Tài liệu Sử dụng câu hỏi trắc nghiệm hóa hữu cơ nhằm nâng cao kỹ năng giải toán hóa trung học phổ thông luận văn ths. giáo dục học

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC HOÀNG THỊ THU SỬ DỤNG CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM HÓA HỮU CƠ NHẰM NÂNG CAO KĨ NĂNG GIẢI TOÁN HÓA TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM HÓA HỌC Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC (BỘ MÔN HÓA HỌC) Mã số: 60 14 10 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Lê Kim Long HÀ NỘI - 2012 1 MỤC LỤC Trang Lời cảm ơn ............................................................................................... i Danh mục viết tắt ..................................................................................... ii Danh mục các bảng .................................................................................. Danh mục các hình ................................................................................... Mục lục .................................................................................................... iii iv v MỞ ĐẦU ................................................................................................. Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ............ 1.1. Cơ sở lí luận về trắc nghiệm .............................................................. 1 5 5 1.1.1. Khái niệm về trắc nghiệm ............................................................... 5 1.1.2. Chức năng của trắc nghiệm............................................................. 6 1.1.3. Phân loại câu hỏi trắc nghiệm ........................................................ 1.1.4. Đánh giá chất lượng câu hỏi trắc nghiệm khách quan .................... 1.1.5. Xây dựng câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn ............. 6 13 16 1.2. Cơ sở lí luận về kỹ năng giải toán hóa học trung học phổ thông.. ...... 18 1.2.1. Khái niệm kỹ năng.......................................................................... 1.2.2. Bài tập hóa học ............................................................................... 18 19 1.2.3. Tác dụng của bài tập hóa học .......................................................... 19 1.2.4. Kĩ năng giải toán hóa học .............................................................. 1.3. Điều tra việc sử dụng câu hỏi trắc nghiệm khách quan trong dạy và 20 học hóa học ở trung học phổ thông ........................................................... 1.3.1. Nhiệm vụ điều tra ........................................................................... 21 21 1.3.2. Nội dung điều tra ............................................................................ 21 1.3.3. Đối tượng điều tra........................................................................... 1.3.4. Phương pháp điều tra ...................................................................... 21 22 1.3.5. Kết quả điều tra .............................................................................. 22 1.3.6. Đánh giá kết quả điều tra ................................................................ 23 Chƣơng 2: LỰA CHỌN, SỬ DỤNG CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN NHẰM RÈN KĨ NĂNG GIẢI TOÁN HÓA 25 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ................................................................ 2.1. Phân tích nội dung kiến thức và cấu trúc phần hoá học hữu cơ trong chương trình THPT ................................................................................. v 26 2.1.1. Nội dung kiến thức phần hoá học hữu cơ ....................................... 26 2.1.2. Đặc điểm về nội dung kiến thức và cấu trúc phần hoá học hữu cơ .. 28 2.2. Phân tích các phương pháp giải nhanh một bài toán hóa học hữu cơ . 