êi phô thuéc vµ bÞ chi phèi bëi nhu
cÇu vËt chÊt vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt hiÖn cã. ý thøc con ng-êi
kh«ng thÓ t¹o ra c¸c ®èi t-îng vËt chÊt, còng kh«ng thay ®æi ®-îc
quy luËt vËn ®éng cña nã. Do ®ã, mäi môc tiªu -íc muèn cña con
ng-êi kh«ng dùa trªn ®iÒu kiÖn vËt chÊt hiÖn cã, trªn m¶nh ®Êt hiÖn
thùc ®Òu lµ -íc m¬ chñ quan, kh«ng t-ëng.
VÝ dô: VËn dông trong sù nghiÖp c«ng nhiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸
cña n-íc ta. Tr-íc kia do kh«ng nhËn thøc ®-îc r»ng mäi chñ
tr-¬ng ®-êng lèi…®Òu ph¶i dùa trªn ®iÒu kiÖn vËt ch¸t hiÖn cã mµ
chóng ta ®· chñ tr-¬ng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng trong khi mäi
tiÒn ®Ò vËt chÊt th× ch-a cã. Do ®ã, chóng ta ®· bÞ thÊt b¹i.
Kh«ng chØ cã thÕ, tÝnh thø nhÊt cña vËt chÊt so víi tÝnh thø hai
cña ý thøc cßn ®-îc thÓ hiÖn ë chç vËt chÊt lµ ®iÒu kiÖn ®Ó hiÖn thùc
ho¸ ý thøc. Nã quy ®Þnh kh¶ n¨ng c¸c nh©n tè tinh th©n cã thÓ tham
6
TiÓu luËn triÕt häc
gia vµo ho¹t ®éng cña con ng-êi. Nã t¹o ®iÒu kiÖn cho nh©n tè tinh
thÇn nµy hoÆc nh©n tè tinh thÇn kh¸c biÕn thµnh hiÖn thùc vµ qua ®ã
quy ®Þnh môc ®Ých, chñ tr-¬ng, biÖn ph¸p mµ con ng-êi ®Ò ra cho
ho¹t ®éng cña m×nh b»ng c¸ch chän läc, söa ch÷a, bæ sung, cô thÓ
ho¸ c¸c môc ®Ých, chñ tr-¬ng biÖn ph¸p ®ã.
Khi kh¼ng ®Þnh vai trß c¬ së, quyÕt ®Þnh trùc tiÕp cña vËt chÊt
®èi víi ý thøc, chñ nghÜa duy vËt macxit ®ång thêi còng v¹ch râ sù
t¸c déng trë l¹i v« cïng quan träng cña ý thøc ®èi víi vËt chÊt.
1.2. ý thøc t¸c ®éng trë l¹i vËt chÊt.
ý thøc do vËt chÊt sinh ra song sau khi ra ®êi, ý thøc cã tÝnh
®éc lËp t-¬ng ®èi nªn cã sù t¸c ®éng trë l¹i to lín ®èi víi vËt chÊt
th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng-êi.
ý thøc ®óng ®¾n lµ ý thøc dùa trªn quy luËt kh¸ch quan cña
con ng-êi. Do ®ã nã cã t¸c ®éng tÝch cùc, lµm biÕn ®æi hiÖn thùc,
vËt chÊt kh¸ch quan theo nhu cÇu cña m×nh.
ý thøc sai lÇm, tr¸i quy luËt kh¸ch quan cña con ng-êi cã t¸c
®éng tiªu cùc thËm chÝ ph¸ ho¹i c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan, hoµn
c¶nh kh¸ch quan, kÐo lïi lÞch sö. Bëi mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý
thøc lµ mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i. Kh«ng nhËn thøc ®-îc ®iÒu
7
TiÓu luËn triÕt häc
nµy sÏ r¬i vµo quan niÖm duy vËt tÇm th-êngvµ bÖnh n¶o thñ tr× trÖ
trong nhËn thøc vµ hµnh ®éng.
