Bé y tÕ
viÖn d−îc liÖu
B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi cÊp bé
sö dông chØ thÞ ph©n tö adn kÕt hîp víi c¸c dÊu
hiÖu h×nh th¸i trong nghiªn cøu ph©n lo¹i
mét sè c©y thuèc ë viÖt nam
Chñ nhiÖm ®Ò tµi: ts . nguyÔn v¨n tËp
6913
01/7/2008
hµ néi - 2007
B¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi cÊp bé
Th«ng tin chung vÒ ®Ò tµi
1. Tªn ®Ò tµi: Sö dông chØ thÞ ph©n tö ADN kÕt hîp víi c¸c dÊu hiÖu h×nh th¸i trong
nghiªn cøu ph©n lo¹i mét sè c©y thuèc ë ViÖt Nam
2. Chñ nhiÖm ®Ò tµi : TS. NguyÔn V¨n TËp
3. Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi : ThS. Ph¹m Thanh HuyÒn
4. C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: ViÖn D−îc LiÖu (Bé Y tÕ)
5. Kinh phÝ thùc hiÖn : 220.000. 000 ®ång (Hai tr¨m hai m−¬i triÖu ®ång)
6. Danh s¸ch nh÷ng ng−êi thùc hiÖn chÝnh:
-
TS. NguyÔn V¨n TËp: ViÖn D−îc liÖu - Chñ nhiÖm ®Ò tµi
-
ThS. Ph¹m Thanh HuyÒn: ViÖn D−îc liÖu - Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi
-
TS. §inh §oµn Long: Khoa Sinh häc, tr−êng §¹i häc KHTN Hµ Néi
-
CN. Ng« V¨n Tr¹i: ViÖn D−îc liÖu
-
ThS. Lª Thanh S¬n: ViÖn D−îc liÖu
-
ThS. Ng« §øc Ph−¬ng: ViÖn D−îc liÖu
-
KTV. Cï H¶i Long: ViÖn D−îc liÖu
-
ThS. Hoµng ThÞ Hßa: Khoa Sinh häc, tr−êng §¹i häc KHTN Hµ Néi
7. Thêi gian thùc hiÖn: tõ th¸ng 10 n¨m 2005 ®Õn th¸ng 10 n¨m 2007
Danh môc c¸c ký hiÖu vµ ch÷ viÕt t¾t
ADN
Axit deoxyribonucleic
AFLP
Amplified Fragment Length Polymorphism (§a h×nh ®é dµi c¸c ph©n
®o¹n khuÕch ®¹i)
BK
Ba kÝch
D§VN
D−îc ®iÓn ViÖt Nam
§DSH
§a d¹ng sinh häc
FAO
The Food and Agriculture Orgnization of the United Nation (Tæ chøc
l−¬ng thùc vµ n«ng nghiÖp Liªn hiÖp quèc)
NGBG
Ngò gia b× gai
NGBGL
Ngò gia b× gai l«ng
NGBH
Ngò gia b× h−¬ng
HN
B¶o tµng thùc vËt (thuéc ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt, ViÖn
Khoa häc ViÖt Nam)
HNPM
B¶o tµng D−îc liÖu (thuéc Khoa Tµi nguyªn d−îc liÖu, ViÖn D−îc
liÖu)
HNU
B¶o tµng thùc vËt (thuéc Khoa Sinh häc, Tr−êng §¹i häc Khoa häc tù
nhiªn, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi)
HPLC
High perfomance liquid chromatography (S¾c ký láng cao ¸p)
IUCN
The International Union for Conservation of Nature and Natural
Resouses (Tæ chøc b¶o tån thiªn nhiªn quèc tÕ)
KHKT
Khoa häc kü thuËt
NXB
Nhµ xuÊt b¶n
PCR
Polymerase Chain Reaction (Ph¶n øng chuçi trïng hîp ADN)
RAPDPCR
Random Amplified Polymorphic DNA(§a h×nh c¸c ph©n ®o¹n ADN
khuÕch ®¹i ngÉu nhiªn)
RFLP
Restricted Fragment Length Polymorphism (§a h×nh ®é dµi c¸c ®o¹n
giíi h¹n)
SKLM
S¾c ký líp máng
SSR
Simple Sequence Repeats (§a h×nh c¸c tr×nh tù lÆp l¹i ®¬n gi¶n SSR)
SVD
S©m vò diÖp
SNL
S©m ngäc linh
To / to
NhiÖt ®é
TB
Trung b×nh
TG
Trung gian
TTH
Tam thÊt hoang
WWF
The World Wildlife Fund (QuÜ quèc tÕ b¶o vÖ ®éng vËt hoang d·)
Môc lôc
Trang
®Æt vÊn ®Ò....................................................................................................
1
Ch−¬ng 1. Tæng quan.................................................................................
3
1.1.Tæng quan vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam cña
c¸c ®èi t−îng nghiªn cøu..........................................................................
1.1.1. VÒ thùc vËt häc.........................................................................................
1.1.1.1. Ngò gia b× h−¬ng, Ngò gia b× gai...........................................................
3
3
3
1.1.1.2. S©m vò diÖp, Tam thÊt hoang vµ S©m ngäc linh.....................................
5
1.1.1.3. Ba kÝch....................................................................................................
1.1.2. VÒ gi¸ trÞ sö dông .....................................................................................
7
8
1.1.2.1 Ngò gia b× h−¬ng, Ngò gia b× gai............................................................
8
1.1.2.2. S©m vò diÖp, Tam thÊt hoang vµ S©m ngäc linh..................................... 10
1.1.2.3. Ba kÝch...................................................................................................
1.1.3. Vµi nÐt vÒ vÊn ®Ò b¶o tån..........................................................................
13
14
1.2.Tæng quan vÒ c¸c lo¹i chØ thÞ vµ dÊu chuÈn trong nghiªn cøu th¶o
d−îc trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam............................................................. 16
1.2.1. ChØ thÞ (kü thuËt) RAPD-PCR...............................................................
17
1.2.2. øng dông kü thuËt RAPD-PCR trong nghiªn cøu chØ thÞ ph©n tö
ADN ë ViÖt Nam....................................................................................... 20
Ch−¬ng 2. §èi t−îng, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p Nghiªn cøu
22
2.1. §èi t−îng nghiªn cøu vµ ®Þa ®iÓm thu mÉu.............................................