2.2.1. Dựa vào phương pháp tăng giảm khối lượng .................................. 2.2.2. Dựa vào định luật bảo toàn nguyên tố và bảo toàn khối lượng ....... 2.2.3. Dựa vào phương pháp khối lượng phân tử trung bình, số nguyên 32 33 35 39 tử cacbon trung bình để xác định công thức phân tử của hợp chất hữu cơ 2.2.4. Dựa vào phương pháp đường chéo trong bài toán trộn lẫn hai dung dịch hay hai chất bất kì .................................................................... 2.2.5. Dựa vào phương trình đốt cháy hợp chất hữu cơ ............................ 41 42 2.2.6. Dựa vào quan hệ tỉ lệ số mol của các hợp chất hữu cơ trong phương trình hóa học................................................................................ 2.3. Hệ thống các câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn phần hóa học hữu cơ trong chương trình THPT ................................................ 46 54 2.4. Hướng dẫn sử dụng câu hỏi trắc nghiệm khách quan trong dạy học Hóa học ở trường THPT .......................................................................... 71 2.4.1. Sử dụng câu hỏi khi học kiến thức mới ........................................... 2.4.2. Sử dụng câu hỏi trong giờ luyện tập, ôn tập .................................... 71 73 2.4.3. Sử dụng câu hỏi trong giờ kiểm tra ................................................. 2.4.4. Thiết kế giáo án bài dạy có sử dụng câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn ................................................................................. 75 Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .............................................. 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ........................................................ 3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm .................................................. 3.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm ..................................................... 3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .................................................. 89 3.4.1. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm ................................................. 3.4.2. Phương pháp đánh giá chất lượng bài toán có thể giải nhanh dùng làm câu TNKQ nhiều lựa chọn ................................................................. 3.5. Tổ chức thực nghiệm sư phạm ........................................................... 90 3.6. Kết quả thực nghiệm sư phạm .......................................................... 91 3.7. Xử lí thống kê kết quả thực nghiệm sư phạm .................................... 3.7.1. Xử lí theo thống kê toán học ........................................................... 93 93 vi 75 89 89 89 90 90 90 3.7.2. Phân tích kết quả thực nghiệm ........................................................ 99 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ......................................................... 1. Kết luận ............................................................................................... 2. Khuyến nghị ......................................................................................... 101 TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................... PHỤ LỤC ............................................................................................... vii 101 101 103 105 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BTHH Bài tập hóa học ĐC Đối chứng DD Dung dịch DH Dạy học Đktc Điều kiện tiêu chuẩn GV Giáo viên HS Học sinh SGK Sách giáo khoa THCS Trung học cơ sở THPT Trung học Phổ thông TN Thực nghiệm TNKQ Trắc nghiệm khách quan TNTL Trắc nghiệm tự luận ii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1 Nội dung Trang Tần suất sử dụng câu hỏi trắc nghiệm có nội dung nhằm rèn luyện kĩ năng giải toán hóa học đối với giáo viên trong dạy học hóa học ở trường THPT ............................................................................ 