Tài liệu Sử dụng công cụ phái sinh để phòng ngừa rủi ro trong hoạt động xuất khẩu cà phê của các doanh nghiệp việt nam

` ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ĐẶNG TIẾN HƢNG SỬ DỤNG CÔNG CỤ PHÁI SINH ĐỂ PHÒNG NGỪA RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU CÀ PHÊ CỦA CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Hà Nội - 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ĐẶNG TIẾN HƢNG SỬ DỤNG CÔNG CỤ PHÁI SINH ĐỂ PHÒNG NGỪA RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU CÀ PHÊ CỦA CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 60 34 02 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Đinh Xuân Cƣờng XÁC NHẬN CỦA XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CÁN BỘ HƯỚNG DẪN CHẤM LUẬN VĂN Hà Nội - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là kết quả của quá trình học tập và nghiên cứu của riêng cá nhân tôi, không sao chép bất kỳ tài liệu nào. Các số liệu trong luận văn được sử dụng trung thực, kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn này chưa từng được công bố tại bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Nếu sai tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Tác giả luận văn Đặng Tiến Hƣng LỜI CẢM ƠN Tác giả xin chân thành cảm ơn đến các tập thể, cá nhân đã ủng hộ, tạo điều kiện giúp đỡ trong thời gian học tập và nghiên cứu. Xin chân thành gửi lời cảm ơn đến : Xin trân trọng cảm ơn TS. Đinh Xuân Cường đã hướng dẫn, chỉ bảo tận tình và hỗ trợ tác giả trong suốt thời gian nghiên cứu. Nghiên cứu này được thực hiện bởi sự hỗ trợ đào tạo của Đề tài cấp Đại học Quốc Gia Hà Nội, mã số QG.16.54 do TS. Đinh Xuân Cường là chủ nhiệm đề tài. Chân thành gửi lời cảm ơn đến Ban giám hiệu Trường Đại học Kinh tế Đại học Quốc gia Hà Nội, đến quý thầy cô trong Khoa Tài chính Ngân hàng, Đại học Kinh tế - Đại học Quốc Gia Hà Nội; Xin trân trọng cảm ơn Ban Chấp hành Đảng ủy, Lãnh đạo Cục Thống Kê TP Hà Nội và các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê của Việt Nam, đã đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, tháng ..... năm 2016 Tác giả luận văn Đặng Tiến Hƣng TÓM TẮT Quản trị rủi ro luôn là một vấn đề mà các doanh nghiệp xuất khẩu đặc biệt quan tâm. Trong hoạt động kinh doanh xuất khẩu, các doanh nghiệp thường gặp phải các rủi ro về tỷ giá, rủi ro lãi suất và rủi ro biến động giá cả hàng hóa. Đối với các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê, biến động giá cả, lãi suất và tỷ giá gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc hoạch định chiến lược kinh doanh thậm chí có thể dẫn đến những tổn thất về mặt tài chính khiến doanh nghiệp rơi vào tình trạng phá sản. Công cụ phái sinh như là một biện pháp hiệu quả để giúp doanh nghiệp phòng ngừa rủi ro do tác động của tỷ giá, lãi suất và giá cà phê. Để có thể tồn tại và phát triển được thì các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu cà phê Việt Nam phải biết cách né tránh hoặc giảm thiểu những tác động xấu do những rủi ro đem lại bằng việc sử dụng hiệu quả các công cụ phái sinh. Luận văn đã phân tích, đánh giá thực trạng việc sử dụng các công cụ phái sinh để bảo hiểm cho các rủi ro trong hoạt động kinh doanh xuất khẩu cà phê của các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay. Đồng thời đưa ra các điều kiện cần thiết, đề xuất giải pháp chủ yếu và cụ thể để các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu cà phê của Việt Nam ứng dụng thành công các công cụ phái sinh để bảo hiểm rủi ro trong hoạt động kinh doanh của mình. Từ khóa: Công cụ phái sinh, doanh nghiệp xuất khẩu cà phê, phòng ngừa rủi ro MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT: ................................................................. i DANH MỤC BẢNG BIỂU ................................................................................ ii DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ ......................................................................... iii PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................... 1 2. Mục đích, nội dung và nhiệm vụ nghiên cứu................