Tài liệu Sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới ở thị xã tam điệp tỉnh ninh bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM PHẠM MINH VƯƠNG SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở THỊ Xà TAM ĐIỆP TỈNH NINH BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ Hà Nội, năm 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM PHẠM MINH VƯƠNG SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở THỊ Xà TAM ĐIỆP TỈNH NINH BÌNH CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Mà SỐ: 60.62.01.15 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS QUYỀN ĐÌNH HÀ HÀ NỘI, NĂM 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả Phạm Minh Vương Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page ii  LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập và thực hiện đề tài, tôi đã nhận được sự giúp đỡ của nhiều tập thể và cá nhân. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các tập thể và cá nhân đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Trước hết, với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn tới thầy giáo – PGS. TS. Quyền Đình Hà - người đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu, hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cám ơn các thầy giáo, cô giáo Bộ môn Phát triển nông thôn; các thầy cô giáo Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn; Ban Quản lý đào tạo sau đại học Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo và cán bộ UBND thị xã Tam Điệp, UBND các xã Yên Bình, Đông Sơn, Quang Sơn, Yên Sơn cùng bà con nông dân, trên địa bàn thị xã Tam Điệp đã tạo điều kiện và hỗ trợ tôi trong quá trình thu thập số liệu. Cuối cùng, tôi xin trân trọng cảm ơn những người thân trong gia đình và bạn bè đã giúp đỡ, động viên tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu để hoàn thành luận văn này. Hà Nội, ngày tháng năm 2014 Tác giả Phạm Minh Vương Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page iii  MỤC LỤC Lời cam đoan ....................................................................................................... i Lời cảm ơn ......................................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................. iii Danh mục bảng ................................................................................................. vi Danh mục viết tắt ............................................................................................. vii Phần 1 MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ....................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................ 3 1.2.1. Mục tiêu chung .................................................................................... 3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể .................................................................................... 3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................... 3 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 3 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 4 Phần 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI................ 5 2.1 Cơ sở lý luận ........................................................................................ 5 2.1.1 Một số khái niệm ................................................................................. 5 2.1.2 Vai trò của người dân trong xây dựng nông thôn mới ........................ 7 2.1.3 Nội dung sự tham gia của người dân trong việc xây dựng nông thôn mới ............................................................................................... 9 2.1.4 . Những yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới .................................................................... 16 2.2 Cơ sở thực tiễn ................................................................................... 19 2.2.1 Kinh nghiệm của một số nước về sự tham gia của người dân trong việc xây dựng nông thôn mới trên thế giới .............................. 20 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page v  2.2.2. Những kết quả bước đầu về xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam ........... 26 2.2.3 Điển hình một mô hình xây dựng nông thôn mới có sự tham gia của người dân ..................................................................................... 32 Phần 3 ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........ 35 3.1 Đặc điểm cơ bản của thị xã Tam Điệp .............................................. 35 3.1.1 Điều kiện tự nhiên ............................................................................. 35 3.1.2. Điều kiện kinh tế-xã hội .................................................................... 38 3.2 Phương pháp nghiên cứu ................................................................... 48 3.2.1 Phương pháp chọn điểm nghiên cứu ................................................. 48 3.2.2 Phương pháp thu thập thông tin......................................................... 48 3.2.3 Phương pháp xử lý thông tin ............................................................. 50 3.2.4 Phương pháp phân tích thông tin ....................................................... 50 3.3 Các chỉ tiêu nghiên cứu ..................................................................... 50 Phần 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................................... 52 4.1 Thực trạng sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM ở thị xã Tam Điệp ................................................................................. 52 4.1.1 Khái quát tình hình xây dựng nông thôn mới ở thị xã Tam Điệp ..... 52 4.1.2 Đặc điểm cơ bản của các xã xây dựng NTM ở thị xã Tam Điệp ...... 56 4.2 Sự tham gia của người dân khi thực hiện chương trình nông thôn mới ở thị xã Tam Điệp. ...................................................................... 58 4.2.1 Sự tham gia của người dân trong công tác tổ chức, hội họp ............. 59 4.2.2 Sự tham gia của người dân trong việc phát triển kinh tế ................... 63 4.2.3 Sự tham gia của người dân trong đóng góp xây dựng nông thôn mới.....66 4.2.4 Sự tham gia của người dân trong kiểm tra, giám sát ......................... 70 4.2.5 Sự tham gia của người dân trong quản lý, khai thác và sử dụng....... 72 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page vi  4.2.6 Sự tham gia của người dân trong việc bảo vệ môi trường, quản lý tài nguyên ...................................................................................... 75 4.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới ở thị xã Tam Điệp ............................................ 76 4.3.1 Các yếu tố chủ quan ........................................................................... 77 4.3.2 Các yếu tố khách quan ....................................................................... 80 4.4. Các giải pháp tăng cường sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới ........................................................................... 81 4.4.1 Nâng cao trình độ, nhận thức của người dân ..................................... 83 4.4.2 Nâng cao thu nhập cho người dân ..................................................... 85 4.4.3 Tăng cường cơ chế dân chủ cơ sở ..................................................... 85 4.4.4 Xây dựng các tổ chức đoàn thể vững mạnh ..................................... 79 4.4.5 Phát triển hệ thống thông tin tuyên truyền ....................................... 79 Phần 5 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................ 87 5.1. Kết luận .............................................................................................. 87 5.2. Kiến nghị ........................................................................................... 82 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 96 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page vii  DANH MỤC BẢNG STT TÊN BẢNG TRANG Bảng 3.1: Phân bố sử dụng đất tự nhiên của Thị xã Tam Điệp năm 2013 ...... 37 Bảng 3.2: Tình hình dân số và lao động thị xã Tam Điệp ............................... 40 Bảng 4.1: Một số thông tin về 4 xã NTM hết năm 2013 ................................ 57 Bảng 4.2: Người dân tham gia thành lập tiểu ban xây dựng NTM ................. 