22 1.2 Kết quả điều tra sử dụng câu hỏi trắc nghiệm có nội dung nhằm rèn luyện kĩ năng giải toán cho học sinh trong các tiết học ........................ 22 1.3 Ý kiến của giáo viên về sự cần thiết sử dụng câu hỏi trắc nghiệm có nội dung nhằm rèn luyện kĩ năng giải toán .............................. 22 1.4 Kết quả tìm hiểu nguyên nhân của việc ít hoặc không đưa câu hỏi trắc nghiệm có nội dung nhằm rèn luyện kĩ năng giải toán vào trong dạy học hóa học đối với giáo viên THPT .................................. 23 1.5 Kết quả điều tra hứng thú của HS khi có yêu cầu giải quyết các câu hỏi trắc nghiệm có nội dung nhằm rèn luyện kĩ năng giải toán .................. 23 1.6 Kết quả điều tra ý kiến học sinh về sự cần thiết của câu hỏi trắc nghiệm có nội dung nhằm rèn luyện kĩ năng giải toán .............................. 23 3.1 Kết quả bài kiểm tra bài 45 phút số 1 ........................................................ 92 3.2 Kết quả bài kiểm tra bài 45 phút số 2 ........................................................ 92 3.3 Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất luỹ tích bài kiểm tra số 1 ........................................................................................................... 95 3.4 Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất luỹ tích bài kiểm số 2 3.5 Bảng phân loại kết quả học tập ................................................................. 97 3.6 Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng qua các bài kiểm tra ....................... 98 iii 96 DANH MỤC HÌ NH Hình Nội dung Trang 3.1 Đồ thị biểu diễn đường lũy tích bài kiểm tra 45 phút số 1 ........................ 95 3.2 Đồ thị biểu diễn đường lũy tích bài kiểm tra 45 phút số 2 ........................ 96 3.3 Đồ thị phân loại kết quả học tập của HS ( bài số 1) .................................. 97 3.4 Đồ thị phân loại kết quả học tập của HS ( bài số 2) .................................. 98 iv MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Những năm gần đây nền giáo dục nước ta đã có những thay đổi về cả mục đích, nội dung và phương pháp dạy học nhằm đáp ứng được nhu cầu của xã hội và bắt kịp với sự bùng nổ tri thức của nhân loại Trong điều 24.2 của Luật giáo dục có ghi: “phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm tứng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”[ ]. Để đạt các mục tiêu đó thì khâu đột phá là đổi mới phương pháp giáo dục từ lối dạy học truyền thụ một chiều sang dạy học theo “phương pháp dạy học tích cực”. Làm cho “học” là quá trình kiến tạo: tìm tòi, khám phá, phát hiện, khai thác và xử lí thông tin, Học sinh tự mình hình thành hiểu biết, năng lực và phẩm chất. “Dạy” là quá trình tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh: cách tự học, sáng tạo, hợp tác, dạy phương pháp và kĩ thuật lao động khoa học, dạy cách học. Hóa học là một môn khoa học thực nghiệm và cũng là môn học gắn bó với các hiện tượng trong đời sống. Thực tiễn dạy học hóa học ở trường phổ thông, bài tập hóa học giữ vai trò rất quan trọng vừa là nội dung vừa là phương pháp dạy học hiệu quả, nó không chỉ cung cấp cho học sinh kiến thức, con đường giành lấy kiến thức mà còn mang lại niềm vui trong quá trình giải các bài tập hóa. Để giải bài toán hóa học bằng nhiều phương pháp khác nhau là một trong những nội dung quan trọng trong giảng dạy hóa học ở trường trung học phổ thông. Phương pháp giáo dục ở ta hiện nay còn nhiều gò bó và hạn chế tầm suy nghĩ, sáng tạo của