Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Sử dụng phương pháp bàn tay nặn bột trong quá trình dạy học phân môn khoa học (m...

Tài liệu Sử dụng phương pháp bàn tay nặn bột trong quá trình dạy học phân môn khoa học (môn tự nhiên và xã hội) ở bậc tiểu học

.DOC
60
149
124

Mô tả:

1 PhÇn më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi HiÖn nay ë níc ta, vÊn ®Ò ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc diÔn ra mét c¸ch s«i ®éng trªn b×nh diÖn c¶ vÒ lý luËn còng nh vÒ thùc tiÔn. §Þnh híng ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ®îc nghÞ quyÕt TW lÇn 2 Ban chÊp hµnh Trung ¬ng kho¸ VIII kh¼ng ®Þnh : "§æi míi m¹nh mÏ ph¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn nÕp t duy s¸ng t¹o cña ngêi häc, tõng bíc ¸p dông ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn, c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y häc ®¶m b¶o thêi gian tù häc, tù nghiªn cøu cña häc sinh" [32, Tr 41]. Theo ®Þnh híng trªn, nhiÒu ph¬ng ph¸p d¹y häc tiªn tiÕn, hiÖn t¹i trªn thÕ giíi nh "ph¬ng ph¸p tù ph¸t hiÖn tri thøc", "ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc", "ph¬ng ph¸p cïng tham gia", "ph¬ng ph¸p t¬ng t¸c" vµ gÇn ®©y lµ "ph¬ng ph¸p bµn tay nÆn bét" tõng bíc ®îc vËn dông vµo qu¸ tr×nh d¹y häc ë tiÓu häc - bËc häc ®îc coi lµ nÒn t¶ng cña hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n [1, 3, 4]. Khoa häc lµ ph©n m«n chiÕm vÞ trÝ quan träng trong m«n Tù nhiªn - X· héi. §©y lµ ph©n m«n tÝch hîp kiÕn thøc cña nhiÒu ngµnh khoa häc thùc nghiÖm nh : VËt lý, ho¸ häc, sinh häc. V× vËy, ph©n m«n nµy cã nhiÒu thuËn lîi ®Ó vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y häc ®Ó bíc ®Çu h×nh thµnh cho häc sinh ph¬ng ph¸p häc tËp mang tÝnh chÊt t×m tßi nghiªn cøu, rÌn luyÖn nÕp t duy s¸ng t¹o cho hä. Thùc tiÔn d¹y ph©n m«n Khoa häc ë trêng tiÓu häc cho thÊy, gi¸o viªn cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc. C¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng vÉn chiÕm u thÕ, häc sinh häc tËp cßn thô ®éng. C¸c thÝ nghiÖm khoa häc trong bµi cßn mang tÝnh chÊt minh häa. Gi¸o viªn cßn tù m×nh tr×nh bµy, biÓu diÔn c¸c thÝ nghiÖm thùc hµnh ®Ó minh ho¹ cho kiÕn thøc cña bµi häc mµ Ýt tæ chøc cho häc sinh tham gia ho¹t ®éng nµy ®Ó c¸c em chiÕm tri thøc khoa häc mét c¸ch chñ ®éng, tho¶ m·n ®îc nhu cÇu t×m tßi hiÓu biÕt, ãc tß mß khoa häc cña häc sinh tiÓu häc. V× vËy c¸c giê häc cßn mang tÝnh ¸p ®Æt, kiÕn thøc mµ häc sinh chiÕm lÜnh trong giê häc cha cao, häc sinh Ýt ®îc tham gia vµo qu¸ tr×nh d¹y häc. ViÖc t×m kiÕm vËn dông nh÷ng ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn vµo qu¸ tr×nh d¹y häc ë tiÓu häc nãi chung ph©n m«n Khoa häc nãi riªng lµ vÊn ®Ò quan träng ®Ó h×nh thµnh cho häc sinh nh÷ng ph¬ng ph¸p häc tËp ®éc lËp, s¸ng t¹o, qua ®ã ®Ó 2 n©ng cao chÊt lîng d¹y häc. Mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p cã nhiÒu u ®iÓm, ®¸p øng ®îc môc tiªu trªn vµ cã thÓ vËn dông tèt vµo qu¸ tr×nh d¹y häc ph©n m«n Khoa häc ë tiÓu häc lµ ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét". Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" bíc ®Çu ®îc thö nghiÖm vµo qu¸ tr×nh d¹y häc ph©n m«n Khoa häc ë mét sè trêng tiÓu häc ViÖt Nam. Tuy nhiªn, viÖc nghiªn cøu chØ ë møc ®é h¹n hÑp, mang tÝnh chÊt thö nghiÖm ë mét sè bµi häc thuéc chñ ®Ò vÒ kh«ng khÝ trong ch¬ng tr×nh khoa häc líp 4. ViÖc nghiªn cøu ¸p dông ph¬ng ph¸p nµy vµo qu¸ tr×nh d¹y häc sao cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña nhµ trêng tiÓu häc ViÖt Nam lµ vÊn ®Ò hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó gãp phÇn ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc. Cã nh vËy míi h×nh thµnh ®îc cho häc sinh ph¬ng ph¸p häc tËp ®óng ®¾n, gióp hä thùc sù trë thµnh "chñ thÓ" t×m kiÕm tri thøc. V× nh÷ng lý do trªn chóng t«i chän ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh lµ: Sö dông ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" trong qu¸ tr×nh d¹y häc ph©n m«n Khoa häc (m«n Tù nhiªn vµ X· héi) ë bËc tiÓu häc". 2. LÞch sö vÊn ®Ò nghiªn cøu Ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" ®îc ®a vµo gi¶ng d¹y ë trêng tiÓu häc ë Mü tõ nh÷ng n¨m 90, lµ ý tëng s¸ng t¹o cña nhµ vËt lý ngêi Mü tõng nhËn gi¶i Nobel n¨m 1988 Leon Ledeman. TiÕp ®ã Georges Charpak - nhµ vËt lý cã tªn tuæi ngêi Ph¸p ®· kÕ tôc vµ triÓn khai ph¬ng ph¸p nµy t¹i mét sè trêng häc ë Paris vµ ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh. Hä chñ tr¬ng cho häc sinh tiÓu häc tiÕp xóc víi khoa häc vµ c¸ch nghiªn cøu mét vÊn ®Ò khoa häc b»ng viÖc ®Ó chÝnh c¸c em tù tiÕn hµnh thÝ nghiÖm díi sù ®Þnh híng, gióp ®ì cña thÇy c« gi¸o, tr¸nh ®îc t×nh tr¹ng thÇy c« gi¸o d¹y häc b»ng c¸ch th«ng b¸o cho häc sinh mét c¸ch ®¬n gi¶n "ch©n lý lµ thÕ ®Êy" vµ b¾t c¸c em ph¶i chÊp nhËn. Mét sè níc Ch©u ¸, gÇn ®©y nhÊt lµ Trung Quèc còng ®· ®a ph¬ng ph¸p nµy vµo c¸c trêng mÉu gi¸o vµ tiÓu häc. ë ViÖt Nam, nhãm gi¶ng viªn ngµnh vËt lý Trêng §¹i häc s ph¹m Hµ Néi gåm: PGS-TS. NguyÔn ThÞ Thanh H¬ng, PGS - TS. Lª Träng Têng, PGS - TS. §ç H¬ng Trµ vµ cïng víi nhãm sinh viªn Khoa VËt lý cña trêng ®· ®a ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" vµo thö nghiÖm ë mét sè trêng tiÓu häc ë Hµ Néi nh: Trêng TiÓu häc §oµn ThÞ §iÓm, trêng cho lµng trÎ SOS vµ bíc ®Çu tæ chøc c¸c chuyªn ®Ò sinh viªn khoa gi¸o dôc tiÓu häc ë §¹i häc s ph¹m Hµ Néi. Tuy nhiªn viÖc nghiªn cøu chØ ë møc ®é thö nghiÖm ë mét sè bµi thuéc chñ ®Ò kh«ng khÝ trong ch¬ng tr×nh khoa häc líp 4 mµ cha ®a ra ®îc quy tr×nh sö dông ph¬ng ph¸p nµy phï hîp víi trêng tiÓu häc ViÖt Nam. 3. Môc ®Ých nghiªn cøu : 3 Chóng t«i chän ®Ò tµi nghiªn cøu nµy nh»m gãp phÇn vµo viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc, qua ®ã nh»m n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n Khoa häc ë nhµ trêng tiÓu häc. 4. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu vµ ®èi tîng nghiªn cøu 4.1. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu : Ph¬ng ph¸p d¹y häc ph©n m«n Khoa häc ë bËc tiÓu häc. 4.2. §èi tîng nghiªn cøu : Sö dông ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" trong qu¸ tr×nh d¹y häc ph©n m«n Khoa häc ë nhµ trêng tiÓu häc. 5. Gi¶ thiÕt khoa häc : NÕu trong qu¸ tr×nh d¹y häc ph©n m«n Khoa häc gi¸o viªn biÕt sö dông ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" theo mét quy tr×nh hîp lý, phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña trêng tiÓu häc ViÖt Nam th× sÏ ph¸t huy ®îc tÝnh tÝch cùc, ®éc lËp, s¸ng t¹o cña häc sinh. Qua ®ã, gãp ph©n n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n nµy ë bËc tiÓu häc. 6. NhiÖm vô nghiªn cøu : 6.1. T×m hiÓu c¬ së lý luËn cña vÊn ®Ò nghiªn cøu. 6.2. §iÒu tra thùc tr¹ng sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc ph©n m«n Khoa häc cña gi¸o viªn ë mét sè trêng tiÓu häc. 6.3. §Ò xuÊt vµ thùc nghiÖm quy tr×nh sö dông ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét". 