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 3 4. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................. 3 5. Kết cấu của luận văn ........................................................................................ 3 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÔNG CỤ PHÁI SINH VÀ CÁC LOẠI RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH NÔNG SẢN ................................................... 5 1.1. Tổng quan về tình hình nghiên cứu .............................................................. 5 1.1.1 Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài ............................................................ 5 1.1.2 Tình hình nghiên cứu trong nước................................................................ 6 1.2 Cơ sở lý luận về công cụ phái sinh và các loại rủi ro trong hoạt động kinh doanh nông sản ..................................................................................................... 9 1.2.1 Tổng quan và khái niệm về rủi ro ............................................................... 9 1.2.2 Các loại rủi ro mà một doanh nghiệp xuất khẩu gặp phải .......................... 10 1.2.3 Khái quát về công cụ phái sinh ................................................................... 13 1.2.4 Vai trò của công cụ phái sinh trong phòng ngừa rủi ro .............................. 26 1.2.5 Điều kiện sử dụng công cụ phái sinh để phòng ngừa rủi ro cho các doanh nghiệp xuất khẩu ....................................................................................... 27 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................. 34 2.1 Mục đích thu thập dữ liệu .............................................................................. 35 2.2 Nguồn dữ liệu thu thập ................................................................................... 35 2.3 Phương pháp xử lý dữ liệu ............................................................................. 36 2.4 Phương pháp phân tích tổng hợp và so sánh.................................................. 37 2.5 Phương pháp chuyên gia ................................................................................ 37 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG SỬ DỤNG CÔNG CỤ PHÁI SINH TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TÀI CHÍNH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT KHẨU CÀ PHÊ..................................................................... 38 3.1 Thực trạng xuất khẩu cà phê ở các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê của Việt Nam trong thời gian qua............................................................................... 38 3.2 Nhận diện rủi ro, nguyên nhân và tác động của các loại rủi ro đến hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê của Việt Nam ....................... 44 3.2.1 Rủi ro về tỷ giá ............................................................................................ 45 3.2.2 Rủi ro lãi suất .............................................................................................. 46 3.2.3 Rủi ro về giá cà phê..................................................................................... 48 3.3 Thực trạng sử dụng sản phẩm phái sinh để phòng ngừa rủi ro của các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê Việt Nam ........................................................... 50 3.3.1 Phương pháp điều tra khảo sát các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê ........... 50 3.3.2 Một số giá trị thống kê của cuộc khảo sát ................................................... 51 3.3.3 Nguyên nhân các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê của Việt Nam còn xem nhẹ việc sử dụng công cụ phái sinh ..................................................................... 57 CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP NHẰM HẠN CHẾ, PHÒNG NGỪA RỦI RO TRONG KINH DOANH XUẤT KHẨU CÀ PHÊ CỦA CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM ......................................................................................... 