Tài liệu Sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học lịch sử thế giới lớp 7 - trung học cơ sở

phßng gi¸o dôc - §µo t¹o l¹ng giang ------*@*------  §Ò tµI: SỬ DỤNG KÊNH HÌNH TRONG SÁCH GIÁO KHOA NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ THẾ GIỚI LỚP 7 - TRUNG HỌC CƠ SỞ. Ngêi thùc hiÖn : nguyÔn v¨n hµo §¬n vÞ: Trêng thcs ®¹i l©m B¾c Giang, th¸ng 5 n¨m 2008 Môc lôc PhÇn A – Nh÷ng vÊn ®Ò chung I . LÝ do chän ®Ò tµi. II .LÞch sö vÊn ®Ò nghiªn cøu III.Môc ®Ých, nhiÖm vô nghiªn cøu 1.Môc ®Ých nghiªn cøu. 2.NhiÖm vô nghiªn cøu 1 trang 4 4 5 6 6 6 IV.§èi tîng, ph¹m vi nghiªn cøu 6 1.§èi tîng nghiªn cøu 6 2.Ph¹m vi nghiªn cøu 6 V.Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 7 PhÇn b: Néi dung 8 Ch¬ng I: Mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn d¹y häc, d¹y häc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh vµ thùc tr¹ng qu¸ tr×nh d¹y häc lÞch sö ë trêng phæ th«ng hiÖn nay. I.Mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn d¹y häc 8 1.Kh¸i niÖm vÒ qu¸ tr×nh d¹y häc 8 2.B¶n chÊt cña qu¸ tr×nh d¹y häc 8 II. Thùc tr¹ng qu¸ tr×nh d¹y häc lÞch sö ë trêng phæ th«ng hiÖn nay. 11 III. TÝnh tÝch cùc cña häc sinh trong ho¹t ®éng häc tËp 14 1.Quan niÖm vÒ tÝnh tÝch cùc häc tËp 14 2.Nh÷ng dÊu hiÖu vÒ cÊp ®é biÓu hiÖn tÝnh tÝch cùc häc tËp. 15 3.ý nghÜa cña vÊn ®Ò ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. 15 Ch¬ng II. Vai trß kªnh h×nh s¸ch gi¸o khoa lÞch sö. HÖ thèng kªnh h×nh SGK lÞch sö thÕ giíi líp 7- THCS vµ ph¬ng ph¸p sö dông nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh trong d¹y häc lÞch sö. I. VÞ trÝ, ý nghÜa cña kªnh h×nh s¸ch gi¸o khoa , thùc tr¹ng sö dông kªnh h×nh s¸ch gi¸o khoa vµ ph¬ng ph¸p sö dông kªnh h×nh SGK trong d¹y häc lÞch sö ë trêng phæ th«ng. 17 1. VÞ trÝ , ý nghÜa cña kªnh h×nh SGK trong d¹y häc lÞch sö. 17 2 C¸c lo¹i kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa lÞch sö ë THCS. 19 3. Ph¬ng ph¸p sö dông kªnh h×nh trong SGK lÞch sö nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh trong d¹y häc lÞch sö ë trêng THCS . 19 4. Thùc tiÔn viÖc sö dông kªnh h×nh SGK trong d¹y häc lÞch sö hiÖn nay ë trêng phæ th«ng. 21 II. Néi dung c¬ b¶n cña lÞch sö thÕ giíi líp 7 THCS. 22 III. HÖ thèng kªnh h×nh SGK lÞch sö thÕ giíi líp 7- THCS vµ ph¬ng ph¸p sö dông nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh trong d¹y häc lÞch sö. 23 IV. Gi¸o ¸n thùc nghiÖm. 47 Bµi 2: Sù suy vong cña chÕ ®é phong kiÕn vµ sù h×nh thµnh chñ nghÜa t b¶n ë Ch©u ©u. 47 2 phÇnc: 54 56 KÕt luËn chung tµi liÖu tham kh¶o. phÇn a: nh÷ng vÊn ®Ò chung I. Lý do chän ®Ò tµi VÊn ®Ò ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc nãi chung vµ ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc lÞch sö nãi riªng ®· ®îc ®Ò cËp vµ ®Æt ra trong thùc tiÔn trong suèt nhiÒu n¨m gÇn ®©y vµ ®· thu hót ®îc sù quan t©m cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu, qu¶n lÝ gi¸o dôc còng nh c¸c gi¸o viªn trùc tiÕp ®øng líp . TÊt c¶ ®Òu kh¼ng ®Þnh ph¶i ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc theo híng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng cña häc sinh. NghÞ quyÕt TW VIII ®· kh¼ng ®Þnh: ph¶i ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc, kh¾c phôc lèi d¹y mét chiÒu tõng bíc ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn, ph¬ng tiÖn hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y häc, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn thêi gian tù häc, tù nghiªn cøu cho häc sinh, ph¸t triÓn m¹nh phong trµo tù häc, tù ®µo t¹o thêng xuyªn, suèt ®êi cña häc sinh. Trong luËt gi¸o dôc cña níc CHXHCN ViÖt Nam còng ®· qui ®Þnh: Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c chñ ®éng cña häc sinh, phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng líp , tõng m«n häc, båi dìng ph¬ng ph¸p tù häc, rÌn luyÖn, vËn dung kiÕn thøc vµo thùc tiÔn t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m ®em l¹i niÒm vui, høng thó trong häc tËp cho häc sinh. Thùc tiÔn quan ®iÓm ®æi míi gi¸o dôc nãi trªn, trong c¸c nhµ trêng phæ th«ng ®· giÊy lªn mét phong trµo thi ®ua ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ®· diÔn ra , kÕt qu¶ ®· cã nhiÒu giê d¹y tèt, tiÕt häc tèt ®· gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ bµi häc. Tuy nhiªn vÊn ®Ò ®Æt ra hiÖn nay lµ lµm thÕ nµo ®Ó ph¸t huy n©ng cao hiÖu qu¶ bµi häc lÞch sö, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh, ®ã lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®ßi hái c¸c nhµ gi¸o dôc hiÖn nay cÇn thùc hiÖn ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ sö dông kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh trong d¹y häc lÞch sö gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ bµi häc lÞch sö. 3 Tuy nhiªn, hiÖn nay ®· cã nhiÒu gi¸o viªn cßn lóng tóng trong viÖc thùc hiÖn vÊn ®Ò nµy. Cã ngêi cßn ng¹i sö dông kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa v× nã mÊt thêi gian, cã ngêi coi kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa lµ chØ ®Ó minh ho¹, cã ngêi l¹i qu¸ coi träng kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa xem nhÑ néi dung kiÕn thøc.... ChÝnh v× vËy mµ ®Ó ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng trong viÖc tiÕp thu kiÕn thøc lÞch sö cña häc sinh, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh th× kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa cã mét ý nghÜa rÊt quan träng trong gi¶ng d¹y lÞch sö. Kªnh h×nh sÏ gióp cho häc sinh c ã ®îc nh÷ng biÓu tîng lÞch sö, qua ®ã h×nh thµnh c¸c kh¸i niÖm lÞch sö trªn c¬ së trùc tiÕp