7. Giíi h¹n ph¹m vi nghiªn cøu : Trªn lo¹i bµy tr×nh bµy tµi liÖu míi, víi h×nh thøc d¹y häc trªn líp ph©n m«n Khoa häc líp 4, 5. 8. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu : Khi nghiªn cøu ®Ò tµi nµy chóng t«i sö dông ®ång bé c¸c ph¬ng ph¸p sau: 8.1. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt : Tæng kÕt c¸c tµi liÖu liªn quan ®Õn ®Ò tµi nghiªn cøu. 8.2. Ph¬ng ph¸p thùc tiÔn : * Tæng kÕt kinh nghiÖm d¹y vµ häc ë gi¸o viªn vµ häc sinh. * Ph¬ng ph¸p quan s¸t viÖc d¹y vµ häc cña gi¸o viªn vµ häc sinh ë trêng thùc nghiÖm. * Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra AnkÐt trªn c¸c ®èi tîng cña gi¸o viªn vµ häc sinh. * Ph¬ng ph¸p trß chuyÖn pháng vÊn gi¸o viªn vµ häc sinh. * Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm s ph¹m. * Ph¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc ®Ó chøng minh ®é tin cËy cña c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu. 9. Nh÷ng ®ãng gãp cña ®Ò tµi 4 §Ò tµi cña chóng t«i cã nh÷ng ®ãng gãp sau : §· lµm s¸ng tá mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét". §· x©y dùng quy tr×nh sö dông ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" vµ tiÕn hµnh thö nghiÖm ë mét sè bµi häc. §ång thêi ®· biªn so¹n mét sè gi¸o ¸n mÉu sö dông ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" vµo qu¸ tr×nh d¹y ph©n m«n Khoa häc. Ch¬ng 1 C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi nghiªn cøu 1. C¬ së lý luËn 1.1. Lý luËn vÒ ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" trong qu¸ tr×nh d¹y häc ph©n m«n Khoa häc ë tiÓu häc 1.1.1. Kh¸i niÖm ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÓu häc Ph¬ng ph¸p lµ mét ph¹m trï hÕt søc quan träng cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi mäi ho¹t ®éng. Ph¬ng ph¸p tån t¹i g¾n bã víi mäi ho¹t ®éng cña con ngêi. A.N Krlèp ®· nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña ph¬ng ph¸p: "§èi víi con tµu khoa häc, ph¬ng ph¸p võa lµ chiÕc la bµn, l¹i võa lµ b¸nh l¸i nã chØ ph¬ng híng vµ c¸ch thøc ho¹t ®éng" [28]. VÒ ph¬ng diÖn triÕt häc, ph¬ng ph¸p ®îc hiÓu lµ c¸ch thøc, con ®êng, ph¬ng tiÖn ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých nhÊt ®Þnh. Trªn c¬ së c¸c kh¸i niÖm vÒ ph¬ng ph¸p nãi chung, ngêi ta ®· x©y dùng c¸c kh¸i niÖm vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc. Cho ®Õn nay vÉn cßn tån t¹i nhiÒu ý kiÕn, nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖm ph¬ng ph¸p d¹y häc. Iu.K. Babanxki cho r»ng : "Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ c¸ch thøc t¬ng t¸c gi÷a thÇy vµ trß nh»m gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô gi¸o dôc, gi¸o dìng vµ ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh d¹y häc". Nhng mét sè t¸c gi¶ l¹i quan niÖm kh¸c. Theo Dverep . I.D "Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ c¸ch thøc t¬ng t¸c gi÷a thÇy vµ trß nh»m ®¹t ®îc môc ®Ých d¹y häc. Ho¹t ®éng nµy ®îc sö dông trong c¸c nguån nhËn thøc, c¸c thñ thuËt logic, c¸c ho¹t ®éng ®éc lËp cña häc sinh vµ c¸ch thøc ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh nhËn thøc cña thÇy gi¸o. [16] I.I Lecne "Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ hÖ thèng nh÷ng hµnh ®éng cã môc ®Ých cña gi¸o viªn nh»m tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc vµ thùc hµnh cña häc sinh, ®¶m b¶o häc sinh lÜnh héi häc vÊn. [30] Theo gi¸o s NguyÔn Ngäc Quang : "Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ c¸ch thøc thùc hiÖn cña thÇy vµ trß trong sù phèi hîp thèng nhÊt vµ lÜnh héi cña thÇy nh»m lµm cho trß tù gi¸c, tÝch cùc, tù lùc ®¹t tíi môc ®Ých d¹y häc. [28] 5 Ngoµi ra cßn cã nhiÒu c¸ch ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc nhng chóng t«i cha cã ®iÒu kiÖn ®Ò cËp ®Õn. Khi ®Þnh nghÜa, c¸c t¸c gi¶ ®· xÐt trªn nhiÒu mÆt kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh d¹y häc, cã t¸c gi¶ chó träng tíi nhËn thøc cña häc sinh, cã t¸c gi¶ l¹i xÐt vÒ mÆt ®iÒu khiÓn häc. Tuy cha cã ®Þnh nghÜa thèng nhÊt vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc nhng c¸c t¸c gi¶ ®Òu thõa nhËn r»ng : ph¬ng ph¸p d¹y häc cã nh÷ng ®Æc trng sau : * Ph¶n ¸nh sù vËn ®éng cña qu¸ tr×nh nhËn thøc cña häc sinh, nh»m ®¹t ®îc môc ®Ých ®Ò ra. * Ph¶n ¸nh sù vËn ®éng cña néi dung häc vÊn ®· ®îc nhµ trêng quy ®Þnh. * Ph¶n ¸nh c¸ch thøc trao ®æi th«ng tin gi÷a thÇy vµ trß. * Ph¶n ¸nh c¸ch thøc ®iÒu khiÓn nhËn thøc, kÝch thÝch vµ x©y dùng ®éng c¬, tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc vµ kiÓm tra ®¸nh gi¸ kÕt qu¶. Tõ sù ph©n tÝch c¸c quan ®iÓm trªn, chóng t«i hiÓu vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc nh sau : Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ c¸ch thøc ho¹t ®éng t¬ng t¸c gi÷a gi¸o viªn vµ häc sinh, trong ®ã, gi¸o viªn lµ ngêi tæ chøc, híng dÉn trong ph¬ng ph¸p d¹y, häc sinh lµ "ngêi thî chÝnh" trong ph¬ng ph¸p häc, nh»m thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô d¹y häc. HÖ thèng c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc ë tiÓu häc : Trong lý luËn d¹y häc, cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc, mçi c¸ch ph©n lo¹i cã mét c¬ së riªng. S.I.Petrèp-xki, E.I' Goloc ph©n lo¹i ph¬ng ph¸p d¹y häc theo nguån tri thøc vµ ®Æc ®iÓm tri gi¸c th«ng tin. Skalin, I.I. Lecne ph©n lo¹i theo ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh. Iu.K.Babanxki ®Ò xuÊt mét hÖ thèng ph¬ng ph¸p d¹y häc gåm : C¸c ph¬ng ph¸p tæ chøc vµ ho¹t ®éng nhËn thøc, c¸c ph¬ng ph¸p kÝch thÝch vµ x©y dùng ®éng c¬ häc tËp, c¸c ph¬ng ph¸p kiÓm tra, c¸c ph¬ng ph¸p nµy bao gåm c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc cô thÓ. N.V Savin ®· ®a ra c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc ë tiÓu häc, hÖ thèng ®ã gåm c¸c ph¬ng ph¸p : * Ph¬ng ph¸p dïng lêi nãi : kÓ chuyÖn, gi¶i thÝch, ®µm tho¹i, lµm viÖc víi s¸ch gi¸o khoa. * Ph¬ng ph¸p trùc quan : quan s¸t, tr×nh bµy tµi liÖu trùc quan, phim ®Ìn chiÕu. * Ph¬ng ph¸p thùc hµnh luyÖn tËp : miÖng, viÕt, lµm thÝ nghiÖm. 