22
2.2. Néi dung nghiªn cøu..................................................................................
22
22
23
23
2.2.1. §iÒu tra thu thËp mÉu................................................................................
2.2.2. X¸c ®Þnh tªn khoa häc vµ m« t¶ h×nh th¸i c¸c loµi...................................
2.2.3. Ph©n tÝch chØ thÞ ph©n tö ADN (RAPD-PCR) trong nghiªn cøu...............
2.2.4. §¸nh gi¸ vÒ sù kÕt hîp gi÷a viÖc sö dông chØ thÞ ADN víi c¸c dÊu
chuÈn h×nh th¸i trong nghiªn cøu ph©n lo¹i phôc vô c«ng t¸c b¶o tån
vµ ph¸t triÓn c¸c loµi c©y thuèc............................................................... 24
2.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu...........................................................................
2.3.1. §iÒu tra thu thËp mÉu................................................................................
2.3.2. X¸c ®Þnh tªn khoa häc..............................................................................
2.3.3. Ph©n tÝch ADN..........................................................................................
2.3.4. Dùng c©y quan hÖ di truyÒn b»ng phÇn mÒm NTSYS pc 2.02..................
23
23
24
24
25
2.4. §Þa ®iÓm nghiªn cøu..................................................................................
26
2.5. Trang thiÕt bÞ, dung m«i hãa chÊt............................................................
26
Ch−¬ng 3. kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ bµn luËn................................
27
3.1. §iÒu tra, thu thËp mÉu..............................................................................
27
27
28
29
3.1.1. Thu mÉu tiªu b¶n thùc vËt.........................................................................
3.1.2. Thu thËp mÉu nghiªn cøu ADN................................................................
3.1.3. Thu mÉu d−îc liÖu chuÈn..........................................................................
3.2. X¸c ®Þnh tªn khoa häc vµ m« t¶ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c¸c loµi Ngò
gia b× h−¬ng, Ngò gia b× gai, S©m ngäc linh, S©m vò diÖp, Tam thÊt
hoang vµ Ba kÝch....................................................................................... 30
3.3. KÕt qu¶ nghiªn cøu chØ thÞ ADN...............................................................
39
39
49
3.3.1. Nghiªn cøu t¸ch chiÕt ADN......................................................................
3.3.2. Sö dông chØ thÞ ADN (RAPD-PCR) ®Ó ®¸nh gi¸ sù ®a d¹ng di truyÒn.....
3.3.3. B−íc ®Çu x¸c ®Þnh mét sè chØ thÞ RAPD-PCR ®Æc tr−ng cña Ngò gia b×
h−¬ng, Ngò gia b× gai, S©m ngäc linh, S©m vò diÖp, Tam thÊt hoang vµ
Ba kÝch gãp phÇn trong viÖc x¸c ®Þnh loµi............................................... 73
3.4. §¸nh gi¸ vÒ viÖc sö dông chØ thÞ h×nh th¸i vµ chØ chÞ ADN (RAPDPCR) trong nghiªn cøu............................................................................. 82
3.4.1. ¸p dông ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i h×nh th¸i so s¸nh trong viÖc x¸c ®Þnh
c¸c loµi NGBH, NGBG, SVD, TTH, SNL vµ BK vµ mét sè vÊn ®Ò ®ßi
hái ph¶i nghiªn cøu..................................................................................
3.4.2. X¸c ®Þnh mèi t−¬ng ®ång gi÷a chØ thÞ h×nh th¸i víi chØ thÞ ADN trong
viÖc x¸c ®Þnh c¸c loµi NGBH, NGBG, SNL, SVD, TTH vµ BK...............
82
KÕt luËn .......................................................................................................
88
®Ò nghÞ...........................................................................................................
90
Tµi liÖu tham kh¶o..................................................................................
91
85
Danh Môc c¸c b¶ng
Trang
B¶ng 3.1.
B¶ng 3.2.
B¶ng 3.3.
B¶ng 3.4.
B¶ng 3.5.
B¶ng 3.6.
B¶ng 3.7.
B¶ng 3.8
B¶ng 3.9.
B¶ng 3.10.
B¶ng 3.11.
B¶ng 3.12.
B¶ng 3.13.
B¶ng 3.14.
B¶ng 3.15.
B¶ng 3.16.
B¶ng 3.17.