Nãi tíi vai trß cña ý thøc vÒ thùc cÊt lµ nãi tíi vai trß cña con
ng-êi bëi ý thøc lµ ý thøc cña con ng-êi.
Tr¸i víi c¸c nhµ triÕt häc duy t©m muèn biÕn ý thøc cña con
ng-êi thµnh ®éng lùc cña lÞch sö, C¸cmac vµ Ph.¡ngghen ®· kh¼ng
®Þnh: “X-a nay, t- t-ëng kh«ng thÓ ®-a ng-êi ta v-ît ra ngoµi trËt tù
thÕ giíi cò ®-îc, trong bÊt cø t×nh huèng nµo, t- t-ëng còng chØ cã
thÓ ®-a ng-êi ta v-ît ra ngoµi ph¹m vi t- t-ëng cña trËt tù thÕ giíi
cò mµ th«i”. ThËt vËy, t tëng c¨n b°n kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc
c¸i g× hÕt. Muèn thùc hiÖn t- t-ëng th× cÇn cã nh÷ng con ng-êi sö
dông lùc l-îng thùc tiÔn. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ con ng-êi muèn
thùc hiÖn c¸c quy luËt kh¸ch quan th× ph¶i nhËn thøc, vËn dông
®óng ®¾n c¸c quy luËt ®ã, ph¶i cã ý chÝ vµ ph-¬ng ph¸p ®Ó tæ chøc
hµnh ®éng. Nh- vËy vai trß cña ý thøc lµ ë chç nã gióp con ng-êi ®Ò
ra chñ tr-¬ng, ®-êng lèi, chÝnh s¸ch, nh÷ng môc ®Ých, kÕ ho¹ch,
biÖn ph¸p, ph-¬ng h-íng phï hîp víi thùc tÕ kh¸ch quan. Nãi nhvËy cã nghÜa lµ còng cã nh÷ng ý thøc khoa häcvµ nh÷ng ý thøc
kh«ng khoa häc so víi hiÖn thùc kh¸ch quan, t-¬ng øng víi nã lµ
8
TiÓu luËn triÕt häc
hai t¸c ®éng tr¸i ng-îc nhau tÝch cùc vµ tiªu cùc cña ý thøc ®èi víi
vËt chÊt.
Vai trß tÝch cùc cña ý thøc, t- t-ëng kh«ng ph¶i ë chç nã trùc
tiÕp t¹o ra hay thay ®æi thÕ giíi vËt chÊt mµ lµ nhËn thøc thÕ kh¸ch
quan tõ ®ã h×nh thµnh ®-îc môc ®Ých, ph-¬ng h-íng, biÖn ph¸p
®óng ®¾n ®ång thêi cã ý chÝ, quyÕt t©m cÇn thiÕt cho ho¹t déng cña
m×nh. Søc m¹nh cu¶ ý thøc con ng-êi kh«ng ph¶i ë chç t¸ch rêi ®iÒu
kiÖn vËt chÊt, tho¸t ly hiÖn thùc kh¸ch quan, mµ lµ biÕt dùa vµo ®iÒu
kiÖn vËt chÊt ®· cã, ph¶n ¸nh ®óng quy luËt kh¸ch quan ®Ó c¶i t¹o
thÕ giíi kh¸ch quan mét c¸ch chñ ®éng, s¸ng t¹o víi ý chÝ vµ quyÕt
t©m cao nh»m phôc vô lîi Ých cña con ng-êi vµ x· héi. Con ng-êi
nhËn thøc vµ ph¶n ¸nh thÕ giíi thÕ giíi kh¸ch quan cµng ®Çy ®ñ
chÝnh x¸c bao nhiªu th× c¶i t¹o chóng cµng cã hiÖu qu¶ bÊy nhiªu. ë
®©y vai trß n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña ý thøc, cña nh©n tè chñ quan cña
con ng-êi cã vÞ trÝ hÕt søc quan träng. B¶o thñ tr× trÖ hoÆc tiªu cùc
thô ®éng, û l¹i ngåi chê chÝnh lµ k×m h·m sù ph¸t triÓn, triÖt tiªu
tÝnh n¨ng ®éng tÝch cùc s¸ng t¹o cña ý thøc.