6 C¸c t¸c gi¶ ë ViÖt Nam : §Æng Vò Ho¹t, Hµ ThÕ Ng÷, Phã §øc Hoµ ®· ®a ra hÖ thèng c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc ë tiÓu häc bao gåm : * Nhãm c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc dïng lêi : ThuyÕt tr×nh, ®µm tho¹i, lµm viÖc víi s¸ch gi¸o khoa. * Nhãm c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc thùc hµnh : LuyÖn tËp, «n tËp, lµm thÝ nghiÖm. * Nhãm c¸c ph¬ng ph¸p kiÓm tra ®¸nh gi¸ tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o cña häc sinh: Trªn c¬ së c¸c ph¬ng ph¸p d¹y ë tiÓu häc, c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm nhËn thøc, ®Æc ®iÓm ph©n m«n Khoa häc Bïi Ph¬ng Nga vµ mét sè t¸c gi¶ ®· ®a ra hÖ thèng c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc ph©n m«n Khoa häc lµ : quan s¸t, hái ®¸p, thÝ nghiÖm, kÓ chuyÓn, ®iÒu tra, th¶o luËn vµ trß ch¬i. §èi víi ph©n m«n Khoa häc, c¸c ph¬ng ph¸p nh : ThÝ nghiÖm, quan s¸t, th¶o luËn lµ nh÷ng ph¬ng ph¸p chiÕm u thÕ, ®îc sö dông nhiÒu nhÊt. Tuy ®©y lµ nh÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc, nhng trong qu¸ tr×nh sö dông chØ dõng l¹i ë møc ®é gióp häc sinh lÜnh héi kiÕn thøc cña tõng bµi. Nh×n chung vÉn cha ph¸t huy hÕt tÝnh tÝch cùc chñ ®éng trong häc tËp cña häc sinh. ViÖc h×nh thµnh cho häc sinh ph¬ng ph¸p häc, lèi t duy, lËp luËn khoa häc cha ®îc quan t©m. §iÒu nµy cho chóng ta thÊy gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn ¸p dông ph¬ng ph¸p d¹y häc míi cßn lµ mét kho¶ng c¸ch kh¸ xa. Lµm thÕ nµo ®Ó ®a ph¬ng ph¸p d¹y häc míi vµo trêng tiÓu häc mét c¸ch s©u réng, ®Ó cã kÕt qu¶ cao trong gi¶ng d¹y ph©n m«n Khoa häc lµ c¶ mét vÊn ®Ò, mµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy liªn quan ®Õn nhiÒu yÕu tè, trong ®ã cã viÖc nghiªn cøu sö dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc míi vµo c¸c m«n häc. V× vËy, chóng t«i kh¼ng ®Þnh r»ng : ViÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò sö dông ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" vµo d¹y häc ph©n m«n Khoa häc, sÏ gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n nµy vµ gãp phÇn tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc trong nhµ trêng tiÓu häc. 1.1.2. Kh¸i niÖm ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" Ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" (TiÕng Anh gäi lµ "Hands on", tiÕng Ph¸p lµ La Main µ la P©te, dÞch sang tiÕng ViÖt Nam lµ "Bµn tay nÆn bét") lµ c¸ch thøc tæ chøc cho häc sinh tù nghiªn cøu t×m ra c¸ch lý gi¶i thuyÕt phôc cho nh÷ng kiÕn thøc trong ch¬ng tr×nh häc, th«ng qua c¸c h×nh thøc th¶o luËn, ®Ò xuÊt vµ thùc hiÖn ph¬ng ¸n thÝ nghiÖm [31]. Ta còng cã thÓ h×nh dung ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" còng gièng nh c¸ch ngêi ta lµm b¸nh, ph¶i tù tay nÆn bét lµm ra c¸i b¸nh. Nhng kh¸c ë chç, 7 ngêi lµm b¸nh chØ lµm ra nh÷ng c¸i b¸nh theo mét khu«n mÉu. Cßn ë ph¬ng ph¸p nµy, ngêi häc sinh ph¶i tù lµm ra c¸i b¸nh theo ý nghÜa cña riªng m×nh. NghÜa lµ cho häc sinh c¸c dông cô thÝ nghiÖm, ®å dïng häc tËp, häc sinh tiÕn hµnh v¹ch kÕ ho¹ch thùc nghiÖm ®Ó ®i t×m tri thøc, ch©n lý khoa häc. Nh vËy, ph¬ng ph¸p nµy ®Æt häc sinh vµo vÞ trÝ cña mét nhµ khoa häc, c¸c em cã thÓ tù m×nh t×m tßi, kh¸m ph¸ ra kiÕn thøc bµi häc th«ng qua viÖc ®éc lËp tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm khoa häc - díi sù gióp ®ì cña gi¸o viªn. V× vËy, viÖc tiªn ®o¸n hiÖn tîng vµ thiÕt kÕ ph¬ng ¸n thÝ nghiÖm ®Ó kiÓm tra tiªn ®o¸n ®îc coi träng vµ ®îc lÆp ®i lÆp l¹i trong nhiÒu t×nh huèng. §ã lµ c¸ch ®Ó c¸c em béc lé quan ®iÓm cña m×nh. V× vËy, trong giê häc cÇn t¹o nh÷ng c¬ héi ®Ó c¸c em ®a ra tiªn ®o¸n vµ béc lé c¸c lçi cña m×nh ®Ó söa ch÷a. §ã lµ sù vËn ®éng trÝ tuÖ thêng xuyªn cho phÐp trÎ ®a ra c¸c quan niÖm tõ kinh nghiÖm hµng ngµy. 1.1.3. §Æc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét". * Ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" lµ mét trong nh÷ng con ®êng nh»m tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh. * Lµ ph¬ng ph¸p hoµn toµn míi, cã môc ®Ých lµm t¨ng cêng kh¶ n¨ng ®éc lËp tù kh¸m ph¸, t×m tßi, tù nghiªn cøu trong qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc vµ ®ång thêi n©ng cao kh¶ n¨ng tù häc, ph¬ng ph¸p häc ®óng ®¾n cho häc sinh. * Ph¬ng ph¸p nµy ph¶n ¸nh mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a ho¹t ®éng häc vµ ho¹t ®éng d¹y. ThÓ hiÖn tÝnh ®óng ®¾n cña lý luËn vÒ ®Æc ®iÓm t©m sinh lý cña løa tuæi häc sinh tiÓu häc. * ThÓ hiÖn sù ho¹t ®éng ®éc lËp vµ hîp t¸c trong qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc cña ngêi häc. * Ph¬ng ph¸p nµy gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc hiÖn nay ë trêng tiÓu häc. 1.1.4. ý nghÜa cña ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" Ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" lµ ph¬ng ph¸p cã nhiÒu u ®iÓm, ®ãng vai trß to lín trong viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña häc sinh. Më ra nhiÒu triÓn väng tèt ®Ñp nÕu thùc hiÖn l©u dµi vµ cã hÖ thèng ®èi víi ph¬ng ph¸p nµy. Cô thÓ : a) Ph¸t triÓn tri gi¸c cho häc sinh. §Æc ®iÓm tri gi¸c cña häc sinh tiÓu häc lµ khi tri gi¸c sù vËt, hiÖn tîng thêng chØ chó ý ®Õn c¸c ®Æc tÝnh bªn ngoµi nh : kÝch thíc, h×nh d¸ng, mµu s¾c vµ quan t©m ®Õn c¸c chi tiÕt riªng lÎ, cha ph¸t triÓn kh¶ n¨ng t duy tæng hîp. Khi sö dông ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" häc sinh sÏ quan s¸t sù vËt, hiÖn tîng 8 mét c¸ch tØ mØ chÝnh x¸c h¬n, cïng lóc quan s¸t nhiÒu chi tiÕt vµ b¾t ®Çu xuÊt hiÖn nhu cÇu gi¶i thÝch hiÖn tîng. Qua sù ®éc lËp, quan s¸t häc sinh tù ghi chÐp nh÷ng g× m×nh quan s¸t ®îc. Tr×nh ®é nhËn thøc cña c¸c em ®îc n©ng cao, c¸c em ph¸t huy kh¶ n¨ng t duy s¸ng t¹o trong häc tËp. Mçi thÝ nghiÖm, mçi vÊn ®Ò khoa häc c¸c em suy nghÜ ra nhiÒu ph¬ng ¸n míi, ®ång thêi cã kh¶ n¨ng lµm ra c¸c dông cô thÝ nghiÖm kh¸c ®Ó chøng minh cho mét ch©n lý. b) Ph¸t triÓn trÝ tëng tîng. TrÝ tëng tîng cã vai trß rÊt quan träng cña mçi mét con ngêi. Trong ho¹t ®éng khoa häc, trÝ tëng tîng l¹i cµng quan träng h¬n. §èi víi c¸c nhµ khoa häc trÝ tëng tîng gãp phÇn to lín trong viÖc kh¸m ph¸, s¸ng chÕ ph¬ng tiÖn, dông cô, … phôc vô cho cuéc sèng cña con ngêi. Tëng tîng b¾t nguån tõ hiÖn thùc kh¸ch quan. Trong d¹y häc gi¸o viªn cÇn chó ý ®Õn viÖc ph¸t triÓn trÝ tëng tîng cho häc sinh. D¹y häc theo ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" ®¸p øng ®îc yªu cÇu trªn qua viÖc tËp cho häc sinh tëng tîng dùa trªn sù m« t¶ cña ng«n ng÷, x©y dùng nªn biÓu tîng mµ kh«ng cÇn ph¶i cã sù vËt thËt ®Æt tríc m¾t, n©ng tëng tîng cña häc sinh