học sinh. Bản thân các em học sinh khi đối mặt với một bài toán cũng thường có tâm lí tự hài lòng sau khi đã giải quyết nó bằng một cách nào đó, mà chưa nghĩ đến chuyện tối ưu hóa bài toán, giải quyết nó bằng cách nhanh nhất. Do đó để giải quyết bài toán hóa bằng nhiều cách khác nhau là một cách rất hay để phát triển tư duy và rèn luyện kĩ năng hóa học của mỗi 1 người, giúp học sinh có khả năng nhìn nhận vấn đề theo nhiều hướng khác nhau, phát triển tư duy logic, sử dụng thành thạo và vận dụng tối đa các kiến thức đã học. Đối với giáo viên suy nghĩ về bài toán và giải quyết nó bằng nhiều cách còn là một hướng đi có hiệu quả để tổng quát hóa và liên hệ với những bài toán cùng dạng, điều này góp phần hỗ trợ, phát triển các bài tập hay và mới cho học sinh. Trên quan điểm đó cùng với sự mong muốn lựa chọn, sử dụng được hệ thống câu trắc nghiệm khách quan có chất lượng tốt, góp phần nâng cao chất lượng dạy học hóa học phổ thông, phù hợp với việc đổi mới phương pháp dạy và học, tôi đã chọn đề tài “Sử dụng câu hỏi trắc nghiệm hóa hữu cơ nhằm nâng cao kĩ năng giải toán hóa trung học phổ thông” 2. Lịch sử nghiên cứu Để phần nào đáp ứng nhu cầu đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy và học tập môn hóa học phổ thông theo hướng khai thác năng lực, đổi mới tuyển sinh đã có một số sách tham khảo được xuất bản[1,2,3]. Với mong muốn đóng góp thêm vào sự đổi mới trong giảng dạy và học tập nên trong luận văn này tôi sẽ tuyển chọn và hướng dẫn sử dụng câu hỏi trắc nghiệm hóa hữu cơ nhằm khai thác kĩ năng giải toán hóa cho học sinh trung học phổ thông. 3. Mục đích nghiên cứu của luận văn - Thông qua hệ thống câu trắc nghiệm khách quan phần hóa hữu cơ nhằm nâng cao kĩ năng giải toán hóa trung học phổ thông - Đề ra các biện pháp lựa chọn các câu trắc nghiệm khách quan. 4. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Hệ thống câu hỏi trắc nghiệm phần hóa học hữu cơ chương trình trung học phổ thông rèn kĩ năng giải toán hóa học. 4.2. Khách thể nghiên cứu 2 Quá trình dạy học Hóa học 5. Mẫu khảo sát Học sinh lớp 11 trường THPT Nguyễn Văn Cừ và trường THPT Dương Xá. 6. Câu hỏi nghiên cứu Làm thế nào để rèn kĩ năng giải toán hóa học cho học sinh trung học phổ thông? 7. Giả thuyết nghiên cứu - Nếu xây dựng được hệ thống bài tập trắc nghiệm rèn kĩ năng giải toán hóa học tốt và sử dụng tích cực, có hiệu quả trong các giờ dạy và học hóa học thì dạy hóa học sẽ đạt kết quả cao hơn. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu 8.1. Nghiên cứu lí luận Nghiên cứu các tài liệu liên quan về lí luận dạy học, tâm lí học, giáo dục học và các tài liệu khoa học cơ bản liên quan đến đề tài. Đặc biệt nghiên cứu kĩ về những cơ sơ lí luận của TNKQ và các phương pháp giải nhanh một số bài toán hóa học hữu cơ trong chương trình THPT. 8.2. Điều tra cơ bản và trao đổi kinh nghiệm + Điều tra tổng hợp ý kiến các nhà nghiên cứu giáo dục, các giáo viên dạy hóa ở trường THPT về nội dung, kiến thức và kĩ năng sử dụng các bài tóan hóa học hứu cơ ở dạng câu TNKQ nhiều lựa chọn. + Thăm dò ý kiến của học sinh sau khi được kiểm tra bằng các bài toán đó theo phương pháp TNKQ. 8.3. Thực nghiệm sƣ phạm và xử lí kết quả + Đánh giá chất lượng và hiệu quả của câu trắc nghiệm khách quan phần hóa học hữu cơ có nâng cao kĩ năng giải toán hóa đã lựa chọn. + Xử lí số liệu bằng phương pháp thống kê toán học. 9. Đóng góp của đề tài 3 - Về mặt lí luận: Góp phần làm sáng tỏ tác dụng của câu hỏi trắc nghiệm khách quan trong việc nâng cao kĩ năng giải toán hóa cho học sinh trung học phổ thông. - Về mặt thực tiễn: Hướng dẫn sử dụng các câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn nhằm góp phần nâng cao kĩ năng giải toán hóa cho học sinh trung học phổ thông. 10. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phần phụ lục, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài. Chương 2: Lựa chọn, sử dụng câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhằm rèn kĩ năng giải toán hóa trung học phổ thông. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. 4 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lí luận về trắc nghiệm 1.1.1. Khái niệm về trắc nghiệm TNKQ đã có lịch sử phát triển gần một thế kỉ ở các nước phát triển trên thế giới. Hiện nay TNKQ đã được đưa vào sử dụng trong kì thi tuyển sinh đại học ở nước ta ở một số bộ môn : Vật lý; Hóa học; Sinh học và Ngoại ngữ. Vậy TN là gì ? Theo nghĩa chữ Hán “trắc” là đo, “nghiệm” là suy xét, xác nhận. Theo GS. Dương Thiệu Tống : "Một dụng cụ hay phương thức hệ thống nhằm đo lường một mẫu các động thái để trả lời câu hỏi : thành tích của các cá nhân như thế nào khi so sánh với những người khác hay so sánh với một lĩnh vực các nhiệm vụ dự kiến". Theo GS. Trần Bá Hoành: "Test có thể tạm dịch là phương pháp TN, là hình thức đặc biệt để thăm dò một số đặc điểm về năng lực, trí tuệ của HS (thông minh, trí nhớ, tưởng tượng, chú ý) hoặc để kiểm tra một số kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo của HS thuộc một chương trình nhất định. Tới nay, người ta hiểu TN là một bài tập nhỏ hoặc câu hỏi có kèm theo câu trả lời sẵn yêu cầu HS suy nghĩ rồi dùng một kí hiệu đơn giản đã qui ước để trả lời. TNKQ là phương pháp KT - ĐG kết quả học tập của HS bằng hệ thống câu TNKQ. TN được gọi là khách quan vì cách cho điểm là khách quan chứ không chủ quan như bài TNTL. Có thể coi kết quả chấm điểm là như nhau không phụ thuộc vào người chấm bài trắc nghiệm đó. 1.1.2. Chức năng của trắc nghiệm Nhiều tác giả đề cập tới chức năng của TNKQ, chúng tôi chỉ tập trung tới chức năng của TNKQ đối với dạy học. Với người dạy, sử dụng TNKQ nhằm cung cấp thông tin ngược chiều để điều chỉnh phương pháp nội dung cho phù hợp, nắm bắt được trình độ người học và quyết định nên bắt đầu từ đâu, tìm ra khó khăn để giúp đỡ người 5 học, tổng kết để thấy đạt mục tiêu chưa, có nên cải tiến phương pháp hay không và cải tiến theo hướng nào, TNKQ nâng cao được hiệu quả giảng dạy. Với người học, sử dụng TNKQ có thể tăng cường tinh thần trách nhiệm trong học tập, học tập trở nên nghiêm túc. Sử dụng TNKQ giúp người học tự kiểm tra đánh giá kiến thức kĩ năng, phát hiện năng lực tiềm ẩn của mình (bằng hệ thống TNKQ trên máy tính, nhiều chương trình tự kiểm tra và động viên khuyến khích người sử dụng tự phát hiện khả năng của họ về một lĩnh vực nào đó). Sử dụng TNKQ giúp cho quá trình tự học có hiệu quả hơn. Mặt khác, sử dụng TNKQ giúp người học phát hiện năng lực tư duy sáng tạo, linh hoạt vận dụng kiến thức đã học để giải quyết các tình huống nảy sinh trong thực tiễn. 1.1.3. Phân loại câu hỏi trắc nghiệm Trắc nghiệm được phân loại theo sơ đồ sau : CÁC KIỂU TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN Câu điền khuyết Câu đúng sai Câu ghép đôi TỰ LUẬN Câu nhiều lựa chọn 1.1.3.1. Trắc nghiệm tự luận * Khái niệm 6 Trả lời một câu Tự trả lời Bài toán TNTL là phương pháp đánh giá kết quả học tập bằng việc sử dụng công cụ đo lường là câu hỏi, học sinh trả lời dưới dạng bài viết bằng ngôn ngữ chuyên môn của chính mình trong một khoảng thời gian đã định trước. TNTL cho phép học sinh sự tự do tương đối nào đó để viết ra câu trả lời tương ứng với mỗi câu hỏi hay một phần của câu hỏi trong bài kiểm tra nhưng đồng thời đòi hỏi học sinh phải nhớ lại kiến thức, phải biết sắp xếp và diễn đạt ý kiến của mình một cách chính xác và rõ ràng. Bài TNTL trong một chừng mực nào đó được chấm điểm một cách chủ quan và điểm cho bởi những người chấm khác nhau có thể không thống nhất. Một bài tự luận thường ít câu hỏi vì phải mất nhiều