quan s¸t, kh¾c phôc t×nh tr¹ng, hiÖn ®¹i ho¸ lÞch sö cña häc sinh. Qua hÖ thèng kªnh h×nh sÏ gióp cho häc sinh hiÓu s©u s¾c b¶n chÊt cña sù kiÖn lÞch sö, hiÓu s©u kiÕn thøc lÞch sö. ChÝnh v× nh÷ng lÝ ®ã, b¶n th©n t«i lµ mét gi¸o viªn trùc tiÕp gi¶ng d¹y ë tr êng phæ th«ng. §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ bµi häc, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh trong häc tËp lÞch sö, t«i ®· lùa chän ®Ò tµi "Sö dông kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh trong d¹y häc lÞch sö thÕ giíi líp 7” lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh. Qua ®Ò tµi nµy, t«i còng mong muèn nã còng trë thµnh nguån tµi liÖu h÷u Ých phôc vô cho viÖc gi¶ng d¹y lÞch sö thÕ giíi líp 7 cña gi¸o viªn lÞch sö. II. LÞch sö vÊn ®Ò nghiªn cøu . §èi víi ®å dïng trùc quan nãi chung, kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa lÞch sö líp 7 nãi riªng ®· ®îc nhiÒu nhµ khoa häc lÞch sö vµ c¸c gi¸o viªn tham gia nghiªn cøu.Trong c¸c gi¸o tr×nh" Ph¬ng ph¸p d¹y häc lÞch sö" do gi¸o s Phan Ngäc Liªn, PGS TrÞnh §×nh Tïng, PGS NguyÔn ThÞ C«i ®· dµnh mét ch¬ng nãi vÒ ph¬ng tiÖn trùc quan, ph¬ng ph¸p d¹y häc sö dông ®å dïng trùc quan, gi¸o tr×nh nµy lµ c¬ së lý luËn ®Þnh híng cho t«i gi¶i quyÕt. Tuy nhiªn c¸c vÊn ®Ò trong gi¸o tr×nh, tµi liÖu chØ lµ nh÷ng vÊn ®Ò chung chung cha ®îc gi¶i quyÕt cô thÓ trong tõng bµi häc. Trong tµi liÖu " ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh " tµi liÖu BDTX chu kú1997-2000, c¸c t¸c gi¶ Phan Ngäc Liªn, TrÞnh §×nh Tïng ®· ®Ò cËp ®Õn trong cuèn " c¸c chuyªn ®Ò ph¬ng ph¸p d¹y häc lÞch sö " c¸c t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn mét sè biÖn ph¸p sö dông kªnh h×nh trong SGK. ngoµi ra kªnh h×nh cßn ®îc ®Ò cËp ®Õn trong c¸c luËn v¨n , kho¸ luËn cña sinh viªn khoa lÞch sö trêng §HSP Hµ Néi. Tuy nhiªn cha cã ®Ò tµi nµo ®· gi¶i quyÕt triÖt ®Ó sö dông kªnh h×nh trong d¹y häc lÞch sö thÕ giíi líp 7 THCS. §ã chÝnh lµ vÊn ®Ò mµ t«i cÇn gi¶i quyÕt vµ ®Ò cËp trong ®Ò tµi nµy. 4 III. Môc ®Ých, nhiÖm vô nghiªn cøu. 1. Môc ®Ých nghiªn cøu: §Ò tµi nghiªn cøu nµy nh»m môc ®Ých x©y dùng c¸c biÖn ph¸p sö dông kªnh h×nh trong SGK theo híng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh. 2.NhiÖm vô nghiªn cøu: - Nghiªn cøu lÝ luËn vÒ qu¸ tr×nh d¹y häc, b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh d¹y häc, kªnh h×nh trong SGK. - Nghiªn cøu lý luËn vÒ ph¸t huy tÝnh tÝch cùc chñ ®éng cña häc sinh trong d¹y häc lÞch sö, b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh d¹y häc sö dông kªnh h×nh trong SGK. - T×m hiÓu thùc tiÔn viÖc sö dông kªnh h×nh trong SGK trong d¹y häc lÞch sö hiÖn nay. - X¸c ®Þnh c¸c biÖn ph¸p s ph¹m, sö dông kªnh h×nh trong SGK theo híng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc chñ ®éng cña häc sinh trong s¸ch gi¸o khoa lÞch sö thÕ giíi líp 7- THCS. - TiÕn hµnh thùc nghiÖm s ph¹m vµ rót ra kÕt luËn . IV. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu. 1.§èi tîng nghiªn cøu. - Qu¸ tr×nh d¹y häc lÞch sö ë THCS 2. Ph¹m vi nghiªn cøu: - Kªnh h×nh trong SGK lÞch sö thÕ giíi líp 7 THCS. - X¸c ®Þnh c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc kÕt hîp viÖc sö dông kªnh h×nh trong SGK lÞch sö hÕ giíi líp 7 THCS. V. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. - §äc tµi liÖu. - Nghiªn cøu lý luËn - §iÒu tra thùc tiÔn t×nh h×nh d¹y häc lÞch sö hiÖn nay ë THCS. - Thùc nghiÖm s ph¹m vµ rót ra kÕt luËn. 5 PhÇn B. Néi dung Ch¬ng I: Mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn d¹y häc, d¹y häc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh vµ thùc tr¹ng qu¸ tr×nh d¹y häc lÞch sö ë trêng phæ th«ng hiÖn nay. I. Mét sè vÊn ®Ò vÒ lÝ luËn d¹y häc . 1. Kh¸i niÖm vÒ qóa tr×nh d¹y häc . Theo quan niÖm cæ truyÒn : qu¸ tr×nh d¹y häc lµ tËp hîp nh÷ng hµnh ®éng liªn tiÕp, th©m nhËp vµo nhau cña gi¸o viªn vµ cña häc sinh díi sù híng dÉn cña gi¸o viªn, nh»m lµm cho häc sinh tù gi¸c n¾m v÷ng hÖ thèng nh÷ng c¬ së khoa häc vµ trong qu¸ tr×nh ®ã, ph¸t triÓn nh÷ng n¨ng lùc nhËn thøc vµ n¨ng lùc hµnh ®éng , h×nh thµnh thÕ giíi quan vµ nh©n sinh quan . Nh vËy qu¸ tr×nh d¹y häc ®îc hiÓu lµ mét tËp hîp nh÷ng ho¹t ®éng cña th©y vµ trß , díi sù híng dÉn chñ ®¹o cña gi¸o viªn nh»m gióp trß ph¸t huy ®îc nh©n c¸ch vµ nhê ®ã mµ ®¹t tíi môc ®Ých d¹y häc . Theo quan niÖm hiÖn nay, qu¸ tr×nh d¹y häc lµ mét qu¸ tr×nh t¬ng t¸c ( hîp t¸c) gi÷a thÇy vµ trß , trong ®ã thÇy chñ ®¹o nhê c¸c ho¹t ®éng tæ chøc, l·nh ®¹o, ®iÒu chØnh ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh , cßn trß tù gi¸c, tÝch cùc, chñ ®éng th«ng qua viÖc tæ chøc , tù ®iÒu chØnh ho¹t ®éng nhËn thøc cña b¶n th©n nh»m ®¹t tíi môc ®Ých d¹y häc. Kh¸i niÖm nªu trªn vÒ qu¸ tr×nh d¹y häc sÏ ®îc ph©n tÝch kü nhê nh÷ng c¸ch tiÕp cËn míi ®Ó v¹ch râ b¶n chÊt cña kh¸i niÖm. 2. B¶n chÊt cña qu¸ tr×nh d¹y häc . 