Tài liệu Sử dụng phương pháp grap và algorit trong giải bài tập phần hóa phi kim 10 ban cơ bản

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thôi SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP GRAP VÀ ALGORIT TRONG GIẢI BÀI TẬP PHẦN HÓA PHI KIM 10 BAN CƠ BẢN LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thôi SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP GRAP VÀ ALGORIT TRONG GIẢI BÀI TẬP PHẦN HÓA PHI KIM 10 BAN CƠ BẢN Chuyên ngành : Lí luận và phương pháp dạy học môn Hóa học Mã số : 60 14 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. Phan Thị Hoàng Oanh Thành phố Hồ Chí Minh - 2012 LỜI CẢM ƠN Luận văn được hoàn thành với sự nỗ lực của bản thân, sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo, bạn bè, anh chị em đồng nghiệp, các em học sinh và những người thân trong gia đình. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Phan Thị Hoàng Oanh, người đã tận tình chỉ dẫn tôi trong suốt quá trình xây dựng đề cương và hoàn thành luận văn. Đồng thời xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến PGS.TS.Trịnh Văn Biều đã tận tình giúp đỡ, động viên, khuyến khích tôi vượt qua những khó khăn trong quá trình học tập. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Chủ nhiệm khoa Hóa, cùng các thầy cô trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh đã tổ chức và thực hiện thành công khóa đào tạo thạc sĩ chuyên ngành Lí luận và phương pháp dạy học hóa học, tạo cơ hội học tập nâng cao trình độ chuyên môn về lĩnh vực mà tôi tâm huyết. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo cùng các thầy cô giáo, anh chị em đồng nghiệp trường THPT Khai Minh đã động viên, hỗ trợ về tinh thần cũng như tạo mọi điều kiện về thời gian để hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn thầy cô giáo và các em học sinh các trường THPT Khai Minh, THPT Nguyễn Du - TPHCM, THPT Văn Hiến, THPT Trấn Biên – Tỉnh Đồng Nai và nhiều anh chị em đồng nghiệp đã giúp đỡ trong suốt quá trình thực nghiệm sư phạm. Xin gửi lời cảm ơn Phòng Sau đại học, trường Đại học Sư phạm thành hố ồ Chí h đ đề k h l để l đ h à hà h MỤC LỤC Trang LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ................................ 5 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ......................................................................... 5 1.2. Phương pháp dạy học ......................................................................................... 10 1.2.1. Khái niệm..................................................................................................... 10 1.2.2. Phân loại ...................................................................................................... 10 1.2.3. Phương pháp grap dạy học ......................................................................... 12 1.2.4. Phương pháp algorit dạy học ....................................................................... 16 1.3. Bài tập hóa học ................................................................................................... 24 1.3.1. Khái niệm về BTHH và bài toán hóa học .................................................... 24 1.3.2. Phân loại bài tập hóa học ............................................................................. 25 1.3.3. Tác dụng của bài tập hóa học ...................................................................... 28 1.3.4. Giải bài tập hóa học ..................................................................................... 29 1.3.4.1. Cơ chế của việc giải bài tập hóa học .................................................. 