thời gian để viết câu trả lời < 11 >, < 16 >. * Ưu nhược điểm của trắc nghiệm tự luận. - Ưu điểm: + Câu hỏi TNTL đòi hỏi học sinh phải tự trả lời và diễn đạt bằng ngôn ngữ của chính mình, nên nó có thể đo được nhiều mức độ tư duy, đặc biệt là có khả năng phân tích, tổng hợp, so sánh. Nó không những kiểm tra được độ chính xác của kiến thức mà học sinh nắm được, mà còn kiểm tra được kĩ năng, kĩ xảo giải bài tập định tính cũng như định lượng của học sinh. + Có thể kiểm tra đánh giá các mục tiêu liên quan đến thái độ, sự hiểu biết những ý niệm, sở thích và tài diễn đạt các tư tưởng. Hình thành cho học sinh thói quen sắp đặt ý tưởng, suy diễn, khái quát hóa, phân tích, tổng hợp.... phát huy tính độc lập tư duy sáng tạo. + Việc chuẩn bị câu hỏi dễ ít tốn thời gian so với câu hỏi TNKQ. - Nhược điểm : + TNTL số lượng câu hỏi ít từ 1 đến 10 câu tùy thuộc vào thời gian. Dạng câu hỏi thiếu tính chất tiêu biểu, giá trị nội dung không cao, việc chấm điểm gặp khó khăn, tính khách quan không cao nên độ tin cậy thấp. + Cũng do phụ thuộc vào tính chủ quan của người chấm nên nhiều khi cùng một bài kiểm tra, cũng một người chấm nhưng ở hai thời điểm khác 7 nhau hoặc cùng một bài kiểm tra nhưng do hai người khác nhau chấm thì kết quả chấm cũng có sự khác nhau do đó phương pháp này có độ giá trị thấp. + Vì số lượng câu hỏi ít nên không thể kiểm tra hết nội dung trong chương trình học, các mục tiêu làm cho học sinh có chiều hướng học lệch, học tủ và có tư tưởng quay cóp trong lúc kiểm tra < 7 >, < 10 >, < 13 >. 1.1.3.2. Trắc nghiệm khách quan. * Khái niệm : TNKQ là phương pháp KT-ĐG kết quả học tập của học sinh bằng hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan. Trắc nghiệm được gọi là khách quan vì cách cho điểm là khách quan chứ không chủ quan như TNTL. Có thể coi kết quả chấm điểm là như nhau không phụ thuộc vào người chấm bài trắc nghiệm đó < 19 >. * Ưu, nhược điểm của TNKQ. - Ưu điểm: + Trong một thời gian ngắn kiểm tra được nhiều kiến thức cụ thể, đi vào những khía cạnh khác nhau của kiến thức. + Nội dung kiến thức kiểm tra rộng có tác dụng chống lại khuynh hướng học tủ, học lệch. + Số lượng câu hỏi nhiều, đủ cơ sở tin cậy, đủ cơ sở đánh giá chính xác trình độ học của học sinh thông qua kiểm tra. + Tuy việc biên soạn câu hỏi tốn thời gian, song việc chấm bài nhanh chóng, chính xác. Ngoài ra có thể sử dụng các phương tiện kĩ thuật để chấm bài một cách rất nhanh chóng và chính xác. + Gây hứng thú và tích cực học tập cho học sinh. + Giúp học sinh phát triển kĩ năng nhận biệt, hiểu, ứng dụng và phân tích. + Với phạm vi bao quát rộng của bài kiểm tra, học sinh không thể chuẩn bị tài liệu để quay cóp. Việc áp dụng công nghệ mới vào việc ssoạn thảo các đề thi cũng hạn chế đến mức thấp nhất hiện tượng nhìn bài hay trao đổi bài. -Nhược điểm: 8 + Phương pháp TNKQ hạn chế việc đánh giá năng lực diễn đạt viết hoặc nói, năng lực sáng tạo, khả năng lập luận, không luyện tập cho học sinh cách hành văn, cách trình bày, không đánh giá được tư tưởng, nhiệt tình thái độ của học sinh. +Có yếu tố ngẫu nhiên, may rủi. + Việc soạn câu hỏi đòi hỏi nhiều thời gian và công sức + Tốn kém trong việc soạn thảo, in ấn đề kiểm tra và học sinh cũng mất nhiều thời gian để đọc câu hỏi. - Các lọai câu hỏi TNKQ và ưu nhược điểm của chúng. * Loại đúng - sai hoặc có - không. Lọai này được trình bày dưới dạng một câu phát biểu và thí sinh phải trả lời bằng cách lựa chọn đúng ( Đ ) hoặc sai ( S ). Hoặc chúng có thể là những câu hỏi trực tiếp để được trả lời là có hay không. Loại câu này rất thông dụng vì loại câu này thích hợp với các kiến thức sự kiện, có thể kiểm tra kiến thức trong một thời gian ngắn. Giáo viên có thể soạn đề thi trong một thời gian ngắn. Khuyết điểm của loại này là khó có thể xác