6 Sù hiÓu biÕt cña con ngêi chØ cã thÓ trë nªn s©u s¾c vµ cã hiÖu qu¶ khi sù hiÓu biÕt ®ã kh«ng chØ dõng l¹i ë nh÷ng dÊu hiÖu mang tÝnh h×nh thøc bªn ngoµi cña sù vËt hiÖn tîng khiÕn ai còng cã thÓ c¶m nhËn ®îc b»ng trùc gi¸c, mµ c¸i khã h¬n chÝnh lµ nhËn biÕt, ph¸t hiÖn ®îc thùc chÊt bªn trong nh÷ng g× cÊu thµnh sù vËt vµ hiÖn tîng ®ã, quy ®Þnh sù tån t¹i, ph¸t triÓn vµ tiªu vong cña chóng. a. Nh÷ng c¬ cë ®Ó x¸c ®Þnh b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh d¹y häc . §Ó x¸c ®Þnh b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh d¹y häc , cÇn c¨n cø vµo mèi quan hÖ gi÷a ho¹t ®éng nhËn thøc cña loµi ngêi víi ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh vµ mèi quan hÖ gi÷a ho¹t ®éng d¹y víi ho¹t ®éng cña häc trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö x· héi loµi ngêi, con ngêi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn th× phµi kh«ng ngõng nhËn thøc vµ c¶i t¹o hiÖn thùc kh¸ch quan, kh«ng ngõng tÝch luü, hÖ thèng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸ kinh nghiÖm, nh÷ng tri thøc...vµ truyÒn ®¹t l¹i cho c¸c thÕ hÖ kÕ tiÕp. Trong x· héi diÔn ra ho¹t ®éng nhËn thøc cña loµi ngêi vµ ho¹t ®éng d¹y häc cho thÕ hÖ trÎ trong ®ã ho¹t ®éng nhËn thøc cña loµi ngêi ®i tríc theo con ®êng vßng nh»m t×m tßi ph¸t hiÖn nh÷ng c¸i míi kh¸ch quan, cßn ho¹t ®éng häc cña häc sinh còng lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc nh»m lÜnh héi nh÷ng c¸i míi chñ quan ®îc diÔn ra trong m«i trêng s ph¹m, cã sù híng dÉn, cã vai trß chñ ®¹o cña gi¸o viªn. - Khi x¸c ®Þnh b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh d¹y häc cÇn xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a ho¹t ®éng d¹y vµ ho¹t ®éng häc. D¹y vµ häc ph¶n ¸nh tÝnh hai mÆt cña qu¸ tr×nh d¹y häc, chóng thèng nhÊt biÖn chøng víi nhau. ThÇy ®ãng vai trß chñ ®¹o, trß tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng lÜnh héi tri thøc kü n¨ng vµ tù lµm phong phó vèn hiÓu biÕt cña m×nh. b. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh d¹y häc hiÖn nay. - Ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh ®îc tÝch cùc ho¸ trªn c¬ së néi dung d¹y häc ngµy cµng hiÖn ®¹i ho¸. - Thùc tiÔn qu¸ tr×nh d¹y häc ®ang tån t¹i mét mÉu kh¸ phæ biÕn, mét bªn lµ néi dung d¹y häc kh«ng ngõng ®æi míi theo híng hiÖn ®¹i ho¸, néi dung th× qu¸ t¶i- mµ thêi gian häc tËp th× qu¸ h¹n, ph¬ng ph¸p, ph¬ng tiÖn d¹y häc l¹i l¹c hËu, lçi thêi... - Trong qu¸ tr×nh d¹y häc hiÖn nay, häc sinh cã vèn sèng vµ n¨ng lùc nhËn thøc ph¸t triÓn cao h¬n so víi trÎ cïng ®é tuæi. Do cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt hiÖn nay , ®îc sèng trong m«i trêng tri thøc ngµy cµng phong phó häc sinh thêng xuyªn ®îc tiÕp xóc víi nhiÒu nguån th«ng tin rÊt ®a d¹ng. 7 So víi trÎ cïng ®é tuæi ë c¸c thÕ hÖ tríc, häc sinh ngµy nay cã n¨ng lùc nhËn thøc vµ vèn sèng ph¸t triÓn h¬n, th«ng minh h¬n, n¨ng ®éng h¬n...... V× vËy ho¹t ®éng d¹y häc ph¶i cã t¸c dông thóc ®Èy sù ph¸t triÓn n¨ng lùc vµ phÈm chÊt trÝ tuÖ, t¹o nªn sù biÕn ®æi vÒ chÊt trong ho¹t ®éng nhËn thøc. - Trong qu¸ tr×nh häc tËp , häc sinh cã xu híng vît ra khái néi dung tri thøc , kü n¨ng do ch¬ng tr×nh ®· qui ®Þnh. Nh×n chung ®a sè häc sinh kh«ng tho¶ m·n víi néi dung nh÷ng g× c¸c em ®îc häc trong ch¬ng tr×nh, c¸c em lu«n nh¹y c¶m víi c¸i míi , muèn häc thªm, tù t×m tßi, ph¸t hiÖn c¸i míi muèn liªn hÖ lÝ luËn víi thùc tiÔn, muèn ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò b»ng nhiÒu con ®êng, c¸ch thøc, ph¬ng ¸n kh¸c nhau, muèn ®îc häc thªm nh÷ng m«n tù chän, tuú chän... - Qu¸ tr×nh d¹y häc hiÖn nay ®îc tiÕn hµnh trong ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt vµ c¸c ph¬ng tiÖn kü thuËt d¹y häc ngµy cµng hiÖn ®¹i. Cïng víi sù ®æi míi néi dung vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh, c¸c nhµ trêng hiÖn nay còng ®· ®îc trang bÞ kh¸ ®Çy ®ñ c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc, nhê vËy mµ g©y høng thó cho häc tËp cho häc sinh, gióp hä lÜnh héi nhanh dÔ dµng h¬n nh÷ng tri thøc vµ vËn dung linh ho¹t s¸ng t¹o tri thøc ®ã vµo thùc tiÔn cuéc sèng. Tõ sù ph©n tÝch c¸c c¬ së trªn, chóng ta nhËn thÊy, ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh ®îc tiÕn hµnh trong nh÷ng ®iÒu kiÖn s ph¹m nhÊt ®Þnh cã sù tæ chøc , ®iÒu khiÓn, híng dÉn cô thÓ cña gi¸o viªn th«ng qua viÖc lùa chän néi dung, viÖc vËn dông phèi hîp c¸c ph¬ng ph¸p, ph¬ng tiÖn vµ c¸c h×nh thøc tæ chøc d¹y häc . Qu¸ tr×nh nhËn thøc cña häc sinh trong häc tËp kh«ng ph¶i diÔn ra theo ®êng vßng, nh÷ng thö nghiÖm sai lÇm, nh÷ng thÊt b¹i tÊt yÕu thêng x¶y ra nh trong nhËn thøc khoa häc.... VËy qu¸ tr×nh d¹y häc , vÒ b¶n chÊt lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc ®Æc biÖt cña häc sinh do gi¸o viªn tæ chøc, ®iÒu khiÓn nh»m chiÕm lÜnh néi dung häc vÊn phæ th«ng . Nãi c¸ch kh¸c, d¹y häc lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc ®éc ®¸o cña häc sinh díi vai trß chñ ®¹o cña gi¸o viªn nh»m thùc hiÖn tèt môc ®Ých, nhiÖm vô d¹y häc. II. Thùc tr¹ng qu¸ tr×nh d¹y häc lÞch sö ë trêng phæ th«ng hiÖn nay. Trong thêi gian qua, nhÊt lµ tõ khi §¶ng ta tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi, coi gi¸o dôc lµ quèc s¸ch hµng ®Çu th× vai trß, vÞ trÝ cña bé m«n lÞch sö ë trêng phæ th«ng ®· kh«ng ngõng ®îc cñng cè vµ n©ng cao . Thùc tÕ kÕt qu¶ viÖc d¹y vµ häc m«n lÞch sö ®· thÓ hiÖn râ viÖc hoµn thµnh nhiÖm vô cña m«n ë nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n sau. 8 §· gãp phÇn xøng ®¸ng vµo viÖc thùc hiÖn môc tiªu gi¸o dôc toµn diÖn ®øc dôc , trÝ dôc, thÓ dôc vµ mÜ dôc. §Æc biÖt víi lîi thÕ bé m«n ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc gi¸o dôc t tëng, chÝnh trÞ vµ h×nh thµnh nh©n c¸ch thÕ hÖ trÎ. Bé m«n lÞch sö ®· gãp phÇn xøng ®¸ng trong viÖc x©y dùng nh÷ng con ngêi vµ thÕ hÖ tha thiÕt g¾n bã víi lý tëng cao quý cña §¶ng. §ã lµ líp ngêi cã ®¹o ®øc trong s¸ng, cã ý trÝ kiªn cêng x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc. §ã lµ líp ngêi hiÓu râ céi nguån d©n téc, hiÓu râ c«ng lao cña tæ tiªn , cña c¸c vÞ anh hïng , liÖt sÜ ®· dòng c¶m , th«ng minh s¸ng t¹o x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc qua c¸c thêi ®¹i lÞch sö nªn hä cã ®ñ c¬ së ®Ó hiÓu t¹i sao ph¶i biÕt gi÷ g×n vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña d©n téc. §ã lµ líp ngêi cã n¨ng lùc lµm chñ tri thøc khoa häc, xøng ®¸ng lµ ngêi kÕ thõa sù nghiÖp c¸ch m¹ng vinh quang cña §¶ng, cña d©n téc. ChÊt lîng d¹y vµ häc bé m«n lÞch sö kh«ng ngõng ®îc n©ng cao . Qua c¸c héi thi sè gi¸o viªn d¹y giái c¸c cÊp ngµy cµng nhiÒu vµ chÊt lîng ngµy cµng n©ng cao . ChÊt lîng bµi lµm cña häc sinh qua c¸c kú thi tèt nghiÖp THCS, THPT vµ c¸c kú thi häc sinh giái quèc gia ngµy cµng xuÊt hiÖn nhiÒu häc sinh ®¹t ®iÓm kh¸, giái. Do kÕt qu¶ gi¸o dôc vÒ nhiÒu mÆt cña bé m«n, ®· kh«ng ngõng cñng cè vµ n©ng cao ®Þa vÞ bé m«n . M«n lÞch sö ngµy cµng chøng tá r»ng nã kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong viÖc gi¸o dôc t tëng, chÝnh trÞ , ®¹o ®øc, t¸c phong... trong viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch cho thÕ hÖ trÎ. Yªu thÝch bé m«n lÞch sö lµ xu híng lµnh m¹nh ®ang thu hót ngµy cµng nhiÒu häc sinh ë c¸c trêng phæ th«ng hiÖn nay. Cã ®îc c¸c thµnh tÝch trªn lµ do c¸c nguyªn nh©n c¬ b¶n sau: + §îc §¶ng, nhµ níc, c¸c cÊp qu¶ lÝ gi¸o dôc vµ nh©n d©n quan t©m , ®¸nh gi¸ cao vai trß t¸c dông cña bé m«n lÞch sö , trong viÖc gi¸o dôc toµn diÖn thÕ hÖ trÎ. NghÞ quyÕt TW II cña BCHTW kho¸ VIII ®· chØ râ: ".... Coi träng h¬n n÷a c¸c m«n khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n, nhÊt lµ TiÕng viÖt , lÞch sö d©n téc, ®Þa lÝ vµ v¨n ho¸ ViÖt Nam. + NhËn thøc ®îc vai trß, vÞ trÝ cña bé m«n LÞch sö trong sù nghiÖp gi¸o dôc , b¶n th©n ngêi gi¸o viªn LÞch sö ®· kh«ng ngõng tù häc, tù ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô, ®Õn nay hÇu hÕt ®· chuÈn ho¸ , mét sè cßn v¬n lªn tr×nh ®é cao h¬n ®Ó ®¸p øng nghiÖp vô , yªu cÇu ngµy cµng cao cña bé m«n . §Þa vÞ cña ngêi gi¸o viªn LÞch sö trong trêng phæ th«ng ngµy cµng cã uy tÝn, ®îc x· héi vµ häc sinh t«n vinh. + B¶n th©n häc sinh ngµy cµng nhËn thÊy vai trß t¸c dông cña bé m«n trong viÖc häc tËp , rÌn luyÖn ®Ó trë thµnh con ngêi cã ®ñ n¨ng lùc vµ phÈm chÊt cÇn thiÕt ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cña nhiÖm vô ®æi míi vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. 9 Bªn c¹nh hoµn thµnh nhiÖm vô cña bé m«n ®· nªu trªn chóng ta ph¶i thõa nhËn r»ng kÕt qu¶ ®ã cßn thÊp so víi yªu cÇu ngµy cµng cao cña x· héi , nhÊt lµ trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc hiÖn nay. Do ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ chñ quan chÊt lîng bé m«n lÞch sö cßn cã nh÷ng biÓu hiÖn gi¶m sót, thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau : + Kh«ng nhí c¸c sù kiÖn lÞch sö hoÆc nÕu cã nhí th× kh«ng chÝnh x¸c lµ hiÖn tîng kh«ng chØ ë mét sè Ýt häc sinh. Theo dâi cuéc thi: §êng lªn ®Ønh OlimPia, ®a sè häc sinh tr¶ lêi kh«ng ®óng . Lµ mét gi¸o viªn lÞch sö, chóng ta kh«ng khái ®au lßng khi biÕt kÕt qu¶ cña mét cuéc th¨m dß, kh«ng Ýt häc sinh rÊt khã kh¨n trong viÖc nhí lÞch sö d©n téc , nhng l¹i rÊt nh¹y bÐn trong viÖc nhí tiÓu sö, tÝnh c¸ch, thµnh tÝch cña mét vËn ®éng viªn , mét ca sÜ mµ c¸c em yªu thÝch. + Cho ®Õn nay, ®a sè häc sinh vÉn cßn quan niÖm r»ng häc sö chØ cÇn häc thuéc lßng, nªn ®· dÉn tíi hËu qu¶ ®¸ng buån. Kh¶ n¨ng ph©n tÝch, so s¸nh, tæng hîp ...vµ kh¶ n¨ng t×m hiÓu nguyªn nh©n , b¶n chÊt cña sù kiÖn , hiÖn tîng lÞch sö... kh¶ n¨ng x©u chuçi c¸c sù kiÖn lÞch sö ®Ó t×m ra nÐt truyÒn thèng, nh÷ng bµi häc cßn bÞ h¹n chÕ rÊt nhiÒu , do ®ã lµm h¹n chÕ hiÖu qu¶ gi¶ng d¹y vµ häc tËp cña bé m«n . + Sù biÕt vµ hiÓu lÞch sö cña häc chñ yÕu lµ lÞch sö ®Êu tranh b¶o vÖ tæ quèc , phÇn biÕt vÒ lÞch sö v¨n ho¸ , phong tôc tËp qu¸n , lèi sèng cña d©n téc qua c¸c kú thi lÞch sö qu¶ lµ cßn h¹n chÕ rÊt nhiÒu . Cã t×nh tr¹ng nªu trªn lµ do c¸c nguyÖn nh©n sau ®©y: * Nguyªn nh©n kh¸ch quan . - CÊu tróc cña ch¬ng tr×nh nhiÒu chç cßn cha hîp lÝ . NhiÒu bµi cßn qu¸ nÆng kiÕn thøc trong khi ®ã sè tiÕt l¹i c¾t gi¶m , nhÊt lµ ch¬ng tr×nh lÞch sö líp 9 , mét sè bµi cßn qu¸ dµi vÝ dô nh c¸c bµi: 11; 27; 28; 29... do vËy trong qu¸ tr×nh so¹n gi¶ng vµ häc tËp buéc gi¸o viªn bï ®Çu vµo nãi sao cho ®ñ nh÷ng kiÕn thøc trong SGK , chø kh«ng cã thêi gian ®Ó ph©n tÝch, ®Ó híng dÉn häc sinh c¸ch nhËn thøc , cßn häc sinh chØ lo häc thuéc lßng sè lîng kiÕn thøc cña mét tiÕt häc nªn còng kh«ng cßn thêi gian ®Ó suy ngÉm ®Ó ®a ra c©u hái t¹i sao? thÕ nµo? ®Ó c¶m nhËn lÞch sö ®îc n÷a. - ViÖc sö dông kªnh h×nh ®«i khi cßn cha phï hîp . Cã gi¸o viªn cßn ng¹i sö dông kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa v× phÇn cha hiÓu râ b¶n chÊt, néi dung cña kªnh h×nh, phÇn cßn sî mÊt thêi gian , mét phÇn nghÜ kh«ng cÇn thiÕt mµ chØ ®Ó minh ho¹ , nªn nã gãp phÇn lµm gi¶m chÊt lîng gi¶ng d¹y. 10 * Bªn c¹nh ®ã hÖ thèng kªnh h×nh hiÖn nay kh«ng cã mµu v× vËy sÏ rÊt khã kh¨n cho viÖc m« t¶, kiÓm tra nhËn thøc cña häc sinh. - C¬ së vËt chÊt vµ thiÕt bÞ cho viÖc d¹y häc bé m«n cßn thiÕu rÊt nhiÒu , c¸c tµi liÖu tham kh¶o, tranh ¶nh, t¹p chÝ ë th viÖn nhµ trêng vÒ lÞch sö hÇu nh rÊt Ýt - Cha tËn dông ®îc c¸c h×nh thøc d¹y häc kh¸c nh tæ chøc th¨m quan di tÝch lÞch sö , di tÝch c¸ch m¹ng , c¸c h×nh thøc ngo¹i kho¸ , héi th¶o... Do ®ã qu¸ tr×nh d¹y häc trë nªn ®¬n ®iÖu kh«ng ph¸t huy ®îc hÕt vai trß vµ t¸c dông cña bé m«n . - Mét sè ®Þa ph¬ng cßn thiÕu gi¸o viªn bé m«n chÝnh ban , mét sè trêng cßn bè trÝ gi¸o viªn bé m«n v¨n, ®Þa... sang d¹y lÞch sö. HËu qu¶ lµ viÖc d¹y bé m«n lÞch sö bÞ xem thêng , kÕt qu¶ häc tËp cßn bÞ h¹n chÕ. * Nguyªn nh©n chñ quan - Kh¶ n¨ng chuyªn m«n nghiÖp vô cña mét sè gi¸o viªn bÞ sãi mßn, mét sè cha cã ý thøc rÌn luyÖn chuyªn m«n nghiÖp vô . - KÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh bÞ h¹n chÕ nhiÒu mÆt: Kü n¨ng häc tËp bé m«n kh«ng ®îc rÌn luyÖn viÖc viÖc ghi nhí ®¬n thuÇn vÒ c¸c sù kiÖn , hiÖn tîng lÞch sö