60 Bảng 4.3: Người dân tham gia các cuộc họp ................................................... 62 Bảng 4.4: Người dân tham gia lập kế hoạch xây dựng NTM .......................... 62 Bảng 4.5: Sự tham gia các lớp tập huấn, đào tạo ứng dụng kỹ thuật .............. 64 Bảng 4.6: Người dân tham gia đóng góp kinh phí thực hiện các mô hình sản xuất .......................................................................................... 65 Bảng 4.7: Người dân tham gia đóng góp kinh phí xây dựng công trình nông thôn ....................................................................................... 67 Bảng 4.8: Người dân tham gia công lao động xây dựng công trình ................ 69 Bảng 4.9: Người dân tham gia giám sát công trình NTM năm 2013 .............. 70 Bảng 4.10: Tỷ lệ đường giao thông được bê tông hóa, cứng hóa đến hết năm 2013 ........................................................................................ 74 Bảng 4.11: Số công trình tập kết rác thải trên địa bàn năm 2013 .................... 75 Bảng 4.12: Những yếu tố ảnh hưởng tới sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới ................................................................ 76 Bảng 4.13: Trình độ văn hóa và trình độ chuyên môn của các chủ hộ ............ 77 Bảng 4.14: Thu nhập bình quân đầu người năm 2013 ..................................... 79 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page viii  DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ATTT : An toàn trật tự BQ : Bình quân BCĐ : Ban chỉ đạo BQL : Ban quản lý BVTV : Bảo vệ thực vật CĐ – ĐH : Cao đẳng – Đại học CNH – HĐH : Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa ĐHNN : Đại học Nông nghiệp GTNT : Giao thông nông thôn HTX : Hợp tác xã KHKT : Khoa học kỹ thuật NTM : Nông thôn mới NN&PTNT : Nông nghiệp và Phát triển nông thôn PTNT : Phát triển nông thôn Tr.đ : Triệu đồng UBND : Ủy ban nhân dân VSMT : Vệ sinh môi trường Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page ix  Phần 1 MỞ ĐẦU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Phát triển nông nghiệp nông thôn luôn là vấn đề quan tâm hàng đầu của đảng và Nhà nước. Trong đó chính sách xây dựng nông thôn mới là một trong những chính sách sẽ mang lại hiệu quả lợi và một gương mặt mới cho khu vực nông thôn…Nông dân là chủ thể và là đối tượng chính của các khu vực nông thôn. Vì vậy, công việc của nông thôn sẽ mang lại tính hiệu quả cao nhất nếu công việc đó được giải quyết và được tham gia bởi người nông dân. Người dân là những người tự tổ chức ra kế hoạch thực hiện, từ tìm ra vấn đề và tự tìm cách giải quyết vấn đề đó. Sau hơn 20 năm thực hiện đường lối đổi mới, dưới sự lãnh đạo của đảng, nông nghiệp, nông dân, nông thôn nước ta đã đạt nhiều thành tựu to lớn. Tuy nhiên, một số thành tựu đạt được chưa thật tương xứng với tiềm năng và lợi thế: Nông nghiệp phát triển còn kém bền vững, sức cạnh tranh thấp, chuyển giao khoa học - công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực còn hạn chế. Nông nghiệp, nông thôn phát triển thiếu quy hoạch, kết cấu hạ tầng như giao thông, thủy lợi, trường học, trạm y tế, cấp nước…còn yếu kém, môi trường ngày càng ô nhiễm. đời sống vật chất, tinh thần của người nông dân còn thấp, tỷ lệ hộ nghèo cao, chênh lệch giàu nghèo giữa nông thôn và thành thị còn lớn phát sinh nhiều vấn đề xã hội bức xúc. Chính vì vậy, Hội nghị lần thứ 7 Ban chấp hành Trung ương đảng khóa X đã ban hành Nghị quyết số 26NQ/TW ngày 05/8/2011 về nông nghiệp, nông dân, nông thôn, trong đó xác định nông nghiệp, nông thôn và nông dân là vấn đề “có tầm chiến lược đặc biệt quan trọng ” trong quá trình phát triển kinh tế, ổn định chính trị và an Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page 1  ninh quốc phòng; tiếp sau đó nhiều văn bản pháp lý khác liên quan tới vấn đề này cũng đã ra đời nhằm thực hiện Nghị quyết số 26-NQ/TW. Từ năm 2001 - 2009 cả nước đã triển khai đề án thí điểm “Xây dựng mô hình nông thôn mới cấp xã theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa” do Ban Kinh tế Trung ương và Bộ Nông nghiệp & PTNT chỉ đạo ở trên 200 điểm ở các địa phương với hướng tiếp cận từ cộng đồng. Chương trình