29 1.3.4.2. Quá trình giải bài tập hóa học ............................................................. 29 1.3.4.3. Kĩ năng giải BTHH ............................................................................. 31 1.3.5. Xây dựng hệ thống bài tập .......................................................................... 31 1.3.6. Xu hướng phát triển của bài tập hóa học ................................................... 34 1.4. Thực trạng sử dụng phương pháp grap và algorit trong giải bài tập hóa học .... 35 1.4.1. Mục đích điều tra ......................................................................................... 35 1.4.2. Đối tượng điều tra ........................................................................................ 36 1.4.3. Kết quả điều tra ............................................................................................ 37 TÓM TẮT CHƯƠNG 1 ............................................................................................ 42 Chương 2. SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP GRAP VÀ ALGORIT TRONG GIẢI BÀI TẬP PHẦN HÓA PHI KIM 10 BAN CƠ BẢN ....................................................... 43 2.1. Những nội dung cơ bản của phần hóa phi kim 10 ............................................. 43 2.1.1. Cấu trúc và kế hoạch dạy học phần hóa phi kim 10 .................................... 43 2.1.2. Mục tiêu dạy học phần hóa phi kim 10 ....................................................... 44 2.1.3. Nội dung cơ bản của phần hóa phi kim 10 .................................................. 46 2.1.4. Hệ thống hóa, phân loại BTHH phần hóa phi kim 10 ................................. 47 2.2. Grap và algorit giải một số dạng bài tập phần hóa phi kim 10 .......................... 48 2.3. Sử dụng phương pháp grap và algorit trong một số dạng bài tập cơ bản chương Halogen ..................................................................................................................... 50 2.4. Sử dụng phương pháp grap và algorit trong một số dạng bài tập cơ bản chương Oxi – lưu huỳnh......................................................................................................... 70 2.5. Một số định hướng khi sử dụng phương pháp grap và algorit ........................... 88 2.5.1. Sử dụng grap câm ........................................................................................ 88 2.5.2. Sử dụng phương pháp suy luận ngược ........................................................ 89 2.5.3. Xây dựng và sử dụng bài tập tương tự ........................................................ 90 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 ............................................................................................ 92 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .................................................................. 94 3.1. Mục đích thực nghiệm ....................................................................................... 94 3.2. Đối tượng thực nghiệm ...................................................................................... 94 3.3. Phương pháp kiểm tra và phân tích kết quả thực nghiệm .................................. 95 3.3.1. Phân tích định tính ....................................................................................... 95 3.3.2. Phân tích định lượng .................................................................................... 95 3.3.3. Xử lí các ý kiến nhận xét của HS và GV ..................................................... 