§Þa ®iÓm vµ sè l−îng c¸c mÉu nghiªn cøu ADN cña c¸c loµi Ngò
gia b× gai (NGBG), Ngò gia b× h−¬ng (NGBH), S©m vò diÖp
(SVD), Tam thÊt hoang (TTH), S©m ViÖt Nam (SVN) vµ Ba kÝch
(BK) phôc vô nghiªn cøu
Danh s¸ch, ®Þa ®iÓm thu thËp vµ kÝ hiÖu c¸c mÉu cña hai loµi
Ngò gia b× h−¬ng (H) vµ Ngò gia b× gai (G) ®−îc sö dông trong
nghiªn cøu ph©n tÝch ADN
KÕt qu¶ ®o quang phæ hÊp thô cña dÞch chiÕt ADN tæng sè cña
c¸c mÉu Ngò gia b× h−¬ng (H) vµ Ngò gia b× gai (G)
Danh s¸ch, ®Þa ®iÓm thu thËp vµ kÝ hiÖu c¸c mÉu cña ba loµi S©m
ngäc linh (S), S©m vò diÖp (V), d¹ng trung gian S©m vò diÖp vµ
Tam thÊt hoang (VT) vµ Tam thÊt hoang (T)
KÕt qu¶ ®o mËt ®é quang phæ cña c¸c mÉu S©m ngäc linh (S),
S©m vò diÖp (V), d¹ng trung gian (VT) vµ Tam thÊt hoang (T)
Danh s¸ch, ®Þa ®iÓm thu thËp vµ kÝ hiÖu c¸c mÉu cña Ba kÝch (B)
Sè b¨ng RAPD-PCR ®a h×nh cña c¸c mÉu thuéc hai loµi Ngò gia
b× h−¬ng vµ Ngò gia b× gai ph©n tÝch víi 16 måi ngÉu nhiªn
Sè kiÓu di truyÒn biÓu hiÖn khi sö dông c¸c måi RAPD-PCR
kh¸c nhau tõ kÕt qu¶ ph©n tÝch c¸c mÉu Ngò gia b× h−¬ng thu
thËp ®−îc trong nghiªn cøu
Sè b¨ng RAPD ®a h×nh thu ®−îc tõ c¸c mÉu quÇn thÓ loµi Ngò
gia b× gai thu ë Lµo Cai, Cao B»ng vµ L¹ng S¬n tÝnh theo tõng
måi
HÖ sè t−¬ng ®ång di truyÒn gi÷a c¸c mÉu nghiªn cøu cña hai loµi
Ngò gia b× h−¬ng (H) vµ Ngò gia b× gai (G)
Sè b¨ng RAPD-PCR ®a h×nh cña c¸c mÉu thuéc ba loµi S©m Ngäc
linh (SNL), S©m Vò diÖp (SVD) vµ Tam thÊt hoang (TTH) ph©n tÝch
víi 13 måi ngÉu nhiªn
B¶ng hÖ sè t−¬ng ®ång di truyÒn cña c¸c mÉu quÇn thÓ ba loµi
S©m ngäc linh (S), S©m vò diÖp (V), Tam thÊt hoang (T) vµ d¹ng
trung gian (VT)
Thèng kª sè b¨ng ADN thu ®−îc cña 25 mÉu Ba kÝch (B) nghiªn
cøu víi 12 måi
Sè b¨ng RAPD-PCR ®a h×nh cña c¸c mÉu thuéc loµi Ba kÝch víi
12 måi ngÉu nhiªn
HÖ sè t−¬ng ®ång di truyÒn cña 25 mÉu thuéc loµi Ba kÝch (B)
28
39
41
42
45
46
49
52
52
56
58
63
66
67
69
C¸c chØ thÞ RAPD-PCR ®ång h×nh vµ ®a h×nh cã thÓ sö dông gãp
phÇn ph©n biÖt hai loµi Ngò gia b× h−¬ng vµ Ngò gia b× gai
73
C¸c chØ thÞ RAPD-PCR ®ång h×nh vµ ®a h×nh cã thÓ sö dông gãp 78
B¶ng 3.18.
phÇn ph©n biÖt ba loµi S©m ngäc linh (SNL), S©m vò diÖp (SVD)
vµ Tam thÊt hoang (TTH)
C¸c chØ thÞ RAPD-PCR ®ång h×nh vµ ®a h×nh cã thÓ sö dông gãp
phÇn ph©n biÖt c¸c d¹ng h×nh th¸i cña loµi Ba kÝch (B)
82
Danh Môc c¸c h×nh vÏ, ®å thÞ
Trang
31
H×nh 3.1.
Ngò gia b× h−¬ng (Cµnh mang nô hoa)
H×nh 3.2.
Ngò gia b× gai l«ng
33
H×nh 3.3.
Ngò gia b× gai (Cµnh mang hoa)
33
H×nh 3.4a.
S©m vò diÖp (C©y cã qu¶ chÝn)
34
H×nh 3.4b.
S©m vò diÖp l¸ xÎ n«ng
34
H×nh 3.5.
Tam thÊt hoang (C©y cã qu¶ chÝn)
35
H×nh 3.6.
D¹ng Panax cã l¸ xÎ n«ng (d¹ng trung gian cña S©m vò diÖp
vµ Tam thÊt hoang)
36
H×nh 3.7.
S©m ViÖt Nam (c©y cã qu¶ chÝn)
37
H×nh 3.8.
Ba kÝch cã qu¶ tô
38
H×nh 3.9.
Ba kÝch cã qu¶ rêi
38
H×nh 3.10.
¶nh ®iÖn di ADN tæng sè c¸c mÉu Ngò gia b× h−¬ng (H) vµ Ngò
gia b× gai (G)
42
¶nh ®iÖn di ADNts cña c¸c mÉu S©m ngäc linh (S), S©m vò diÖp (V) ,
Tam thÊt hoang (T) vµ d¹ng trung gian (VT)
44
KÕt qu¶ ®iÖn di ADN tæng sè cña c¸c mÉu Ba kÝch sau khi ®iÖn di
trªn gel agarose
48
¶nh ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR c¸c mÉu Ngò gai b× h−¬ng
(H) vµ Ngò gia b× gai (G) ®−îc khuÕch ®¹i b»ng måi OPC9
51
¶nh ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR c¸c mÉu Ngò gia b× h−¬ng
(H) vµ Ngò gia b× gai (G) ®−îc khuÕch ®¹i b»ng måi OPA5
51
S¬ ®å h×nh c©y quan hÖ di truyÒn gi÷a c¸c mÉu nghiªn cøu cña
hai loµi Ngò gia b× h−¬ng (H) vµ Ngò gia b× gai (G)
57
B¨ng ®ång h×nh (chØ ra bëi h×nh ®Çu mòi tªn) cña c¸c mÉu S©m
ngäc linh (S), S©m vò diÖp (V) vµ Tam thÊt hoang (T) t−¬ng øng
víi måi OPA14, OPC1 vµ OPA7 cïng biÓu ®å chi tiÕt sè b¨ng ®a
h×nh (mµu ghi) vµ ®ång h×nh (mµu ®en) cña mçi loµi víi tõng måi
cô thÓ.
59
S¬ ®å c©y quan hÖ di truyÒn gi÷a c¸c mÉu nghiªn cøu cña c¸c
loµi S©m ViÖt Nam (S), S©m vò diÖp (V), d¹ng trung gian cña
S©m vò diÖp vµ Tam thÊt hoang (VT) vµ Tam thÊt hoang (T)
64
H×nh 3.18.
C©y quan hÖ di truyÒn cña c¸c mÉu thuéc loµi Ba kÝch (B)
70
H×nh 3.19.
¶nh ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR c¸c mÉu Ngò gia b× h−¬ng
(H) vµ Ngò gia b× gai (G) ®−îc khuÕch ®¹i b»ng måi OPA10
74
H×nh 3.11.
H×nh 3.12.
H×nh 3.13.