đã được thực hiện thắng lợi, tạo bước đột phá trong phát triển nông nghiệp, nông thôn, nâng cao đời sống cho người dân. Ngày 16/4/2009 Thủ tướng ký Quyết định số 491/2009/QĐ-TTg về ban hành Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới; Quyết định số 800/2010/QĐ-TTg ngày 04/6/2010 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020; ngày 8/6/2010 Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã phát động thi đua “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới”. Chính sách về phát triển nông nghiệp – nông thôn – nông dân là chính sách có ý nghĩa quan trọng. Tuy nhiên sự tham gia của người dân trong các chương trình còn hạn chế và chưa được thể hiện rõ. Nhiều vùng địa phương còn mang tính tự quyết định bởi chính quyền và những người thực hiện chương trình mà không phải là người nông dân. điều đó làm cho kết quả thực hiện các chương trình là không cao. Thị xã Tam Điệp là thị xã miền núi của tỉnh Ninh Bình có 5 phường 4 xã, dân số 55.098 người với tổng diện tích là 110,9 km². Trong những năm qua chương trình xây dựng nông thôn mới được triển khai mạnh mẽ trên địa bàn thị xã, các công trình kỹ thuật, các cơ sở kinh tế đến các công trình văn hóa, phúc lợi công cộng được quan tâm, đầu tư xây dựng. Tuy nhiên, một số công trình xây dựng chưa đáp ứng được theo quy hoạch, tiến độ xây dựng các công trình chưa đảm bảo, cảnh quan nông thôn chưa thật sự khang trang, sự tham gia đóng góp của người dân còn nhiều hạn chế đã gây không ít khó khăn Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page 2  cho quá trình triển khai xây dựng nông thôn mới trên địa bàn thị xã... Vấn đề tham gia của người dân thực hiện chủ yếu thông qua một số mô hình phát triển nông thôn mới vẫn chưa được cụ thể hoá một cách chi tiết, chưa mô phỏng nó thành phương pháp để thực hiện có tính đồng bộ, thống nhất, phù hợp với tình hình thực tế. Từ những vấn đề từ thực tiễn tôi đã lựa chọn và tiến hành nghiên cứu đề tài: “Sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới ở thị xã Tam Điệp tỉnh Ninh Bình”. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở nghiên cứu sự tham gia của người dân trong quá trình xây dựng nông thôn mới để đề xuất những giải pháp để thúc đẩy hơn nữa sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới ở thị xã Tam Điệp tỉnh Ninh Bình. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Góp phần hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới; - Đánh giá sự tham gia của người dân xây dựng nông thôn mới ở thị xã Tam Điệp, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới. - Đề xuất các giải pháp tăng cường sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới trên địa bàn thị xã Tam Điệp. 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các môi trường chính sách, các tác nhân liên quan đến thúc đẩy sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới tại thị xã Tam Điệp. Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page 3  1.3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: đề tài tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về sự tham gia của người dân trong hoạt động xây dựng mô hình nông thôn mới. - Phạm vi về thời gian: đề tài nghiên cứu thực trạng sự tham gia của người dân trong việc xây dựng nông thôn mới tại thị xã từ năm 2011 - 2013. - Phạm vi về không gian: Các xã được chọn xây dựng nông thôn mới trên địa bàn thị xã Tam Điệp tỉnh Ninh Bình. Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page 4  Phần 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 2.1 Cơ sở lý luận 2.1.1 Một số khái niệm Để tìm hiểu các quan điểm về mô hình nông thôn mới, chúng ta đi tìm hiểu một số khái niệm sau: ™ Nông thôn và đặc điểm của nông thôn Nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp cư dân, trong đó có nhiều nông dân. Tập hợp dân cư này tham gia vào các hoạt động kinh tế, văn hoá, xã hội và môi trường trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh hưởng của các tổ chức khác. Nông thôn là vùng khác với đô thị là ở đó có một cộng đồng chủ yếu là nông dân, làm nghề chính là nông nghiệp; có mật độ dân cư thấp hơn; có kết cấu hạ tầng kém phát triển hơn; có mức độ phúc lợi