MÆt kh¸c, do cã tÝnh v-ît tr-íc, nªn ý thøc gióp cho ho¹t ®éng
cña con ng-êi trë nªn tù gi¸c, tÝch cùc, chñ ®éng h¬n nh- trong viÖc
dù b¸o, lËp kÕ ho¹ch, ®Ò ra ®-êng lèi, ph-¬ng ph¸p hµnh ®éng.
9
TiÓu luËn triÕt häc
Vai trß cña ý thøc cßn thÓ hiÖn ë vai trß cña tri thøc, trÝ tuÖ,
t×nh c¶m vµ ý chÝ. Nã kh«ng nh÷ng lµ kim chØ nam cho ho¹t ®éng
thùc tiÔn mµ cßn lµ ®éng lùc cña thùc tiÔn. Kh«ng cã sù thóc ®Èy
cña t×nh c¶m, ý chÝ, ho¹t ®éng thùc tiÔn sÏ diÔn ra mét c¸ch chËm
ch¹p, thËm chÝ kh«ng thÓ diÔn ra ®-îc. Nhê ý chÝ vµ t×nh c¶m, ý
thøc quy ®Þnh tèc ®é vµ b¶n s¾c cña ho¹t ®éng thùc tiÔn. Tinh thÇn,
dòng c¶m, d¸m nghÜ d¸m lµm, lßng nhiÖt t×nh, chÝ quyÕt t©m, t×nh
yªu, niÒm say mª víi c«ng viÖc, kh¶ n¨ng s¸ng t¹o vµ v-ît qua khã
kh¨n nh»m ®¹t tíi môc tiªu x¸c ®Þnh ®Òu cã ¶nh h-ëng to lín ®Õn
ho¹t ®éng thùc tiÔn lµm cho nã diÔn ra nhanh hay chËm. Tuy nhiªn,
ý chÝ, t×nh c¶m chØ lµ ®éng lùc mµ kh«ng thÓ lµ kim chØ lµm cho ho¹t
®éng thùc tiÔn. Bëi v×, sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña ho¹t ®éng thùc
tiÔn, t¸c dông tÝch cùc hay tiªu cùc cña ý thøc ®èi víi sù ph¸t triÓn
cña tù nhiªn vµ x· héi chñ yÕu phô thuéc vµo vai trß chØ ®¹o ý thøc.
ChÝnh v× vËy ph¶i biÕt kÕt hîp gi÷a tri thøc, trÝ tuÖ, khoa häc víi ý
chÝ, t×nh c¶m. Bëi tri thøc cµng ®-îc tÝch luü, con ng-êi ngµy cµng
®i s©u vµo b¶n chÊt sù vËt vµ c¶i t¹o sù vËt cã hiÖu qu¶ h¬n.
Tuy nhiªn c¬ së cho viÖc ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng chñ quan
cña ý thøc lµ viÖc thõa nhËn vµ t«n träng tÝnh kh¸ch quan cña vËt
chÊt, cña c¸c quy luËt tù nhiªn vµ x· héi. NÕu nh- thÕ giíi vËt chÊt
10
TiÓu luËn triÕt häc
– víi nh÷ng thuéc tÝnh vµ quy luËt vèn cã cña nã – tån t¹i kh¸ch
quan, kh«ng phô thuéc vµo ý thøc con ng-êi th× trong nhËn thøc vµ
ho¹t ®éng thùc tiÔn ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan, lÊy thùc
thÓ kh¸ch quan lµm c¨n cø cho mäi ho¹t ®éng cña m×nh. ChÝnh v×
vËy, Lªnin ®· nhiÒu lÇn nhÊn m¹nh r»ng, kh«ng ®-îc lÊy ý muèn
chñ quan cña m×nh lµm chÝnh s¸ch, kh«ng ®-îc lÊy t×nh c¶m lµm
®iÓm xuÊt ph¸t cho chiÕn l-îc vµ s¸ch l-îc c¸ch m¹ng. NÕu chØ xuÊt
ph¸t tõ ý muèn chñ quan, nÕu lÊy ý chÝ ¸p ®Æt cho thùc tÕ, lÊy ¶o
t-ëng thay cho hiÖn thùc th× sÏ m¾c ph¶i bÖnh chñ quan duy ý chÝ.