tõ chç dùa vµo trùc quan cô thÓ lªn tëng tîng dùa vµo ng«n ng÷, th«ng qua ng«n ng÷. Trong qu¸ tr×nh häc sinh thao t¸c víi dông cô thÝ nghiÖm, h×nh ¶nh sù vËt hiÖn tîng ®îc thÓ hiÖn cã tÝnh chÊt ®Çy ®ñ h¬n vµ trän vÑn h¬n. Sù s¾p xÕp c¸c hiÖn tîng kh¸ chÆt chÏ, ®ång thêi c¸c em cã kh¶ n¨ng gät dòa nh÷ng biÓu tîng cò vµ sö dông chóng ®Ó t¹o biÓu tîng míi. TrÝ tëng tîng dùa trªn ng«n ng÷ cña häc sinh ®· ®îc ph¸t triÓn. c) RÌn luyÖn kü n¨ng, kü x¶o thùc hµnh, thãi quen tù t×m tßi vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ khoa häc cho häc sinh : ë bËc häc tiÓu häc, viÖc rÌn luyÖn tèt kü n¨ng, kü x¶o, sö dông khÐo lÐo nh÷ng dông cô thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n lµ mét nhiÖm vô quan träng. §iÒu nµy còng cã nghÜa, ®i ®«i víi viÖc cung cÊp kiÕn thøc, cÇn ph¶i h×nh thµnh cho häc sinh ph¬ng ph¸p häc. Ch¼ng h¹n, viÖc sö dông c¸c dông cô thÝ nghiÖm khÐo lÐo chÝnh x¸c, hiÖu qu¶ lµ ®iÒu kh«ng thÓ thiÓu ®îc trong viÖc häc tËp c¸c m«n khoa häc thùc nghiÖm nh : VËt lý, ho¸ häc, sinh häc … Trong d¹y häc, ®Ó rÌn luyÖn cho häc sinh nh÷ng kü n¨ng nµy, tr¸nh t×nh tr¹ng ®a c¸c em vµo thÕ bÞ ®éng, m¸y mãc cÇn ph¶i ®Ó c¸c em chñ ®éng nhËn thøc thÕ giíi xung quanh. Sù tÝch cùc sÏ lµm cho t duy cña c¸c em ph¸t triÓn nhanh h¬n. Khi häc tËp theo ph¬ng ph¸p nµy, nh÷ng thao t¸c vông vÒ, bì ngì, thiÕu linh ho¹t, cha cã thãi quen ghi c¸c hiÖn tîng, c¸c qu¸ tr×nh lµm thÝ nghiÖm vµo vë cña m×nh sÏ ®îc 9 häc sinh nhanh chãng kh¾c phôc b»ng sù nhiÖt t×nh tham gia c«ng viÖc, thÝch thó s¸ng t¹o vµ ph¸t hiÖn ra c¸c bµi thÝ nghiÖm míi. Häc sinh tiÓu häc tiÕp cËn víi c¸c hiÖn tîng, sù kiÖn khoa häc qua sù biÕn ®æi c¸c ®Æc tÝnh bªn ngoµi cña sù vËt, hiÖn tîng vµ ngay c¶ c¸c ho¹t ®éng h»ng ngµy cña c¸c em nh : khi häc, khi ¨n, khi vui ch¬i gi¶i trÝ, …. V× vËy, c¸c em tiÕp thu c¸c hiÖn tîng khoa häc theo c¸ch nh×n ®¬n gi¶n vµ gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng ®ã b»ng ng«n ng÷ ®êi thêng. Ch¼ng h¹n, khi c¸c em quan s¸t, nghiªn cøu mét sù vËt hay mét hiÖn tîng, nÕu ph¸t hiÖn ra mét ®iÒu míi l¹ th× c¸c em sÏ xuÊt hiÖn nhu cÇu gi¶i thÝch hiÖn tîng. §Ó gi¶i thÝch ®îc hiÖn tîng ®ã cho ngêi kh¸c nghe, buéc c¸c em ph¶i sö dông ng«n ng÷ ®Ó biÓu ®¹t, c¸c em ph¶i viÕt, ph¶i cã sù lËp luËn thuyÕt phôc b»ng ng«n ng÷ khoa häc, §ång thêi ph¶i biÕt trao ®æi vµ l¾ng nghe ý kiÕn cña ngêi kh¸c vµ biÕt b¶o vÖ ý kiÕn cña m×nh tríc tËp thÓ, .… VÝ dô : Quan s¸t c¸c h¹t võng trªn mÆt trèng lóc gâ trèng, cã em nãi b»ng ng«n ng÷ rÊt ®êi thêng : "H¹t võng nh¶y lªn, nh¶y xuèng", em kh¸c l¹i nãi "H¹t võng rung rinh" … Khi gi¶i thÝch vÒ søc c¶n kh«ng khÝ lªn c¸c vËt r¬i nh dï, tê giÊy máng, häc sinh ®· nãi : "Kh«ng khÝ ®Ëp vµo dï kh«ng chui ra ®îc nªn c¶n kh«ng cho dï r¬i", "v¶i cã nhiÒu lç thñng th× kh«ng khÝ chui ra lµm dï r¬i nhanh h¬n". §ã lµ c¸ch mµ c¸c em nãi vÒ c¸c hiÖn tîng vËt lý b»ng ng«n ng÷ mµ c¸c em ®· cã vµ hiÓu râ. C¸c em còng ®· sö dông c¸c thuËt ng÷, c¸c kh¸i niÖm khoa häc ®· ®îc nghe, ®îc nãi ®Õn ®Ó diÔn t¶ c¸c hiÖn tîng khoa häc theo c¸ch mµ c¸c em cho lµ ®óng, c¸c em dïng kh¸i niÖm "nöa vßng trßn" ®Ó m« t¶ h×nh b¸n cÇu lµ h×nh d¸ng cña chiÕc dï khi ®ang r¬i, cßn khi lµm thÝ nghiÖm víi c¸i chai bÞt c¾t ®¸y, trªn miÖng chai lång mét qu¶ bãng bay cha b¬m h¬i, khi chai ®îc nhÊn tõ tõ vµo b×nh, níc lµm ra lùc c¶n, lµm cho qu¶ bãng ph×nh to lªn". Häc tËp theo ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét", häc sinh lµ ngêi chñ ®éng ®Ò xuÊt c¸c ph¬ng ¸n, t×m c¸ch gi¶i quyÕt c¸c ph¬ng ¸n vµ gi¶i thÝch kÕt qu¶ ®· thu ®îc. §iÒu nµy cã nghÜa lµ, häc sinh ph¶i tù t×m c¸ch tr×nh bµy ý tëng, ph¬ng ¸n tiÕn hµnh thËt râ rµng, cô thÓ ®Ó thuyÕt phôc ngêi nghe. Tríc nhiÖm vô ®ã häc sinh ph¶i vËn dông ng«n ng÷ vµ kh¶ n¨ng sö dông s¾p xÕp tõ ng÷ ®Ó diÔn ®¹t. Nh÷ng lóc "bÝ", c¸c em biÕt nhê sù gióp ®ì cña b¹n bÌ, thÇy c« gi¸o. Tríc khi nhê gióp ®ì vÒ mét kh¸i niÖm hay mét hiÖn tîng nµo ®ã mµ c¸c em kh«ng ®ñ vèn tõ ®Ó diÔn ®¹t, c¸c em ®· hiÓu rÊt kü vÒ sù vËt, hiÖn tîng ®ã. V× vËy, khi 10 tiÕp nhËn thuËt ng÷, do ngêi kh¸c truyÒn ®¹t l¹i, c¸c em ®· cã s½n h×nh ¶nh vÒ sù vËt, hiÖn tîng nªn nhanh chãng x©y dùng mèi quan hÖ s©u s¾c gi÷a thuËt ng÷ khoa häc vµ néi hµm cña nã. Th«ng qua nh÷ng ho¹t ®éng do m×nh tiÕn hµnh, c¸c em nhËn ra tríc ®©y nhiÒu kh¸i niÖm cßn hiÓu l¬ m¬ hay thËm chÝ hiÓu sai. VÝ dô vÒ sù r¬i trong kh«ng khÝ, c¸c em cho r»ng "VËt cã dï th× søc r¬i nhÑ, vËt kh«ng cã dï th× søc giã ®Èy xuèng nªn vËt r¬i nhanh h¬n". Sau khi ®· lµm thÝ nghiÖm chÕ t¹o dï, råi tù quan s¸t khi th¶, c¸c em nhËn thÊy dï phång lªn, hay víi tê giÊy máng ®îc th¶ th× mÆt giÊy cong lªn c¸c em ®· ph¸t biÓu l¹i "kh«ng khÝ lµm phång c¸i dï, tê giÊy c¶n kh«ng cho r¬i nhanh". Nh vËy : Qua ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" ng«n ng÷ cña häc sinh ®îc ph¸t triÓn nhanh. Cô thÓ : Trong qu¸ tr×nh häc tËp b»ng ph¬ng ph¸p nµy ®· khuyÕn khÝch häc sinh trao ®æi vÒ ng«n ng÷ nãi vÒ nh÷ng quan s¸t, nh÷ng gi¶ thuyÕt, nh÷ng thÝ nghiÖm vµ nh÷ng gi¶i thÝch. Mét sè trÎ khã kh¨n vÒ ng«n ng÷ trong mét sè lÜnh vùc nµo ®ã ®· ph¸t biÓu ý kiÕn mét c¸ch tù gi¸c h¬n. C¸c thao t¸c trong ho¹t ®éng khoa häc b¾t buéc chóng ph¶i lµm viÖc tËp thÓ mµ ph¶i ®èi mÆt víi c¸c hiÖn tîng tù nhiªn. ViÖc häc tËp theo ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" cßn h×nh thµnh cho trÎ tÝnh ®éc lËp, biÕt phª ph¸n tríc nh÷ng quan ®iÓm phi khoa häc. TrÎ häc c¸ch b¶o vÖ quan ®iÓm cña m×nh, biÕt l¾ng nghe ngêi kh¸c, biÕt thõa nhËn trªn c¬ së cña lý lÏ, biÕt lµm viÖc cho môc ®Ých chung trong mét khu«n khæ nhÊt ®Þnh. Trong qu¸ tr×nh häc tËp ph¬ng ph¸p nµy, häc sinh cã mét quyÓn vë thùc hµnh, lèi viÕt, c¸ch tr×nh bµy cña häc sinh râ rµng h¬n, chÝnh x¸c h¬n khi ta sö dông ph¬ng ph¸p nµy. Nh×n vµo quyÒn vë thùc hµnh ta sÏ thÊy râ sù tiÕn bé cña häc sinh trong c¸ch viÕt nh thÕ nµo. Ban ®Çu cã mét sè em cha biÕt c¸ch ghi chÐp nh÷ng g× m×nh thÊy, quan s¸t ®îc. Sau ®ã, khi ®îc häc vµi ba buæi c¸c em ®· biÕt c¸ch ghi, lËp luËn rÊt cã khoa häc. d) ViÖc gi¶ng d¹y khoa häc b»ng ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" sÏ h×nh thµnh cho häc sinh ph¬ng ph¸p häc tËp tÝch cùc. Nh chóng ta ®· biÕt, t×nh tr¹ng viÖc gi¶ng d¹y hiÖn nay ë nhµ trêng tiÓu häc, ngêi ta chØ chê ®îi, chó ý ®Õn viÖc nhåi nhÐt kiÕn thøc cho häc sinh. Nh÷ng kiÕn thøc bïng næ trong thÕ kû XX ph¶i ®îc nhåi nhÐt trong suèt ngÇn Êy n¨m häc. Ch¼ng h¹n, chóng t«i chØ ®¬n cö trong viÖc cñng cè bµi häc cho häc sinh, nh÷ng c©u hái cñng cè thêng lµ nh÷ng c©u hái nh¾c l¹i