cña häc sinh tá ra kh«ng æn, hiÖn tîng ghi nhí kh«ng chÝnh x¸c, nhÇm lÉn sù kiÖn nµy víi sù kiÖn kia vµ nhí kh«ng nhiÒu... - Mét sè gi¸o viªn cßn d¹y chay, nªn nã lµm t¨ng thªm sù h¹n chÕ trong viÖc nhËn thøc lÞch sö cña häc sinh. III. TÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh trong ho¹t ®éng häc tËp 1. Quan niÖm vÒ tÝnh tÝch cùc häc tËp. Chñ nghÜa duy vËt kÞch sö xem tÝnh tÝch cùc lµ mét phÈm chÊt vèn cã cña con ngêi trong ®êi sèng . Kh¸c víi ®éng vËt, con ngêi kh«ng chØ tiÕp thu nh÷ng g× s½n cã trong tù nhiªn mµ cßn chñ ®éng c¶i biÕn m«i trêng tù nhiªn, c¶i t¹o x¸ héi, s¸ng t¹o ra nÒn v¨n ho¸ ë mçi thêi ®¹i. H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tÝnh tÝch cùc x· héi lµ mét trong c¸c nhiÖm vô chñ yÕu cña gi¸o dôc nh»m t¹o nh÷ng con ngêi n¨ng ®éng, thÝch øng vµ gãp phÇn phÊt triÓn céng ®ång , cã thÓ xem tÝnh tÝch cùc nh lµ mét ®iÒu kiÖn, lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch trÎ trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc. TÝnh tÝch cùc cña con ngêi biÓu hiÖn trong ho¹t ®éng kh¸c nhau : lao ®éng, häc tËp, TDTT, vui tr¬i gi¶i trÝ, c¸c ho¹t ®éng x· héi. TÝnh tÝch cùc lµ mét hiÖn tîng s ph¹m biÓu hiÖn ë sù g¾ng søc cao vÒ nhiÒu mÆt trong ho¹t ®éng häc tËp (L.V. Relr«ra). Häc tËp lµ mét trêng hîp riªng cña sù nhËn thøc , mét sù nhËn thøc ®· ®îc lµm cho dÔ dµng ®i vµ ®îc thùc hiÖn díi sù chØ ®¹o cña gi¸o viªn (P.V. Gr®¬nier). V× vËy nãi tíi tÝnh tÝch cùc häc tËp, thùc chÊt lµ nãi tíi tÝnh tÝch cùc cña nhËn thøc. 11 TÝnh tÝch cùc nhËn thøc lµ tr¹ng th¸i ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh tËp trung ë kh¸t väng häc tËp, cè g¾ng trÝ tuÖ vµ nghÞ lùc cao trong qu¸ tr×nh n¾m v÷ng kiÕn thøc . Khi n¾m v÷ng kiÕn thøc, häc sinh sÏ th«ng hiÓu vµ ghi nhí nh÷ng g× ®· tr¶i qua trong nhËn thc tÝch cùc cña m×nh, trong ®ã c¸c em ®· ph¶i cã cè g¾ng trÝ tuÖ. 2. Nh÷ng dÊu hiÖu vµ cÊp ®é biÓu hiÖn tÝch cùc häc tËp. Theo G.I.Sukina cã thÓ nªu ra nh÷ng dÊu hiÖu cña tÝnh tÝch cùc häc tËp nh sau: - Häc sinh khao kh¸t, tù nguyÖn tham gia tr¶ lêi c¸c c©u hái cña gi¸o viªn, bæ sung c¸c c©u tr¶ lêi cña b¹n, thÝch ®îc ph¸t biÓu ý kiÕn cña m×nh vÒ vÊn ®Ò nªu ra. - Häc sinh hay nªu th¾c m¾c , ®ßi hái gi¶i thÝch cÆn kÏ nh÷ng vÊn ®Ò gi¸o viªn tr×nh bµy cha râ. - Häc sinh chñ ®éng vËn dung linh ho¹t nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng ®· häc ®Ó nhËn thøc c¸c vÊn ®Ò míi. - Häc sinh mong muèn ®îc ®ãng gãp víi thÇy, víi b¹n nh÷ng th«ng tin míi lÊy tõ nh÷ng nguån kh¸c nhau, cã khi vît ra ngoµi ph¹m vi bµi häc, m«n häc. Ngoµi nh÷ng biÓu hiÖn nãi trªn mµ gi¸o viªn dÔ nhËn thÊy cßn cã nh÷ng biÓu hiÖn vÒ mÆt xóc c¶m, khã nhËn thÊy h¬n, nh thê ¬ hay hµo høng , phít lê hay ng¹c nhiªn , hoan hØ hay buån ch¸n tríc mét néi dung nµo ®ã cña bµi häc hoÆc khi t×m ra lêi gi¶i thÝch hay cho mét bµi tËp khã . 3. ý nghÜa cña vÊn ®Ò ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Bíc vµo thêi kú ®æi míi ®Êt níc ta chuyÓn tõ chÕ ®é tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng nhiÒu thµnh phÇn díi sù qu¶n lÝ cña nhµ níc. Häc sinh vµ cha mÑ häc sinh ®· dÇn thÝch øng víi quan niÖm häc ®Ó cã c«ng ¨n viÖc lµm , chÊp nhËn lµm viÖc trong c¶ khu vùc kinh tÕ tËp thÓ vµ t nh©n chø kh«ng chØ tËp chung vµo khu vùc nhµ níc nh tríc kia. Trªn con ®êng thÝch øng víi c¬ chÕ thÞ trêng ch¾c ch¾n trong thanh niªn sÏ cã nh÷ng chuyÓn biÕn m¹nh mÏ. NÕu nh tríc ®©y cßn cã t tëng Ø l¹i , kh«ng cÇn häc giái , häc tèt miÔn lµ cã c«ng ¨n viÖc lµm thu nhËp cao lµ ®îc, th× hiÖn nay häc sinh, thanh niªn sÏ ph¶i chuyÓn biÕn m¹nh mÏ vÒ ®éng c¬, môc ®Ých häc tËp, th¸i ®é häc tËp cña m×nh. Thay cho môc ®Ých tríc kia lµ häc ®Ó trë thµnh c¸n bé nhµ níc , cã viÖc lµm æn ®Þnh suèt ®êi sÏ lµ häc ®Ó chuÈn bÞ cho cuéc sèng cã viÖc lµm ngµy cµng tèt h¬n . Thay cho t©m lÝ Ø l¹i sÏ lµ sù th¸o v¸t tù xoay së , sù n¨ng ®éng tù t¹o viÖc lµm. Cïng víi nh÷ng ®iÒu chØnh trong x· héi vÒ sö dông lao ®éng , tiÒn 12 l¬ng , ®·i ngé, kh¾c phôc tiªu cùc « dï, mãc ngoÆc ... thanh niªn sÏ cã ý thøc ® îc r»ng häc giái trong nhµ trêng høa hÑn thµnh ®¹t trong cuéc ®êi, phÊn ®Êu trong häc tËp ®Ó cã tr×nh ®é thùc lùc lµ con ®êng tèt nhÊt ®Ó mçi thanh niªn ®¹t tíi vÞ trÝ kinh tÕ x· héi phï hîp víi n¨ng lùc cña m×nh. Víi mét t©m lÝ nh vËy hä sÏ chñ ®éng lao vµo häc tËp kh«ng biÕt mÖt mái. Mét ®èi tîng nh vËy sÏ ®ßi hái nhµ trêng ph¶i thay ®æi nhiÒu vÒ néi dung ph¬ng ph¸p gi¸o dôc ®Ó cã nh÷ng s¶n phÈm ®µo t¹o víi chÊt lîng ngµy cµng cao h¬n, cung cÊp cho thÞ trêng lao ®éng. Ch¬ng II. Vai trß kªnh h×nh s¸ch gi¸o khoa lÞch sö . hÖ thèng kªnh h×nh s¸ch gi¸o khoa lÞch sö thÕ giíi líp 7- THCS vµ ph¬ng ph¸p sö dông nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh trong d¹y häc lÞch sö. I. VÞ trÝ, ý nghÜa cña kªnh h×nh s¸ch gi¸o khoa, thùc tr¹ng sö dông kªnh h×nh s¸ch gi¸o khoa trong d¹y häc lÞch sö ë trêng phæ th«ng. 1. VÞ trÝ ý nghÜa cña kªnh h×nh s¸ch gi¸o khoa trong d¹y häc lÞch sö. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®æi míi gi¸o dôc hiÖn nay, SGK lÞch sö THCS ®îc biªn so¹n cã nhiÒu ®æi míi vÒ néi dung vµ ph¬ng ph¸p. SGK lÞch sö kh«ng chØ lµ tµi liÖu gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn mµ cßn lµ tµi liÖu häc tËp ë líp vµ ë nhµ cña häc sinh . §ã lµ, häc sinh kh«ng ph¶i häc thuéc lßng SGK mµ cÇn t×m tßi nghiªn cøu nh÷ng sù kiÖn cã trong s¸ch gi¸o khoa díi sù tæ chøc, gióp ®ì, híng dÉn cña gi¸o viªn. Tõ ®ã , c¸c em h×nh thµnh cho m×nh nh÷ng hiÓu biÕt míi vÒ lÞch sö . Do ®ã nh÷ng th«ng tin trong SGK mét mÆt ®îc tr×nh bµy díi d¹ng nªu vÊn ®Ò ®Ó häc sinh suy nghÜ , mÆt kh¸c kÌm theo nh÷ng th«ng tin lµ nh÷ng c©u hái, bµi tËp yªu cÇu häc sinh thùc 13 hiÖn c¸c ho¹t ®éng häc tËp kh¸c nhau trong ®ã ®Æc biÖt lµ sù gi¶m t¶i 25% sè lîng kªnh ch÷ t¨ng ®¸ng kÓ sè lîng kªnh h×nh. Kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa kh«ng chØ minh ho¹ , lµm c¬ së cho viÖc t¹o biÓu tîng lÞch sö mµ cßn lµ mét nguån cung cÊp kiÕn thøc cho häc sinh. Bªn c¹nh ®ã, mét sè bµi viÕt trong s¸ch gi¸o khoa cßn cã nhiÒu néi dung ®Ó ngá, cha viÕt hÕt, yªu cÇu häc sinh th«ng qua lµm viÖc víi tranh ¶nh, s¬ ®å, b¶n ®å …. SÏ t×m tßi, kh¸m ph¸ nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt liªn quan ®Õn néi dung bµi häc mµ t¸c gi¶ s¸ch gi¸o khoa muèn chuyÓn t¶i ®Õn häc sinh. Kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa lÞch sö gåm nhiÒu lo¹i : b¶n ®å, s¬ ®å, h×nh vÏ, tranh ¶nh lÞch sö. Mçi lo¹i cã mét ph¬ng ph¸p sö dông riªng. Song tùu trung l¹i, cã thÓ sö dông trong bµi kiÕn thøc míi , cñng cè kiÕn thøc ®· häc, ra bµi tËp vÒ nhµ vµ trong kiÓm tra ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh. Riªng ®èi víi h×nh vÏ, tranh ¶nh lÞch sö l¹i cã hai d¹ng: dïng ®Ó minh ho¹ cho kªnh ch÷ hoÆc víi t c¸ch lµ nguån cung cÊp th«ng tin, kiÕn thøc cho ngêi häc. Do ®Æc ®iÓm cña häc tËp lÞch sö lµ kh«ng trùc tiÕp quan s¸t c¸c sù kiÖn nªn v× vËy ®å dïng trùc quan nãi chung vµ kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa nãi riªng cã vai trß ý nghÜa rÊt quan träng. Trong d¹y häc lÞch sö, ph¬ng ph¸p sö dông kªnh h×nh gãp phÇn quan träng t¹o biÓu tîng cho häc sinh, cô thÓ ho¸ c¸c sù kiÖn vµ kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng” hiÖn ®¹i ho¸” lÞch sö cña häc sinh . Kªnh h×nh lµ chç dùa ®Ó hiÓu s©u s¾c b¶n chÊt cña sù kiÖn lÞch sö, h×nh thµnh kh¸i niÖm lÞch sö, n¾m v÷ng cña sù ph¸t triÓn cña x· héi . Kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa cßn cã vai tro to lín trong viÖc gióp häc sinh nhí kü , hiÓu s©u nh÷ng h×nh ¶nh, nh÷ng kiÕn thøc lÞch sö. H×nh ¶nh ®îc gi÷ l¹i ®Æc biÖt v÷ng tr¾c trong trÝ nhí chóng ta lµ h×nh ¶nh chóng ta thu nhËn ®îc b»ng trùc quan. Cïng víi gãp phÇn t¹o biÓu tîng vµ h×nh thµnh kh¸i niÖm, kªnh h×nh cßn gãp phÇn vµo viÖc ph¸t triÓn kh¶ n¨ng quan s¸t, trÝ tëng tîng, t duy ng«n ng÷ cña häc sinh. Nh×n vµo kªnh h×nh häc sinh sÏ h×nh dung ra ®îc qu¸ khø lÞch sö ®îc ph¶n ¸nh, minh ho¹ nh thÕ nµo . Häc sinh suy nghÜ vµ t×m c¸ch diÔn ®¹t b»ng lêi nãi chÝnh x¸c cã h×nh ¶nh râ rµng, cô thÓ vÒ bøc tranh x· héi ®· qua. Kªnh h×nh cßn gãp phÇn to lín trong viÖc gi¸o dôc t tëng, t×nh c¶m, c¶m xóc thÈm mÜ trong häc sinh. 14 Víi tÊt c¶ ý nghÜa gi¸o dìng, gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn nªu trªn, kªnh h×nh gãp phÇn to lín n©ng cao chÊt lîng d¹y häc lÞch sö g©y høng thó häc tËp cho häc sinh, nã lµ chiÕc cÇu nèi gi· qu¸ khø vµ hiÖn t¹i. Do vËy khi sö dông kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa lÞch sö ®ßi hái gi¸o viªn khi sö dông ph¶i linh ho¹t, s¸ng t¹o . V× vËy gi¸o viªn ph¶i chuÈn bÞ chu ®¸o vµ nhÊt lµ ph¶i cã ph¬ng ph¸p phï hîp víi tõng lo¹i kªnh h×nh sao cho phï hîp víi tõng kiÓu bµi khi lªn líp . 2. C¸c lo¹i kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa lÞch sö ë THCS Kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa lÞch sö ë THCS gåm c¸c lo¹i sau: a.B¶n ®å lÞch sö. - B¶n ®å lÞch sö nh»m x¸c ®Þnh ®Þa ®iÓm cña sù kiÖn trong thêi gian vµ kh«ng gian x¸c ®Þnh.. §ång thêi b¶n ®å lÞch sö cßn gióp häc sinh suy nghÜ vµ gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng lÞch sö vÒ mèi quan hÖ nh©n qu¶, vÒ tÝnh quy luËt vµ tr×nh tù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh lÞch sö, gióp c¸c em cñng cè ghi nhí nh÷ng kiÕn thøc ®· häc. -VÒ h×nh thøc b¶n ®å lÞch sö kh«ng cÇn cã nhiÒu chi tiÕt vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn mµ cÇn cã nhiÒu ký hiÖu, biªn giíi, quèc gia, sù ph©n bè d©n c, thµnh phè, vïng kinh tÕ, ®Þa ®iÓm, minh ho¹ trªn b¶n ®å ph¶i ®Ñp chÝnh x¸c, râ rµng. VÒ néi dung: b¶n ®å chia lµm hai lo¹i chÝnh: +B¶n ®å tæng hîp + B¶n ®å minh ho¹ b. S¬ ®å lÞch sö. S¬ ®å nh»m cô thÓ ho¸ néi dung, sù kiÖn b»ng nh÷ng h×nh häc ®¬n gi¶n, diÔn t¶ tæ chøc mét c¬ cÊu x· héi mét chÕ ®é chÝnh trÞ, mèi quan hÖ gi÷a c¸c sù kiÖn lÞch sö. VÝ dô nh s¬ ®å: “ Bé m¸y c«ng x· Pari 1871 “ c. H×nh vÏ lÞch sö. H×nh vÏ cã gi¸ trÞ nh mét t liÖu lÞch sö, cung cÊp hiÓu biÕt vÒ t liÖu lÞch sö d. Tranh ¶nh lÞch sö Tranh ¶nh lÞch sö lÊy chñ ®Ò vÒ lÞch sö nh ch©n dung c¸c nh©n vËt lÞch sö, quang c¶nh lÞch sö..nh»m t¹o biÓu tîng, kh«i phôc l¹i h×nh ¶nh con ngêi, ®å vËt, biÕn cè, sù kiÖn mét c¸ch cô thÓ, sinh ®éng vµ kh¸ s¸t thùc . 3. Ph¬ng ph¸p sö dông kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa lÞch sö nhµm ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh trong d¹y häc lÞch sö ë trêng THCS. * Ph¬ng ph¸p sö dông b¶n ®å, s¬ ®å lÞch sö. B¶n ®å, s¬ ®å lÞch sö lµ nh÷ng kªnh h×nh kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong d¹y häc lÞch sö. Nhê cã b¶n ®å, s¬ ®å mµ häc sinh cã biÓu tîng ®óng ®¾n vÒ h×nh ¶nh 15 ®Þa lÝ, ®Þa ®iÓm x¶y ra sù kiÖn lÞch sö. V× vËy khi gi¶ng bµi, gi¸o viªn cã thÓ kh«ng tr×nh bµy tÊt c¶ néi dung trong s¸ch gi¸o khoa mµ lªn híng dÉn häc sinh nhËn biÕt c¸c sù kiÖn qua viÖc quan s¸t b¶n ®å. Gi¸o viªn cã thÓ ®Æt ra c©u hái cho häc sinh, nh÷ng c©u hái mµ chØ cã thÓ ®äc ®îc b¶n ®å míi tr¶ lêi ®îc. Nh vËy b¶n ®å, s¬ ®å gióp häc sinh cã lùa chän ®óng ®¾n vÒ kh«ng gian, hoµn c¶nh ®Þa lÝ xÈy ra sù kiÖn, ghi nhí ®Þa danh g¾n liÒn víi nh÷ng ®Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn, cô thÓ ho¸ sù kiÖn lÞch sö. B¶n ®å cßn gãp phÇn ph¸t triÓn ãc quan s¸t, trÝ tëng tîng, t duy vµ ng«n ng÷ còng nh tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng cña häc sinh. Nh×n vµo bÊt cø b¶n ®å lÞch sö nµo häc sinh còng thÝch nhËn xÐt, ph¸n ®o¸n, h×nh dung nh÷ng hiÖn tîng lÞch sö ®îc ph¶n ¸nh , suy nghÜ vµ diÔn ®¹t b»ng lêi nãi chÝnh x¸c, râ rµng, cô thÓ nh÷ng hiÖn tîng lÞch sö ®· qua. *Ph¬ng ph¸p sö dông tranh ¶nh, h×nh vÏ lÞch sö. Tranh ¶nh, h×nh vÏ lÞch sö cã ý nghÜa to lín lµ nguån kiÕn thøc lÞch sö, cã tÝnh gi¸o dôc tÝnh c¸ch, ph¸t triÓn t duy häc sinh. Sö dông tèt lo¹i kªnh h×nh nµy sÏ ph¸t huy ®îc tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh t¹o ra sù høng thó trong qu¸ tr×nh nhËn thøc. V× vËy khi sö dông kªnh h×nh tranh ¶nh, h×nh vÏ gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t tranh ¶nh, h×nh vÏ t¬ng øng víi néi dung kiÕn thøc cã liªn quan vµ ®ång thêi nªn sö dông c©u hái miªu t¶ hoÆc têng thuËt kiÕn thøc lÞch sö biÓu hiÖn trong ®ã. Tuy nhiªn còng cÇn dµnh thêi gian ®Ó häc sinh quan s¸t tranh ¶nh, h×nh vÏ vµ ®éng viªn c¸c em nãi lªn nh÷ng suy nghÜ, nhËn thøc cña m×nh , qua quan s¸t tranh ¶nh qua ®ã gi¸o viªn uèn n¾n, híng dÉn häc sinh nhËn thøc. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cã thÓ gîi ý, t¹o ra c¸c cuéc th¶o luËn, tranh luËn cña c¸c em khi quan s¸t mét bøc tranh hay h×nh vÏ nµo ®ã. §èi víi c¸c tranh ¶nh vÒ nh©n vËt lÞch sö chóng ta cÇn híng cho häc sinh khi quan s¸t vµ t¹o nªn c¸c biÓu tîng vÒ nh©n vËt. Gióp c¸c em kh«ng chØ ë viÖc miªu t¶ bÒ ngoµi ( ¸o quÇn, h×nh d¸ng…) mµ cÇn chó ý ph©n tÝch néi dung, tÝnh c¸ch, hµnh vi, vai trß cña nh©n vËt ®ã. Sö dông ch©n dung ph¶i nh»m môc ®Ých gi¸o dìng, gi¸o dôc. §èi víi c¸c nh©n vËt chÝnh diÖn cÇn kh¬i dËy ë c¸c em lßng kÝnh träng, c¶m phôc, biÕt ¬n víi nh÷ng cèng hiÕn còng nh tµi trÝ cña hä. §èi víi nh©n vËt ph¶n diÖn híng cho häc sinh nhËn xÐt nh÷ng biÓu hiÖn cña tÝnh gian ¸c, tham lam, x¶o quyÖt cña nh©n vËt Êy, kh«ng nªn ®Ó häc sinh bÞ thu hót vÒ h×nh thøc cña nh©n vËt mµ quªn ®ã lµ nh©n vËt ph¶n diÖn. Trong khi sö dông ch©n dung, gi¸o viªn ph¶i ph©n tÝch, gi¶i thÝch, híng dÉn cho häc sinh kh«ng nh÷ng hiÓu ®îc vai trß cña nh©n vËt trong lÞch sö, qua ®ã c¸c em tù ®¸nh gi¸ ®îc nh©n vËt ®ã. 16 4. Thùc tiÔn viÖc sö dông kªnh h×nh SGK trong d¹y häc lÞch sö hiÖn nay ë tr êng phæ th«ng. §Ó d¹y häc lÞch sö ë trêng phæ th«ng ®¹t hiÖu qu¶ cao, ®· cã nhiÒu ý kiÕn vÒ vÊn ®Ò nµy. Cã ý kiÕn cho r»ng chØ cÇn sö dông tèt s¸ch gi¸o khoa khi c¶ gi¸o viªn vµ häc sinh ®Òu hiÓu s©u s¾c néi dung cña bµi (kªnh ch÷ ) còng nh tranh ¶nh, biÓu ®å, s¬ ®å (kªnh h×nh ) cña SGK , ý kiÕn nµy ®· ®îc hÇu hÕt c¸c nhµ nghiªn cøu vµ gi¸o viªn thèng nhÊt. Song tuy nhiªn thùc tr¹ng d¹y häc lÞch sö ë trêng phæ th«ng hiÖn nay ®· cã nhiÒu vÊn ®Ò cÇn chó ý. Tuy vËy ®Ó ®¶m b¶o hiÖu qu¶ giê häc lÞch sö ë trêng phæ th«ng, vai trß cña kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa cã ý nghÜa rÊt to lín gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng d¹y häc hiÖn nay. Trong s¸ch gi¸o khoa ®æi míi hiÖn nay, hÖ thèng kªnh h×nh ®· t¨ng h¬n rÊt nhiÒu so víi s¸ch gi¸o khoa cò. Tuy nhiªn hiÖn nay thùc tr¹ng sö dông kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa lÞch sö cña gi¸o viªn cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn chó ý. Cã nhiÒu gi¸o viªn nhËn thÊy vai trß ý nghÜa cña kªnh h×nh vµ vËn dông vµo bµi gi¶ng ®¹t hiÖu qu¶, n©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc. §· kh«ng Ýt gi¸o viªn cha hiÓu râ xuÊt sø, néi dung , ý nghÜa cña kªnh h×nh trong s¸ch gi¸o khoa nªn cha vËn dông ®óng ®¾n vÇo trong bµi gi¶ng, hiÖu qu¶ bµi gi¶ng cha cao. NhiÒu gi¸o viªn nhËn thøc ®Çy ®ñ gi¸ trÞ ý nghÜa cña kªnh h×nh nhng l¹i ng¹i sö dông, sî mÊt thêi gian hoÆc sö dông mang tÝnh h×nh thøc, minh ho¹ cho bµi gi¶ng. II. Néi dung c¬ b¶n cña lÞch sö thÕ giíi líp 7 THCS. - PhÇn lÞch sö thÕ giíi líp 7 THCS bao gåm 7 bµi, ®îc ph©n phèi lµm 10 tiÕt trong ®ã cã 1 tiÕt lµm bµi tËp. Néi dung c¬ b¶n cña phÇn lÞch sö thÕ giíi líp 7 lµ gióp c¸c em n¾m ®îc nh÷ng nÐt rÊt kh¸i qu¸t vÒ lÞch sö thÕ giíi trung ®¹i + ë bµi 1 : häc sinh n¾m ®îc sù tan d· cña x· héi chiÕm h÷u n« lÖ vµ sù h×nh thµnh x· héi phong kiÕn ë ch©u ©u . Lµ quy luËt tÊt yÕu cña x· héi vµ bªn c¹nh ®ã lµ nh÷ng nÐt vÒ sù ph¸t triÓn cña x· héi phong kiÕn víi ®Æc ®iÓm næi bËt vÒ x· héi phong kiÕn ë ch©u ©u. + ë bµi 2: Häc sinh n¾m ®îc cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ch©u ©u thêi phong kiÕn nã ®· xuÊt hiÖn mÇm mèng cña nÒn kinh tÕ t b¶n vµ nhu cÇu vÒ thÞ trêng, nguyªn liÖu cho nÒn s¶n xuÊt cña ch©u ©u. 17 + ë bµi 3: c¸c em n¾m ®îc víi sù ra ®êi cña ph¬ng thøc TBCN nã ®· dÉn tíi cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp t s¶n chèng l¹i chÕ ®é phong kiÕn ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña hä. + ë bµi 4: Häc sinh n¾m ®îc nh÷ng nÐt rÊt kh¸i qu¸t vÒ sù ra ®êi , ph¸t triÓn cña x· héi phong kiÕn ë Trung quèc vµ nh÷ng thµnh tùu v¨n ho¸, khoa häc kü thuËt cña ngêi Trung quèc thêi trung ®¹i vµ ¶nh hëng cña v¨n ho¸ Trung quèc ®èi víi thÕ giíi vµ khu vùc. + Bµi 5: Häc sinh n¾m ®îc nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ lÞch sö phong kiÕn Ên ®é vµ nÒn v¨n ho¸ cña nh©n d©n Ên ®é còng nh ¶nh hëng cña v¨n h¸ Ên ®é ®èi víi thÕ giíi vµ khu vùc. + Bµi 6: Häc sinh n¾m ®îc nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ sù ra ®êi, ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia phong kiÕn, ë khu vùc ®«ng nam ¸, ®Æc biÖt lµ hai quèc gia Lµo vµ Campu chia gÇn biªn giíi níc ta. + Bµi 7 : Qua néi dung bµi 7 , häc sinh nhËn thÊy ®îc nh÷ng nÐt rÊt kh¸i qu¸t vÒ x· héi phong kiÕn, vÒ sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn, c¬ së kinh tÕ, x· héi , nhµ níc ®Ó thÊy ®îc nh÷ng nÐt ®Æc trng cña hai nÒn v¨n ho¸ §«ng- T©y cã nh÷ng g× kh¸c vµ gièng trong thêi kú trung ®¹i. III. HÖ thèng kªnh h×nh s¸ch gi¸o khoa lÞch sö thÕ giíi 7 vµ ph¬ng ph¸p sö dông nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh trong d¹y häc lÞch sö. H×nh 1: L©u ®µi vµ thµnh qu¸ch cña l·nh chóa. 1.Môc ®Ých sö dông §©y lµ bøc ¶nh d¹y môc 2 – l·nh ®Þa phong kiÕn ë bµi 1. 