96 3.3.3.1. Ý kiến nhận xét của HS ....................................................................... 96 3.3.3.2. Ý kiến nhận xét của GV ...................................................................... 97 3.4. Tiến hành thực nghiệm....................................................................................... 97 3.5. Kết quả thực nghiệm .......................................................................................... 98 3.5.1. Kết quả TN định lượng ................................................................................ 98 3.5.2. Kết quả của việc lấy ý kiến nhận xét của HS và GV ................................. 109 3.6. Các bài học kinh nghiệm .................................................................................. 109 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 .......................................................................................... 117 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................. 118 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 121 PHỤ LỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BTHH : bài tập hóa học CTPT : công thức phân tử ĐC : đối chứng ĐHSP : Đại học Sư phạm Đktc : điều kiện tiêu chuẩn GV : giáo viên HS : học sinh Nxb : nhà xuất bản Ptpư : phương trình phản ứng SGK : sách giáo khoa THPT : trung học phổ thông TN : thực nghiệm DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1 Nội dung Bảng tổng hợp phiếu thăm dò thực trạng Trang 36 Một số khó khăn GV thường gặp khi dạy bài tập phần hóa phi 1.2 kim10 37 1.3 Mức độ sử dụng các PPDH 38 Mức độ sử dụng phương pháp grap và phương pháp algorit khi dạy bài tập phần hóa phi kim 10 38 1.4 1.5 Một số ưu điểm và hạn chế của phương pháp grap dạy học 39 1.6 Một số ưu điểm và hạn chế của phương pháp algorit dạy học 40 2.1 Cấu trúc và kế hoạch dạy học phần hóa phi kim 10 ban cơ bản. 43 2.2 Mục tiêu của chương Halogen 44 2.3 Mục tiêu của chương Oxi – lưu huỳnh 45 2.4 Nội dung cơ bản của phần hóa phi kim 10 46 3.1 Danh sách các lớp TN, ĐC 93 3.2 Danh sách các bài kiểm tra 97 3.3 Phân phối kết quả bài kiểm tra TN lần 1 97 3.4 Phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích bài kiểm tra TN lần 1 98 3.5 Phân loại kết quả bài kiểm tra TN lần 1 99 3.6 Các tham số đặc trưng của bài kiểm tra TN lần 1 99 3.7 Phân phối kết quả bài kiểm tra TN lần 2 100 3.8 Phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích bài kiểm tra TN lần 2 100 3.9 Phân loại kết quả bài kiểm tra TN lần 2 101 3.10 Các tham số đặc trưng của bài kiểm tra TN lần 2 102 3.11 Phân phối kết quả bài kiểm tra TN lần 3 102 3.12 Phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích bài kiểm tra TN lần 3 103 3.13 Phân loại kết quả bài kiểm tra TN lần 3 103 3.14 Các tham số đặc trưng của bài kiểm tra TN lần 3 104 3.15 Phân phối kết quả bài kiểm tra TN lần 4 104 3.16 Phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích bài kiểm tra TN lần 4 105 3.17 Phân loại kết quả bài kiểm tra TN lần 4 105 Các tham số đặc trưng của bài kiểm tra TN lần 4 106 3.19 Điểm trung bình và độ lệch tiêu chuẩn của các bài kiểm tra 107 3.20 Tổng hợp phân loại kết quả của các bài kiểm tra 107 3.21 Số lượng phiếu thăm dò 108 Ý kiến HS về sử dụng phương pháp grap và phương pháp algorit 109 3.18 3.22 để giải bài tập phần hóa phi kim Ý kiến của HS sau khi vận dụng phương pháp grap và algorit 110 3.23 trong giải bài tập phần hóa phi kim Ý kiến của GV về các nội dung bài tập có sử dụng phương pháp grap và algorit 111 3.24 Ý kiến của GV về tinh thần, thái độ học tập của HS và bầu không khí