59 4.1 Giải pháp về phía doanh nghiệp ..................................................................... 59 4.1.1 Doanh nghiệp cần nhận diện và am hiểu đầy đủ những rủi ro tài chính đang gặp phải ....................................................................................................... 59 4.1.2 Nâng cao năng lực điều hành, quản lý của ban lãnh đạo doanh nghiệp trong việc sử dụng công cụ phái sinh trong hoạt động kinh doanh ..................... 61 4.2 Giải pháp về phía hệ thống ngân hàng ........................................................... 65 4.3 Kiến nghị đối với Chính phủ và Bộ công thương .......................................... 67 KẾT LUẬN ......................................................................................................... 70 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................... 72 PHỤ LỤC 1: PHIẾU KHẢO SÁT PHỤ LỤC 2: PHIẾU KHẢO SÁT CHUYÊN GIA DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Nguyên nghĩa TT Ký hiệu 1 BCEC 2 TPP Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương 3 VNX Sàn giao dịch hàng hóa Việt Nam 4 WTO Tổ chức thương mại thế giới Sở Giao dịch cà phê, hàng hoá Buôn Ma Thuột i DANH MỤC BẢNG BIỂU TT Bảng Nội dung Trang 1 Bảng 3.1 Lượng cà phê xuất khẩu của các nước 39 2 Bảng 3.2 Các thị trường xuất khẩu cà phê chính của Việt 43 Nam, mùa vụ 2012/13 đến 2013/14 3 Bảng 3.3 Thống kê về cuộc khảo sát 51 4 Bảng 3.4 Thống kê thăm dò loại rủi ro doanh nghiệp gặp 51 phải 5 Bảng 3.5 Thống kê thăm dò mức độ quan ngại rủi ro 53 6 Bảng 3.6 Thống kê thực trạng sử dụng các sản phẩm 55 phái sinh để phòng ngừa rủi ro trong các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê của Việt Nam ii DANH MỤC BIỂU ĐỒ TT Biểu đồ 1 Biểu đồ 1 Diện tích và sản lượng cà phê Việt Nam 42 2 Biểu đồ 2 Giá xuất khẩu cà phê nhân của Việt Nam 44 3 Biểu đồ 3 Diễn biến tỷ giá từ tháng 01/2012 đến tháng 45 Nội dung Trang 05/2015 4 Biểu đồ 4 Diễn biến lãi suất 2013 - 2014 iii 47 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sau khi gia nhập WTO và gần đây là ký kết Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), Việt Nam ngày càng hội nhập sâu vào thương mại thế giới. Thương mại Việt Nam với thế giới ngày càng tăng cao nhờ mở rộng được nhiều thị trường. Xuất khẩu ngày càng đóng một vai trò cực kỳ quan trọng đối với nền kinh tế. Việt Nam với thế mạnh về nông sản thì việc xuất khẩu nông sản có rất nhiều lợi thế thương mại. Trong các nông sản của Việt Nam thì cà phê có một tỷ trọng rất lớn. Trong những năm gần đây ngành cà phê đã góp phần quan trọng vào nền kinh tế Việt Nam. Để thực hiện thành công hoạt động xuất khẩu, bên cạnh vấn đề chất lượng hàng hóa, vấn đề thời gian, khả năng cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường xuất khẩu, thì chúng ta rất cần quan tâm đến vấn đề tài chính phục vụ cho hoạt động này. Sự phát triển ngày càng tăng trong hoạt động ngoại thương và số thành viên tham gia hoạt động này ngày càng nhiều đã làm cho nhu cầu về hoạt động tài chính ngày càng lớn và kéo theo đó là những rủi ro đối với hoạt động xuất khẩu cũng ngày càng nhiều hơn. Các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu chính là những người chịu sự tác động đầu tiên và lớn nhất mỗi khi có những rủi ro xảy ra trong hoạt động xuất khẩu.Đặc biệt, trong bối cảnh tình hình tài chính thế giới có nhiều biến động khó lường như ngày nay thì các rủi ro xảy ra đối với hoạt động xuất khẩu hàng hóa lại càng nhiều và nghiêm trọng hơn. Nhiều yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê như: tỷ giá, lãi suất, giá cà phê. Bất kỳ yếu tố trên biến động theo chiều hướng tiêu cực sẽ làm cho kế hoạch kinh doanh được lập ra của doanh nghiệp không đạt được kết quả như dự kiến ban đầu. Trên thế giới đã có nhiều quốc gia sử dụng công cụ phái sinh như là một biện pháp hiệu quả để giúp doanh nghiệp phòng ngừa rủi ro do tác động 1 của tỷ giá, lãi suất và giá cà phê. Tuy nhiên, ở Việt Nam thì các doanh nghiệp chưa tiếp cận và sử dụng công cụ phái sinh phổ biến. Bởi vậy, để