kiÕn thøc, 11 kiÓm tra kiÕn thøc, Ýt khi ngêi ta chó ý ®Õn viÖc hái c¸c c©u hái nh: Lµm thÕ nµo ®Ó em biÕt ®îc ®iÒu ®ã ? Lµm c¸ch nµo ®Ó em biÕt ®îc ®iÒu ®ã ? Khi häc bµi vÒ "Níc" gi¸o viªn cñng cè bµi chØ hái níc s«i ë nhiÖt ®é bao nhiªu. Nhng gi¸o viªn rÊt Ýt khi hái lµm thÕ nµo ®Ó em biÕt ®îc níc s«i ë 1000C. HoÆc khi häc bµi kh«ng khÝ cÇn cho sù ch¸y, cñng cè bµi gi¸o viªn chØ hái kh«ng khÝ cã vai trß nh thÕ nµo ®èi víi sù ch¸y, nhng gi¸o viªn Ýt khi hái lµm thÕ nµo mµ em kh¼ng ®Þnh ®îc "Kh«ng khÝ cÇn cho sù ch¸y". Råi bao nhiªu kiÕn thøc kh¸c buéc häc sinh ph¶i c«ng nhËn, kh«ng hiÓu râ ®îc b¶n chÊt hoÆc kh«ng gi¶i thÝch ®îc : R»ng c©y nÕn cÇn ®Õn níc, r»ng vËt chÊt cã thÓ chuyÓn tõ d¹ng r¾n sang d¹ng láng, tõ thÓ láng sang thÓ khÝ; r»ng c¸ voi lµ loµi cã vó, r»ng tr¸i ®Êt trßn vµ quay quanh MÆt trêi,… Nh vËy, chØ chó träng ®Õn viÖc truyÒn thô kiÕn thøc mµ quªn ®i mét yÕu tè hÕt søc quan träng ®ã lµ : BËc häc tiÓu häc lµ bËc häc ph¬ng ph¸p, trong qu¸ tr×nh d¹y häc ph¶i h×nh thµnh cho häc sinh mét ph¬ng ph¸p häc lµ ®iÒu quan träng. Ph¶i x¸c ®Þnh r»ng "Mét c¸i ®Çu kh«n ngoan cßn h¬n lµ mét c¸i ®Çu nhåi nhÐt cho ®Çy". ViÖc "häc giái" cßn h¬n lµ "giái häc". Sö dông ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" sÏ kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng trªn. Ph¬ng ph¸p nµy sÏ gióp häc sinh c¸ch häc, kh¶ n¨ng tù häc, tù nghiªn cøu ®Ó thu thËp th«ng tin trong mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, cã kh¶ n¨ng øng xö mäi t×nh huèng, ®éc lËp suy nghÜ, gi¶i thÝch hiÖn tîng ë mäi gãc c¹nh mµ kh«ng cÇn sù ®ì ®Çu cña ngêi kh¸c, nghÜa lµ c¸c em kh¸m ph¸ thÕ giíi xung quanh ë mäi lóc, mäi n¬i. Khi tr×nh bµy mét vÊn ®Ò nµo ®ã sÏ cã sù lËp luËn râ rµng, chÆt chÏ, … Cã nh vËy míi t¹o ®îc nÒn s ph¹m lµnh m¹nh. e) Ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" sÏ h×nh thµnh cho häc sinh thÕ giíi quan khoa häc ®óng ®¾n. Khi häc tËp theo ph¬ng ph¸p, nµy häc sinh cã ®îc vèn tri thøc khoa häc phong phó vµ ®a d¹ng, gióp häc sinh gi¶i thÝch ®îc c¸c hiÖn tîng tù nhiªn, cã c¸i nh×n ®óng ®¾n vÒ hiÖn tîng tù nhiªn. NghÜa lµ nh×n thÕ giíi tù nhiªn mét c¸ch duy vËt biÖn chøng. Ngoµi ra, viÖc häc tËp theo ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" sÏ rÌn luyÖn cho häc sinh ®øc tÝnh tèt ®Ñp: cÇn cï, chÞu khã, lßng kiªn nhÉn, tÝnh cÈn thËn. Nh vËy, qua ph©n tÝch trªn, chóng ta thÊy ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" cã nhiÒu u ®iÓm ®èi víi viÖc d¹y ph©n m«n Khoa häc cho trÎ. Khi ë vai trß ngêi chñ ®éng thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn c«ng viÖc, häc sinh cã ®iÒu kiÖn n©ng cao tri gi¸c, häc ®îc c¸ch quan s¸t sù vËt hiÖn tîng mét c¸ch hoµn thiÖn, ph¸t triÓn trÝ 12 tëng tîng, lèi t duy s¸ng t¹o, h×nh thµnh c¸c kü n¨ng, kü x¶o, hoµn thiÖn ng«n ng÷ còng nh cã c¸ch nh×n ®óng ®¾n vÒ thÕ giíi quan khoa häc, kh¶ n¨ng lËp luËn vµ tr×nh bµy ý tëng, suy nghÜ cña m×nh,... 1.1.5. C¸c nguyªn t¾c cña ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" 1. Häc sinh quan s¸t mét vËt hoÆc mét hiÖn tîng cña thÕ giíi thùc t¹i, ph¶i gÇn gòi, cã thÓ c¶m nhËn ®îc vµ tiÕn hµnh thùc nghiÖm vÒ chóng. 2. Trong qu¸ tr×nh häc tËp, ph¶i ®Ó cho häc sinh ®éc lËp suy nghÜ, trao ®æi, t×m tßi ®Ó x©y dùng kiÕn thøc cho m×nh, lµ mét ho¹t ®éng chØ dùa trªn s¸ch vë lµ kh«ng ®ñ. 3. C¸c ho¹t ®éng cña gi¸o viªn ®Ò ra cho häc sinh ®îc tæ chøc theo c¸c giê häc nh»m ®a ®Õn mét sù tiÕn bé trong häc tËp, c¸c ho¹t ®éng nµy g¾n víi ch¬ng tr×nh vµ ngµnh phÇn lín lµ quyÒn tù chñ cña häc sinh. 4. Dµnh thêi gian thÝch hîp cho viÖc nghiªn cøu mét vÊn ®Ò khoa häc, ph¶i ®¶m b¶o tÝnh liªn tôc cña c¸c ho¹t ®éng vµ nh÷ng ph¬ng ph¸p s ph¹m trong toµn bé ho¹t ®éng cña nhµ trêng. 5. Mçi häc sinh cã mét quyÓn vë thÝ nghiÖm vµ hä tr×nh bµy trong ®ã b»ng ng«n ng÷ riªng cña m×nh. 6. Môc ®Ých hµng ®Çu, ®ã lµ lµm cho häc sinh tiÕp cËn dÇn dÇn víi c¸c kh¸i niÖm khoa häc vµ kü thuËt, kÌm theo mét sù v÷ng vµng trong diÔn ®¹t nãi vµ viÕt, h×nh thµnh c¸ch häc. 7. Gia ®×nh, khu phè, phêng x· ñng hé c¸c ho¹t ®éng nµy cña nhµ trêng. 8. C¸c nhµ khoa häc (ë c¸c trêng ®¹i häc, viÖn nghiªn cøu) tham gia c¸c c«ng viÖc ë líp häc b»ng kh¶ n¨ng cña m×nh. 9. Cã viÖn ®µo t¹o gi¸o viªn, gióp gi¸o viªn vÒ kinh nghiÖm s ph¹m ®Ó d¹y häc. 10. Gi¸o viªn cã thÓ trao ®æi, häc hái vÒ c¸c ®Ò tµi khoa häc, vÊn ®Ò khoa häc nh÷ng c©u tr¶ lêi cho c¸c c©u hái, víi c¸c ®ång nghiÖp, c¸c gi¶ng viªn vµ c¸c nhµ khoa häc. 1.1.6. Vai trß cña gi¸o viªn vµ häc sinh trong viÖc sö dông ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét". a. Vai trß cña gi¸o viªn Ngêi gi¸o viªn ë ®©y kh«ng ph¶i lµ truyÒn thô nh÷ng kiÕn thøc díi d¹ng thuyÕt tr×nh, tr×nh bµy mµ lµ gióp häc sinh x©y dùng kiÕn thøc b»ng c¸ch cïng hµnh ®éng víi hä. 13 V× vËy, gi¸o viªn cã vai trß lµ ngêi híng dÉn, l·nh ®¹o, tæ chøc cho häc sinh ho¹t ®éng, lµm viÖc ®Ó chiÕm lÜnh tri thøc khoa häc. Gi¸o viªn ph¶i ®a ra nh÷ng t×nh huèng, c¸c ho¹t ®éng, quyÕt ®Þnh hµnh ®éng ®i liÒn víi nh÷ng chÈn ®o¸n vÒ sù tiÕn bé cña häc sinh, thu hÑp nh÷ng c¸i cã thÓ vµ chØ ra c¸c th«ng tin nÕu thÊy cÇn thiÕt. Lµm cho häc sinh häc tËp mét c¸ch tÝch cùc trong giê häc,… Gi¸o viªn lµ ngêi trung gian gi÷a khoa häc vµ häc sinh, lµ ngêi ®µm ph¸n víi häc sinh nh÷ng thay ®æi nhËn thøc liªn quan ®Õn nh÷ng c©u hái ®îc xö lý, víi c¸c thiÕt bÞ thùc nghiÖm thÝch ®¸ng, víi m« h×nh gi¶i thÝch hîp lý, ph¶i ®¶m b¶o sù ®ãn tríc vµ gi¶i quyÕt c¸c xung ®ét nhËn thøc hµnh ®éng víi mçi c¸ nh©n häc sinh còng nh víi mçi nhãm häc sinh vµ c¶ líp. Khi lµm viÖc víi häc sinh, gi¸o viªn cã thÓ ®Æt c©u hái, gîi ý nhng kh«ng ®îc phÐp ¸p ®Æt häc sinh lµm theo, hiÓu theo ý chñ quan cña m×nh, c©u hái ph¶i lµ c©u hái më. Tuy nhiªn, thÕ giíi tù nhiªn mu«n h×nh mu«n vÎ, sù tß mß ham hiÓu biÕt cña häc sinh, nh÷ng th¾c m¾c, chóng sÏ ®Æt ra cho gi¸o viªn nh÷ng c©u hái bÊt ngê, khã gi¶i thÝch næi, th× ë mét møc ®é nµo ®ã kh«ng ph¶i yªu cÇu gi¸o viªn ph¶i biÕt tÊt c¶. Hä cã thÓ nãi "T«i kh«ng biÕt, chóng ta h·y quan s¸t vµ còng thö t×m xem". b. Vai trß cña häc sinh. Ph¬ng ph¸p d¹y häc nµy ®Æt häc sinh vµo vÞ trÝ cña nhµ nghiªn cøu, tÝch cùc, chñ ®éng, tù kh¸m ph¸, ph¸t hiÖn ra tri thøc, ch©n lý khoa häc. Häc sinh sÏ häc c¸ch tr¶ lêi vµ tæ chøc hµnh ®éng cña hä ®Ó cã thÓ ®a ra c©u tr¶ lêi thÝch ®¸ng. C«ng viÖc nµy ®ßi hái häc sinh ph¶i mµy mß viÖc nghiªn cøu th«ng tin. Nghiªn cøu nh÷ng ph¬ng tiÖn cã s½n ®Ó tr¶ lêi, chÝnh nã ®· ®Ò cËp ®Õn viÖc tËp lµm khoa häc. Tríc mét vÊn ®Ò khoa häc ®îc nªu ra, díi sù gîi ý tuú