lớp học 112 3.25 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình Nội dung Trang 1.1 Grap hóa khái niệm oxit 13 1.2 Grap thô và grap đủ của bài toán tìm m A trong hợp chất A x B y 15 1.3 Grap giải của bài toán tìm m A trong hợp chất A x B y 15 1.4 Sơ đồ - bloc của algorit nhận biết oxit 18 1.5 Mô tả algorit giải bài toán bằng grap 19 1.6 Sơ đồ mối liên hệ giữa các bước giải 21 1.7 Phân loại chi tiết BTHH 27 2.1 Phân loại chi tiết BTHH phần hóa phi kim 10 47 Đồ thị đường lũy tích và biểu đồ phân loại kết quả bài kiểm tra TN lần 1 99 3.1 Đồ thị đường lũy tích và biểu đồ phân loại kết quả bài kiểm tra TN lần 2 102 3.2 Đồ thị đường lũy tích và biểu đồ phân loại kết quả bài kiểm tra TN lần 3 104 3.3 Đồ thị đường lũy tích và biểu đồ phân loại kết quả bài kiểm tra TN lần 4 106 3.4 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đổi mới giáo dục là việc làm cấp thiết mà Bộ Giáo dục và Đào tạo nói chung và các cơ sở đào tạo nói riêng đang phải thực hiện. Trong đó, cụ thể nhất ở bậc trung học phổ thông, là cấp học hình thành cho học sinh các tư tưởng, định hướng nghề nghiệp để chuẩn bị bước vào ngưỡng cửa đại học hoặc có thể hòa nhập vào xã hội. Để làm được việc đó, phải hình thành ở các em học sinh tính tích cực, sáng tạo, chủ động trong công việc, cách lao động nghiêm túc và khoa học. Trong dạy học hóa học, có nhiều phương pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực cho học sinh. Có thể bằng các bài lên lớp, các buổi học ngoại khóa, các giờ thí nghiệm, các bài tập hóa học… Trong đó, giờ bài tập là yếu tố đặc biệt quan trọng. Một mặt giáo dục tư tưởng thế giới quan khoa học, mặt khác còn rèn luyện cho học sinh tính cẩn thận, chính xác, tư duy logic. Bài tập hóa học vừa là mục đích, vừa là nội dung, vừa là phương pháp dạy học hiệu nghiệm. Nó là thước đo chính xác mức độ hiểu bài, khả năng nắm vững kiến thức và kỹ năng vận dụng vào thực tế. Bên cạnh đó, bài tập còn cung cấp cho học sinh những kiến thức mới, những niềm vui sướng mỗi khi tìm được đáp số. Đó là lí do tại sao chương trình sách giáo khoa mới dành thời lượng cho tiết bài tập được tăng lên. Từ đó nảy sinh vấn đề: làm sao có thể tổ chức được những giờ bài tập hiệu quả, giúp học sinh có được phương pháp giải đối với từng dạng toán cụ thể. Đó là nhiệm vụ hết sức quan trọng đối với người giáo viên đứng lớp. Qua những năm thực hiện công tác giảng dạy ở trường phổ thông, chúng tôi nhận thấy giáo viên thường tập trung đầu tư vào kiểu bài nghiên cứu tài liệu mới mà chưa chú ý đi sâu vào phần bài tập. Và tất nhiên, điều đó vô tình gây ảnh hưởng phần nào đến chất lượng học tập của học sinh. Dễ dàng nhận thấy trong thực tế vẫn còn những học sinh có kỹ năng làm bài tập rất kém, chưa có định hướng cụ thể khi đọc một bài tập hóa học. Do đó gây nên sự lúng túng, chán nản và mất hứng thú mỗi khi đến tiết bài tập. Ngoài ra, với xu hướng chuyển từ kiểm tra tự luận sang kiểm tra trắc nghiệm thì hỏi học sinh phải có kỹ năng giải bài tập nhuần nhuyễn nhằm tiết kiệm thời gian làm bài, đạt kết quả cao như mong đợi. 2 Trong suốt thời gian tham khảo các tài liệu về phương pháp dạy học (PPDH), chúng tôi nhận thấy có nhiều PPDH sử dụng khi giảng dạy tiết bài tập. Tuy nhiên, các tác giả chỉ đề cập khái quát mà chưa đi sâu, cụ thể vào một dạng bài tập cụ thể nào. Với mong muốn tích lũy kinh nghiệm cho bản thân, đồng nghiệp và hình thành cho các em học sinh một phương pháp giải toán cụ thể. Chúng tôi đã chọn đề tài “Sử dụng phương pháp grap và algorit trong giải bài tập phần Hóa phi kim lớp 10 ban cơ bản” 2. Mục đích nghiên cứu Sử dụng phương pháp grap và phương pháp algorit giúp học sinh nâng cao hiệu quả trong việc giải bài tập phần hóa phi kim lớp 10 ban cơ bản, nhằm giúp học sinh hình thành phương pháp giải đối với các dạng bài trong những chương này, nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn hóa học. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Việc sử dụng phương pháp grap và phương pháp algorit giúp học sinh nâng cao hiệu quả trong việc giải bài tập phần hóa phi kim lớp10 ban cơ bản. - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học hóa học ở trường phổ thông. 4. Nhiệm vụ của đề tài - Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài: + Tổng quan vấn đề nghiên cứu. + Bài tập hóa học và vai trò của nó trong dạy học hóa học. + Xu thế đổi mới của phương pháp dạy học hiện nay. - Tìm hiểu thực trạng sử dụng bài tập hóa học ở trường phổ thông. - Nghiên cứu nội dung kiến thức, các dạng bài tập trong chương Halogen và chương Oxi – lưu huỳnh. - Nghiên cứu cơ sở khoa học của việc sử dụng phương pháp grap và phương pháp algorit. - Nghiên cứu các biện pháp sử dụng phương pháp grap và phương pháp algorit có hiệu quả. 3 - Sử dụng phương pháp grap và phương pháp algorit giúp học sinh nâng cao hiệu quả trong việc giải bài tập hóa học. - Thực nghiệm sư phạm nhằm xác định hiệu quả của đề tài. 5. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung nghiên cứu: phần hóa phi kim 10 ban cơ bản. - Địa bàn nghiên cứu: các trường THPT thuộc Thành phố Hồ Chí Minh, tỉnh Đồng Nai. - Thời gian nghiên cứu: trong năm học 2011 – 2012 (từ tháng 01/2012 đến 05/ 2012). 6. Giả thuyết khoa học Nếu sử dụng phương pháp grap và phương pháp algorit một các linh hoạt, hợp lý thì sẽ giúp học sinh làm bài tập tốt hơn, phát triển tư duy, nâng cao chất lượng dạy và học hóa học ở trường phổ thông. 7. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: đọc, phân tích, tổng hợp lý thuyết về cơ sở lý luận của đề tài, truy cập thông tin trên internet. - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: quan sát, điều tra thực trạng (sử dụng phiếu điều tra, phỏng vấn, dự giờ), phương pháp chuyên gia (tham khảo ý kiến của giáo viên hướng dẫn), thực nghiệm sư phạm. - Phương pháp thống kê toán học xử lý kết quả điều tra. 8. Những đóng góp mới của đề tài 8.1. Về mặt lí luận - Làm sáng tỏ việc cần thiết phải sử dụng phương pháp grap và algorit trong dạy học hóa học ở trường phổ thông. - Ý nghĩa và tác dụng của việc sử dụng phương pháp grap và algorit trong giải bài tập phần hoá phi kim lớp 10. 8.2. Về mặt thực tiễn - Bước đầu áp dụng phương pháp grap và algorit hướng dẫn học sinh giải bài tập hoá phi kim lớp 10. 4 - Nghiên cứu cơ sở khoa học của việc sử dụng phương pháp grap và phương pháp algorit. - Nghiên cứu các biện pháp sử dụng phương pháp grap và phương pháp algorit có hiệu quả. - Xây dựng hệ thống bài tập tương tự trong từng chương để rèn luyện kỹ năng giải bài tập cho học sinh. - Nội dung luận văn giúp giáo viên và học sinh có được phương pháp giải đối với dạng bài tập này, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn hóa học ở trường phổ thông. 