có thể tồn tại và phát triển được thì các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu cà phê Việt Nam phải biết cách né tránh hoặc giảm thiểu những tác động xấu do những rủi ro đem lại bằng việc sử dụng hiệu quả các công cụ phái sinh. Chính vì vậy tôi đã chọn đề tài "Sử dụng công cụ phái sinh để phòng ngừa rủi ro trong hoạt động xuất khẩu Cà phê của các doanh nghiệp Việt Nam" làm đề tài nghiên cứu của mình với mong muốn đưa ra một số giải pháp nhằm hạn chế, phòng ngừa rủi ro trong kinh doanh xuất khẩu cà phê của các doanh nghiệp Việt Nam. 2. Mục đích, nội dung và nhiệm vụ nghiên cứu Tìm hiểu hoạt động kinh doanh xuất khẩu hàng hóa cà phê, các rủi ro thường xảy ra đối với hoạt động xuất khẩu và sử dụng biện pháp phòng ngừa rủi ro bằng các công cụ phái sinh. Phân tích, đánh giá thực trạng việc sử dụng các công cụ phái sinh để bảo hiểm cho các rủi ro trong hoạt động kinh doanh xuất khẩu cà phê của các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay. Đồng thời đưa ra các điều kiện cần thiết để các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu của Việt Nam ứng dụng thành công các công cụ phái sinh để bảo hiểm rủi ro trong hoạt động kinh doanh của mình. Đưa ra các đề xuất, giải pháp chủ yếu và cụ thể để các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu cà phê của Việt Nam có thể ứng dụng thành công các công cụ phái sinh vào việc bảo hiểm rủi ro trong hoạt động kinh doanh của mình. 2 Để giải quyết những mục tiêu nghiên cứu này, đề tài đưa ra câu hỏi nghiên cứu là: “Các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê của Việt Nam đã sử dụng công cụ phái sinh như thế nào để hỗ trợ và thúc đẩy hoạt động sản xuất kinh doanh? Hiệu quả của các công cụ này ra sao?” 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Tính khả thi của việc sử dụng công cụ phái sinh để phòng ngừa rủi ro cho các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê của Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu: Thực trạng kinh doanh và rủi ro gặp phải của các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê Việt Nam, các công cụ phái sinh mà doanh nghiệp có thể ứng dụng để bảo hiểm rủi ro cho mình trong hoạt động kinh doanh xuất khẩu. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Sử dụng phương pháp phỏng vấn trực tiếp, khảo sát bằng bảng câu hỏi, điều tra mẫu tại các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê của Việt Nam, phương pháp tổng hợp để thu thập thông tin, sau đó sử dụng các phương pháp logic, thống kê để phân tích, hệ thống hoá từng nhóm thông tin, qua đó đối chiếu, so sánh các số liệu có được. Số liệu được thu thập từ các nguồn thông tin thứ cấp như: báo chí, web, các báo cáo ngành hàng cà phê của các tổ chức thống kê, VICOFA (Hiệp Hội Cà phê– Ca Cao Việt Nam)… 5. Kết cấu của luận văn Ngoài trang bìa chính, bìa phụ, lời mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn được kết cấu thành bốn chương chính như sau: 3 Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận về công cụ phái sinh và các loại rủi ro trong hoạt động kinh doanh nông sản Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng sử dụng công cụ phái sinh trong quản trị rủi ro tài chính của các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê Chương 4: Giải pháp nhằm hạn chế, phòng ngừa rủi ro trong kinh doanh xuất khẩu cà phê của các doanh nghiệp Việt Nam 4 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÔNG CỤ PHÁI SINH VÀ CÁC LOẠI RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH NÔNG SẢN Nội dung trong chương 1 sẽ được tác giả tổng quan về các đề tài, bài viết đã được các tác giả khác nghiên cứu về việc sử dụng công cụ phái sinh để hạn chế rủi ro trong hoạt động kinh doanh nông sản. Việc áp dụng các công cụ phái sinh giúp các doanh nghiệp phòng ngừa nhiều loại rủi ro gặp phải. Do vậy, phòng ngừa rủi ro là biện pháp tốt nhất để bảo toàn thu nhập và chi phí của doanh nghiệp, từ đó góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế thông qua việc phát huy tốt các chức năng của hệ thống tài chính. 1.1 Tổng quan về tình hình nghiên cứu 1.1.1 Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài Hoạt động phái sinh hàng hóa đang là đề tài được nghiên cứu rộng rãi trên thế giới, có nhiều nghiên cứu để phát triển giao dịch này tại các nước đang phát triển. Các nghiên cứu đều tập trung vào việc có rất nhiều loại rủi ro trong quá trình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, các rủi ro này hầu hết đều có mối liên hệ với nhau và hậu quả của nó đều dẫn đến các khoản thiệt hại tài chính đối với các doanh nghiệp. Một số nghiên cứu điển hình có thể kể đến như: Bookwell Publication (2007) “Cơ hội và thách thức của thị trường phái sinh hàng hóa” (Commodity Derivative Markets Opportunities & Challenges) trình bày cụ thể các cơ hội và các thách thức của thị trường phái sinh hàng hóa trong tổng thể phát triển của các thị trường. Nghiên cứu chú trọng đến các nhân tố ảnh hưởng đến giao dịch phái sinh hàng hóa và các điều kiện cần thiết phát triển giao dịch này. 5 Brajesh Kumar & Ajay Pandey (2009), “Vai trò của trị trường phái sinh hàng hóa Ấn Độ trong bảo hiểm rủi ro” (Role of Indian commodity derivative market in hedging) trình bày về các sản phẩm của thị trường phái sinh hàng hóa, đặc điểm của từng sản phẩm và cho biết vai trò của cụ thể của từng sản phẩm trong việc bảo hiểm rủi ro biến động giá hàng hóa tại Ấn Độ như thế nào. Nghiên cứu trình bày về đặc điểm ngành nông nghiệp tại Ấn Độ, đặc điểm thị trường giao ngay của hàng hóa tại Ấn Độ và từ đó phân tích các sản phẩm phái sinh hàng hóa có thể đáp ứng được nhu cầu bảo hiểm rủi ro biến động giá hàng hóa tại Ấn Độ. Bessis (2010), “Quản trị rủi ro biến động giá đối với sản phẩm nông nghiệp Trung Quốc” (The Price Risk Management in China Agricultural Products) trình bày những rủi ro trong biến động giá của nông sản Trung Quốc, nguồn gốc của rủi ro biến động giá hàng nông sản, đặc điểm ngành nông nghiệp Trung Quốc. Nghiên cứu chỉ ra các rủi ro biến động giá đối với sản phẩm nông nghiệp Trung Quốc và các phương pháp nhằm quản trị rủi ro biến động giá nông sản của Trung Quốc. 1.1.2 Tình hình nghiên cứu trong nƣớc Việt Nam là một nước xuất khẩu nông sản nói chung và cà phê nói riêng lớn trên thế giới, hơn nữa Việt Nam đang bước vào thời kỳ hội nhập sâu rộng, tính cạnh tranh ngày càng khốc liệt hơn tuy nhiên hiện tại các doanh nghiệp xuất khẩu nông sản Việt Nam đang gặp phải rất nhiều khó khăn trong việc cạnh tranh giá cả với các nước trên thế giới. Các công cụ giảm thiểu rủi ro tài chính còn rất thiếu và yếu. Với công dụng hỗ trợ các doanh nghiệp xuất khẩu nông sản trong việc quản trị rủi ro về giá và đảm bảo đem lại thu nhập ổn định cho người dân và doanh nghiệp, các công cụ phái sinh thực sự là một biện pháp hữu hiệu. Nhiều tác giả có những công trình nghiên cứu, những bài 6 viết đóng góp về sự hình thành, phát triển và những điều đã được cũng như các việc còn bất cập của thị trường giao dịch của Việt Nam hiện nay, cụ thể như sau: Nguyễn Phước Kinh Kha (2015), “Phát triển giao dịch phái sinh hàng hóa phi tài chính tại Việt Nam”. Luận án đã đánh giá những mặt đạt được, phát hiện những tồn tại và nguyên nhân của những tồn tại nhằm đề xuất những giải pháp phát triển giao dịch phái sinh hàng hóa tại Việt Nam. Luận án cũng xem xét điều kiện hình thành của giao dịch phái sinh hàng hóa phi tài chính tại Việt Nam. Mục đích cuối cùng là phát triển giao dịch phái sinh hàng hóa phi tài chính nhằm cung cấp một kênh xác định giá mới, hạn chế rủi ro biến động giá hàng hóa, tạo một kênh đầu tư mới và góp phần đề xuất kiến nghị nhằm hoàn thiện các chính sách có liên quan. Báo cáo nghiên cứu thực tiễn hoạt động giao dịch hàng hóa tương lai tại Việt Nam của Hồ Thúy Ngọc và Võ Sĩ Mạnh (2013). Bài viết đã trình bày tổng quan về thị trường giao dịch hàng hóa tương lai tại Việt Nam. Ngoài ra, bài viết còn phân tích thực trạng của thị trường và đề ra một số giải pháp nhằm phát triển thị trường giao dịch hàng hóa tương lai tại Việt Nam. Lê Hoàng Nga (2011), Ủy Ban Chứng Khoán Nhà Nước, đã nghiên cứu về thị trường phái sinh hàng hóa tại Ấn Độ, kinh nghiệm quản lý và phát triển cho Việt