2.Ph¬ng ph¸p sö dông Sau khi cho häc sinh quan s¸t ¶nh, gi¸o viªn sÏ híng cho c¸c em võa quan s¸t toµn bé bøc ¶nh vµ sau ®ã gîi ý mét sè c©u hái ®Ó gióp c¸c em nhËn thÊy ®îc cuéc sèng xa hoa, hµo nho¸ng cña c¸c l·nh chóa phong kiÕn sèng xung xíng trong c¸c l·nh ®Þa cña m×nh. Víi nh÷ng c©u hái sau: + Quy m« cña l·nh ®Þa phong kiÕn nh thÕ nµo? + Theo em, nh÷ng ai ®îc sèng trong c¸c l·nh ®Þa nµy? + L·nh ®Þa ®îc x©y dùng ë ®Þa h×nh nh thÕ nµo? + Nh÷ng bøc têng thµnh vµ th¸p canh ®îc x©y dùng ®Ó lµm g×? Sau khi híng dÉn häc sinh tËp trung chó ý, vµo bøc ¶nh, gi¸o viªn cã thÓ tiÕn hµnh miªu t¶ theo néi dung sau: 18 Sau thÕ kû thø V, khi chÕ ®é phong kiÕn ë T©y ©u ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn th× nh÷ng l©u ®µi nh thÕ ®· xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu. Mçi l·nh chóa cã mét hoÆc nhiÒu l·nh ®Þa ®Ó ë, tËp trung d¶i r¸c ë mçi n¬i . L·nh ®Þa lµ khu vùc ®Êt ®ai kh¸ réng, trong ®ã cã c¶ ruéng ®Êt trång trät, ®ång cá, rõng nói, ao hå, s«ng, ®Çm lÇy….Bªn trong l·nh ®Þa cã l©u ®µi cña quý téc, cã nhµ thê vµ th«n xãm cña d©n- nh÷ng ng«i nhµ t¹m bî, lôp xôp, liªu xiªu. L©u ®µi thêng n»m ë trung t©m l·nh ®Þa, ®îc x©y dùng trªn mám ®¸ cao, tr«ng xa nh “ tæ chim diÒu h©u trªn ®Ønh nói” . TÊt c¶ c¸c l©u ®µi cã hµo s©u vµ nhiÒu líp thµnh ®¸ dµy, cao bao bäc. Muèn vµo l©u ®µi ph¶i qua cÇu b»ng gç trªn treo d©y xÝch gang nÆng trÞch, b¾c qua hµo s©u, v× vËy nªn ngêi ta gäi ®ã lµ “ ph¸o ®µi bÊt kh¶ x©m ph¹m “. Trong l©u ®µi cã phßng ë cña l·nh chóa vµ gia ®×nh, phßng tiÕp kh¸ch vµ phßng ë cña ngêi tuú tïng. L·nh chòa ®îc coi lµ nh÷ng «ng vua con, kh«ng bao giõo ph¶i lao ®éng. C«ng viÖc chÝnh cña hä lµ luyÖn tËp cung tªn, luyÖn kiÕm, cìi ngùa ®i s¨n vµ tæ chøc yÕn tiÖc th©u ®ªm, nãi chung lµ hä sèng rÊt sa hoa, phÇn nhiÒu trong sè hä kh«ng biÕt ch÷. -Sau khi miªu t¶ xong GV ®Æt c©u hái: em cã nhËn xÐt g× vÒ ®êi sèng cña l·nh chóa vµ n«ng n« trong l·nh ®Þa? Tõ ®ã häc sinh cã ®ùoc biÓu tîng cô thÓ sinh ®éng vÒ hai bøc tranh sinh ®éng ®èi lËp cña hai giai cÊp trong x· héi phong kiÕn ch©u ©u . Tõ ®ã h×nh thµnh hai kh¸i niÖm” l·nh chóa phong kiÕn “ vµ “ l·nh ®Þa phong kiÕn “ + H×nh 2: Héi chî ë §øc 1. Môc ®Ých sö dông: §©y lµ bøc tranh vÏ, bøc tranh nµy dïng ®Ó d¹y ë môc 3- sù xuÊt hiÖn c¸c thµnh thÞ trung ®¹i ë bµi 1. 2. Ph¬ng ph¸p sö dông: GV yªu cÇu häc sinh quan s¸t bøc tranh vµ ®Æt c¸c c©u hái sau: + Nh×n vµo bøc tranh, em thÊy quang c¶nh häp chî nh thÕ nµo? + Sè lîng ngêi tham gia héi chî ? + C¸c mÆt hµng trao ®æi gåm nh÷ng g×? Sau ®ã gi¸o viªn miªu t¶ kh¸i qu¸t cã ph©n tÝch theo néi dung sau: Vµo cuèi thÕ kû XI trong lßng x· héi phong kiÕn ch©u ©u, thµnh thÞ ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. Thµnh thÞ xuÊt hiÖn lµ dÊu hiÖu cña v¨n minh, lµ sù ®èi lËp víi sù ph¸t triÓn cña x· héi ch©u ©u vµ gãp phÇn ph¸ vì nÒn kinh tÕ ®ãng kÝn. 19 Kh¸c víi c¸c thµnh phè ph¬ng t©y ngµy nay, c¸c thµnh thÞ ch©u ©u thêi trung ®¹i ®Òu ®îc x©y thµnh bao quanh, trªn cã lç ch©u mai, chßi canh vµ « cöa nhá, phÝa ngoµi têng cã hµo s©u, ph¶i qua cÇu treo míi vµo ®îc thµnh. Cæng thµnh cã vÖ binh canh gi÷ xuèt ngµy ®ªm ®Ó tr¸nh sù cíp ph¸ cña c¸c l·nh chóa phong kiÕn. Mét b·i ®Êt trèng n»m ë trung t©m thµnh phè ®îc chän lµm n¬i häp chî . Xung quanh nhµ lµ toµ nhµ trô së héi ®ång thµnh phè, c¸c cña hiÖu, quÇy hµng. Chî trë thµnh n¬i n¸o nhiÖt nhÊt thµnh phè, mçi tuÇn häp tõ 1 ®Õn 2 lÇn kÐo dµi suèt ngµy. Ngêi ®Õn chî chñ yÕu lµ l¸i bu«n, thî, th¬ng nh©n. Hä mang theo tiÒn, hµng ra chî ®Ó mua b¸n, hµng tõ kh¾p n¬i mang ®Õn, trong níc, ngoµi níc còng cã.Sù n¸o nhiÖt cña c¸c buæi häp chî lµm cho ho¹t ®éng sinh ho¹t v¨n ho¸ ë thµnh thÞ s«i næi h¼n lªn. Cã ngêi vÝ thµnh thÞ trung ®¹i ch©u ©u nh: “ nh÷ng b«ng hoa rùc rì xuÊt hiÖn trªn vòng bïn ®en tèi cña x· héi phong kiÕn bÊy giê “ Nh vËy nÕu nh c¸c l·nh ®Þa phong kiÕn ®èng kÝn th× thµnh thÞ trung ®¹i ®· gióp hµng ho¸ lu th«ng, trao ®æi bu«n b¸n më réng. §ã lµ tiÒn ®Ò cho sù ra ®êi cña nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa sau nµy. Sau khi miªu t¶ gi¸o viªn ®Æt c©u hái: so víi kinh tÕ l·nh ®Þa , thµnh thÞ cã vai trß quan träng nh thÕ nµo ®èi víi kinh tÕ, ®êi sèng x· héi thêi phong kiÕn.? H×nh 3: Tµu Caraven . 1.Môc ®Ých sö dông: H×nh nµy ®îc d¹y ë môc 1 bµi 2- nh÷ng cuéc ph¸t kiÕn lín vÒ ®Þa lÝ. §©y lµ bøc ¶nh chôp lo¹t tµu vît ®¹i d¬ng trong c¸c cuéc ph¸t kiÕn ®Þa lÝ thêi trung ®¹i cã tªn gäi lµ tµu Caraven. 2.Ph¬ng ph¸p sö dông: GV híng dÉn häc sinh quan s¸t toµn bé bøc ¶nh, chó ý vµo mét sè bé phËn chñ yÕu cña con tµu nh: th©n tµu, cét buåm, c¸nh buåm, h×nh d¸ng con tµu. Sau ®ã gi¸o viªn tiÕn hµnh miªu t¶ kh¸i qu¸t cã ph©n tÝch theo néi dung sau: Vµo thÕ kû XV, ë t©y ©u ®· cã ®ñ ®iÒu kiÖn chÝn muåi cho nh÷ng cuéc ph¸t kiÕn ®Þa lÝ ®îc thùc hiÖn, mµ tríc hÕt lµ nh÷ng thµnh tùu vÒ khoa häc kü thuËt ®Æc biÖt lµ kü thuËt hµng h¶i vµ ®ãng tµu thuyÒn. Håi ®ã, nh÷ng xëng ®ãng tµu ®· ®ãng ®îc nh÷ng con tµu dµi vµ ®Ñp h¬n kiÓu tµu ®Þa trung h¶i tríc ®©y, thÝch hîp víi nh÷ng sãng giã cña ®¹i d¬ng lín. §îc gäi lµ tµu Caraven tµu vît ®¹i d¬ng ®Çu tiªn trong lÞch sö nh©n lo¹i, ®îc ngêi Bå ®µo nha chÕ t¹o vµo n¨m 1640. 20