Kh«ng chØ cã thÕ, khi vai trß chØ ®¹o cña ý thøc ph¹m sai lÇm
th× tinh thÇn, dòng c¶m, lßng nhiÖt t×nh, chÝ quyÕt t©m còng lµm cho
ho¹t ®éng thùc tiÔn thÊt b¹i mét c¸ch nhanh chãng.
Qua nh÷ng ®iÒu võa tr×nh bµy ë trªn vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt
chÊt víi ý thøc cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, chóng ta cã thÓ
rót ra mét ý nghÜa hÕt søc quan träng trong ho¹t ®éng thùc tiÔn cña
con ng-êi nh- sau: Mäi ho¹t ®éng cña con ng-êi ( c¶ ho¹t ®éng
nhËn thøc lÉn ho¹t ®éng thùc tiÔn) ®Òu ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ
kh¸ch quan, ph¸t huy ®-îc tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña ý thøc, tt-ëng, cña nh©n tè chñ quan cña con ng-êi vµ ®ång thêi chèng chñ
quan duy ý chÝ.
11
TiÓu luËn triÕt häc
2. VËn dông quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a
vËt chÊt víi ý thøc vµo sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë
n-íc ta hiÖn nay
2.1. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan tõ ®ã ®Ò ra ®-êng lèi, chñ
tr-¬ng, chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch, ph-¬ng h-íng, môc tiªu…®óng ®¾n
cho sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë n-íc ta hiÖn nay.
Chóng ta kh¼ng ®Þnh: Chñ nghÜa x· héi nhÊt ®Þnh sÏ thay thÕ
chñ nghÜa t- b¶n nh- chñ nghÜa t- b¶n ®· thay thÕ chÕ ®é phong
kiÕn. §ã lµ quy luËt kh¸ch quan cña lÞch sö loµi ng-êi. ë n-íc ta,
chñ nghÜa x· héi còng nhÊt ®Þnh sÏ ®-îc x©y dùng thµnh c«ng trong
sù g¾n bã gi÷a ®éc lËp d©n téc víi chñ nghÜa x· héi.
XuÊt ph¸t tõ ®©u vµ ®i theo con ®-êng nµo? ChØ cã thÓ vµ ph¶i
xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn – hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ cña ®Êt
n-íc ViÖt Nam vµ con ng-êi ViÖt Nam, cña d©n téc vµ lÞch sö trong
bèi c¶nh khu vùc thÕ giíi hiÖn ®¹i, theo quy luËt chung mµ chñ
nghÜa Mac – Lªnin ®· nªu ra.
Thùc tÕ lµ, chóng ta b-íc vµo con ®-êng x· héi chñ nghÜa tõ
mét xuÊt ph¸t ®iÓm vÒ kinh tÕ x· héi rÊt thÊp - nhÊt lµ lùc l-îng s¶n
xuÊt. §ã lµ t×nh tr¹ng s¶n xuÊt nhá, kinh tÕ tù nhiªn, kinh tÕ hiÖn vËt
cßn kh¸ phæ biÕn, kü thuËt th« s¬, thñ c«ng nöa c¬ khÝ. S¶n xuÊt
12
TiÓu luËn triÕt häc
hµng ho¸ cßn ch-a trë thµnh phæ biÕn, thÞ tr-êng bÞ chia c¾t, thËm
chÝ cã n¬i, cã lóc khÐp kÝn kÓ c¶ trong kinh tÕ ®èi ngo¹i. Ph-¬ng
thøc tæ chøc, qu¶n lý nÒn kinh tÕ dùa trªn lÜnh vùc kinh tÕ cña chóng
ta lµ tËp trung lùc l-îng s¶n xuÊt, ®æi míi ph-¬ng thøc, tæ chøc
qu¶n lý, ph©n phèi s¶n phÈm.