Nam. Bài viết đi sâu vào nghiên cứu quá trình hình thành cũng như phát triển của thị trường phái sinh hàng hóa tại Ấn Độ, từ đó đưa ra các bài học kinh nghiệm cho quá trình quản lý và phát triển thị trường này tại Việt Nam. Tuy nhiên, các hàng hóa cơ sở giao dịch tại Ấn Độ chưa có sự phù hợp cao với Việt Nam như bông, hạt có dầu, sợi đay thô, sợi đay thành phẩm, lúa mì và vàng khối. Trong nghiên cứu này, tác giả học hỏi bài học từ thị trường phái sinh hàng hóa của Brazil, cũng là một trong những thị trường hoạt động 7 sôi nổi nhất trên thế giới với mặt hàng nổi bật là cà phê. Với hàng hóa tương đồng hơn, kinh nghiệm học tập từ Brazil sẽ là một hướng tiếp cận khác, mới mẻ và phù hợp với thị trường Việt Nam. Nguyễn Tiến Đạt (2010), “Đề án nâng cao năng lực cạnh tranh của cà phê Việt Nam đến 2015 và định hướng 2020”, Báo cáo phân tích ngành cà phê, thực trạng các sản phẩm cà phê và ngành cà phê Việt Nam, phân tích yếu tố thị phần, các thị trường xuất khẩu cà phê của Việt Nam. Nghiên cứu còn so sánh thực trạng của ngành cà phê Việt Nam so với các quốc gia có thế mạnh về xuất khẩu cà phê trên thế giới. Nghiên cứu đưa ra xu hướng biến động của ngành cà phê giai đoạn 2015 -2020, từ đó trình bày những giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh ngành cà phê Việt Nam. TS. Dương Ngọc Thí và Th.S. Trần Minh Vĩnh (2006), “Nghiên cứu đánh giá các hình thức giao dịch thương mại nông sản ở Việt Nam”. Nghiên cứu này nhằm phân tích thực trạng áp dụng các hình thức giao dịch nông sản, chỉ ra những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của từng hình thức giao dịch nông sản trong nước, từ đó đề xuất các chính sách và giải pháp đa dạng hóa các hình thức giao dịch nhằm góp phần thúc đẩy phát triển sản xuất kinh doanh nông sản và tác động vào thị trường hiệu quả hơn. Các công trình nghiên cứu, bài viết đã phân tích điều kiện phát triển cũng như cơ chế hoạt động của giao dịch phái sinh hàng hóa trên thị trường nông sản. Tuy nhiên các đề tài nghiên cứu chỉ dừng lại ở việc nêu lên thực trạng của từng sàn giao dịch cụ thể, chưa được hệ thống hóa và phân tích còn mang tính chủ quan cao. Đã có nhiều đề tài nghiên cứu giao dịch phái sinh tại Việt Nam nhưng chủ yếu là giao dịch phái sinh ngoại hối, giao dịch phái sinh chứng khoán mà chưa đi sâu vào nghiên cứu sử dụng công cụ phái sinh để hạn chế rủi ro về giá, lãi suất và tỷ giá cho các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê 8 của Việt Nam. Bên cạnh đó việc Việt Nam ngày càng hội nhập sâu và rộng hơn với thế giới thì các loại rủi ro xảy ra đối với hoạt động kinh doanh xuất khẩu cà phê của Việt Nam lại càng nhiều. Bởi thế, các doanh nghiệp muốn tồn tại được phải biết né tránh và phòng ngừa rủi ro hiệu quả. Chính vì vậy đề tài "Sử dụng công cụ phái sinh để phòng ngừa rủi ro trong hoạt động xuất khẩu Cà phê của các doanh nghiệp Việt Nam" sẽ đưa ra một số giải pháp nhằm hạn chế, phòng ngừa rủi ro trong kinh doanh xuất khẩu của các doanh nghiệp Việt Nam. 1.2 Cơ sở lý luận về công cụ phái sinh và các loại rủi ro trong hoạt động kinh doanh nông sản 1.2.1 Tổng quan và khái niệm về rủi ro Rủi ro là khả năng xảy ra sự khác biệt giữa kết quả thực tế và kết quả kỳ vọng theo kế hoạch. Rủi ro là một hiện tượng khách quan có liên quan và có ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến mục tiêu hoạt động của con người mà con người có thể nhận biết được nhưng con người không thể lượng hoá được những rủi ro đó xảy ra ở đâu, lúc nào và mức độ tác động xấu đến mục đích của con người như thế nào. Khi có rủi ro người ta không thể thể dự đoán được chính xác kết quả, rủi ro gây ra sự không chắc chắn, nguy cơ rủi ro có thể xuất hiện bất kỳ lúc nào và khó có thể dự đoán trước được. Như vậy, nói đến rủi ro là nói đến những sự kiện không may mắn, bất ngờ có thể xảy ra gây ra thiệt hại về lợi ích cho con người gồm sức khoẻ, tinh thần, tài sản và rủi ro là sự biến động tiềm ẩn trong những kết quả. Các doanh nghiệp ngày nay thường xuyên phải đối mặt với những thay đổi từ các nhân tố thị trường như lãi suất, tỷ giá, giá cả hàng hóa và chứng 9