H×nh 3.14.
H×nh 3.15.
H×nh 3.16.
H×nh 3.17.
H×nh 3.20.
¶nh ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR c¸c mÉu Ngò gia b× h−¬ng
(H) vµ Ngò gia b× gai (G) ®−îc khuÕch ®¹i b»ng måi OPA15
74
¶nh ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR c¸c mÉu Ngò gia b× h−¬ng
(H) vµ Ngò gia b× gai (G) ®−îc khuÕch ®¹i b»ng måi OPA12
75
¶nh ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR c¸c mÉu Ngò gia b× h−¬ng
(H) vµ Ngò gia b× gai (G) ®−îc khuÕch ®¹i b»ng måi OPA1
75
¶nh ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR c¸c mÉu Ngò gia b× h−¬ng
(H) vµ Ngò gia b× gai (G) ®−îc khuÕch ®¹i b»ng måi OPA4
76
¶nh ®iÖn di s¶n phÈm RAPD-PCR c¸c mÉu S©m ngäc linh (S),
S©m vÜ diÖp (V), Tam thÊt hoang (T) vµ d¹ng trung gian S©m
vò diÖp - Tam thÊt hoang (VT) ®−îc khuÕch ®¹i b»ng måi
OPA14 vµ OPA16
77
H×nh 3.25.
KÕt qu¶ ®iÖn di c¸c mÉu Ba kÝch víi måi OPA1
79
H×nh 3.26.
KÕt qu¶ ®iÖn di c¸c mÉu ba kÝch víi måi OPC3
80
H×nh 3.27.
H×nh ¶nh mét sè b¨ng ®ång h×nh tõ kÕt qu¶ ®iÖn di c¸c mÉu Ba
kÝch víi måi OPA17
81
H×nh ¶nh mét sè b¨ng ®ång h×nh tõ kÕt qu¶ ®iÖn di c¸c mÉu
ba kÝch víi måi OPA15
81
H×nh 3.21.
H×nh 3.22.
H×nh 3.23.
H×nh 3.24.
H×nh 3.28.
b¶n tù ®¸nh gi¸
VÒ t×nh h×nh thùc hiÖn vµ nh÷ng ®ãng gãp míi cña ®Ò tµi KH & CN cÊp Bé
1. Tªn ®Ò tµi: Sö dông chØ thÞ ph©n tö ADN kÕt hîp víi c¸c dÊu hiÖu h×nh th¸i trong
nghiªn cøu ph©n lo¹i mét sè c©y thuèc ë ViÖt Nam
2. Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TS. NguyÔn V¨n TËp
3. Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi: ThS. Ph¹m Thanh HuyÒn
4. C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: ViÖn D−îc LiÖu (Bé Y tÕ)
5. Thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi: Tõ th¸ng 10 n¨m 2005 ®Õn th¸ng 12 n¨m 2007
6. Tæng kinh phÝ thùc hiÖn ®Ò tµi: 220.000.000 ®ång
Trong ®ã, kinh phÝ tõ NSNN: 220.000.000 ®ång
7. T×nh h×nh thùc hiÖn ®Ò tµi so víi ®Ò c−¬ng:
7.1. VÒ møc ®é hoµn thµnh c«ng viÖc
§· hoµn thµnh toµn bé c¸c néi dung nghiªn cøu ®Ò ra trong b¶n ®Ò c−¬ng,
bao gåm:
- §· thu thËp ®−îc sè l−îng lín c¸c lo¹i mÉu ®¸p øng nhu cÇu nghiªn cøu:
Ph©n lo¹i h×nh th¸i (mÉu tiªu b¶n thùc vËt), mÉu nguyªn liÖu nghiªn cøu ADN vµ
mÉu d−îc liÖu (®−îc coi lµ chuÈn) cña c¶ 6 loµi ®èi t−îng nghiªn cøu.
- Qua nghiªn cøu h×nh th¸i ®· x¸c ®Þnh c¸c mÉu thu ®−îc thuéc 6 loµi:
Acanthopanax gracilistylus, Acanthopanax trifoliatus, Panax vietnamensis, Panax
stipuleanatus, Panax bipinnatifidus vµ Morinda officinalis KÕt qu¶ gi¸m ®Þnh nµy
cßn ®−îc gi¸m ®Þnh bíi sù kh¸c biÖt vÒ chØ thÞ ADN khi ¸p dông kü thuËt RAPDPCR.
- §· t¸ch chiÕt ®−îc ADN cña 6 loµi ®¶m b¶o tinh s¹ch, ®¸p øng ®−îc yªu
cÇu cho c¸c b−íc nghiªn cøu tiÕp theo (®· x©y dùng ®−îc qui tr×nh t¸ch chiÕt).
- ¸p dông thµnh c«ng kü thuËt RAPD-PCR trong nghiªn cøu ®èi víi 6 loµi
c©y thuèc quÝ hiÕm (Ngò gia b× h−¬ng, Ngò gia b× gai, S©m ngäc linh, S©m vò diÖp,
Tam thÊt hoang vµ Ba kÝch). KÕt qu¶ ®· x¸c ®Þnh ®−îc vÒ tÝnh ®a d¹ng di truyÒn
còng nh− b−íc ®Çu x¸c ®Þnh ®−îc mét sè chØ thÞ ®Æc tr−ng gãp phÇn ph©n biÖt c¸c
loµi kÓ trªn. §ång thêi còng ®· x¸c ®Þnh d¹ng Pianax cã l¸ d¹ng xÎ n«ng thuéc loµi
S©m vò diÖp (P. bipinnatifidus ), d¹ng Ba kÝch cã nhiÒu l«ng vµ kh«ng cã l«ng cã
thÓ thuéc hai loµi kh¸c nhau. §Æc ®iÓm nµy cã sù kh¸c biÖt di truyÒn râ nÐt h¬n so
víi ®Æc ®iÓm cã qu¶ tô hay qu¶ rêi. Tuy nhiªn, vÒ thø Ngò gia b× l«ng (A. trifoliatus
var. setosus) - Víi kÕt qu¶ nghiªn cøu chØ thÞ ADN hiÖn cã, ch−a thËt ®Çy ®ñ c¸c
dÉn liÖu ®Ó kh¼ng ®Þnh sù kh¸c biÖt víi loµi gèc cña nã.