định điểm yếu của học sinh do yếu tố đoán mò xác suất 50%, có độ tin cậy thấp, đề ra thường có khuynh hướng trích nguyên văn giáo khoa nên khuyến khích thói quen học thuộc lòng hơn là tìm tòi suy nghĩ. *Loại trắc nghiệm ghép đôi: Là những câu hỏi có hai dãy thông tin, một bên là các câu hỏi và bên kia là câu trả lời. Số câu ghép đôi càng nhiều thì xác suất may rủi càng thấp, do đó càng tăng phần ghép so với phần được ghép thì chất lượng trắc nghiệm càng được nâng cao. Loại này thích hợp với câu hỏi sự kiện khả năng nhận biết kiến thức hay những mối tương quan không thích hợp cho việc áp dụng các kiến thức mang tính nguyên lý, quy luật và mức đo các khả năng trí thức nâng cao. *Loại trắc nghiệm điền khuyết: 9 Có hai dạng. Chúng có thể là những câu hỏi với giải đáp ngắn hay là những câu phát biểu với một hay nhiều chỗ để trống thí sinh phải điền vào một từ hay một nhóm từ cần thiết. Lợi thế của nó là làm mất khả năng đoán mò của học sinh. Họ có cơ hội trình bình những câu trả lời khác thường phát huy óc sáng tạo, giáo viên dễ soạn câu hỏi thích hợp với các môn tự nhiên, có thể đánh giá mức hiểu biết về nguyên lý, giải thích các sự kiện, diễn đạt ý kiến và thái độ của mình đối với vấn đề đặt ra. Tuy nhiên khuyết điểm chính của loại trắc nghiệm này là việc chấm bài mất nhiều thời gian và giáo viên thườnfg không đánh giá cao các câu trả lời sáng tạo tuy khác đáp án mà vẫn có lý. *Lọai trắc nghiệm nhiều lựa chọn: Đây là loại câu trắc nghiệm có ưu điểm hơn cả và được dùng thông dụng nhất. Trắc nghiệm nhiều lựa chọn là dạng câu hỏi có nhiều phương án thí sinh chỉ việc chọn một trong các phương án đó. Số phương án càng nhiều thì khả năng may rủi càng ít. Hiện nay thường dùng 4 đến 5 phương án. Câu hỏi dạng này thường có hai phần: Phần gốc còn gọi là phần dẫn và phần lựa chọn. Phần gốc là câu hỏi hay câu bỏ lửng (chưa hoàn tất) phải đặt ra một vấn đề hay đưa ra một ý tưởng rõ ràng giúp cho thí sinh hiểu rỏ câu hỏi trắc nghiệm để chọn câu trả lời thích hợp. Phần lựa chọn gồm nhiều cách giải đáp trong đó có một phương án còn lại là “mồi nhữ “ hay câu nhiễu. Ưu điểm của loại câu hỏi nhiều lựa chọn: - Giáo viên có thể dùng loại câu hỏi này để kiểm tra đánh giá những mục tiêu giảng dạy, học tập khác nhau chẳng hạn như: + Xác định mối tương quan nhân quả. + Nhận biết các điều sai lầm. + Ghép các kết quả hay các điều quan sát được với nhau. + Định nghĩa các thành ngữ. + Tìm nguyên nhân của một số sự kiện. 10 + Nhận biết điểm tương đồng hay khác biệt giữa hai hay nhiều vật. + Xác định nguyên lý hay ý niệm tổng quát từ các sự kiện. + Xác định thứ tự hay cách sắp đặt giữa nhiều vật. + Xét đoán vấn đề đang được tranh luận dưới nhiều quan điểm. Độ tin cậy cao hơn, yếu tố đoán mò hay may rủi giảm đi nhiều so với các loại TNKQ khác khi số phương án chọn lựa tăng lên. HS buộc phải xét đoán, phân biệt kĩ càng trước khi trả lời câu hỏi. Tính giá trị tốt hơn, với bài trắc nghiệm có nhiều câu trả lời để lựa chọn người ta có thể đo được các khả năng nhớ, áp dụng các nguyên lý, định luật, tổng quát hóa rất hữu hiệu. Có thể phân tích tính chất mỗi câu hỏi. Dùng phương pháp phân tích tính chất câu hỏi, chúng ta có thể xác định câu nào quá dễ, câu nào quá khó, câu nào không có giá trị đối với mục tiêu cần trắc nghiệm, có thể xem xét câu nào không có lợi hoặc làm giảmgiá trị câu hỏi. Thật sự khách quan khi chấm bài, điểm số của bài trắc nghiệm khách quan không phụ thuộc vào chữ viết, khả năng diễn đạt hoặc trình độ người chấm bài… Nhược điểm: Loại câu này khó soạn vì phải tìm câu trả lời đúng nhất, còn những câu còn lại gọi là câu nhiễu thì cũng có vẻ hợp lý. Ngoài ra phải soạn câu hỏi như thế nào để đo được các mức trí năng cao hơn mức biết, nhớ, hiểu. Có thể học sinh có óc sáng tạo, tư duy tốt có thể tìm ra câu trả lời hay hơn đáp án thì sẽ làm cho học sinh đó cảm thấy không thoả mãn, không phục. Các câu hỏi nhiều lựa chọn có thể không đo được khả năng phán đoán tinh vi và khả năng giải quyết vấn đề khéo léo, sáng tạo một cách hiệu nghiệm bằng loại câu trả lời TNTL soạn kỹ. Ngoài ra tốm kém giấy mực để in đề loại câu hỏi này so với loại câu hỏi khác là cũng cần nhiều thời gian để học sinh đọc nội dung câu hỏi < 7 >, < 19 >. 