Muèn ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt, chóng ta ph¶i ®Èy m¹nh
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trªn c¶ quy m« bÒ réng lÉn chiÒu s©u,
t³o ®êng b¨ng ®Ó ®Êt níc “cÊt c²nh” mét c²ch hiÖn thùc híng
tíi n¨m 2020 n-íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp ho¸
chø kh«ng dõng l¹i ë ph-¬ng h-íng chung. NghÜa lµ, ph¶i x©y dùng
mét ch-¬ng tr×nh kh¶ thi cho c¶ c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ c¸c
ngµnh kinh tÕ kh¸c, chó träng cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, cho c¸c
vïng kinh tÕ – x· héi träng ®iÓm, cho vïng nói, vïng s©u, vïng xa,
vïng c¨n cø c¸ch m¹ng cò…
Trong chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi 10 n¨m 2001 –
2010 cña §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh : con ®-êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
®¹i ho¸ cña n-íc ta cÇn vµ cã thÓ rót ng¾n thêi gian so víi c¸c n-íc
®i tr-íc, võa cã nh÷ng b-íc tuÇn tù võa cã nh÷ng b-íc nh¶y vät.
Ph¸t huy nh÷ng lîi thÕ cña ®Êt n-íc, tËn dông mäi kh¶ n¨ng ®Ó ®¹t
tr×nh ®é c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin vµ c«ng
13
TiÓu luËn triÕt häc
nghÖ sinh häc, tranh thñ øng dông ngµy cµng nhiÒu h¬n, ë møc cao
h¬n vµ phæ biÕn h¬n nh÷ng thµnh tùu míi vÒ khoa häc vµ c«ng
nghÖ, b¶o ®¶m cho khoa häc vµ c«ng nghÖ thËt sù trë thµnh lùc
l-îng s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ ®éng lùc chñ yÕu trong ph¸t triÓn kinh tÕ
– x· héi, kh¾c phôc nguy c¬ tôt hËu vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ.
Trong thêi ®¹i c¸ch m¹ng th«ng tin hiÖn nay, chóng ta kh«ng cã sù
lùa chän nµo kh¸c
lµ ph¶i tiÕp cËn nhanh chãng víi tri thøc vµ c«ng nghÖ míi cña thêi
®¹i ®Ó tõng b-íc ph¸t triÓn kinh tÕ trÝ thøc. Ph¸t huy nguån lùc trÝ
tuÖ vµ søc m¹nh tinh thÇn cña ng-êi ViÖt Nam, coi ph¸t triÓn gi¸o
dôc vµ ®µo t¹o lµ nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Bëi nh©n tè con ng-êi ®ãng vai trß hÕt søc quan
träng trong sù ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt.
§¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh:
Con ®-êng ®i lªn cña n-íc ta lµ sù ph¸t triÓn qu¸ ®é lªn chñ nghÜa
x· héi bá qua chÕ ®é t- b¶n chñ nghÜa, tøc lµ bá qua viÖc x¸c lËp hÖ
thèng chÝnh trÞ cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc th-îng tÇng t- b¶n
chñ nghÜa, nh-ng tiÕp thu, kÕ thõa nh÷ng thµnh tùu mµ mµ nh©n lo¹i
®· ®¹t ®-îc d-íi chÕ ®é t- b¶n chñ nghÜa, ®Æc biÖt lµ vÒ khoa häc vµ
c«ng nghÖ ®Ó ph¸t triÓn nhanh lùc l-îng s¶n xuÊt, x©y dùng nÒn
14
TiÓu luËn triÕt häc
kinh tÕ hiÖn ®¹i. X©y dùng chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t- b¶n
chñ nghÜa, t¹o ra sù biÕn ®æi vÒ chÊt cña x· héi trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh
vùc lµ sù nghiÖp rÊt khã kh¨n, phøc t¹p cho nªn ph¶i tr¶i qua mét
thêi k× qu¸ ®é l©u dµi víi nhiÒu chÆng ®-êng, nhiÒu h×nh thøc tæ
chøc kinh tÕ, x· héi cã tÝnh chÊt qu¸ ®é. Trong c¸c lÜnh vùc cña ®êi
sèng x· héi diÔn ra sù ®an xen vµ ®Êu tranh gi÷a c¸i míi vµ c¸i cò.
Khi kh¼ng ®Þnh: chóng ta ph¶i tiÕp thu, kÕ thõa nh÷ng thµnh
tùu mµ nh©n lo¹i ®· ®¹t ®-îc d-íi chÕ ®é t- b¶n chñ nghÜa, tøc lµ,
chóng ta lùa chän, sö dông nh÷ng thµnh tùu cã lîi cho qu¸ tr×nh x©y
dùng chñ nghÜa x· héi. Trªn ph-¬ng diÖn nµy cÇn ph¶i xem chñ
nghÜa t- b¶n kh«ng chØ lµ mét ®èi träng mµ quan träng h¬n ®ång
thêi lµ mét ®èi t¸c.
§©y lµ mét vÊn ®Ò rÊt quan träng ®èi víi n-íc ta ®i lªn chñ
nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t- b¶n chñ nghÜa. Muèn chñ nghÜa x· héi
thµnh c«ng th× kh«ng thÓ kh«ng sö dông chñ nghÜa t- b¶n víi tc¸ch lµ mét nÊc thang v¨n minh nh©n lo¹i. Nh- Mac ®· nãi: “
chóng ta ®au khæ v× chñ nghÜa t- b¶n vµ còng ®au khæ v× kh«ng cã
nã“. Tøc lµ, chóng ta ®au khæ v× quan hÖ s¶n xuÊt së h÷u t- nh©n tb¶n chñ nghÜa vÒ t- liÖu s¶n xuÊt, nh-ng cã lÏ chóng ta cßn ®au khæ
15
TiÓu luËn triÕt häc
h¬n nÕu nh- kh«ng cã lùc l-îng s¶n xuÊt khæng lå cña nã, ®ã chÝnh
l¯: “TiÒn ®Ò thùc tiÔn tuyÖt ®èi cÇn thiÕt” (C.M²c v¯ Ph.¡ngghen).
§Þnh h-íng vµ tiÕn hµnh x©y dùng chñ nghÜa x· héi tÊt yÕu
ph¶i kÕ thõa vµ sö dông lùc l-îng s¶n xuÊt do nh©n lo¹i t¹o ra vµ
ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn cña x· héi t- b¶n chñ nghÜa, ch¼ng h¹n ®ã
lµ: thµnh tùu khoa häc, kü thuËt, vµ c«ng nghÖ –m«i tr-êng, lµ c¬
chÕ thÞ tr-êngvíi nhiÒu h×nh thøc cô thÓ t¸c ®éng vµo quan ®iÓm
ph¸t triÓn kinh tÕ, nhÊt lµ nh÷ng mÆt tÝch cùc cña nã. Nãi nh- vËy
kh«ng cã nghÜa lµ lÆp l¹i hoµn toµn qu¸ tr×nh x©y dùng lùc l-îng s¶n
xuÊt ®ã trong lÞch sö.
ë n-íc ta, lùc l-îng s¶n xuÊt cÇn ph¸t triÓn song hµnh hai
ph-¬ng thøc: tuÇn tù (tõ thñ c«ng ®Õn nöa c¬ khÝ råi c¬ khÝ) vµ nh¶y
vät theo lèi ®i t¾t, ®ãn ®Çu (tõ thñ c«ng ®i th¼ng vµo hiÖn ®¹i) sao
cho trong mét thêi gian ng¾n, thËm chÝ r©t ng¾n chóng ta ®¹t tr×nh
®é víi c¸c n-íc tiªn tiÕn trong khu vùc…
Song chóng ta ph¶i biÕt r»ng, lùc l-îng s¶n xuÊt chØ cã thÓ
ph¸t triÓn g¾n liÒn víi quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp. V× vËy, §¶ng vµ
nhµ n-íc ta ®· chñ tr-¬ng thùc hiÖn nhÊt qu¸n vµ l©u dµi chÝnh s¸ch
ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ
thÞ tr-êng, cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ
16
TiÓu luËn triÕt häc
nghÜa, ®ã chÝnh lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ
nghÜa. Tõ ®ã, ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó x©y
dùng c¬ së vËt chÊt - kinh tÕ cña chñ nghÜa x· héi, n©ng cao ®êi
sèng nh©n d©n. Ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i tíi møc x· héi
ho¸ g¾n liÒn víi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp trªn c¶ 3
mÆt: së h÷u, qu¶n lý vµ ph©n phèi.
Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa cã nhiÒu h×nh
thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã kinh tÕ nhµ n-íc gi÷
vai trß chñ ®¹o, kinh tÕ nhµ n-íc cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng
trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c. Kinh tÕ thÞ tr-êng cã ®Þnh h-íng x·
héi chñ nghÜa cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc. Nhµ n-íc ta lµ nhµ n-íc
x· héi chñ nghÜa, qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng hÖ thèng ph¸p luËt, chiÕn
l-îc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch, sö dông c¬ chÕ thÞ tr-êng, ¸p
dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ vµ ph-¬ng ph¸p qu¶n lý cña kinh tÕ thÞ
tr-êng ®Ó kÝch thÝch s¶n xuÊt, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, ph¸t huy
®-îc mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ
tr-êng, b¶o vÖ lîi Ých cña ng-êi lao ®éng, cña toµn thÓ nh©n d©n.
Muèn ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cã ®iÒu kiÖn tån t¹i
vµ ph¸t triÓn, chóng ta ph¶i thõa nhËn sù tån t¹i mét c¸ch tÊt nhiªn
vµ kh¸ch quan cña c¸c quy luËt: quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung –
17
TiÓu luËn triÕt häc
cÇu, quy luËt c¹nh tranh…trong nÒn kinh tÕ. V× nã lµ c¸i kh¸ch quan
nªn chóng ta ph¶i chó ý kh«ng nªn ®i ng-îc l¹i nÕu kh«ng th× ch¼ng
bao giê cã thÓ x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng x·
héi chñ nghÜa.
Nh-ng bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
lµ: ph¸t triÓn nhanh lùc l-îng s¶n xuÊt, n©ng cao møc sèng, møc thu
nhËp cña ng-êi lao ®éng lªn th× mÆt tr¸i cña nã trong mét vµi n¨m
trë l¹i ®©y ®ang ®-îc ph¸t huy mét c¸ch m¹nh mÏ, sù chªnh lÖch
thu nhËp dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong lao ®éng, tÖ n¹n
quan liªu, tham nhòng, suy tho¸i phÈm chÊt ®¹o ®øc cña mét sè c¸n
bé, c«ng chøc nhµ n-íc…
Tr-íc thùc tÕ ®ã, §¶ng vµ nhµ n-íc cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p
ph©n phèi hîp lý, kh«ng chØ cã ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng,
hiÖu qu¶ kinh tÕ mµ cßn ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn vµ c¸c
nguån lùc kh¸c vµo s¶n xuÊt, kinh doanh vµ th«ng qua phóc lîi x·
héi. Ngoµi ra chóng ta cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch lµm
giµu mét c¸ch chÝnh ®¸ng. §èi víi thu nhËp, nhµ n-íc cÇn cã c¬ së
®iÒu tiÕt thu nhËp (thuÕ thu nhËp), c¶i c¸ch c¬ b¶n chÕ ®é tiÒn l-¬ng.
§èi víi ng-êi nghÌo vµ cã hoµn c¶nh khã kh¨n cÇn cã chÝnh s¸ch x·
18
TiÓu luËn triÕt häc
héi hîp lý: bµn c¸ch lµm giµu… mÆt kh¸c cÇn kiªn quyÕt chèng
nh÷ng thu nhËp bÊt chÝnh.
§¸ng sî h¬n ®ã lµ tÖ n¹n quan liªu, tham nhòng, suy tho¸i
phÈm chÊt ®¹o ®øc cña nhiÒu c¸n bé, c«ng chøc nhµ n-íc n»m ngay
trong bé m¸y nµh n-íc, nã g©y ra bÊt c«ng x· héi, lµm gi¶m lßng tin
cña nh©n d©n vµo sù l·nh ®¹o cña §¶ng, vµo con ®-êng ®i lªn chñ
nghÜa x· héi…ë vai trß cña c«ng t¸c x©y dùng §¶ng, nhµ n-íc trong
s¹ch, v÷ng m¹nh lµ hÕt søc quan träng.
Nãi chung, chóng ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi bá qua viÖc x¸c
lËp hÖ thèng chÝnh trÞ cña chñ nghÜa t- b¶n kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã
kÕ thõa vµ chän läc nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt, nh÷ng h×nh thøc kinh tÕ
t- b¶n chñ nghÜa khi nã ch-a hÕt t¸c dông tÝch cùc ngya trong thêi
kú qu² ®é. §©y chÝnh l¯ nh÷ng “c©y cÇu nhá”, nh÷ng bíc trung
gian qu² ®é ®a chòng ta tíi “phßng chê” trùc tiÕp ®i v¯ chð nghÜa
x· héi.
VÒ nÆt kiÕn tróc th-îng tÇng, chóng ta còng kÕ thõa vµ chän
läc ®Ó x©y dùng nhµ n-íc hiÕn ph¸p cña x· héi chñ nghÜa ®iÒu khiÓn
nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng.
Chóng ta x¸c ®Þnh môc tiªu: chñ nghÜa x· héi mµ nh©n d©n ta
x©y dùng lµ mét chÕ ®é x· héi v× con ng-êi vµ do con ng-êi. §Ó tiÕn
19
TiÓu luËn triÕt häc
hµnh ®Õn môc tiªu x©y dùng thµnh c«ng x· héi chñ nghÜa ph¶i g¾n
liÒn víi t¨ng tr-ëng kinh tÕ, víi c«ng b»ng x· héi, víi tiÕn bé x· héi,
ph¶i ra søc thùc hiÖn c¸c chÝnh x¸c x· héi. §¶ng ta kh¼ng ®Þnh:
“chÝnh x¸c x· héi ®óng ®¾n v× h¹nh phóc con ng-êi lµ ®éng lùc to
lín ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng s¸ng t¹i cña nh©n d©n trong sù nghiÖp
x©y dùng chñ nghÜa x· héi”, bëi “kh«ng cã ®Çu t- nµo cã lîi nh®Çu t- cho con ng-êi ”. ChÝnh s²ch x± héi cða §°ng ®îc thÓ hiÖn
trªn tÊt c¶ c¸c mÆt cña ®êi sèng: quan t©m ch¨m sãc ®èi víi nh÷ng
ng-êi cã c«ng víi c¸ch m¹ng, chÝnh s¸ch ®Òn ¬n ®¸p nghÜa (x©y nhµ
t×nh nghÜa, sæ tiÕt kiÖm t×nh nghÜa). Trong kihn tÕ, t¹o ra nhiÒu c«ng
¨n viÖc lµ míi cho ng-êi lao ®éng, c¶i c¸ch chÕ ®é tiÒn l-¬ng theo
h-íng xo¸ bá thu nhËp b×nh qu©n, tiÒn tÖ ho¸ tiÒn l-¬ng, khuyÕn
khÝch tµi n¨ng, ®©u t- ®óng møc cho c¸c ngµnh: y tÕ, gi¸o dôc, v¨n
ho¸- nghÖ thuËt, nghiªn cøu khoa häc. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n sè
lµ mét môc tiªu hÕt søc quan träng trong ®iÒu kiÖn qu¸ ®é lªn chñ
nghÜa x· héi ë n-íc ta hiÖn nay.
Nh-ng dï sao ®ã míi chØ lµ nh÷ng chñ tr-¬ng, ®-êng lèi ®èi
víi t×nh h×nh trong n-íc. VËy cßn quèc tÕ th× sao?
Thø nhÊt, c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ c«ng
nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc tiÕp tôc cã nh÷ng b-íc nh¶y vät,
20
- Xem thêm -