- B−íc ®Çu ®· ®−a ra ®−îc sù ph©n tÝch vÒ sù kÕt hîp gi÷a ph−¬ng ph¸p
nghiªn cøu ph©n lo¹i h×nh th¸i víi ph−¬ng ph¸p sö dông chØ thÞ ADN trong viÖc x¸c
®Þnh chÝnh x¸c tªn khoa häc còng nh− vÒ ®Þnh h−íng b¶o tån 6 loµi c©y thuèc quÝ
hiÕm kÓ trªn.
7.2. VÒ yªu cÇu khoa häc vµ chØ tiªu c¬ b¶n cña c¸c s¶n phÈm KHCN:
- VÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®· ¸p dông lµ phï hîp vµ tèi −u trong ®iÒu kiÖn
nghiªn cøu hiÖn nay ë ViÖt Nam.
- C¸c sè liÖu thu ®−îc còng nh− toµn bé nh−ng xkÕt qu¶ nghiªn cøu ®¶m b¶o
trung thùc, ®¸ng tin cËy vµ chÊt l−îng khoa häc cao.
7.3. VÒ tiÕn ®é thùc hiÖn
§©y lµ ®Ò tµi võa ph¶i ®i ®iÒu tra thu thËp mÉu ë nhiÒu tØnh miÒn nói kh¸c
nhau (c¶ MiÒn B¾c vµ MiÒn Nam), võa ph¶i tiÕn hµnh ph©n tÝch mét sè l−îng mÉu
lín cña 6 loµi (nghiªn cøu ADN). Tuy nhiªn vÒ tiÕn ®é thùc hiÖn vÉn ®−îc thùc hiÖn
chÆt chÏ, ®óng víi yªu cÇu vÒ thêi gian do ®Ò tµi ®−a ra.
8. VÒ nh÷ng ®ãng gãp míi cña ®Ò tµi
Cã thÓ nãi gÇn nh− toµn bé nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi nµy ®Òu lµ
nh÷ng ®ãng gãp míi ®èi víi ViÖt Nam, thËm chÝ cã nhiÒu ®iÓm míi ®èi víi khoa
häc, cô thÓ:
8.1. VÒ gi¶i ph¸p khoa häc c«ng nghÖ
- B−íc ®Çu ®· øng dông thµnh c«ng chØ thÞ ADN (RAPD-PCR) víi ph−¬ng
ph¸p ph©n lo¹i h×nh th¸i cæ ®iÓn ®Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c bËc ph©n lo¹i ë taxon Loµi.
Víi kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ tÝnh ®Æc tr−ng vµ hÖ sè kh¸c biÖt di truyÒn cßn cã thÓ x¸c
®Þnh ®−îc c¸c d¹ng h×nh th¸i trung gian thuéc loµi nµo. §ång thêi hy väng còng sÏ
x¸c ®Þnh ®−îc vÒ mÆt ph©n lo¹i thùc vËt ë bËc d−íi loµi.
8.2. VÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
- §· x©y dùng ®−îc qui tr×nh t¸ch chiÕt ADN ®¶m b¶o ®é tinh s¹ch, phôc vô
qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Ph−¬ng ph¸p sö dông chØ thÞ ADN sÏ ®−îc ¸p dông ®Ó kiÓm
®Þnh ®èi víi lo¹i d−îc liÖu thuéc 6 loµi trªn khi cã yªu cÇu nghiªn cøu kiÓm ®Þnh t¹i
ViÖt Nam.
- B−íc ®Çu ®· n¾m v÷ng ®−îc kü thuËt RAPD-PCR trong nghiªn cøu.
8.3. VÒ nh÷ng ®ãng gãp míi vµ kÕt qu¶ kh¸c:
* §· gãp phÇn ®µo t¹o 3 cö nh©n c«ng nghÖ sinh häc:
(1) Hä vµ tªn sinh viªn: §µm Quang HiÕu
N¨m tèt nghiÖp: 2007
Tªn ®Ò tµi: Sö dông chØ thÞ ph©n tö RAPD-PCR nh»m ®¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng di
truyÒn vµ gãp phÇn ph©n lo¹i mét sè kiÓu h×nh th¸i cña c©y Ba KÝch (Morinda
officinalis How) ë ViÖt Nam
(2) Hä vµ tªn sinh viªn: NguyÔn Minh H−êng
N¨m tèt nghiÖp: 2007
Tªn ®Ò tµi: Sö dông chØ thÞ RAPD-PCR trong ®¸nh gi¸ ®a d¹ng di truyÒn vµ
gãp phÇn ph©n lo¹i mét sè loµi c©y thuèc quý thuéc chi Panax L. ë ViÖt
Nam
(3) Hä vµ tªn sinh viªn: NguyÔn ThÞ TuyÒn
N¨m tèt nghiÖp: 2007
Tªn ®Ò tµi: B−íc ®Çu ®¸nh gi¸ ®a d¹ng di truyÒn hai loµi c©y thuèc Ngò
gia b× gai (Acanthopanax trifoliatus (L.) Merr.) vµ Ngò gia b× h−¬ng
(Acanthopanax gracilistylus W.W. Smith) ë ViÖt Nam b»ng chØ thÞ
RAPD-PCR
* §µo t¹o 1 nghiªn cøu sinh vÒ b¶o tån c©y thuèc
Hä vµ tªn nghiªn cøu sinh: Ph¹m Thanh HuyÒn
B¶o vÖ cÊp NN: 2008
Tªn ®Ò tµi: Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh häc cña bèn loµi c©y thuèc quÝ
thuéc hä Ngò gia b× (Araliaceae) ë ViÖt Nam nh»m b¶o tån vµ ph¸t triÓn
* H−íng dÉn nhãm sinh viªn tham gia Héi nghÞ Khoa häc sinh viªn cña Tr−êng §¹i
häc Khoa häc tù nhiªn (§¹i häc Quèc gia Hµ Néi) n¨m 2007.