theo møc ®é cña gi¸o viªn, häc sinh sÏ chia nhãm, ®Ò xuÊt quan ®iÓm riªng trong nhãm, th¶o luËn, ®a ra quan ®iÓm, ph¬ng ¸n thÝ nghiÖm nh»m lý gi¶i tiªn ®o¸n cña m×nh. Mçi häc sinh, mçi nhãm cã mét quyÓn vë ®Ó tù ph¸c ho¹, thiÕt kÕ thÝ nghiÖm cña m×nh vµ tù rót ra kÕt luËn, cã thÓ diÔn ®¹t b»ng nh÷ng s¬ ®å, h×nh vÏ hay lêi v¨n diÔn gi¶i. QuyÓn vë nµy sÏ ®îc häc sinh lu l¹i vµ häc sinh sÏ tù ®iÒu chØnh quan ®iÓm, ph¬ng ¸n thùc hiÖn khi t×m ®îc c©u tr¶ lêi cã lý h¬n. ThiÕt bÞ ®Ó lµm thÝ nghiÖm còng cã thÓ do häc sinh tù lùa chän theo ý ®å cña riªng m×nh, cña nhãm. Cã thÓ chän mét vµi thø trong sè ®å dïng thÝ nghiÖm cã s½n trong phßng thÝ nghiÖm, hoÆc va li ®å dïng thÝ nghiÖm nhng häc sinh còng cã thÓ tù su tÇm, tù t¹o thiÕt bÞ thÝ nghiÖm tõ c¸c nguyªn vËt liÖu cã s½n trong ®êi 14 sèng. Víi c¸ch nµy, kh«ng nhÊt thiÕt häc sinh chØ cã mét ph¬ng ¸n thèng nhÊt mµ cã thÓ b»ng ph¬ng ¸n ®Ó t×m ra kÕt luËn. Nh vËy, viÖc häc tËp theo ph¬ng ph¸p nµy ®· ph¸t huy tèi ®a sù ho¹t ®éng ®éc lËp nhËn thøc cña häc sinh tiÓu häc. 1.1.7. ViÖc sö dông ®å dïng d¹y häc ë ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét". D¹y häc theo ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" kh«ng ®ßi hái ph¶i sö dông ®Õn nh÷ng ®å dïng thÝ nghiÖm phøc t¹p, hiÖn ®¹i, ®¾t tiÒn mµ ®å dïng ë ®©y kh«ng qu¸ tèn kÐm, ®a sè lµ c¸c vËt dông rÎ tiÒn, dÔ kiÕm, dÔ sö dông : vµi lo¹i hoa cña c©y cam, c©y bëi, c©y hång … vµ mét con dao máng, c¸c em cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc c¸c c¬ quan sinh s¶n vµ sù thô phÊn cña c©y nh thÕ nµo; mét ngän nÕn, mét cèc thuû tinh vµ mét chËu níc c¸c em x¸c ®Þnh ®îc c¸c thµnh phÇn cña kh«ng khÝ; mét miÕng ®Êt trång, mét èng b¬, mét tÊm thuû tinh, mét ngän löa c¸c em cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc c¸c thµnh phÇn cña ®Êt; mét song níc, mét bÕp löa c¸c em cã thÓ h×nh dung vßng tuÇn hoµn cña níc trong thiªn nhiªn; mét loµi c©y nµo ®ã ®îc ®Æt trong phßng kÝn cã lç ®Ó ¸nh s¸ng lät vµo, quan s¸t c¸c em cã thÓ thÊy ®îc tÝnh híng d¬ng cña thùc vËt, råi que diªm, h¹t võng, con chuét, tÊm ni l«ng, con Õch … MiÔn lµ gi¸o viªn biÕt tËn dông vµ huy ®éng mäi ngêi cïng lµm, cïng kiÕm. §Æc biÖt lµ huy ®éng häc sinh t×m kiÕm, tù lµm ®å dïng thÝ nghiÖm. Chóng ta cã thÓ thÊy : Mét c¸i chuång cña mét gia ®×nh nµo ®ã bá ®i cã thÓ dïng ®Ó nu«i chuét nh¾t, chuét hang, chuét b¹ch hay chim. Mét bÓ kÝnh trong Êy ngêi ta lãt mét líp sái nhá råi mét líp ®Êt, ®ãng l¹i b»ng mét tÊm v¸n, mét tÊm kÖ cò, cã thÓ trë thµnh n¬i ®Ó nu«i s©u bä, giun ®Êt, èc sªn mµ häc sinh t×m thÊy ë gãc s©n trêng, s©n vËn ®éng, trªn ®êng ®i ®Õn trêng hay mét buæi ®i ch¬i.… Ta còng cã thÓ cho c¸c em nu«i s©u trong nh÷ng ®¸y chai b»ng nhùa bÞt b»ng mét miÕng v¶i hay chÊt dÎo. C¸c em sÏ thó vÞ t¹o ra m«i trêng thiªn nhiªn cho nh÷ng con vËt mµ m×nh nu«i vµ t×m c¸ch cho chóng ¨n mét c¸ch ®óng ®¾n. Nh÷ng dông cô thÝ nghiÖm dÔ kiÕm, dÔ lµm ®ång nghÜa víi viÖc tiÕn hµnh thao t¸c thÝ nghiÖm còng hÕt søc ®¬n gi¶n kh«ng cÇn ph¶i cã sù hiÓu biÕt kü thuËt g× ®Æc biÖt. ViÖc ch¨n nu«i cho phÐp tr¶ lêi rÊt nhiÒu c©u hái. Con vËt di chuyÓn nh thÕ nµo? Lµm sao nã nh¶y ®îc? Ch©n nã gËp l¹i nh thÕ nµo? C¸c em cã thÓ so s¸nh c¸ch ®i l¹i víi chÝnh b¶n th©n m×nh cã chç nµo gièng nhau. Con vËt ¨n nh thÕ nµo? Bé r¨ng cña nã gièng víi bé r¨ng cña c¸c con vËt kh¸c kh«ng? 15 Nã cã thÓ thùc hiÖn mét sè thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n mæ ®ïi cña mét con Õch cã thÓ cho nã thÊy c¸c b¾p thÞt, c¸c g©n, vai trß cña c¸c d©y ch»ng. M« h×nh cña c¸nh tay vµ c¼ng ch©n, cã thÓ gióp nã thÊy vai trß ®èi kh¸ng cña b¾p thÞt vµ chØ râ nh÷ng ®iÓm míi chÝnh x¸c cña g©n vµ d©y ch»ng. Trong c¸c bÓ kÝnh vµ chuång thó, trÎ cã thÓ quan s¸t ®îc sù ®Î trøng, sinh con vµ c¸c hµnh vi kh¸c cña con vËt (¨n måi, ch¹y trèn, ch¨n sãc con,…). C¸c em cã thÓ thö nghiÖm nhu cÇu cña c©y b»ng c¸ch lµm thay ®æi c¸c th«ng sè: ®Êt, níc, ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é, kh«ng khÝ, b»ng c¸ch so s¸nh vµ ph©n tÝch kÕt qu¶ thùc nghiÖm. C¸c em sÏ ph¸t hiÖn ra r»ng: chØ cÇn thay ®æi mçi lÇn mét th«ng sè lµ cã thÓ kÕt luËn kh¸c nhau. Vµ trong qu¸ tr×nh Êy, häc sinh sÏ ®Æt ra c¸c c©u hái th¾c m¾c. T¹i sao vÉn cã nh÷ng lo¹i c©y sèng b¸m trªn c©y kh¸c mµ kh«ng cÇn ®Õn yÕu tè ®Êt? T¹i sao sù n¶y mÇm kh«ng chØ xÈy ra trong ®Êt mµ cßn c¶ trªn chÊt nhùa, tõ giÊy? Nh vËy trong h¹t cã g×? C©y trång cã ¨n ®Êt kh«ng? T¹i sao l¹i ph¶i bãn ph©n cho c©y? ë ®©y chØ cÇn vµi thao t¸c lµ ta cã thÓ chøng minh hiÖn tîng híng ®Êt b»ng c¸ch cho h¹t nÈy mÇm ë nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhau. Quan s¸t mét ®¸m l¸ môc trong rõng, cho phÐp trÎ ph¸t hiÖn sù ph©n huû vµ biÕt chu tr×nh biÕn ®æi cña c¸c chÊt. Trong qu¸ tr×nh thùc nghiÖm, thÇy gi¸o kh«ng ®Þnh híng c¸c gi¶ thuyÕt mµ ®Ó cho c¸c em tù nghÜ ra c¸c gi¶ thuyÕt, c¸c thÝ nghiÖm lµm sao ®Ó c¸c em tù thùc hiÖn ®îc c¸i mµ m×nh ®i t×m. Sau ®Êy, b»ng cuéc tranh luËn ®Çy lý lÏ, c¸c em ®i ®Õn kÕt luËn chÆt chÏ h¬n, thuyÕt phôc h¬n,… 1.2. §Æc ®iÓm cña ph©n m«n Khoa häc vµ viÖc sö dông ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" trong d¹y häc m«n häc nµy. Tõ n¨m häc 1995 - 1996, m«n Tù nhiªn - X· héi nãi chung vµ ph©n m«n Khoa häc nãi riªng ®îc ®a vµo d¹y ®¹i trµ ë c¸c trêng tiÓu häc trong toµn quèc. §©y lµ ph©n m«n cã vÞ trÝ quan träng ë bËc tiÓu häc. Môc tiªu cña ph©n m«n lµ cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n, ban ®Çu vÒ thÕ giíi tù nhiªn, gÇn gòi víi ®êi sèng h»ng ngµy cña c¸c em. Bao gåm c¸c lÜnh vùc: VËt lý, ho¸ häc, sinh häc, …Mét sè øng dông thùc tÕ nh»m gióp häc sinh tiÕp cËn víi c¸c m«n khoa häc t¬ng øng víi c¸c líp trªn vµ cã vèn kiÕn thøc ®Ó vµo ®êi. Trªn c¬ së cung cÊp hÖ thèng nh÷ng kiÕn thøc vÒ khoa häc tù nhiªn, sÏ h×nh thµnh cho c¸c em ph¬ng ph¸p häc tËp c¸c m«n khoa häc thùc nghiÖm, kh¸m ph¸ nh÷ng dÊu hiÖu cña sù vËt, hiÖn tîng trong thÕ giíi tù nhiªn, h×nh thµnh cho c¸c em kü n¨ng quan s¸t, trÝ tëng tîng, lµm thÝ nghiÖm, thùc hµnh kü n¨ng ph¸n ®o¸n rót ra nh÷ng kÕt luËn khoa häc. Qua ®ã, gi¸o dôc cho c¸c em t×nh yªu thiªn nhiªn, 16 ®Êt níc vµ con ngêi. Kh¬i dËy ë häc sinh lßng say mª, ham hiÓu biÕt khoa häc, bíc ®Çu h×nh thµnh cho c¸c em thÕ giíi quan khoa häc. BiÕt vËn dông nh÷ng kiÕn thøc khoa häc vµo cuéc sèng hµng ngµy, gióp häc sinh nhËn thøc ®îc r»ng m×nh còng chÝnh lµ mét thùc thÓ, mét bé phËn cña thÕ giíi tù nhiªn vµ ý thøc ®îc víi chÝnh b¶n th©n m×nh. Môc tiªu cña ph©n m«n Khoa häc nh vËy lµ phï hîp víi thùc tiÔn d¹y