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Ở nước ngoài Theo Từ điển toán học Vollstandiges Mathematiesches Lexikon, Leipzip 1947 thì algorit được hiểu là thuật toán, nó là tổ hợp của bốn phép toán số học bao gồm cộng, trừ, nhân, chia. Còn lý thuyết grap được khai sinh kể từ công trình nghiên cứu về bài toán “bảy cây cầu ở Konigsburg” vào năm 1736 của nhà toán học nổi tiếng người Thụy Sĩ – Leonard Euler. Cùng với sự phát triển của toán học, nhất là toán học ứng dụng vào những năm cuối của thế kỉ XX, những nghiên cứu về vận dụng lý thuyết grap và algorit đã có những bước tiến nhảy vọt. Đóng góp quan trọng nhất trong việc vận dụng lý thuyết grap và algorit vào việc dạy học thuộc về các nhà giáo dục học của Liên Xô. Dưới đây chúng tôi xin giới thiệu một số nhà giáo dục học tiêu biểu: - Năm 1965, A.M.Xokhor – nhà giáo dục học người Nga là người đầu tiên vận dụng một số quan điểm của lý thuyết grap để mô hình hóa tài liệu giáo khoa môn Hóa học. Ưu điểm nổi bật của nghiên cứu này là giúp học sinh cấu trúc hóa được một cách dễ dàng nội dung tài liệu giáo khoa và qua đó hiểu được bản chất một cách rõ ràng, nhớ lâu hơn và vận dụng hiệu quả hơn nội dung của tài liệu đó. - Năm 1965, nhà lí luận dạy học hóa học V.X.Ploxin dựa theo cách làm của A.M.Xokhor đã mô tả trình tự các thao tác dạy học (algorit dạy học) trong một tình huống dạy học hóa học (một bộ phận của bài lên lớp) bằng grap. - Tiếp tục kế thừa những công trình nghiên cứu của V.X.Poloxin, năm 1972, V.P.Garkumôp đã sử dụng phương pháp grap và algorit để mô hình hóa các tình huống dạy học nêu vấn đề. Theo V.P.Garkumôp, trong việc tạo ra các mẫu của tình huống nêu và giải quyết vấn đề thì việc sử dụng lý thuyết grap và algorit có thể giúp ích rất nhiều cho các nhà lí luận dạy học hóa học. Lý thuyết grap và algorit cho phép xác định thứ tự hành động trong tiến trình giải quyết vấn đề đặt ra [23. tr 25]. Tóm lại, lý thuyết grap và algorit đều bắt nguồn từ toán học và được vận dụng vào dạy học hóa học từ những thập niên cuối của thế kỉ XX. Những nghiên cứu của 6 các nhà giáo dục người Nga có ý nghĩa thực sự quan trọng, đặt nền móng cho việc vận dụng lý thuyết grap và algorit trong dạy học hóa học ở Việt Nam. Thật vậy, không lâu sau khi những thành tựu của các nhà giáo dục học người Nga, tại Việt Nam, lý thuyết grap và algorit đã được các nhà giáo dục học nghiên cứu và vận dụng vào lĩnh vực dạy học bộ môn Hóa học ngày càng nhiều và mang lại những kết quả to lớn. Chính điều đó đã góp phần không nhỏ trong sự phát triển nền giáo dục nước nhà. 1.1.2. Ở Việt Nam 1.1.2.1. Các giáo trình • Giáo trình “Lý luận dạy học Hóa học tập 1” của tác giả Nguyễn Ngọc Quang, 1994 [35] Giáo sư Nguyễn Ngọc Quang là một trong những chuyên gia đầu ngành về lĩnh vực lí luận dạy học. Từ những năm 1971 – 1979, ông là người đầu tiên nghiên cứu chuyển hóa phương pháp grap toán học thành phương pháp grap hóa học (đặc biệt là trong lĩnh vực giảng dạy Hóa học) và đã công bố nhiều công trình nghiên cứu về lĩnh vực này. Trong suốt cuộc đời hoạt động giáo dục của mình, ông đã viết nhiều cuốn sách, nhiều bài báo thực sự có giá trị, trong số đó có thể kể đến giáo trình “ Lí luận dạy học Hóa học tập 1” xuất bản năm 1994. Đây là một tài liệu quí, chứa đựng lượng thông tin lớn, có tính khoa học cao, bố cục chặt chẽ, mang tính chất là những lí luận cơ bản của quá trình dạy học Hóa học. Trong đó, grap dạy học và algorit dạy học được tác giả trình bày chi tiết ở chương VII.  Về grap dạy học, tác giả đã đề cập đến các vấn đề: - Trình bày cơ sở lý luận về phương pháp grap như: + Sơ lược về grap dạy học, mô hình hóa cấu trúc hoạt động bằng phương pháp grap. + Những ưu thế của phương pháp grap. + Những tiếp cận mới của phương pháp grap. + Cách xây dựng grap nội dung dạy học. 7 - Vận dụng phương pháp grap vào bài toán hóa học: lập grap đầu bài, grap giải, biến hóa nội dung bài toán Hóa học theo môđun, quy luật chung và năm cách biến hóa nội dung bài toán hóa học. - Triển khai bài toán hóa học bằng phương pháp grap.  