xã hội thua kém hơn; có trình độ dân trí, trình độ tiếp cận thị trường và sản xuất hàng hoá thấp hơn Trong điều kiện hiện nay ở Việt Nam chúng ta có thể hiểu: “Nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp dân cư, trong đó có nhiều nông dân. Tập hợp dân cư này tham gia vào các hoạt động kinh tế, văn hóa – xã hội và môi trường trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh hưởng của các tổ chức khác” (Giáo trình Phát triển nông thôn, trường ĐHNN Hà Nội, trang 11, 2005). ™ Phát triển nông thôn Có quan điểm cho rằng, phát triển nông thôn nhằm nâng cao về vị thế kinh tế, xã hội cho người dân nông thôn thông qua việc sử dụng có hiệu quả cao các nguồn lực của địa phương bao gồm nhân lực, vật lực và tài lực. Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page 5  Quan điểm khác lại cho rằng phát triển nông thôn là những thay đổi cần thiết ở vùng nông thôn. Tuy nhiên, những gì coi là cần thì lại khác nhau ở từng nước, từng vùng, từng địa phương; theo quan điểm thông thường, bản chất của phát triển là tăng trưởng và hiện đại hóa mang lại cho người nghèo chút lợi nho nhỏ. Theo Ngân hàng Thế giới (1975) đã đưa ra định nghĩa: “Phát triển nông thôn là một chiến lược nhằm cải thiện các điều kiện sống kinh tế và xã hội của một nhóm người cụ thể - người nghèo ở vùng nông thôn. Nó giúp những người nghèo nhất trong những người dân sống ở các vùng nông thôn được hưởng lợi ích từ sự phát triển” ( Giáo trình Phát triển nông thôn, Trường ĐHNN Hà Nội, 2005). Phát triển nông thôn có tác động theo nhiều chiều khác nhau. Đây là một quá trình thu hút mọi người dân tham gia vào các chương trình phát triển, nhằm mục tiêu cải thiện chất lượng cuộc sống của các cư dân nông thôn, đồng thời phát triển nông thôn là quá trình thực hiện hiện đại hóa nền văn hóa nông thôn nhưng vẫn bảo tồn được những giá trị truyền thống thông qua việc ứng dụng khoa học và công nghệ. PTNT là sự phát triển tổng hợp của tất cả các hoạt động có mối liên hệ tác động qua lại lẫn nhau giữa các yếu tố vật chất, kinh tế, công nghệ, văn hóa, xã hội, thể chế và môi trường. Nó không thể tiến hành một cách độc lập mà phải được đặt trong khuôn khổ của một chiến lược, chương trình phát triển quốc gia. Sự phát triển của các vùng nông thôn sẽ đóng góp tích cực vào sự nghiệp phát triển kinh tế nói riêng và sự phát triển chung của đất nước. Từ các quan điểm trên theo tôi: “Phát triển nông thôn là một quá trình cải thiện có chủ ý một cách bền vững về kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân nông thôn và có Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page 6  sự hỗ trợ tích cực của Nhà nước và các tổ chức khác” (Giáo trình Phát triển nông thôn, Trường ĐHNN Hà Nội, 2005) ™ Nông thôn mới Trong Nghị quyết số 26-NQ/TW đưa ra mục tiêu: “Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ, đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn ổn định, giàu bản sắc văn hoá dân tộc; dân trí được nâng cao, môi trường sinh thái được bảo vệ; hệ thống chính trị ở nông thôn dưới sự lãnh đạo của Đảng được tăng cường”. Trong quyết định Số 800/QĐ-TTg đưa ra mục tiêu chung về xây dựng mô hình nông thôn mới: “Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bước hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trường sinh thái được bảo vệ; an ninh trật tự được giữ vững; đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao; theo định hướng xã hội chủ nghĩa”. Như vậy nông thôn mới trước tiên nó phải là nông thôn không phải là thị tứ, thị trấn, thị xã, thành phố và khác với nông thôn truyền thống hiện nay, có thể khái quát gọn theo năm nội dung cơ bản sau: (1) làng xã văn minh, sạch đẹp, hạ tầng hiện đại; (2) sản xuất phát triển bền vững theo hướng kinh tế hàng hóa; (3) đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao; (4) bản sắc văn hóa dân tộc được giữ gìn và phát triển; (5) xã hội nông thôn an ninh tốt, quản lý dân chủ. 2.1.2 Vai trò của người dân trong xây dựng nông thôn mới Người dân tại cộng đồng nông thôn đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong các hoạt động của quá trình xây dựng NTM. Họ là người có nhu cầu Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page 