11 * Câu hỏi trắc nghiệm nhiều lựa chọn có thể dùng thẩm định trí năng mức biết, hiểu, khả năng vận dụng, phân tích, tổng hợp hay cả khả năng phán đoán cao hơn.Vì vậy khi viết câu hỏi này giáo viên cần lưu ý: - Câu dẫn phải có nội dung ngắn gọn, rõ ràng, lời văn sáng sủa, phải diễn đạt rõ ràng một vấn đề. Tránh dùng các từ phủ định, nếu không tránh được thì cần phải nhấn mạnh để học sinh không phải nhầm. Câu dẫn phải là câu có đầy đủ ý để học sinh hiểu đươc mình đang được hỏi vấn đề gì. - Câu chọn cũng phải rõ ràng dễ hiểu, phải có cùng loại quan hệ với câu dẫn và chúng phải phù hợp về mặt ngữ pháp với câu dẫn. - Nên có 4 đến 5 phương án để chọn cho mỗi câu hỏi. Nếu số phương án trả lời ít hơn thì yếu tố đoán mò may rủi sẽ tăng lên. Nhưng nếu có quá nhiều phương án để chọn thì khó khi soạn và học sinh thì mất nhiều thời gian để đọc câu hỏi, các câu nhiễu phải có vẻ hợp lý và có sức hấp dẫn như nhau để học sinh kém chọn. Trong một bài TNKQ cần lưu ý sắp xếp mỗi phương án đúng trong các câu nhiều lựa chọn 5 phương án của bài trắc nghiệm nên xấp xỉ bằng 20%, trường hợp thí sinh chỉ chọn một phương án cố định thì khi tính điểm hiệu chỉnh thì sẽ có điểm theo công thức: Số câu trả lời sai Điểm số = Số câu trả lời đúng Số phương án -1 - Phải chắc chắn chỉ có một phương án trả lời đúng, còn các phương án còn lại thật sự nhiễu. Không được đưa vào hai câu chọn cùng một ý nghĩa, mỗi câu kiểm tra chỉ nên viết về một nội dung kiến thức nào đó. Thời gian để trả lời một câu hỏi ít từ 1  3 phút, do đó các môn khoa học tự nhiên, đặc biệt là hóa học khi xây dựng các bài toán TNKQ nhiều lựa chọn nên xây dựng và biên soạn các bài toán có thể giải nhanh giúp học sinh phát triển tư duy, óc sáng tạo, khả năng phán đóan một cách logic và khoa học. a) Câu trắc nghiệm "đúng- sai” 12 Câu này được trình bày dưới dạng câu phát biểu và HS trả lời bằng cách lựa chọn một trong hai phương án đúng hoặc sai. b) Câu trắc nghiệm có nhiều lựa chọn Câu trắc nghiệm có nhiều câu trả lời để lựa chọn (hay câu hỏi nhiều lựa chọn) là loại câu được dùng nhiều nhất và có hiệu quả nhất. Một câu hỏi nhiều câu trả lời (câu dẫn) đòi hỏi HS tìm ra câu trả lời đúng nhất trong nhiều khả năng trả lời có sẵn, các khả năng, các phương án trả lời khác nhau nhưng đều có vẻ hợp lý (hay còn gọi là các câu nhiễu). c) Câu trắc nghiệm ghép đôi Đây là loại hình đặc biệt của loại câu câu hỏi nhiều lựa chọn, trong đó HS tìm cách ghép những câu trả lời ở cột này với các câu hỏi ở cột khác sao cho phù hợp. d) Câu trắc nghiệm điền khuyết Đây là câu hỏi TNKQ mà HS phải điền từ hoặc cụm từ thích hợp với các chỗ để trống. Có 2 cách xây dựng dạng này: - Cho trước từ hoặc cụm từ để HS chọn. - Không cho trước để HS phải tự tìm. Lưu ý phải soạn thảo dạng câu này như thế nào đó để các phương án điền là duy nhất. e) Câu hỏi bằng hình vẽ Trên hình vẽ sẽ cố ý để thiếu hoặc chú thích sai yêu cầu HS chọn một phương án đúng hay đúng nhất trong số các phương án đã đề ra, bổ sung hoặc sửa chữa sao cho hoàn chỉnh, loại câu hỏi này được sử dụng khi kiểm tra kiến thức thực hành hoặc quan sát thí nghiệm của HS. 1.1.4. Đánh giá chất lượng câu hỏi trắc nghiệm khách quan Để đánh giá chất lượng của câu TNKQ hoặc của đề thi TNKQ, người ta thường dùng một số đại lượng đặc trưng. 1.1.4.1. Độ khó (hoặc độ dễ) 13