Về algorit dạy học, tác giả đã đề cập đến các vấn đề: + Khái niệm về grap dạy học. + Hai kiểu algorit dạy học. + Ba khái niệm cơ bản tiếp cận algorit. + Những nét đặc trưng cơ bản của algorit dạy học. + Tầm quan trọng đối với mục tiêu đào tạo của việc dạy cho học sinh phương pháp grap. • Tài liệu “Phương pháp dạy học Hóa học ở trường phổ thông và đại học” của tác giả Nguyễn Cương, 2007 [18] Về phương pháp grap dạy học và algorit dạy học được đề cập trong tài liệu này về cơ bản không khác nhiều so với tài liệu trên. Một số điểm khác biệt là: - Phương pháp grap dạy học: tác giả chỉ đề cập đến cách xây dựng grap nội dung dạy học, chưa đề cập đến việc vận dụng phương pháp grap vào bài tập hóa học. - Phương pháp algorit dạy học: đã có đề cập đến việc áp dụng phương pháp algorit trong thực tế dạy học hóa học ở trường phổ thông, nêu được những ưu điểm của nó. Trong đó, quan trọng nhất là tác giả đã đưa ra được bốn bước dạy học sinh giải bài tập theo phương pháp algorit là: + Tìm hiểu điều kiện bài toán. + Lập kế hoạch giải bài toán. + Thực hiện việc giải. + Kiểm tra sự đúng đắn của việc giải. Nhìn chung, những nội dung được đề cập trong các tài liệu trên là những kiến thức nền tảng. Nó là cơ sở lý luận để chúng tôi tiếp tục nghiên cứu sâu hơn theo hướng vận dụng và phối hợp phương pháp grap và phương pháp algorit vào 8 một nội dung cụ thể sao cho phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh dạy học thực tế nhằm nâng cao chất lượng dạy học. 1.1.2.2. Một số luận án, luận văn, tiểu luận tiêu biểu • Trần Trọng Dương (1980), Áp dụng phương pháp grap và algorit hóa để nghiên cứu cấu trúc và phương pháp giải, xây dựng hệ thống bài toán về lập công thức hóa học ở trường phổ thông, Tiểu luận khoa học cấp I, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội [15]. Tác giả đã áp dụng phương pháp grap và algorit vào việc phân loại các kiểu bài toán về lập công thức hóa học và đưa ra kết luận: - Phương pháp grap và algorit cho ta nhìn thấy rõ cấu trúc của một bài toán hóa học, cấu trúc và các bước giải một bài toán. - Bằng grap có thể phân loại, sắp xếp các bài toán hóa học thành hệ thống bài toán có logic giúp cho việc dạy và học có kết quả hơn. Nhận xét: - Tác giả đã rất thành công trong việc phối hợp phương pháp grap và phương pháp algorit, giúp học sinh dễ dàng phân loại và định hướng khi giải bài tập. - Ngôn ngữ khoa học, ngắn gọn, súc tích, dễ hiểu. - Tuy nhiên, đề tài chỉ nghiên cứu một phạm vi hẹp và chưa được đặt vào một tiến trình lên lớp cụ thể nên chưa phát huy được hết thế mạnh của phương pháp grap và phương pháp algorit. • Phạm Văn Tư (1985), Dùng grap nội dung của bài lên lớp hóa học để dạy và học chương Nitơ – photpho ở lớp 11 trường THPT, Luận án tiến sĩ giáo dục học, Đại học Sư phạm Hà Nội [39]. Trong luận án này, tác giả đã nghiên cứu thành công các vấn đề sau: - Vận dụng phương pháp grap vào bài nghiên cứu tài liệu mới về hóa học ở chương “Nitơ – Photpho” lớp 11 ở trường THPT. - Xây dựng quy trình áp dụng phương pháp này cho học sinh qua tất cả các khâu (chuẩn bị bài, lên lớp, tự học ở nhà, kiểm tra đánh giá). - Đưa ra sáu hình thức triển khai grap nội dung của bài lên lớp. 9 • Đào Nguyên (2004), Sử dụng phương pháp grap kết hợp với một số biện pháp nâng cao chất lượng giờ ôn tập tổng kết hóa học lớp 11 THPT, Luận văn thạc sĩ giáo dục học, Trường Đại học Sư phạm Huế [20]. Thành công nhất của luận văn là tác giả đã sử dụng triệt để ưu thế của phương pháp grap: hệ thống hóa kiến thức một cách cụ thể, logic. Kết hợp với một số biện pháp khác, tác giả đã tổ chức ôn tập, luyện tập, giúp học sinh nắm được những kiến thức cơ bản