7  nhưng không có điều kiện đáp ứng nhu cầu, là người phản ánh nhu cầu cần có sự hỗ trợ nhưng lại là người thực hiện, đánh giá, hưởng lợi… Do đó, cần thay đổi tư duy về NTM từ trong nhận thức, cách nghĩ và hoạt động NTM trong tư tưởng người dân, hoạt động NTM được khởi xướng và bắt đầu từ người dân, do dân đề xuất, thực hiện, nhân tố bên ngoài chỉ đóng vai trò hỗ trợ, tư vấn khi cần thiết để hoạt động NTM mang lại hiệu quả thiết thực và bền vững. Trong toàn bộ quá trình phát triển nông nghiệp và nông thôn hiện nay, người dân nói chung và người nông dân nói riêng giữ vị trí là "chủ thể", đây là sự khẳng định đúng đắn, cần thiết nhằm khơi dậy và phát huy mọi tiềm năng của người dân trong sự nghiệp xây dựng nông thôn mới trên các mặt kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội; đồng thời nhằm bảo đảm những quyền lợi chính đáng của người dân. Vai trò của người dân trong xây dựng NTM văn minh, hiện đại, được thể hiện ở chỗ: Chủ thể tích cực tham gia vào quá trình xây dựng quy hoạch và thực hiện quy hoạch xây dựng NTM. Chủ động và sáng tạo trong xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ở nông thôn.Trực tiếp trong phát triển kinh tế và tổ chức sản xuất CNH- HĐH nông nghiệp, nông thôn. Tích cực, sáng tạo trong xây dựng và gìn giữ đời sống văn hoá - xã hội, môi trường ở nông thôn. Là nhân tố góp phần quan trọng vào xây dựng hệ thống chính trị - xã hội vững mạnh, bảo đảm ANTT xã hội ở cơ sở. Để phát huy vai trò của người dân hiện nay, Nghị quyết đại hội XI của đảng nêu rõ: "Nâng cao trình độ giác ngộ của giai cấp nông dân, tạo điều kiện để nông dân tham gia đóng góp và hưởng lợi nhiều hơn trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Hỗ trợ, khuyến khích nông dân học nghề, chuyển dịch cơ cấu lao động, tiếp nhận và áp dụng tiến bộ khoa học, công nghệ, tạo điều kiện thuận lợi để nông dân chuyển sang làm công nghiệp và dịch vụ. Nâng cao chất lượng cuộc sống của dân cư nông thôn; thực hiện có hiệu quả bền vững công cuộc xóa đói, giảm nghèo, làm giàu hợp pháp". Quan Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page 8  điểm đó của đảng, thực sự là những giải pháp quan trọng để khơi dậy và phát huy vai trò chủ thể của người dân trong phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới ở nước ta. 2.1.3 Nội dung sự tham gia của người dân trong việc xây dựng nông thôn mới Khi áp dụng vào thực tế, sự tham gia dường như thể hiện ở nhiều dạng khác nhau. Sự tham gia là một khái niệm khó nắm bắt mà sự phân biệt giữa các dạng khác nhau là không dễ dàng. Tuy nhiên, trong bản tóm tắt của các dự án phát triển của các quốc gia và các tổ chức phi chính phủ có gợi ý rằng ba dạng khác nhau của sự tham gia trong thực tế là: đóng góp, tổ chức và trao quyền. ¾ Tham gia là đóng góp: Theo cách hiểu này, sự tham gia nhấn mạnh đến sự tự nguyện hay các dạng khác của sự đóng góp của người dân nông thôn để quyết định trước các chương trình và dự án. Ví dụ như các dự án về y tế, cấp nước, lâm nghiệp, cơ sở hạ tầng và bảo tồn các nguồn tài nguyên thiên nhiên chủ yếu nhằm vào sự đóng góp của người dân nông thôn ẩn trong sự tham gia và thực sự là cơ sở để thành công. ¾ Tham gia là tổ chức: Đã có các cuộc tranh luận rất lâu về phạm vi của lý thuyết và thực tế phát triển rằng sự tổ chức là công cụ cơ bản của sự tham gia. Rất ít người tranh luận về luận điểm này nhưng sẽ không đồng ý về bản chất và phát triển của sự tổ chức. Sự phân biệt giữa nguồn gốc của dạng tổ chức mà sẽ dùng như là phương tiện cho sự tham gia, hoặc các tổ chức này được giới thiệu và hình thành bên ngoài như hợp tác xã, hội nông dân, ban y tế…, hay các tổ chức này xuất hiện và tự cơ cấu mình như là kết quả của quá trình có sự tham gia. Cán bộ phát triển nhìn nhận có nhu cầu lớn về hỗ trợ hình thành các tổ chức thích hợp của người nông dân, tuy vậy chỉ khuyến khích để người dân nông thôn tự quyết định bản chất và cấu trúc của tổ chức. ¾ Tham gia là trao quyền: Khái niệm về sự tham gia như là sự áp dụng trao quyền cho người dân đã được ủng hộ rộng rãi hơn trong những năm gần Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page 9  đây. Tuy nhiên, đó là một khái niệm