Tªn ®Ò tµi: Sö dông chØ thÞ ADN (RAPD-PCR) trong ®¸nh gi¸ ®a d¹ng di
truyÒn vµ gãp phÇn ph©n lo¹i mét sè loµi c©y thuèc quý ë ViÖt Nam
Nhãm sinh viªn: NguyÔn Minh H−êng, NguyÔn ThÞ TuyÒn, §µm Quang HiÕu
Ng−êi h−íng dÉn: TS. §inh §oµn Long, ThS. Ph¹m Thanh HuyÒn
KÕt qu¶: §¹t gi¶i Nh× toµn tr−êng
* C«ng bè ®−îc 2 bµi b¸o khoa häc trong B¸o c¸o Héi nghÞ D−îc liÖu toµn quèc vµ
T¹p chÝ khoa häc cña §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.
Hµ Néi, ngµy 20 th¸ng 12 n¨m 2007
Chñ nhiÖm ®Ò tµi
TS. NguyÔn V¨n TËp
danh s¸ch t¸c gi¶ cña ®Ò tµi KH & CN cÊp Bé
1. Tªn ®Ò tµi: Sö dông chØ thÞ ph©n tö ADN kÕt hîp víi c¸c dÊu hiÖu h×nh th¸i trong
nghiªn cøu ph©n lo¹i mét sè c©y thuèc ë ViÖt Nam
2. Thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi: Tõ th¸ng 10 n¨m 2005 ®Õn th¸ng 10 n¨m 2007
3. C¬ quan chñ tr×: ViÖn D−îc LiÖu
4. Bé chñ qu¶n: Bé Y tÕ
5. Danh s¸ch t¸c gi¶:
TT
Häc hµm, häc vÞ, hä vµ tªn
1.
TS. NguyÔn V¨n TËp
2.
ThS. Ph¹m Thanh HuyÒn
3.
TS. §inh §oµn Long
4.
CN. Ng« V¨n Tr¹i
5.
ThS. Lª Thanh S¬n
6.
ThS. Ng« §øc Ph−¬ng
7
KTV. Cï H¶i Long
8
ThS. Hoµng ThÞ Hoµ
Ch÷ ký
Thñ tr−ëng c¬ quan chñ tr× ®Ò tµi
§Æt vÊn ®Ò
Ph©n lo¹i sinh häc lµ mét ngµnh khoa häc cã lÞch sö l©u ®êi, gióp cho viÖc
nhËn biÕt vµ ph©n biÖt gi÷a c¸c taxon cïng víi mèi quan hÖ cña chóng trong
qu¸ tr×nh tiÕn hãa.
Ph−¬ng ph¸p chung ®−îc sö dông trong ph©n lo¹i c¸c bËc taxon sinh häc
nãi chung vµ thùc vËt nãi riªng lµ c¨n cø vµo c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i bªn ngoµi
cña c¸c c¬ quan sinh d−ìng, ®Æc biÖt lµ c¸c c¬ quan sinh s¶n (thùc vËt).
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, trªn thÕ giíi còng nh− ë n−íc ta, c¸c chØ thÞ
ADN (nh− RAPD, RFLP, SSR …) ngµy cµng ®−îc sö dông réng r·i trong viÖc
nghiªn cøu nguån gen c¸c tµi nguyªn sinh vËt. Trong sè c¸c chØ thÞ ®ã, ®a
h×nh ®é dµi c¸c tr×nh tù ADN ®−îc khuÕch ®¹i ngÉu nhiªn RAPD (Random
Amplification Polymorphic DNA) ®−îc sö dông réng r·i trong viÖc ®¸nh gi¸
tÝnh ®a d¹ng cña c¸c nguån gen. §©y lµ mét ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ gen
t−¬ng ®èi ®¬n gi¶n vµ nhanh chãng, cho phÐp so s¸nh sù ®a d¹ng di truyÒn
trong ph¹m vi mét loµi còng nh− gi÷a c¸c loµi kh¸c nhau. §èi víi c¸c loµi
thùc vËt, chØ thÞ RAPD ®· ®−îc sö dông hiÖu qu¶ trong viÖc ®¸nh gi¸ tÝnh ®a
d¹ng di truyÒn vµ gãp phÇn ph©n lo¹i mét c¸ch chÝnh x¸c c¸c taxon d−íi loµi.
Nh− chóng ta ®· biÕt, trong nguån tµi nguyªn thùc vËt ë n−íc ta, c©y thuèc
gi÷ mét vai trß quan träng trong viÖc cung cÊp thuèc cho y häc cæ truyÒn. Tuy
vËy, phÇn lín c¸c loµi c©y thuèc hiÖn nay chñ yÕu ®−îc thu h¸i tõ tù nhiªn nªn
tÊt yÕu dÉn ®Õn sù suy kiÖt nguån tµi nguyªn. Bªn c¹nh ®ã, do thu h¸i tù ph¸t
trong tù nhiªn nªn chÊt l−îng d−îc liÖu kh«ng ®ång bé, hoÆc ®· x¶y ra sù
nhÇm lÉn, thËm chÝ cßn bÞ gi¶ m¹o. Nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®Æt ra mét yªu cÇu cÊp
thiÕt cÇn cã c¸c biÖn ph¸p x¸c ®Þnh chÝnh x¸c c¸c loµi c©y thuèc hoÆc d−îc
liÖu, phôc vô cho yªu cÇu b¶o tån vµ ph¸t triÓn, nh»m cung cÊp ®−îc c¸c
nguyªn liÖu lµm thuèc cã chÊt l−îng cao.
Víi sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt, viÖc øng dông c¸c chØ thÞ ph©n tö,
ADN, còng nh− chØ thÞ ho¸ häc..., nh− mét c«ng cô bæ sung cho c«ng t¸c
1
kiÓm ®Þnh c©y thuèc vµ d−îc liÖu. Trong c¸c ph−¬ng ph¸p vÒ chØ thÞ ADN cÇn
kÓ ®Õn c¸c chØ thÞ RAPD-PCR. §©y lµ kü thuËt tiªn tiÕn, dÔ ¸p dông vµ kÕt
qu¶ mang l¹i th−êng kh¶ quan trong viÖc ®¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng di truyÒn, gãp
phÇn ph©n lo¹i c¸c loµi thùc vËt nãi chung vµ c©y thuèc nãi riªng mét c¸ch
chÝnh x¸c. §Æc biÖt lµ nh÷ng taxon cã quan hÖ gÇn gòi vÒ mÆt di truyÒn vµ cã
c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i t−¬ng tù nhau.
XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tÕ nãi trªn, chóng t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi "Sö dông
chØ thÞ ph©n tö ADN kÕt hîp víi c¸c dÊu hiÖu h×nh th¸i trong nghiªn cøu
ph©n lo¹i mét sè c©y thuèc ë ViÖt Nam", víi c¸c môc tiªu sau ®©y:
Môc tiªu chung: TiÕp cËn ®−îc víi mét ph−¬ng ph¸p míi trong viÖc sö
dông chØ thÞ ph©n tö ADN kÕt hîp víi ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i h×nh th¸i cæ
®iÓn, nh»m x¸c ®Þnh chÝnh x¸c tªn khoa häc cña c¸c loµi c©y thuèc, gãp phÇn
®Þnh h−íng cho c«ng t¸c b¶o tån, còng nh− gãp phÇn tiªu chuÈn hãa vµ kiÓm
®Þnh d−îc liÖu ë ViÖt Nam.
Môc tiªu cô thÓ lµ:
(1) ¸p dông chØ thÞ ADN (RAPD - PCR) kÕt hîp víi ph−¬ng ph¸p ph©n
lo¹i h×nh th¸i cæ ®iÓn nh»m x¸c ®Þnh chÝnh x¸c tªn khoa häc ë bËc ph©n lo¹i
loµi hoÆc d−íi loµi cña 6 loµi c©y Ngò gia b× h−¬ng, Ngò gia b× gai, S©m ngäc
linh, S©m vò diÖp, Tam thÊt hoang vµ Ba kÝch.
(2) Th«ng qua viÖc ¸p dông kü thuËt RAPD - PCR b−íc ®Çu ®¸nh gi¸ sù ®a
d¹ng nguån gen, phôc vô cho yªu cÇu b¶o tån, còng nh− viÖc tiªu chuÈn hãa
vÒ kiÓm ®Þnh d−îc liÖu ®èi víi 6 loµi c©y thuèc thuéc diÖn quÝ hiÕm kÓ trªn.
2
ch−¬ng 1. tæng quan
1.1. Tæng quan vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu trªn thÕ giíi
vµ ë viÖt nam cña c¸c ®èi t−îng nghiªn cøu
1.1.1. VÒ thùc vËt häc
1.1.1.1. Ngò gia b× h−¬ng, Ngò gia b× gai
Trªn thÕ giíi, Ngò gia b× h−¬ng (NGBH) vµ Ngò gia b× gai (NGBG) ®Òu
thuéc chi Acanthopanax Miq., hä Ngò gia b× (Araliaceae). Chi nµy trªn thÕ
giíi hiÖn ®· biÕt cã
loµi, ph©n bè chñ yÕu ë vïng cËn nhiÖt ®íi, nhiÖt ®íi
hoÆc vïng «n ®íi Êm cña ch©u ¸ [70, 92].
Ngò gia b× h−¬ng ®· ®−îc Smith x¸c ®Þnh tªn khoa häc tõ n¨m 1617 lµ
Acanthopanax gracilistylus W.W.Smith vµ tõ ®ã cho ®Õn nay kh«ng thÊy cã
sù thay ®æi nµo. Trªn thÕ giíi, loµi nµy míi ®−îc ph¸t hiÖn ë Trung Quèc [70,
92].
Ngò gia b× gai ®−îc LinnÐ x¸c ®Þnh ®Çu tiªn víi tªn khoa häc lµ
Zanthoxylum trifoliatum L., n¨m 1753. §Õn n¨m 1789 Ait chuyÓn thµnh chi
Panax víi tªn kh¸c lµ Panax aculeatus Ait. Sau ®ã ®−îc Witte (1861), H. L.
Li (1970) xÕp vµo chi Acanthopanax. §ång thêi ®Ó ghi nhí c¸ch ®Æt tªn ®Çu
tiªn cña LinnÐ (1753), nªn c¸c nhµ thùc vËt häc ®Òu thèng nhÊt tªn khoa häc
cña loµi Ngò gia b× gai lµ Acanthopanax trifoliatus (L.) Merr.. VÒ sau, khi
nghiªn cøu ph©n lo¹i hä Araliaceae ë vïng §«ng ¸, H.L.Li ®· x¸c ®Þnh thªm
trong loµi NGBG ë Trung Quèc cã mét thø (var.) n÷a lµ A. trifoliatus var.
setosus Li [70, 92]. Thø (var.) nµy còng ®· ®−îc ph¸t hiÖn ë ViÖt Nam [3, 8,
10].
NGBG trªn thÕ giíi cã vïng ph©n bè t−¬ng ®èi réng, kÐo dµi tõ Trung
Quèc, §µi Loan xuèng ®Õn ViÖt Nam, Lµo vµ ë c¶ Philippin [31, 70, 92].
ë ViÖt Nam, chi Acanthopanax Miq. ®−îc R. Vigues nghiªn cøu ®Çu
tiªn (trong bé Flore gÐnÐrale de L'Indo-Chine, T3, ). Trong ®ã «ng ®Ò cËp ®Õn
3
2 loµi Acanthopanax aculeatus (Ait.) Witte vµ mét loµi míi «ng thu thËp ®−îc
ë nói Ba V× - Hµ T©y: A. baviensis R.Vig. Loµi A. aculeatus (Ait.) Witt sau trë
thµnh ®ång danh (Syn.) cña A. trifoliatus (L.) Merr.. Loµi NGBH
(Acanthopanax gracilistylus W.W.Smith) ®−îc Grushvitzky vµ Tr−¬ng Canh
thu ®−îc mÉu lÇn ®Çu tiªn n¨m 1969 t¹i Phã B¶ng, Hµ Giang. VÒ sau, NguyÔn
TËp, Bïi Xu©n Ch−¬ng, L−u Minh X− (1973) ghi nhËn cô thÓ thªm vÒ ph©n
bè. Bao gåm ë thÞ trÊn Phã B¶ng, x· Phè Lµ, Sñng Lµ (huyÖn §ång V¨n), x·
MÌo V¹c (huyÖn MÌo V¹c) tØnh Hµ Giang; gÇn ®©y cßn thÊy trång t¹i v−ên
mét sè nhµ d©n thuéc x· QuyÕt TiÕn (huyÖn Qu¶n B¹, tØnh Hµ Giang); x· HÇu
Thµo (huyÖn Sa Pa) vµ thÞ trÊn B¾c Hµ, tØnh Lµo Cai [21, 88].