häc ë bËc tiÓu häc, ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña x· héi hiÖn ®¹i ngµy nay. §ång thêi còng gãp phÇn ®¸p øng môc tiªu ®µo t¹o kÐp cña gi¸o dôc tiÓu häc (võa cã thÓ häc lªn líp trªn, võa cã thÓ ra ®êi hoµ m×nh vµo ®êi sèng céng ®ång x· héi). §Ó ®¸p øng môc tiªu trªn, néi dung kiÕn thøc khoa häc ®îc ®a vµo gi¶ng d¹y trong nhµ trêng tiÓu häc thuéc vÒ c¸c lÜnh vùc chñ yÕu nh vËt lý, ho¸ häc, sinh häc, … Tuy néi dung kiÕn thøc ® îc ®a vµo ch¬ng tr×nh rÊt c¬ b¶n, ban ®Çu, nhng ch¬ng tr×nh khoa häc ®· ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸c cÊp häc kh¸c còng ®· ®Æt ra nh : nghiªn cøu vÒ chÊt, nghiªn cøu vÒ nh÷ng qu¸ tr×nh mµ trong ®ã nh÷ng tr¹ng th¸i cña chÊt bÞ biÕn ®æi (tÝnh chÊt lý häc, nghiªn cøu vÒ nh÷ng qu¸ tr×nh mµ trong ®ã cã sù biÕn ®æi tõ chÊt nµy sang chÊt kh¸c). MÆc dï ®¬n gi¶n, nhng kiÕn thøc khoa häc vÉn lµ nh÷ng kiÕn thøc ®îc lùa chän thuéc c¸c khoa häc kh¸c nhau trong cïng mét ngµnh khoa häc nh : c¬ häc, ©m häc, nhiÖt häc, ®iÖn häc, quang häc, … thuéc ngµnh khoa häc vËt lý; ngµnh khoa häc ho¸ häc nh c¶ ho¸ h÷u c¬ vµ ho¸ v« c¬. Do ®Æc ®iÓm nhËn thøc cña häc sinh, kiÕn thøc khoa häc chØ dõng l¹i ë møc ®é vÜ m« mµ cha ®i s©u vµo cÊu tróc vi m« cña c¸c chÊt, c¸c mèi quan hÖ cã tÝnh quy luËt cña sù vËt hiÖn tîng trong tù nhiªn, chØ nghiªn cøu vÒ mÆt ®Þnh tÝnh mµ cha ®i s©u vÒ mÆt ®Þnh lîng. Träng t©m kiÕn thøc ®îc tËp trung chñ yÕu vµo nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu sau : CÊu t¹o chÊt, tÝnh chÊt lý häc cña c¸c vËt thÓ; tÝnh chÊt ho¸ häc cña c¸c chÊt. Mét sè chÊt c¬ b¶n gÇn gòi víi häc sinh nh : Than má, dÇu má, kim lo¹i hîp kim, sµnh sø, thuû tinh, v«i, xi m¨ng; vÒ thÕ giíi h÷u sinh nh : ®éng thùc vËt vµ con ngêi; ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè v« sinh ®èi víi sù sinh s¶n vµ ph¸t triÓn ë ®éng thùc vËt. Qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña con ngêi víi m«i trêng bªn ngoµi; sù sinh s¶n vµ ph¸t triÓn cña con ngêi; mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a con ngêi vµ m«i trêng. Tõ nh÷ng ph©n tÝch ®Æc ®iÓm trªn, chóng t«i nhËn thÊy, ®©y lµ mét ph©n m«n mµ gi¸o viªn cã c¬ héi ®Ó ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc, ®a ph¬ng ph¸p d¹y häc míi, tÝch cùc vµo gi¶ng d¹y, ®Æc biÖt lµ ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét". ViÖc vËn dông ph¬ng ph¸p nµy vµo qu¸ tr×nh d¹y häc ph©n m«n Khoa häc ë 17 nhµ trêng tiÓu häc ViÖt Nam lµ hoµn toµn hîp lý, lµ mét trong nh÷ng ph¬ng híng ®æi míi phï hîp. Híng ®æi míi nµy kh«ng nh÷ng ph¸t huy ®îc vèn sèng, vèn kinh nghiÖm, ph¸t triÓn c¸ tÝnh, trÝ th«ng minh, ãc phª ph¸n, t¹o nªn mèi quan hÖ víi thÕ giíi mµ cßn phï hîp víi xu híng ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc vµ yªu cÇu ®µo t¹o con ngêi trong giai ®o¹n hiÖn nay. Khi sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc nµy sÏ kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng gi¸o viªn truyÒn thô kiÕn thøc mét chiÒu, theo lèi ¸p ®Æt, b¾t buéc häc sinh ph¶i nhí, ph¶i thuéc; sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc nµy gi¸o viªn trë thµnh ngêi tæ chøc, l·nh ®¹o, ®Þnh híng, t¹o ®iÒu kiÖn tèt ta cho c¸c em tiÕp cËn víi ®èi tîng häc tËp, ®îc tham gia, trao ®æi, bµn b¹c, söa ch÷a ®Ó rót ra tri thøc; häc sinh ®ãng vai trß lµ mét chñ thÓ nhËn thøc, c¸c em tiÕp nhËn nhiÖm vô häc tËp th«ng qua viÖc tÝch cùc ho¹t ®éng. Tãm l¹i : Sö dông ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" vµo d¹y häc ph©n m«n Khoa häc thùc chÊt lµ gi¸o viªn chuyÓn néi dung kiÕn thøc khoa häc thµnh nhiÖm vô häc tËp cho häc sinh, tæ chøc cho c¸c em v¹ch kÕ ho¹ch, tù t×m tßi kh¸m ph¸ huy ®éng vèn kiÕn thøc cña b¶n th©n, cña tËp thÓ ®Ó t×m kiÕm tri thøc b»ng chÝnh viÖc ®éc lËp tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm, thùc hµnh khoa häc, qua ®ã ®Ó rót ra nh÷ng kiÕn thøc cña bµi häc. 1.3. §Æc ®iÓm t©m sinh lý cña häc sinh tiÓu häc. §Æc ®iÓm t©m sinh lý cña häc sinh tiÓu häc cã nhiÒu ®Æc ®iÓm. Nhng ë ®©y chóng t«i chØ ph©n tÝch mét sè ®Æc ®iÓm mµ ®Ò tµi chóng t«i quan t©m. * §Æc ®iÓm vÒ tri gi¸c : Tri gi¸c cña häc sinh tiÓu häc cã ®Æc ®iÓm lµ t¬i s¸ng, s¾c bÐn, "tß mß, ham hiÓu biÕt vµ cã tÝnh chÊt trùc quan" [2], [15] vµ trong ho¹t ®éng cña hÖ thÇn kinh cÊp cao, hÖ thèng tÝn hiÖu thø nhÊt chiÕm u thÕ. Tri gi¸c cña häc sinh trong nh÷ng n¨m ®Çu cña bËc tiÓu häc thêng g¾n víi hµnh ®éng, víi ho¹t ®éng thùc tiÔn . Tri gi¸c sù vËt cã nghÜa lµ lµm mét c¸i g× ®ã víi sù vËt, cÇm n¾m, sê mã vËt Êy. Tri gi¸c cña trÎ (®Æc biÖt lµ ë ®Çu bËc tiÓu häc) thêng ®îm mµu s¾c c¶m xóc. TrÎ quan s¸t tríc hÕt nh÷ng sù vËt, hiÖn tîng rùc rì, sinh ®éng. Sè lîng chi tiÕt quan s¸t ®îc cßn Ýt, tri gi¸c cßn chung chung, mang tÝnh chÊt ®¹i thÓ, kh«ng chñ ®Þnh. Häc sinh còng thêng dÔ quªn môc ®Ých quan s¸t. ë giai ®o¹n 2 cã ph¸t triÓn h¬n. Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm tri gi¸c trªn cho thÊy khi tæ chøc cho häc sinh quan s¸t trong qu¸ tr×nh d¹y häc ph©n m«n Khoa häc, gi¸o viªn cÇn ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh ®îc tiÕp xóc trùc tiÕp c¸c sù vËt, hiÖn tîng, ®îc quan s¸t chóng b»ng c¸c gi¸c quan cña m×nh. 18 MÆt kh¸c, cÇn ph¶i d¹y cho trÎ biÕt ph¸t hiÖn nh÷ng dÊu hiÖu thuéc tÝnh b¶n chÊt cña sù vËt vµ hiÖn tîng, tõ ®ã, ph¸t triÓn ãc quan s¸t vµ n¨ng lùc quan s¸t cho c¸c em. * §Æc ®iÓm t duy: T duy cña trÎ míi ®Õn trêng chñ yÕu lµ t duy cô thÓ mang tÝnh h×nh thøc, dùa vµo nh÷ng bÒ ngoµi cña sù vËt vµ hiÖn tîng. Theo Peopiagie "T duy cña trÎ ®Õn 10 tuæi vÒ c¬ b¶n cßn ë giai ®o¹n nh÷ng thao t¸c cô thÓ, dùa trªn c¬ së cã thÓ diÔn ra qu¸ tr×nh hÖ thèng ho¸ c¸c thuéc tÝnh, tµi liÖu trong kinh nghiÖm trùc quan" [7]. Trong ho¹t ®éng ph©n tÝch tæng hîp : Ho¹t ®éng ph©n tÝch cña häc sinh ®Çu bËc tiÓu häc (líp 1, 2, 3) vÒ h×nh thøc còng nh néi dung rÊt ®¬n gi¶n nªn khi tiÕn hµnh ph©n tÝch tæng hîp c¸c em thêng c¨n cø vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm bªn ngoµi mang tÝnh cô thÓ. Lªn líp 4, 5 ph©n tÝch tæng hîp trong ãc ph¸t triÓn m¹nh, víi kh¸i niÖm dÔ hiÓu c¸c em ph©n tÝch trong ãc mét c¸ch t¬ng ®èi tèt. Trong ho¹t ®éng trõu tîng kh¸i qu¸t ho¸ : Häc sinh líp 1, 2, 3 chñ yÕu dùa trªn dÊu hiÖu bªn ngoµi dÔ nhËn thÊy, dÔ xóc ®éng, lªn líp 4, 5 míi cã thÓ dùa vµo nh÷ng dÊu hiÖu bªn trong (b¶n chÊt). Trong ph¸n ®o¸n suy luËn : Häc sinh ë nh÷ng líp ®Çu bËc tiÓu häc thêng ph¸n ®o¸n vµo nh÷ng dÊu hiÖu duy nhÊt, nªn hay ph¸n ®o¸n kh¼ng ®Þnh mµ cha suy nghÜ xem kh¶ n¨ng nµo lµ hiÖn thùc, nguyªn nh©n