khó định nghĩa và gây ra nhiều cách giải thích khác nhau. Một số coi trao quyền là sự phát triển các kỹ năng và khả năng giúp người dân nông thôn quản lý tốt hơn, có tiếng nói và đàm phán với hệ thống tổ chức, dịch vụ phát triển hiện có, một số khác lại coi đó là cơ bản và cần thiết liên quan đến cho phép người dân quyết định và tự thực hiện những việc mà họ cho rằng cần thiết cho sự phát triển của mình. Một yếu tố chủ yếu trong chiến lược phát triển cộng đồng là “sự tham gia của quần chúng”. Nó đã chứng tỏ là một trong những thành tố chính của phát triển trong thời gian gần đây vì nhiều lý do. Một là, sự tham gia của quần chúng là phương tiện hữu hiệu để huy động tài nguyên địa phương, tổ chức và tận dụng năng lực, sự khôn ngoan, tính sáng tạo của quần chúng vào các hoạt động phát triển. Hai là, nó giúp xác định nhu cầu tiên khởi của cộng đồng và giúp tiến hành những hoạt động phát triển để đáp ứng những nhu cầu này. Quan trọng hơn cả là sự tham gia của quần chúng cho dự án hay hoạt động được công nhận, khuyến khích người dân tham gia thực hiện và đảm bảo khả năng bền vững. Kinh nghiệm gần đây cho những hoạt động phát triển cho thấy rằng có một mối liên hệ quan trọng giữa mức độ và cường độ tham gia của người dân với sự thành công của những hoạt động phát triển. Sự tham gia tích cực của người dân mặc dù được xem là một thành tố chủ yếu trong phát triển, vẫn bị chi phối bởi những điều kiện của bối cảnh diễn ra hoạt động phát triển. Hơn nữa, mức độ tham gia khác nhau tùy theo tính chất của dự án phát triển. Ở hầu hết các nước, sự tham gia của người dân vào phát triển diễn ra vào mức độ cao cho tới chỗ chỉ tham gia một cách hình thức. Mức độ tham gia khác nhau tùy thuộc vào nhiều yếu tố như mô hình phát triển, phong cách quản lý, mức độ nâng cao quyền lực và bối cảnh văn hóa xã hội của đất nước hay cộng đồng. Khả năng vận động người dân tham gia và năng lực để tham gia của nhóm đối tượng cũng là những yếu tố quyết định. Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page 10  Khuyến khích sự tham gia của người dân nhiều hơn vào các giai đoạn khác nhau của chương trình, dự án phát triển nhờ vậy các kết quả đạt được phù hợp với nhù cầu địa phương, kết quả đạt được cũng có tính bền vững Người dân và cán bộ cơ sở có trách nhiệm và nhiệt tình hơn với sự minh bạch và được làm chủ quản lý quá trình phát triển. Người dân có điều kiện giám sát việc thực hiện, giảm thiểu việc sử dụng sai mục đích ở các cấp khác nhau. Mặt khác trong điều kiện nguồn lực hỗ trợ của Nhà nước cho phát triển nông thôn là rất hạn chế, hướng tới triển vọng một chương trình xây dựng nông thôn mới trên phạm vi cả nước, có thể thấy phát triển dựa vào nội lực và do người dân làm chủ là cách tiếp cận đúng. Theo cách tiếp cận này sẽ đảm bảo đồng thời phát triển nông thôn mà không làm gia tăng gánh nặng cho ngân sách nhà nước. Sự tham gia của người dân vào việc xây dựng nông thôn mới được coi như nhân tố quan trọng, quyết định sự thành bại của việc áp dụng phương pháp tiếp cận phát triển dựa vào nội lực và do cộng đồng làm chủ. Khi tham gia vào quá trình phát triển nông thôn mới với sự hỗ trợ của Nhà nước, người dân tại các cộng đồng dân cư nông thôn sẽ từng bước được tăng cường kỹ năng, năng lực về quản lý nhằm tận dụng triệt để các nguồn lực tại chỗ và bên ngoài. Khi xem xét quá trình tham gia của người dân trong các hoạt động phát triển nông thôn, vai trò của người dân ở đây được thể hiện: “Dân biết, dân bàn, dân đóng góp, dân làm, dân kiểm tra, dân quản lý và dân hưởng lợi”. Như vậy, vai trò của người dân vẫn theo một trật tự nhất định, các trật tự ở đây hoàn toàn phù hợp với quan điểm của Đảng ta “lấy dân làm gốc”. Các nội dung trong vai trò của người dân vào việc tham gia xây dựng mô hình nông thôn mới được hiểu là: - Dân biết: là quyền lợi, nghĩa vụ và sự hiểu biết của người nông dân về những kiến thức bản địa có thể đóng góp vào quá trình quy hoạch nông thôn, quá trình khảo sát thiết kế các công trình xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn. Mặt khác, người dân có điều kiện tham gia hiệu quả hơn vào các giai Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế   Page 11