Tæng hîp c¸c chi Acanthopanax Miq. ë ViÖt Nam, NguyÔn Quang Hµo
vµ Mai NghÞ (1972) thèng kª cã 4 loµi lµ Acanthopanax trifoliatus, A.
gracilistylus, A. baviensis vµ A. evodiaefolius [10].
Loµi A. baviensis do R. Viguer thu thËp ë Ba V×, nh−ng cho ®Õn nay
ch−a cã ai thu l¹i ®−îc mÉu. Cßn loµi A. evodiaefolius hiÖn ®· chuyÓn sang
chi míi (Evodiopanax). Nh− vËy, theo NguyÔn TËp, NguyÔn ChiÒu, Ng« V¨n
Tr¹i vµ Mai NghÞ (1986) [21]; theo Grushvitzky vµ Hµ ThÞ Dông (1990) [8] th×
chi Acanthopanax Miq. ë ViÖt Nam cã 2 loµi vµ 1 thø (var.) sau:
- Ngò gia b× gai (Acanthopanax trifoliatus (L.) Merr.): ph©n bè tËp
trung ë vïng rõng nói ®¸ v«i, thuéc c¸c tØnh Cao B»ng, L¹ng S¬n, Lai Ch©u,
Lµo Cai vµ r¶i r¸c ë c¸c tØnh Yªn B¸i, S¬n La, §iÖn Biªn, Hßa B×nh, Thanh
Hãa, NghÖ An, Qu¶ng Nam vµ Kon Tum.
- Ngò gia b× gai l«ng (Acanthopanax trifoliatus var. setosus L.): ph©n
bè lÉn loµi trªn ë L¹ng S¬n, Lµo Cai vµ Lai Ch©u.
- Ngò gia b× h−¬ng (Acanthopanax gracilistylus W. W. Smith): ph©n bè
rÊt hÑp ë tØnh Hµ Giang (mäc tù nhiªn vµ trång) vµ Lµo Cai (trång).
4
1.1.1.2. S©m vò diÖp, Tam thÊt hoang vµ S©m ngäc linh
Trªn thÕ giíi, chi Panax L. hiÖn ®· biÕt cã 13 loµi vµ d−íi loµi, ph©n bè
chñ yÕu ë vïng cËn nhiÖt ®íi vµ «n ®íi Êm ch©u ¸ vµ ch©u Mü. Trong ®ã, mét
sè loµi nh− Nh©n s©m, Tam thÊt, Gi¶ nh©n s©m, T©y d−¬ng s©m ®· trë thµnh
c©y trång. C¸c loµi mäc tù nhiªn cßn l¹i bao gåm c¶ S©m vò diÖp (SVD), Tam
thÊt hoang (TTH) vµ S©m ngäc linh (SNL) kÓ trªn.
S©m vò diÖp: Tªn khoa häc cña loµi S©m vò diÖp ®−îc nhµ thùc vËt häc
ng−êi §øc Berthold Carl Seemann x¸c ®Þnh ®Çu tiªn lµ Panax bipinnatifidus
Seem. vµo n¨m 1868. §Õn n¨m 1879, Charles Baron Clarke ®· chuyÓn loµi
nµy sang chi Aralia lµ Aralia bipinnatifidus (Seem.) C. B. Clarke, 1879. Sau
Clarke cßn cã Isaac Henry Burkill l¹i xÕp S©m vò diÖp cïng loµi víi S©m Mü
song lµ thø (var.) kh¸c cña Aralia quinquefolia (L.) Dec. et Plan. Var. major
Burkill, 1902 (Kew Bull., 1902: 7); Aralia quinquefolia (L.) Dec. et Plan. var.
elegantior Burkill, 1902 (Kew Bull., 1902: 8) [25, 47, 48, 81, 86, 89]. Quan
®iÓm trªn tån t¹i ®Õn gÇn gi÷a thÕ kû 20, khi Hui-Lin Li (1996) nghiªn cøu hÖ
thùc vËt §«ng ¸, «ng ®· ®−a S©m vò diÖp trë l¹i víi chi Panax . §©y lµ mét
quan ®iÓm ®óng ®¾n, bëi v× tõ ®ã ®Õn nay, mÆc dï S©m vò diÖp cã thÓ ®−îc
xÕp vµo c¸c loµi, loµi phô (ssp.) hoÆc thø (var.) kh¸c nhau, nh−ng loµi nµy vÉn
thuéc chi Panax. víi c¸c tªn khoa häc kh¸c nhau nh−: Panax pseudoginseng
Wall. var. bipinnatifidus (Seem.) Li., 1942.; Panax pseudoginseng Wall. var.
major (Burkill) Li, 1942.; Panax major Ting ex Pei, 1958.; Panax
pseudoginseng Wall. spp. himalaycus Hara, 1970.; Panax pseudoginseng
Wall. elegantior (Burkill) Hoo et Tseng, 1973.; Panax japonicus Mey.var.
bipinnatifidus (Seem.) Wu et Feng, 1975 [25, 39, 47, 48, 79, 80, 81, 89, 90, 92]
Cho ®Õn n¨m 1975, mét sè nhµ nghiªn cøu ë ViÖn Thùc vËt C«n Minh
(V©n Nam, Trung Quèc) khi nghiªn cøu vÒ mèi quan hÖ gi÷a ph©n lo¹i vµ
ph©n bè ®Þa lý cña c¸c loµi thuéc chi Panax ë Trung Quèc [86], råi sau ®ã lµ
Jun Wen (1999 - 2000) nghiªn cøu s©u vÒ sù ®a d¹ng chi Panax ë Trung Quèc
vµ Mü [81], ®Òu ®i ®Õn thèng nhÊt r»ng S©m vò diÖp lµ mét taxa loµi hoµn
5
- Xem thêm -
.PDF 
141 
163 
72 