cũng như phương pháp giải các dạng bài tập điển hình của chương trình hóa học 11. Đây là điều hết sức quan trọng đối với học sinh, giúp các em vận dụng sáng tạo, linh hoạt các lý thuyết đã học vào việc giải một bài tập hóa học cụ thể. Từ đó giúp các em có được niềm tin, lòng say mê học tập. • Nguyễn Ngọc Anh Thư (2011), Xây dựng một số bài lên lớp có sử dụng grap, algorit phần Hidrocacbon lớp 11 ban cơ bản để nâng cao chất lượng dạy học. Luận văn thạc sĩ giáo dục học, Trường Đại học Sư phạm TPHCM [24]. Trong luận văn, tác giả đã xây dựng grap cho 3 kiểu bài lên lớp: truyền thụ kiến thức mới, ôn tập luyện tập, thực hành. Chính điều này đã khắc phục một số hạn chế của các tác giả đi trước, họ chỉ nghiên cứu phương pháp grap, algorit cho một kiểu bài lên lớp. Ngoài ra, tác giả còn đề xuất một số trường hợp có khả năng sử dụng algorit khi giảng dạy phần Hidrocacbon lớp 11. Kết luận: Đổi mới phương pháp, nâng cao chất lượng dạy học đang là mục tiêu giáo dục hàng đầu. Các nghiên cứu khoa học, luận án, luận văn… trong thời gian gần đây cho thấy sự quan tâm đặc biệt của giáo dục đối với các phương pháp dạy học phức hợp, trong đó có phương pháp grap và algorit. Bới lẽ nó có tác dụng tích cực trong quá trình truyền thụ kiến thức và rèn luyện kĩ năng cho HS. Tuy nhiên, việc nghiên cứu phương pháp grap và algorit vào việc hướng dẫn HS giải bài tập thì chưa được, chú ý nghiên cứu nhiều. Vì vậy, tác giả quyết định xây dựng đề tài luận văn thạc sĩ theo hướng sử dụng phương pháp grap và algorit trong các tiết luyện tập nhằm giúp 10 học sinh vận dụng lý thuyết một cách linh hoạt, khắc sâu kiến thức, giúp HS tự tin và yêu thích môn học hơn. 1.2. Phương pháp dạy học 1.2.1. Khái niệm Có nhiều tác giả đưa ra các khái niệm khác nhau về PPDH: - PPDH là cách thức hoạt động của thầy trong việc tổ chức, chỉ đạo các hoạt đông nhận thức của trò nhằm giúp trò chủ động đạt được các mục tiêu dạy học. PPDH bao gồm phương pháp dạy và phương pháp học [39, tr 65]. - Theo Meyer. H. (1987): PPDH là những hình thức và cách thức, thông qua đó và bằng cách đó, GV và HS lĩnh hội những hiện thực tự nhiên và xã hội xung quanh trong những điều kiện học tập cụ thể [39, tr 23] . - Nhiều tác giả coi PPDH là “tổ hợp các cách thức hoạt động” của thầy và trò trong quá trình dạy học, được tiến hành dưới vai trò chủ đạo của người thầy, nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học [19, tr 230]. Để đi sâu vào bản chất của phương phương pháp dạy học và nêu rõ quan hệ biện chứng giữa hoạt động dạy của thầy và hoạt động học của trò, tác giả Nguyễn Ngọc Quang đã đưa ra định nghĩa: “Phương pháp dạy học là cách thức làm việc của thầy trong sự phối hợp thống nhất dưới sự chỉ đạo của thầy, nhằm làm cho trò tự giác, tích cực, tự lực nhằm đạt tới mục đích học tập” [37, tr 69]. 1.2.2. Phân loại Các phương pháp dạy học rất phong phú, đa dạng, có tới hàng trăm các PPDH đã được mô tả. Và tất nhiên trong tương lai còn xuất hiện nhiều phương pháp mới nữa. Vì vậy việc phân loại các PPDH có nhiều cách khác nhau. Việc phân loại PPDH là đề tài trung tâm của lí luận dạy học. Cho tới nay vẫn chưa xây dựng được một cơ sở phân loại chung nhất được mọi người thừa nhận. Chúng tôi tổng hợp được một số cách phân loại tiêu biểu sau đây [6], [14], [19], [34]: a) Dựa vào mục đích lí luận dạy học, chia các PPDH thành các nhóm: Nhóm PPDH khi nghiên cứu tài liệu mới; nhóm PPDH khi củng cố, hoàn thiện, vận dụng kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo; nhóm PPDH khi kiểm tra, đánh giá, và uốn nắn kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo.