Tài liệu T044 mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức

TiÓu luËn triÕt häc LêI NãI §ÇU TiÕn lªn chñ nghÜa x· héi lµ môc tiªu c¸ch m¹ng lín lao nhÊt vµ quan träng nhÊt cña §¶ng vµ nh©n d©n ta hiÖn nay v× chØ cã thùc hiÖn ®îc môc tiªu nµy, chóng ta míi cã thÓ x©y dùng ®îc mét níc ViÖt Nam mµ theo c¸ch nãi cña Hå ChÝ Minh lµ: “d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng d©n chñ, v¨n minh”. Vµ còng chØ x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi, chóng ta míi cã thÓ lµm tho¶ m·n ham muèn tét cïng, ham muèn cuèi ®êi cña Ngêi ®ã lµ : “Lµm sao cho d©n ta ai còng cã c¬m ¨n ¸o mÆc, ai còng ®îc häc hµnh ...”. VËy chóng ta ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó thùc hiÖn môc tiªu trªn? Tõ thùc tÕ hiÖn nay cïng víi con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta lµ bá qua chÕ ®é chñ nghÜa t b¶n, mµ t¹i ®¹i héi VII cña §¶ng ta lÇn ®Çu tiªn ®· kh¼ng ®Þnh: Chñ nghÜa M¸c- Lªnin, t tëng Hå ChÝ Minh lµ nÒn t¶ng t tëng, lµ kim chØ nam cho ho¹t ®éng cña §¶ng. Tøc lµ, chóng ta ph¶i: dïng lËp trêng, quan ®iÓm, ph¬ng ph¸p chñ nghÜa M¸c - Lªnin mµ tæng kÕt nh÷ng kinh nghiÖm cña §¶ng ta, ph©n tÝch mét c¸ch ®óng ®¾n nh÷ng ®Æc ®iÓm cña níc ta. Cã nh thÕ chóng ta míi cã thÓ dÇn dÇn t×m hiÓu ®îc quy luËt ph¸t triÓn cña C¸ch m¹ng ViÖt Nam, ®Þnh ra ®îc ®êng lèi, ph¬ng ch©m, bíc ®i cô thÓ cña C¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa phï hîp víi t×nh h×nh níc ta. Lµm ®Ò tµi tiÓu luËn nµy, v¬Ý t c¸ch lµ mét sinh viªn, mét c«ng d©n cña níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, mét mÆt t«i muèn cïng mäi ngêi t×m hiÓu s©u h¬n vµ kÜ h¬n vÒ TriÕt häc M¸c - Lªnin phÇn chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Cô thÓ h¬n, ®ã lµ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a vËt chÊt víi ý thøc. MÆt kh¸c, t«i còng muèn gãp mét phÇn c«ng søc nhá bÐ cña m×nh vµo sù nghiÖp c¸ch m¹ng lín lao cña toµn §¶ng, toµn d©n ta hiÖn nay- sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi- mµ nÒn t¶ng t tëng lµ chñ nghÜa M¸c - Lªnin. §ã lµ, mäi s¸ch lîc, chiÕn lîc c¸ch m¹ng cña chóng ta ph¶i ®îc xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan, ph¸t huy ®îc tÝnh n¨ng ®éng chñ quan vµ ®ång thêi chèng chñ quan duy ý chÝ. §©y ®îc coi lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng, bëi nã quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i trªn con ®êng ®i tíi chñ nghÜa x· héi ë níc ta. §iÒu nµy sÏ ®îc lý gi¶i râ h¬n trong phÇn néi dung cña ®Ò tµi. 1. Quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt víi ý thøc. 1.1. VËt chÊt quyÕt ®Þnh ý thøc. Tríc tiªn chóng ta ph¶i ®i t×m hiÓu vËt chÊt lµ g×? Theo Lªnin th× “VËt chÊt lµ ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ thùc t¹i kh¸ch quan ®îc ®em l¹i cho con ngêi trong c¶m gi¸c vµ ®îc c¶m gi¸c cña chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh l¹i vµ tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c’’. nh vËy ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lª-nin næi lªn mét sè néi dung c¬ b¶n sau: 1 TiÓu luËn triÕt häc Thø nhÊt, vËt chÊt lµ c¸i tån t¹i kh¸ch quan bªn ngoµi ý thøcvµ kh«ng phô thuéc vµo ý thøc. Thø hai, vËt chÊt lµ c¸i g©y lªn c¶m gi¸c ë con ngêi khi b»ng c¸ch nµo ®ã (trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp) t¸c ®éng lªn c¸c gi¸c quan cña con ngêi. Thø ba, vËt chÊt c¸i mµ c¶m gi¸c, t duy, ý thøc ch¼ng qua chØ lµ sù ph¶n ¸nh cña nã. Qua ®ã, Lªnin muèn kh¼ng ®Þnh r»ng, trong nhËn thøc luËn, vËt chÊt lu«n mang tÝnh thø nhÊt, lµ c¸i quyÕt ®Þnh: vËt chÊt quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh ý thøc, quyÕt ®Þnh néi dung ph¶n ¸nh, quyÕt ®Þnh sù biÕn ®æi cña ý thøc vµ nã cßn lµ ®iÒu kiÖn ®Ó hiÖn thùc ho¸ ý thøc. Dùa trªn nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn nhÊt lµ sinh lý häc thÇn kinh, chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh¼ng ®Þnh r»ng ý thøc lµ mét thuéc tÝnh cña vËt chÊt nhng kh«ng ph¶i cña mäi d¹ng vËt chÊt mµ chØ lµ thuéc tÝnh cña mét d¹ng vËt chÊt sèng cã tæ chøc cao lµ bé ãc ngêi. Bé ãc ngêi lµ c¬ quan vËt chÊt cña ý thøc. Khoa häc còng ®· chøng minh ®îc r»ng, thÕ giíi vËt chÊt nãi chung vµ tr¸i ®Êt nãi riªng ®· tõng tån t¹i rÊt l©u tríc khi xuÊt hiÖn con ngêi vµ bé ãc ngêi, r»ng ý thøc ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn l©u dµi cña giíi tù nhiªn cho tíi khi xuÊt hiÖn con ngêi vµ bé ãc ngêi. Ho¹t ®éng ý thøc cña con ngêi diÔn ra trªn c¬ së ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña bé n·o ngêi. Bé n·o ngêi bao gåm kho¶ng 15 ®Õn 17 tØ tÕ bµo thÇn kinh, c¸c tÕ bµo nµy t¹o nªn v« sè c¸c mèi liªn hÖ nh»m thu nhËn, xö lý, truyÒn dÉn vµ ®iÒu khiÓn toµn bé c¸c ho¹t ®éng cña c¬ thÓ trong quan hÖ ®èi víi thÕ giíi bªn ngoµi qua c¬ chÕ ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn vµ cã ®iÒu kiÖn. Kh«ng chØ cã thÕ, vËn ®éng cña ý thøc, t duy trªn thùc tÕ còng lµ s¶n phÈm cña sù vËn ®éng cña vËt chÊt. §iÒu ®ã ®îc chøng minh mét c¸ch kh¸ râ rµng ë h×nh thøc vËn ®éng x· héi cña vËt chÊt. §ã lµ sù thay thÕ lÉn nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi, tõ ®ã sím hay muén còng dÉn ®Õn sù thay ®æi cña ý thøc, cña c¸ch nghÜ, bëi tån t¹i x· héi bao giê còng quyÕt ®Þnh ý thøc x· héi. Vai trß c¬ së, quyÕt ®Þnh cña vËt chÊt cßn ®îc thÓ hiÖn ë chç nã quyÕt ®Þnh néi dung ph¶n ¸nh, quyÕt ®Þnh sù biÕn ®æi cña ý thøc. Tõ néi dung thø hai trong ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin r»ng: VËt chÊt mµ c¸i c¶m gi¸c, t duy, ý thøc ch¼ng qua chØ lµ sù ph¶n ¸nh cña nã, mµ ta thÊy r»ng néi dung ph¶n ¸nh cña ý thøc lµ thÕ giíi bªn ngoµi, lµ hiÖn thùc kh¸ch quan. Hay nãi nh chñ nghÜa duy vËt macxit : ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan vµo trong bé ãc cña con ngêi. ChÝnh v× vËy mµ thÕ giíi kh¸ch 2 TiÓu luËn triÕt häc quan nh thÕ nµo th× ý thøc ph¶n ¸nh nh thÕ Êy, kh«ng nªn ph¶n ¸nh mét c¸ch xuyªn t¹c, h ¶o, bãp mÐo sù thËt vÒ thÕ giíi kh¸ch quan nh viÖc t« vÏ h×nh tîng c¸c vÞ thÇn linh. Nãi c¸ch kh¸c, néi dung ph¶n ¸nh cña ý thøc ph¶i lÊy c¸i kh¸ch quan lµm tiÒn ®Ò vµ bÞ c¸i kh¸ch quan quy ®Þnh. VËt chÊt quyÕt ®Þnh sù biÕn ®æi cña ý thøc. Do ý thøc lµ chøc n¨ng cña bé n·o ngêi. Ho¹t ®éng ý thøc kh«ng diÔn ra ë ®©u ngoµi nh÷ng ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña bé n·o. ý thøc phô thuéc vµo ho¹t ®éng cña bé n·o, do ®ã khi bé n·o bÞ tæn th¬ng th× ho¹t ®éng ý thøc sÏ kh«ng ®îc b×nh thêng hoÆc bÞ rèi lo¹n. MÆt kh¸c, trong ho¹t ®éng cña con ngêi, nhu cÇu vËt chÊt bao giê còng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh, chi phèi vµ quy ®Þnh môc ®Ých ho¹t ®éng bëi v× con ngêi tríc hÕt ph¶i ®îc tho¶ m·n nhu cÇu vËt chÊt tèi thiÓu : ¨n, ë, mÆc … råi míi nghÜ ®Õn vui ch¬i, gi¶i trÝ, c¸c ho¹t ®éng tinh thÇn.Tøc lµ, ho¹t ®éng nhËn thøc cña con ngêi tríc hÕt híng tíi môc tiªu c¶i biÕn tù nhiªn ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu sèng. Cuéc sèng tinh thÇn cña con ngêi phô thuéc vµ bÞ chi phèi bëi nhu cÇu vËt chÊt vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt hiÖn cã. ý thøc con ngêi kh«ng thÓ t¹o ra c¸c ®èi tîng vËt chÊt, còng kh«ng thay ®æi ®îc quy luËt vËn ®éng cña nã. Do ®ã, mäi môc tiªu íc muèn cña con ngêi kh«ng dùa trªn ®iÒu kiÖn vËt chÊt hiÖn cã, trªn m¶nh ®Êt hiÖn thùc ®Òu lµ íc m¬ chñ quan, kh«ng tëng. VÝ dô: VËn dông trong sù nghiÖp c«ng nhiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña níc ta. Tríc kia do kh«ng nhËn thøc ®îc r»ng mäi chñ tr¬ng ®êng lèi…®Òu ph¶i dùa trªn ®iÒu kiÖn vËt ch¸t hiÖn cã mµ chóng ta ®· chñ tr¬ng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng trong khi mäi tiÒn ®Ò vËt chÊt th× cha cã. Do ®ã, chóng ta ®· bÞ thÊt b¹i. Kh«ng chØ cã thÕ, tÝnh thø nhÊt cña vËt chÊt so víi tÝnh thø hai cña ý thøc cßn ®îc thÓ hiÖn ë chç vËt chÊt lµ ®iÒu kiÖn ®Ó hiÖn thùc ho¸ ý thøc. Nã quy ®Þnh kh¶ n¨ng c¸c nh©n tè tinh th©n cã thÓ tham gia vµo ho¹t ®éng cña con ngêi. Nã t¹o ®iÒu kiÖn cho nh©n tè tinh thÇn nµy hoÆc nh©n tè tinh thÇn kh¸c biÕn thµnh hiÖn thùc vµ qua ®ã quy ®Þnh môc ®Ých, chñ tr¬ng, biÖn ph¸p mµ con ngêi ®Ò ra cho ho¹t ®éng cña m×nh b»ng c¸ch chän läc, söa ch÷a, bæ sung, cô thÓ ho¸ c¸c môc ®Ých, chñ tr¬ng biÖn ph¸p ®ã. Khi kh¼ng ®Þnh vai trß c¬ së, quyÕt ®Þnh trùc tiÕp cña vËt chÊt ®èi víi ý thøc, chñ nghÜa duy vËt macxit ®ång thêi còng v¹ch râ sù t¸c déng trë l¹i v« cïng quan träng cña ý thøc ®èi víi vËt chÊt. 1.2. ý thøc t¸c ®éng trë l¹i vËt chÊt. 3 TiÓu luËn triÕt häc ý thøc do vËt chÊt sinh ra song sau khi ra ®êi, ý thøc cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi nªn cã sù t¸c ®éng trë l¹i to lín ®èi víi vËt chÊt th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi. ý thøc ®óng ®¾n lµ ý thøc dùa trªn quy luËt kh¸ch quan cña con ngêi. Do ®ã nã cã t¸c ®éng tÝch cùc, lµm biÕn ®æi hiÖn thùc, vËt chÊt kh¸ch quan theo nhu cÇu cña m×nh. ý thøc sai lÇm, tr¸i quy luËt kh¸ch quan cña con ngêi cã t¸c ®éng tiªu cùc thËm chÝ ph¸ ho¹i c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan, hoµn c¶nh kh¸ch quan, kÐo lïi lÞch sö. Bëi mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc lµ mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i. Kh«ng nhËn thøc ®îc ®iÒu nµy sÏ r¬i vµo quan niÖm duy vËt tÇm thêngvµ bÖnh n¶o thñ tr× trÖ trong nhËn thøc vµ hµnh ®éng. Nãi tíi vai trß cña ý thøc vÒ thùc cÊt lµ nãi tíi vai trß cña con ngêi bëi ý thøc lµ ý thøc cña con ngêi. Tr¸i víi c¸c nhµ triÕt häc duy t©m muèn biÕn ý thøc cña con ngêi thµnh ®éng lùc cña lÞch sö, C¸cmac vµ Ph.¡ngghen ®· kh¼ng ®Þnh: “Xa nay, t tëng kh«ng thÓ ®a ngêi ta vît ra ngoµi trËt tù thÕ giíi cò ®îc, trong bÊt cø t×nh huèng nµo, t tëng còng chØ cã thÓ ®a ngêi ta vît ra ngoµi ph¹m vi t tëng cña trËt tù thÕ giíi cò mµ th«i”. ThËt vËy, t tëng c¨n b¶n kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc c¸i g× hÕt. Muèn thùc hiÖn t tëng th× cÇn cã nh÷ng con ngêi sö dông lùc lîng thùc tiÔn. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ con ngêi muèn thùc hiÖn c¸c quy luËt kh¸ch quan th× ph¶i nhËn thøc, vËn dông ®óng ®¾n c¸c quy luËt ®ã, ph¶i cã ý chÝ vµ ph¬ng ph¸p ®Ó tæ chøc hµnh ®éng. Nh vËy vai trß cña ý thøc lµ ë chç nã gióp con ngêi ®Ò ra chñ tr¬ng, ®êng lèi, chÝnh s¸ch, nh÷ng môc ®Ých, kÕ ho¹ch, biÖn ph¸p, ph¬ng híng phï hîp víi thùc tÕ kh¸ch quan. Nãi nh vËy cã nghÜa lµ còng cã nh÷ng ý thøc khoa häcvµ nh÷ng ý thøc kh«ng khoa häc so víi hiÖn thùc kh¸ch quan, t¬ng øng víi nã lµ hai t¸c ®éng tr¸i ngîc nhau tÝch cùc vµ tiªu cùc cña ý thøc ®èi víi vËt chÊt. Vai trß tÝch cùc cña ý thøc, t tëng kh«ng ph¶i ë chç nã trùc tiÕp t¹o ra hay thay ®æi thÕ giíi vËt chÊt mµ lµ nhËn thøc thÕ kh¸ch quan tõ ®ã h×nh thµnh ®îc môc ®Ých, ph¬ng híng, biÖn ph¸p ®óng ®¾n ®ång thêi cã ý chÝ, quyÕt t©m cÇn thiÕt cho ho¹t déng cña m×nh. Søc m¹nh cu¶ ý thøc con ngêi kh«ng ph¶i ë chç t¸ch rêi ®iÒu kiÖn vËt chÊt, tho¸t ly hiÖn thùc kh¸ch quan, mµ lµ biÕt dùa vµo ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®· cã, ph¶n ¸nh ®óng quy luËt kh¸ch quan ®Ó c¶i t¹o thÕ giíi kh¸ch quan mét c¸ch chñ ®éng, s¸ng t¹o víi ý chÝ vµ quyÕt t©m cao nh»m phôc vô lîi Ých cña con ngêi vµ x· héi. Con ngêi nhËn thøc vµ ph¶n ¸nh thÕ giíi thÕ giíi kh¸ch quan cµng ®Çy ®ñ chÝnh x¸c bao nhiªu th× c¶i t¹o chóng 4 TiÓu luËn triÕt häc cµng cã hiÖu qu¶ bÊy nhiªu. ë ®©y vai trß n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña ý thøc, cña nh©n tè chñ quan cña con ngêi cã vÞ trÝ hÕt søc quan träng. B¶o thñ tr× trÖ hoÆc tiªu cùc thô ®éng, û l¹i ngåi chê chÝnh lµ k×m h·m sù ph¸t triÓn, triÖt tiªu tÝnh n¨ng ®éng tÝch cùc s¸ng t¹o cña ý thøc. MÆt kh¸c, do cã tÝnh vît tríc, nªn ý thøc gióp cho ho¹t ®éng cña con ngêi trë nªn tù gi¸c, tÝch cùc, chñ ®éng h¬n nh trong viÖc dù b¸o, lËp kÕ ho¹ch, ®Ò ra ®êng lèi, ph¬ng ph¸p hµnh ®éng. Vai trß cña ý thøc cßn thÓ hiÖn ë vai trß cña tri thøc, trÝ tuÖ, t×nh c¶m vµ ý chÝ. Nã kh«ng nh÷ng lµ kim chØ nam cho ho¹t ®éng thùc tiÔn mµ cßn lµ ®éng lùc cña thùc tiÔn. Kh«ng cã sù thóc ®Èy cña t×nh c¶m, ý chÝ, ho¹t ®éng thùc tiÔn sÏ diÔn ra mét c¸ch chËm ch¹p, thËm chÝ kh«ng thÓ diÔn ra ®îc. Nhê ý chÝ vµ t×nh c¶m, ý thøc quy ®Þnh tèc ®é vµ b¶n s¾c cña ho¹t ®éng thùc tiÔn. Tinh thÇn, dòng c¶m, d¸m nghÜ d¸m lµm, lßng nhiÖt t×nh, chÝ quyÕt t©m, t×nh yªu, niÒm say mª víi c«ng viÖc, kh¶ n¨ng s¸ng t¹o vµ vît qua khã kh¨n nh»m ®¹t tíi môc tiªu x¸c ®Þnh ®Òu cã ¶nh hëng to lín ®Õn ho¹t ®éng thùc tiÔn lµm cho nã diÔn ra nhanh hay chËm. Tuy nhiªn, ý chÝ, t×nh c¶m chØ lµ ®éng lùc mµ kh«ng thÓ lµ kim chØ lµm cho ho¹t ®éng thùc tiÔn. Bëi v×, sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña ho¹t ®éng thùc tiÔn, t¸c dông tÝch cùc hay tiªu cùc cña ý thøc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña tù nhiªn vµ x· héi chñ yÕu phô thuéc vµo vai trß chØ ®¹o ý thøc. ChÝnh v× vËy ph¶i biÕt kÕt hîp gi÷a tri thøc, trÝ tuÖ, khoa häc víi ý chÝ, t×nh c¶m. Bëi tri thøc cµng ®îc tÝch luü, con ngêi ngµy cµng ®i s©u vµo b¶n chÊt sù vËt vµ c¶i t¹o sù vËt cã hiÖu qu¶ h¬n. Tuy nhiªn c¬ së cho viÖc ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng chñ quan cña ý thøc lµ viÖc thõa nhËn vµ t«n träng tÝnh kh¸ch quan cña vËt chÊt, cña c¸c quy luËt tù nhiªn vµ x· héi. NÕu nh thÕ giíi vËt chÊt – víi nh÷ng thuéc tÝnh vµ quy luËt vèn cã cña nã – tån t¹i kh¸ch quan, kh«ng phô thuéc vµo ý thøc con ngêi th× trong nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan, lÊy thùc thÓ kh¸ch quan lµm c¨n cø cho mäi ho¹t ®éng cña m×nh. ChÝnh v× vËy, Lªnin ®· nhiÒu lÇn nhÊn m¹nh r»ng, kh«ng ®îc lÊy ý muèn chñ quan cña m×nh lµm chÝnh s¸ch, kh«ng ®îc lÊy t×nh c¶m lµm ®iÓm xuÊt ph¸t cho chiÕn lîc vµ s¸ch lîc c¸ch m¹ng. NÕu chØ xuÊt ph¸t tõ ý muèn chñ quan, nÕu lÊy ý chÝ ¸p ®Æt cho thùc tÕ, lÊy ¶o tëng thay cho hiÖn thùc th× sÏ m¾c ph¶i bÖnh chñ quan duy ý chÝ. Kh«ng chØ cã thÕ, khi vai trß chØ ®¹o cña ý thøc ph¹m sai lÇm th× tinh thÇn, dòng c¶m, lßng nhiÖt t×nh, chÝ quyÕt t©m còng lµm cho ho¹t ®éng thùc tiÔn thÊt b¹i mét c¸ch nhanh chãng. 5 TiÓu luËn triÕt häc Qua nh÷ng ®iÒu võa tr×nh bµy ë trªn vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt víi ý thøc cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, chóng ta cã thÓ rót ra mét ý nghÜa hÕt søc quan träng trong ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi nh sau: Mäi ho¹t ®éng cña con ngêi ( c¶ ho¹t ®éng nhËn thøc lÉn ho¹t ®éng thùc tiÔn) ®Òu ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan, ph¸t huy ®îc tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña ý thøc, t tëng, cña nh©n tè chñ quan cña con ngêi vµ ®ång thêi chèng chñ quan duy ý chÝ. 2. VËn dông quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt víi ý thøc vµo sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta hiÖn nay 2.1. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan tõ ®ã ®Ò ra ®êng lèi, chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch, ph¬ng híng, môc tiªu…®óng ®¾n cho sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta hiÖn nay. Chóng ta kh¼ng ®Þnh: Chñ nghÜa x· héi nhÊt ®Þnh sÏ thay thÕ chñ nghÜa t b¶n nh chñ nghÜa t b¶n ®· thay thÕ chÕ ®é phong kiÕn. §ã lµ quy luËt kh¸ch quan cña lÞch sö loµi ngêi. ë níc ta, chñ nghÜa x· héi còng nhÊt ®Þnh sÏ ®îc x©y dùng thµnh c«ng trong sù g¾n bã gi÷a ®éc lËp d©n téc víi chñ nghÜa x· héi. XuÊt ph¸t tõ ®©u vµ ®i theo con ®êng nµo? ChØ cã thÓ vµ ph¶i xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn – hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ cña ®Êt níc ViÖt Nam vµ con ngêi ViÖt Nam, cña d©n téc vµ lÞch sö trong bèi c¶nh khu vùc thÕ giíi hiÖn ®¹i, theo quy luËt chung mµ chñ nghÜa Mac – Lªnin ®· nªu ra. Thùc tÕ lµ, chóng ta bíc vµo con ®êng x· héi chñ nghÜa tõ mét xuÊt ph¸t ®iÓm vÒ kinh tÕ x· héi rÊt thÊp - nhÊt lµ lùc lîng s¶n xuÊt. §ã lµ t×nh tr¹ng s¶n xuÊt nhá, kinh tÕ tù nhiªn, kinh tÕ hiÖn vËt cßn kh¸ phæ biÕn, kü thuËt th« s¬, thñ c«ng nöa c¬ khÝ. S¶n xuÊt hµng ho¸ cßn cha trë thµnh phæ biÕn, thÞ trêng bÞ chia c¾t, thËm chÝ cã n¬i, cã lóc khÐp kÝn kÓ c¶ trong kinh tÕ ®èi ngo¹i. Ph¬ng thøc tæ chøc, qu¶n lý nÒn kinh tÕ dùa trªn lÜnh vùc kinh tÕ cña chóng ta lµ tËp trung lùc lîng s¶n xuÊt, ®æi míi ph¬ng thøc, tæ chøc qu¶n lý, ph©n phèi s¶n phÈm. Muèn ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, chóng ta ph¶i ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trªn c¶ quy m« bÒ réng lÉn chiÒu s©u, t¹o ®êng b¨ng ®Ó ®Êt níc “cÊt c¸nh” mét c¸ch hiÖn thùc híng tíi n¨m 2020 níc ta c¬ b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp ho¸ chø kh«ng dõng l¹i ë ph¬ng híng chung. NghÜa lµ, ph¶i x©y dùng mét ch¬ng tr×nh kh¶ thi cho c¶ c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c, chó träng cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, cho c¸c vïng kinh tÕ – x· héi träng ®iÓm, cho vïng nói, vïng s©u, vïng xa, vïng c¨n cø c¸ch m¹ng cò… 6 TiÓu luËn triÕt häc Trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi 10 n¨m 2001 – 2010 cña §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh : con ®êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña níc ta cÇn vµ cã thÓ rót ng¾n thêi gian so víi c¸c níc ®i tríc, võa cã nh÷ng bíc tuÇn tù võa cã nh÷ng bíc nh¶y vät. Ph¸t huy nh÷ng lîi thÕ cña ®Êt níc, tËn dông mäi kh¶ n¨ng ®Ó ®¹t tr×nh ®é c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin vµ c«ng nghÖ sinh häc, tranh thñ øng dông ngµy cµng nhiÒu h¬n, ë møc cao h¬n vµ phæ biÕn h¬n nh÷ng thµnh tùu míi vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ, b¶o ®¶m cho khoa häc vµ c«ng nghÖ thËt sù trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ ®éng lùc chñ yÕu trong ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, kh¾c phôc nguy c¬ tôt hËu vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ. Trong thêi ®¹i c¸ch m¹ng th«ng tin hiÖn nay, chóng ta kh«ng cã sù lùa chän nµo kh¸c lµ ph¶i tiÕp cËn nhanh chãng víi tri thøc vµ c«ng nghÖ míi cña thêi ®¹i ®Ó tõng bíc ph¸t triÓn kinh tÕ trÝ thøc. Ph¸t huy nguån lùc trÝ tuÖ vµ søc m¹nh tinh thÇn cña ngêi ViÖt Nam, coi ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lµ nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Bëi nh©n tè con ngêi ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh: Con ®êng ®i lªn cña níc ta lµ sù ph¸t triÓn qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa, tøc lµ bá qua viÖc x¸c lËp hÖ thèng chÝnh trÞ cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc thîng tÇng t b¶n chñ nghÜa, nhng tiÕp thu, kÕ thõa nh÷ng thµnh tùu mµ mµ nh©n lo¹i ®· ®¹t ®îc díi chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa, ®Æc biÖt lµ vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ ®Ó ph¸t triÓn nhanh lùc lîng s¶n xuÊt, x©y dùng nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i. X©y dùng chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa, t¹o ra sù biÕn ®æi vÒ chÊt cña x· héi trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc lµ sù nghiÖp rÊt khã kh¨n, phøc t¹p cho nªn ph¶i tr¶i qua mét thêi k× qu¸ ®é l©u dµi víi nhiÒu chÆng ®êng, nhiÒu h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ, x· héi cã tÝnh chÊt qu¸ ®é. Trong c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi diÔn ra sù ®an xen vµ ®Êu tranh gi÷a c¸i míi vµ c¸i cò. Khi kh¼ng ®Þnh: chóng ta ph¶i tiÕp thu, kÕ thõa nh÷ng thµnh tùu mµ nh©n lo¹i ®· ®¹t ®îc díi chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa, tøc lµ, chóng ta lùa chän, sö dông nh÷ng thµnh tùu cã lîi cho qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Trªn ph¬ng diÖn nµy cÇn ph¶i xem chñ nghÜa t b¶n kh«ng chØ lµ mét ®èi träng mµ quan träng h¬n ®ång thêi lµ mét ®èi t¸c. §©y lµ mét vÊn ®Ò rÊt quan träng ®èi víi níc ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa. Muèn chñ nghÜa x· héi thµnh c«ng th× kh«ng thÓ kh«ng sö dông chñ nghÜa t b¶n víi t c¸ch lµ mét nÊc thang v¨n minh nh©n 7 TiÓu luËn triÕt häc lo¹i. Nh Mac ®· nãi: “ chóng ta ®au khæ v× chñ nghÜa t b¶n vµ còng ®au khæ v× kh«ng cã nã”. Tøc lµ, chóng ta ®au khæ v× quan hÖ s¶n xuÊt së h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa vÒ t liÖu s¶n xuÊt, nhng cã lÏ chóng ta cßn ®au khæ h¬n nÕu nh kh«ng cã lùc lîng s¶n xuÊt khæng lå cña nã, ®ã chÝnh lµ: “TiÒn ®Ò thùc tiÔn tuyÖt ®èi cÇn thiÕt” (C.M¸c vµ Ph.¡ngghen). §Þnh híng vµ tiÕn hµnh x©y dùng chñ nghÜa x· héi tÊt yÕu ph¶i kÕ thõa vµ sö dông lùc lîng s¶n xuÊt do nh©n lo¹i t¹o ra vµ ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn cña x· héi t b¶n chñ nghÜa, ch¼ng h¹n ®ã lµ: thµnh tùu khoa häc, kü thuËt, vµ c«ng nghÖ –m«i trêng, lµ c¬ chÕ thÞ trêngvíi nhiÒu h×nh thøc cô thÓ t¸c ®éng vµo quan ®iÓm ph¸t triÓn kinh tÕ, nhÊt lµ nh÷ng mÆt tÝch cùc cña nã. Nãi nh vËy kh«ng cã nghÜa lµ lÆp l¹i hoµn toµn qu¸ tr×nh x©y dùng lùc lîng s¶n xuÊt ®ã trong lÞch sö. ë níc ta, lùc lîng s¶n xuÊt cÇn ph¸t triÓn song hµnh hai ph¬ng thøc: tuÇn tù (tõ thñ c«ng ®Õn nöa c¬ khÝ råi c¬ khÝ) vµ nh¶y vät theo lèi ®i t¾t, ®ãn ®Çu (tõ thñ c«ng ®i th¼ng vµo hiÖn ®¹i) sao cho trong mét thêi gian ng¾n, thËm chÝ r©t ng¾n chóng ta ®¹t tr×nh ®é víi c¸c níc tiªn tiÕn trong khu vùc… Song chóng ta ph¶i biÕt r»ng, lùc lîng s¶n xuÊt chØ cã thÓ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp. V× vËy, §¶ng vµ nhµ níc ta ®· chñ tr¬ng thùc hiÖn nhÊt qu¸n vµ l©u dµi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, ®ã chÝnh lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Tõ ®ã, ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kinh tÕ cña chñ nghÜa x· héi, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. Ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i tíi møc x· héi ho¸ g¾n liÒn víi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp trªn c¶ 3 mÆt: së h÷u, qu¶n lý vµ ph©n phèi. Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o, kinh tÕ nhµ níc cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c. Kinh tÕ thÞ trêng cã ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cã sù qu¶n lý cña nhµ níc. Nhµ níc ta lµ nhµ níc x· héi chñ nghÜa, qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng hÖ thèng ph¸p luËt, chiÕn lîc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch, sö dông c¬ chÕ thÞ trêng, ¸p dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý cña kinh tÕ thÞ trêng ®Ó kÝch thÝch s¶n xuÊt, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, ph¸t huy ®îc mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ trêng, b¶o vÖ lîi Ých cña ngêi lao ®éng, cña toµn thÓ nh©n d©n. 8 TiÓu luËn triÕt häc Muèn ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn, chóng ta ph¶i thõa nhËn sù tån t¹i mét c¸ch tÊt nhiªn vµ kh¸ch quan cña c¸c quy luËt: quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung – cÇu, quy luËt c¹nh tranh… trong nÒn kinh tÕ. V× nã lµ c¸i kh¸ch quan nªn chóng ta ph¶i chó ý kh«ng nªn ®i ngîc l¹i nÕu kh«ng th× ch¼ng bao giê cã thÓ x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Nhng bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ: ph¸t triÓn nhanh lùc lîng s¶n xuÊt, n©ng cao møc sèng, møc thu nhËp cña ngêi lao ®éng lªn th× mÆt tr¸i cña nã trong mét vµi n¨m trë l¹i ®©y ®ang ®îc ph¸t huy mét c¸ch m¹nh mÏ, sù chªnh lÖch thu nhËp dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong lao ®éng, tÖ n¹n quan liªu, tham nhòng, suy tho¸i phÈm chÊt ®¹o ®øc cña mét sè c¸n bé, c«ng chøc nhµ níc… Tríc thùc tÕ ®ã, §¶ng vµ nhµ níc cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p ph©n phèi hîp lý, kh«ng chØ cã ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng, hiÖu qu¶ kinh tÕ mµ cßn ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn vµ c¸c nguån lùc kh¸c vµo s¶n xuÊt, kinh doanh vµ th«ng qua phóc lîi x· héi. Ngoµi ra chóng ta cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch lµm giµu mét c¸ch chÝnh ®¸ng. §èi víi thu nhËp, nhµ níc cÇn cã c¬ së ®iÒu tiÕt thu nhËp (thuÕ thu nhËp), c¶i c¸ch c¬ b¶n chÕ ®é tiÒn l¬ng. §èi víi ngêi nghÌo vµ cã hoµn c¶nh khã kh¨n cÇn cã chÝnh s¸ch x· héi hîp lý: bµn c¸ch lµm giµu… mÆt kh¸c cÇn kiªn quyÕt chèng nh÷ng thu nhËp bÊt chÝnh. §¸ng sî h¬n ®ã lµ tÖ n¹n quan liªu, tham nhòng, suy tho¸i phÈm chÊt ®¹o ®øc cña nhiÒu c¸n bé, c«ng chøc nhµ níc n»m ngay trong bé m¸y nµh níc, nã g©y ra bÊt c«ng x· héi, lµm gi¶m lßng tin cña nh©n d©n vµo sù l·nh ®¹o cña §¶ng, vµo con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi… ë vai trß cña c«ng t¸c x©y dùng §¶ng, nhµ níc trong s¹ch, v÷ng m¹nh lµ hÕt søc quan träng. Nãi chung, chóng ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi bá qua viÖc x¸c lËp hÖ thèng chÝnh trÞ cña chñ nghÜa t b¶n kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã kÕ thõa vµ chän läc nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt, nh÷ng h×nh thøc kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa khi nã cha hÕt t¸c dông tÝch cùc ngya trong thêi kú qu¸ ®é. §©y chÝnh lµ nh÷ng “c©y cÇu nhá”, nh÷ng bíc trung gian qu¸ ®é ®a chóng ta tíi “phßng chê” trùc tiÕp ®i vµ chñ nghÜa x· héi. VÒ nÆt kiÕn tróc thîng tÇng, chóng ta còng kÕ thõa vµ chän läc ®Ó x©y dùng nhµ níc hiÕn ph¸p cña x· héi chñ nghÜa ®iÒu khiÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Chóng ta x¸c ®Þnh môc tiªu: chñ nghÜa x· héi mµ nh©n d©n ta x©y dùng lµ mét chÕ ®é x· héi v× con ngêi vµ do con ngêi. §Ó tiÕn hµnh ®Õn môc tiªu x©y dùng thµnh c«ng x· héi chñ nghÜa ph¶i g¾n liÒn víi t¨ng trëng kinh tÕ, víi 9 TiÓu luËn triÕt häc c«ng b»ng x· héi, víi tiÕn bé x· héi, ph¶i ra søc thùc hiÖn c¸c chÝnh x¸c x· héi. §¶ng ta kh¼ng ®Þnh: “chÝnh x¸c x· héi ®óng ®¾n v× h¹nh phóc con ngêi lµ ®éng lùc to lín ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng s¸ng t¹i cña nh©n d©n trong sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi”, bëi “kh«ng cã ®Çu t nµo cã lîi nh ®Çu t cho con ngêi ”. ChÝnh s¸ch x· héi cña §¶ng ®îc thÓ hiÖn trªn tÊt c¶ c¸c mÆt cña ®êi sèng: quan t©m ch¨m sãc ®èi víi nh÷ng ngêi cã c«ng víi c¸ch m¹ng, chÝnh s¸ch ®Òn ¬n ®¸p nghÜa (x©y nhµ t×nh nghÜa, sæ tiÕt kiÖm t×nh nghÜa). Trong kihn tÕ, t¹o ra nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµ míi cho ngêi lao ®éng, c¶i c¸ch chÕ ®é tiÒn l¬ng theo híng xo¸ bá thu nhËp b×nh qu©n, tiÒn tÖ ho¸ tiÒn l¬ng, khuyÕn khÝch tµi n¨ng, ®©u t ®óng møc cho c¸c ngµnh: y tÕ, gi¸o dôc, v¨n ho¸- nghÖ thuËt, nghiªn cøu khoa häc. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n sè lµ mét môc tiªu hÕt søc quan träng trong ®iÒu kiÖn qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta hiÖn nay. Nhng dï sao ®ã míi chØ lµ nh÷ng chñ tr¬ng, ®êng lèi ®èi víi t×nh h×nh trong níc. VËy cßn quèc tÕ th× sao? Thø nhÊt, c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc tiÕp tôc cã nh÷ng bíc nh¶y vät, ngµy cµng trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ tri thøc. Níc ta mét mÆt cã c¬ héi rót ng¾n kho¶ng c¸ch so víi c¸c níc ph¸t triÓn, c¶i thiÖn vÞ thÕ cña m×nh. §ång thêi ®øng tríc nguy c¬ tôt hËu xa h¬n nÕu kh«ng tranh thñ ®îc c¬ héi, kh¾c phôc ®îc nh÷ng yÕu kÐm ®Ó v¬n lªn. §iÒu nµy ®ßi hái c¸c nhµ doanh nghiÖp ph¶i hÕt søc nhanh nh¹y n¾m b¾t th«ng tin, ¸p dông nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc c«ng nghÖ vµo trong kinh doanh, cã nh thÕ míi mong cã c¬ héi ph¸t triÓn. Thø hai, toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ xu thÕ kh¸ch quan, l«i cuèn c¸c níc, bao trïm hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc, võa thóc ®Èy hîp t¸c, võa t¨ng søc Ðp c¹nh tranh vµ tÝnh tuú thuéc nhau gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ. Níc ta còng kh«ng thÓ n»m ngoµi vßng xo¸y ®ã. VËy chóng ta ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó võa cã thÓ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, tham gia vµo xu thÕ toµn cÇu ho¸ l¹i võa cã thÓ gi÷ v÷ng ®îc nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ. Tríc tiªn ph¶i tÝnh ®Õn vai trß cña bé m¸y nhµ níc. Theo chØ dÉn cña Lªnin th× bé m¸y nhµ níc cÇn ph¶i võa mÒm dÎo võa hÕt søc cøng r¾n: “Ngµy nay cÇn cã sù mÒm dÎo tèi ®a, mµ muèn thÕ, muèn øng biÕn mét c¸ch mÒm dÎo th× bé m¸y ph¶i thùc sù cøng r¾n”. Ph¶i mÒm dÎo v× ®©y lµ thêi kú qu¸ ®é, biÖn ph¸p qu¸ ®é. Ph¶i cøng r¾n v× ®©y lµ cuéc “chiÕn tranh kinh tÕ”, cuéc chiÕn tranh “ai th¾ng ai” gi÷a chñ nghÜa t b¶n vµ chñ nghÜa x· héi. Bëi kÎ nµo 10 TiÓu luËn triÕt häc n¾m thèng trÞ vÒ kinh tÕ th× dÇn dÇn sím muén còng sÏ thèng trÞ c¶ vÒ chÝnh trÞ (¸p dông mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¬ së h¹ tÇng víi kiÕn tróc thîng tÇng). Thø hai, ®ã lµ chóng ta x©y dùng chñ nghÜa x· héi mang b¶n s¾c d©n téc vËn hµnh tríc xu thÕ toµn cÇu ho¸, chñ ®éng më cöa héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ nhng ph¶i gi÷ v÷ng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ. Bëi v× kh«ng cã b¶n lÜnh vµ kh«ng cã b¶n s¾c ®éc ®¸o riªng ®îc gi÷ g×n, b¶o vÖ vµ ph¸t huy th× kh«ng thÓ ®øng v÷ng trong giao lu hîp t¸c vµ héi nhËp quèc tÕ. Ph¶i lµm cho v¨n ho¸ thÊm s©u vµo t©m lý, ý thøc d©n chóng, lµ néi dung cña kinh tÕ, chinh trÞ , x· héi trong ph¸t triÓn. V¨n ho¸ ë trong kinh tÕ chÝnh trÞ lµ vËy. Mµ gi¸ trÞ cao nhÊt, s©u nhÊt cña v¨n ho¸ l¹i lµ con ngêi. Nã ph¶i lµ chç quy tô cña mäi ®êng lèi, chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, c¬ chÕ, gi¶i ph¸p. Mét lÇn n÷a chóng ta kh¼ng ®Þnh vai trß cña con ngêi trong sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta. V× vËy níc ta ph¶i ®Çu t h¬n n÷a cho viÖc ph¸t triÓn con ngêi mµ cô thÓ lµ sù nghiÖp gi¸o dôc- ®µo t¹o ph¶i ®îc: ®æi míi ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ë tÊt c¶ c¸c bËc häc tõ mÇm non tíi sau ®¹i häc. Chó träng ®Õn gi¸o dôc ®µo t¹o ë bËc tiÓu häc vµ trung häc c¬ së. Bëi “kh«ng cã c¸i lîi nµo b»ng c¸i lîi ®Çu t cho con ngêi”. MÆt kh¸c, ta cßn ph¶i n©ng cao n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶ chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ theo híng ®Èy nhanh tèc ®é vµ kh¶ n¨ng néi sinh ho¸ nh÷ng søc m¹nh bªn trong nh»m th©u thøc, tÝch tô vµ t¨ng cêng néi lùc ®Êt níc ®Ó héi nhËp mét c¸ch m¹nh mÏ, toµn diÖn vµ s©u s¾c mµ vÉn gi÷ ®îc b¶n s¾c ViÖt nam. HiÖn nay, c¸c thÕ lùc thï ®Þch víi nh÷ng “diÔn biÕn hoµ b×nh” vÉn ®ang ®e däa hÖ thèng chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa ë níc ta. Tõ thùc tÕ ®ã ®ßi hái §¶ng vµ nhµ níc ta ph¶i ra søc t¨ng cêng an ninh quèc phßng, ra søc ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña ®Êt níc, cña thêi ®¹i. 2.2. Ph¸t huy vai trß cña tÝnh n¨ng ®éng chñ quan vµ chèng chñ quan duy ý chÝ. Bªn c¹nh mét sè chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p nh»m ®a ®Êt níc ta v÷ng bíc trªn con ®êng x· héi chñ nghÜa nh ®· tr×nh bµy ë trªn, ta kh«ng thÓ kh«ng kÓ ®Õn vai trß thóc ®Èy sù nghiÖp x©y dùng chñ nnghÜa x· héi tiÕn nhanh vµ xa h¬n ®ã lµ tÝnh n¨ng ®éng, chñ quan, ®ã lµ khèi ®¹i ®oµn kÕt toµn d©n vµ ®ã cßn lµ ý chÝ, nhiÖt t×nh, quyÕt t©m thùc hiÖn cho ®îc x· héi x· héi chñ nghÜa trªn ®Êt níc ViÖt Nam. B¶n th©n sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi lµ mét nhiÖm vô míi mÎ, khã kh¨n, phøc t¹p, ®ßi hái ph¶i ph¸t huy cao ®é vai trß cña nh©n tè chñ quan, cña tÝnh n¨ng ®éng chñ quan. §ã chÝnh lµ nh÷ng ph¸t minh vÜ ®¹i, nh÷ng ®- 11 TiÓu luËn triÕt häc êng lèi chÝnh s¸ch ®øng ®¾n cã tÝnh chÊt quyÕt th¾ng cña toµn thÓ d©n téc ViÖt Nam. Sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi lµ sù nghiÖp s¸ng t¹o vÜ ®¹i cña ®«ng ®¶o quÇn chóng. Kh«ng cã ý chÝ, hoµi b·o lín, nghÞ lùc lín th× kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc nh÷ng nhiÖm vô träng ®¹i, khã kh¨n phøc t¹p cha tõng cã trong lÞch sö d©n téc. VÊn ®Ò lµ ë chç mäi nhiÖt t×nh vµ ý chÝ c¸ch m¹ng hiÖn nay ph¶i g¾n liÒn víi chi thøc, hiÓu biÕt, ®Æt trªn c¬ së khoa häc, sù ph¸t triÓn tiÒm lùc trÝ tuÖ cña c¶ d©n téc. Kh«ng cã khoa häc, kh«ng cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ nguån lùc trÝ tuÖ th× kh«ng thÓ dÉn d¾t x· héi ®i tíi v¨n minh, hiÖn ®¹i. Do ®ã, ph¶i quy tô mäi tµi n¨ng cña c«ng d©n, tËp hîp trÝ tuÖ vµ ph¸t huy søc m¹nh trÝ tuÖ cña c¶ d©n téc. §©y ph¶i ®øng ë ®Ønh cao vµ lµ chç kÕt tinh tµi n¨ng ý chÝ chØ ®¹o, b¶n lÜnh giai cÊp vµ d©n téc, biÓu hiÖn tinh thÇn thêi ®¹i. Bíc vµo thÕ kû XXI, chóng ta tin ch¾c vµo th¾ng lîi cña sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ tæ quèc, tin ch¾c chñ nghÜa x· héi nhÊt ®Þnh thµnh c«ng, nhÊt ®Þnh tiÕp tôc ®i theo con ®êng ®· chän, dï mét thÕ kû hay l©u h¬n n÷a còng kh«ng nao nóng. §ã ph¶i ch¨ng lµ sù kh¼ng ®Þnh mét ý chÝ lín, mét niÒm tin lín, mét quyÕt t©m lín mµ nÕu kh«ng cã th× sÏ kh«ng tiÕp tôc cô thÓ ho¸ vµ tõng bíc ®a vµo cuéc sèng nh÷ng ®iÒu ghi trong c¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt níc trong thêi kú qua ®é lªn chñ nghÜa x· héi còng nh trong §¹i héi §¶ng lÇn thø IX. Víi ý chÝ “quyÕt t©m ®a níc ta tho¸t khái nghÌo lµn, l¹c hËu”, thh× kh«ng thÓ chËm chÔ trong c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hho¸ ®Êt níc, ®Ó nhanh chãng thu hÑp kho¶ng c¸ch gi÷a níc ta víi c¸c níc ph¸t triÓn. Trong khi ®Ò cao vai trß cña nh©n tè chñ quan, cña ý chÝ, nhiÖt t×nh, c¸ch m¹ng còng cÇn ph¶i ph©n biÖt víi t tëng chñ quan duy ý chÝ. Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cho r»ng tån t¹i x· héi quyÕt ®Þnh ý thøc x· héi nhng ý thøc x· héi l¹i cã t¸c ®éng ngîc l¹i ®Õn tån t¹i x· héi, thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña x· héi. Khi con ngêi xuÊt ph¸t ý muèn chñ quan, lÊy ý chÝ ¸p ®Æt cho thùc tÕ th× nã sÏ trë thµnh mét vËn c¶n ®èi víi sù nghiÖp c¸ch m¹ng. V× vËy, trong sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi mµ tríc m¾t lµ sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, chóng ta kh«ng thÓ tiÕn hµnh theo quan niÖm cò, c¸ch lµm cò (tríc 1986). Mµ mäi ®êng lèi, kÕ ho¹ch ®Òu ph¶i dùa vµo t×nh h×nh thùc tÕ, nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng thùc tÕ, t«n träng quy luËt kh¸ch quan. Nªu cao, båi dìng ý chÝ c¸ch m¹ng vµ phª ph¸n t tëng chñ quan duy ý chÝ lµ hai mÆt cña mét vÊn ®Ò. Nªu cao ý chÝ c¸ch m¹ng lµ khuyÕn khÝch tinh thÇn d¸m nghÜ, d¸m lµm, d¸m t¹o ra nh÷ng bíc ®ét ph¸ cã tÝnh c¸ch m¹ng ®Ó 12 TiÓu luËn triÕt häc ph¸t triÓn chø kh«ng ph¶i lµ kÝch thÝch nh÷ng hµnh ®éng chñ quan nãng véi, bÊt chÊp quy luËt kh¸ch quan. Phª ph¸n t tëng chñ quan duy ý chÝ lµ nh»m híng tíi sù tØnh t¸o khoa häc vµ tÝnh thùc tiÔn trong mäi mÆt ho¹t ®éng chø kh«ng ph¶i lµ lµm nhôt ý chÝ c¸ch m¹ng. KÕt luËn Qua viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi trªn, chóng ta ®· t×m hiÓu mét c¸ch s©u s¾c h¬n vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt víi ý thøc, ®ã lµ mèi quan hÖ biÖn chøng t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. Kh¼ng ®Þnh vËt chÊt lu«n mang tÝnh thø nhÊt, tÝnh quyÕt ®Þnh, ý thøc lu«n mang tÝnh thø hai, bÞ chi phèi, bÞ quyÕt ®Þnh. Song, ý thøc l¹i cã t¸c ®éng trë l¹i v« cïng quan träng ®èi víi vËt chÊt. Nã cã thÓ lµm cho vËt chÊt ph¸t triÓn, biÕn ®æi theo nhu cÇu, ý muèn, nhng ®ång thêi nã còng cã thÓ lµm cho vËt chÊt kh«ng ph¸t triÓn, bÞ k×m h·m. Qua ®ã, chóng ta cã thÓ rót ra bµi häc hÕt søc cÇn thiÕt cho sù nghiÖp c¸ch m¹ng lín lao cña §¶ng vµ nh©n d©n ta - Sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ®ã lµ: Chóng ta chØ cã thÓ tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi nÕu nh: Mäi ®êng lèi, chÝnh s¸ch, ph¬ng híng môc tiªu ®Ò ra, ho¹ch ®Þnh ra ph¶i ®îc xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®iÒu kiÖn níc nhµ. Thø hai chóng ta ph¶i ph¸t huy cao ®é vai trß tÝch cùc cña ý thøc hay chÝnh lµ vai trß n¨ng ®éng chñ quan cña con ngêi. X©y dùng hÖ ®éng lùc tinh thÇn m¹nh mÏ cæ vò lín lao cho sù nghiÖp c¸ch m¹ng vÜ ®aÞo cña toµn §¶ng vµ nh©n d©n ta. §ã chÝnh lµ “x©y dùng khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc”, ®ã lµ “kh¬i dËy lßng yªu níc, ý chÝ quËt cêng, ph¸t huy tµi trÝ cña ngêi ViÖt Nam, quyÕt t©m ®a níc nhµ ra khái nghÌo lµm l¹c hËu”. §ång thêi, chóng ta còng cÇn tr¸nh t tëng chñ quan duy ý chÝ, nãng véi trong sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Mét ®iÒu hÕt søc quan träng ®ã lµ lµm sao ®Ó võa x©y dùng nÒn kinh tÕ cã sù tham gia cña c¸c thµnh phÇn kinh t b¶n l¹i võa tr¸nh ®îc nguy c¬ chÖch híng x· héi chñ nghÜa. §©y còng lµ mét vÊn ®Ò cÊp thiÕt mµ §¶ng vµ nhµ níc ta cÇn cã ph¬ng híng ®i sao cho phï hîp. GÇn ®©y cã mét sè ý kiÕn cho r»ng: Môc tiªu ®Õn n¨m 2020 níc ta c¬ b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp cña §¶ng ta lµ chñ quan duy ý chÝ, lµ nãng véi, kh«ng tu©n theo chñ nghÜa M¸c – Lª nin, r»ng níc ta cha ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ ®Ò ra mét môc tiªu kh«ng tëng nh vËy. §øng tríc t×nh h×nh nµy, §¶ng vµ nhµ níc ta cÇn cã biÖn ph¸p, bíc ®i nh thÕ nµo? Tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c - Lªnin (NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi) 2. TriÕt häc M¸c - Lªnin (NXB gi¸o dôc) 13 TiÓu luËn triÕt häc 3.C¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt níc trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. NXB Sù thËt, Hµ Néi, n¨m 1991. 4. Chñ nghÜa Lªnin vµ c«ng cuéc ®æi míi trong sù nghiÖp x©y dùng CNXH ë níc ta (NXB Th«ng tin lý luËn, n¨m 1995). 5. Lª Kh¶ Phiªu: “Ph¸t huy søc m¹nh toµn d©n téc, x©y dùng…” (NXB ChÝnh trÞ quèc gia, n¨m 2001). 6. Lý luËn chÝnh trÞ sè 1- 2002. 7. T¹p chÝ Céng s¶n sè 22 - 2000. 8. T¹p chÝ Céng s¶n sè 5 - 2001. 9. T¹p chÝ Céng s¶n sè 6 - 2001. 10. T¹p chÝ Céng s¶n sè 8 - 2001. 11. T¹p chÝ TriÕt häc sè 5 – 2002. 12. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø 9. NXB ChÝnh trÞ quèc gia, n¨m 2001. 14 TiÓu luËn triÕt häc Môc lôc Néi dung Trang Lêi nãi ®Çu……………………………… …………………………1 1. Quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt víi ý thøc …………………………………………...2 1.1. VËt chÊt quyÕt ®Þnh ý thøc …………………………………… 2 1.2. ý thøc t¸c ®éng trë l¹i vËt chÊt…………………………………4 2. VËn dông quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt víi ý thøc vµo sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta hiÖn nay. …………………………….7 2.1. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan tõ ®ã ®Ò ra ®êng lèi, chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch, ph¬ng híng, môc tiªu…®óng ®¾n cho sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta hiÖn nay…………………………………….7 2.2. Ph¸t huy vai trß cña tÝnh n¨ng ®éng chñ quan vµ chèng chñ quan duy ý chÝ…………………………...………………….12 3. KÕt luËn …………………………………………………………15 4. Phô lôc …………………………………………………………..16 5. Tµi liÖu tham kh¶o ………………………………………………17 15