nµo lµ ®óng h¬n c¶, cßn víi häc sinh líp 4, 5 ®· cã thÓ chøng minh lËp luËn, ph¸n ®o¸n cho m×nh vÒ tr×nh ®é suy luËn cã thÓ dùa trªn c¸c tµi liÖu trõu tîng h¬n. Song, ®Ó häc sinh suy luËn cã thÓ dùa trªn c¸c tµi liÖu trõu tîng h¬n vµ vÉn cÇn cã tµi liÖu trùc quan. ChÝnh tõ ®Æc ®iÓm t duy nªu trªn, khi thiÕt kÕ bµi häc cã sö dông ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" cÇn chó ý ®Õn viÖc g¾n ®iÒu tr«ng thÊy víi ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ néi dung cña bµi häc. * §Æc ®iÓm tëng tîng : Tëng tîng lµ mét trong nh÷ng qu¸ tr×nh nhËn thøc quan träng, tëng tîng cña häc sinh tiÓu häc ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong ho¹t ®éng häc vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c cña c¸c em. Theo c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ t©m lý häc, ë c¸c líp ®Çu bËc tiÓu häc h×nh ¶nh cña tëng tîng cßn ®¬n gi¶n cha bÒn v÷ng. Nhng cµng vÒ c¸c líp cuèi cÊp, h×nh ¶nh tëng tîng cña c¸c em cµng bÒn v÷ng vµ gÇn thùc tÕ h¬n, ®Æc biÖt lóc nµy c¸c em ®· b¾t ®Çu cã kh¶ n¨ng tëng tîng dùa trªn nh÷ng tri gi¸c ®· cã tõ tríc vµ dùa trªn ng«n ng÷ [2, 15]. §èi víi häc sinh tiÓu häc, t×nh c¶m chiÕm vÞ trÝ ®Æc biÖt, v× nã lµ kh©u träng yÕu g¾n liÒn nhËn thøc víi hµnh ®éng cña c¸c em. §èi tîng g©y xóc c¶m 19 cho häc sinh tiÓu häc thêng lµ nh÷ng sù vËt, hiÖn tîng cô thÓ, nh÷ng c©u chuyÖn sinh ®éng. Do ®ã, nh÷ng bµi gi¶ng kh« khan, khã hiÓu, nÆng nÒ vÒ lý luËn kh«ng g©y cho häc sinh nh÷ng c¶m xóc tÝch cùc, thËm chÝ lµm cho c¸c em mÖt mái, ch¸n chêng. Nãi chung ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña c¸c em ®îm mµu s¾c xóc c¶m, c¸c em suy nghÜ b»ng "h×nh thøc", "xóc c¶m", "©m thanh", c¸c qu¸ tr×nh nhËn thøc, ho¹t ®éng cña c¸c em ®Òu chÞu sù chi phèi m¹nh mÏ cña c¶m xóc, vµ ®Òu ®îm mµu c¶m xóc [2, 15, 19]. Tõ ®Æc ®iÓm nµy ta thÊy, trong qu¸ tr×nh d¹y häc, cã thÓ kh¬i dËy ë trÎ xóc c¶m qua viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cho häc sinh ®Ó c¸c em tÝch cùc chñ ®éng t×m hiÓu kh¸m ph¸ tri thøc, n©ng cao hiÖu qu¶ häc tËp. * Sù tß mß, høng thó vµ lßng kh¸t khao kh¸m ph¸ thÕ giíi, ham hiÓu biÕt khoa häc : ThÕ giíi tù nhiªn mang ®Õn cho c¸c em bao ®iÒu bÝ Èn. Sù t¸c ®éng trùc tiÕp cña thÕ giíi hµng ngµy qua m¾t trÎ lµm cho trÎ nh×n díi con m¾t cña sù l¹ lÉm mµ c¸c em cÇn ph¶i häc, cÇn ph¶i biÕt vÒ chóng. C¸c em kh«ng chØ b»ng lßng víi viÖc quan s¸t mµ cßn thao t¸c ®Ó hiÓu biÕt, kh¸m ph¸ thÕ giíi tù nhiªn. C¸c em sÏ sung síng ®Õn cuång nhiÖt khi m×nh ph¸t hiÖn ra mét ®iÒu g× míi l¹ liªn quan ®Õn thùc tÕ vµ thÓ hiÖn trªn vÎ mÆt vui t¬i khi t×m ngêi th©n ®Ó chia sÎ niÒm vui cña m×nh. ThËm chÝ cã nh÷ng em høng thó ®Õn møc cø lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn mét thÝ nghiÖm. ë nhµ trêng tiÓu häc, ho¹t ®éng häc tËp lµ ho¹t ®éng chñ ®¹o. Do ®ã, nhu cÇu häc tËp cña häc sinh ngµy cµng cã ý nghÜa quan träng h¬n ®èi víi sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ. ChÝnh nhu cÇu häc tËp, lßng ham hiÓu biÕt khoa häc ®· trë thµnh ®éng c¬ thóc ®Èy c¸c em tù gi¸c tÝch cùc häc tËp. Theo c¸c nhµ t©m lý häc "ë bËc tiÓu häc phÇn lín häc sinh cha høng thó chuyªn biÖt víi tõng m«n häc, c¸c em còng cha chó ý ®i s©u víi m«n häc. ViÖc c¸c em häc sinh tiÓu häc thÝch m«n nµo, bµi nµo phô thuéc vµo kh¶ n¨ng s ph¹m cña ngêi gi¸o viªn" [12]. C¸c nhµ nghiªn cøu cßn cho thÊy "§éng c¬ häc tËp kh«ng cã s½n, còng kh«ng thÓ ¸p ®Æt tõ ngoµi vµo mµ ph¶i h×nh thµnh dÇn trong qu¸ tr×nh häc sinh ngµy cµng ®i s©u vµ chiÕm lÜnh ®èi tîng häc tËp díi sù híng dÉn cña gi¸o viªn. NÕu trong tiÕt häc, gi¸o viªn tæ chøc tiÕt häc cho häc sinh ph¸t hiÖn ra nh÷ng ®iÒu míi l¹ th× dÇn dÇn quan hÖ th©n thiÕt gi÷a c¸c em víi tri thøc khoa häc sÏ ®îc h×nh thµnh, häc tËp dÇn dÇn trë thµnh mét nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña c¸c em vµ sÏ thóc ®Èy c¸c em v¬n tíi dµnh lÊy tri thøc. Nh vËy, trong qu¸ tr×nh tæ chøc cho häc sinh theo ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét", gi¸o viªn ph¶i biÕt ®îc nhu cÇu, khªu gîi ãc tß mß vµ h×nh thµnh ®éng c¬, høng thó häc tËp cho häc sinh. 20 Tãm l¹i : Tõ viÖc ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý cña häc sinh tiÓu häc, chóng t«i cã thÓ rót ra kÕt luËn r»ng, viÖc tæ chøc cho häc sinh häc tËp theo ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" lµ biÖn ph¸p quan träng nh»m tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh, gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng hiÖu qu¶ d¹y ph©n m«n Khoa häc ë nhµ trêng tiÓu häc. 2. C¬ së thùc tiÔn Trong khu«n khæ cña mét luËn v¨n tèt nghiÖp ®¹i häc, chóng t«i tiÕn hµnh ®iÒu tra, kh¶o s¸t thùc tr¹ng sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc cña gi¸o viªn trong qu¸ tr×nh d¹y ph©n m«n Khoa häc ë trêng tiÓu häc, vµ ®iÒu tra vÒ kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh. - Môc ®Ých ®iÒu tra : Nh»m ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc cña gi¸o viªn tõ ®ã x¸c lËp c¬ së thùc tiÔn cho viÖc sö dông ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" trong d¹y häc ph©n m«n Khoa häc. - §èi tîng ®iÒu tra : * Ban gi¸m hiÖu trêng tiÓu häc Lª Lîi, trêng tiÓu häc Hång S¬n, trêng tiÓu häc Kú L©m (Kú Anh) : gåm 7 ngêi. * Gi¸o viªn tiÓu häc gåm cã 50 ngêi, ë Trêng tiÓu häc Lª Lîi, Trêng tiÓu häc Hång S¬n, Trêng tiÓu häc Kú L©m. Häc sinh tiÓu häc : 100 ngêi, ë Trêng tiÓu häc Lª Lîi, Trêng tiÓu häc Kú L©m. - Néi dung ®iÒu tra : Chóng t«i tiÕn hµnh ®iÒu tra trªn mét sè vÊn ®Ò sau : * Thùc tr¹ng sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc cña gi¸o viªn trong d¹y häc ph©n m«n Khoa häc (ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ viÖc sö dông ph¬ng ph¸p cña gi¸o viªn, ®· sö dông nh÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc míi nµo, møc ®é). * HiÓu biÕt cña gi¸o viªn vÒ ph¬ng ph¸p "Bµn tay nÆn bét" * KÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh tiÓu häc 2.1. Thùc tr¹ng sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc cña gi¸o viªn trong ph©n m«n Khoa häc B¶ng 1 : C¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc gi¸o viªn sö dông trong d¹y häc ph©n m«n Khoa häc TT C¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc Sè ý kiÕn Tû lÖ (%) 1 Ph¬ng ph¸p quan s¸t 30 60 2 Ph¬ng ph¸p thÝ nghiÖm 6 12 3 Ph¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò 2 4 4 Ph¬ng ph¸p th¶o luËn nhãm 6 12 5 Ph¬ng ph¸p gi¶ng gi¶i 48 96 6 Ph¬ng ph¸p hái ®¸p 50 100
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan