ch-¬ng I: sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i chuyÓn dÞch
c¬ cÊu kinh tÕ
I. C¬ cÊu kinh tÕ vµ c¸c nh©n tè ¶nh h-ëng
1.NhËn thøc chung vÒ c¬ cÊu kinh tÕ
1.1.Kh¸i luËn vÒ c¬ cÊu kinh tÕ
Trong c¸c tµi liÖu kinh tÕ cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau vÒ kh¸i
niÖm c¬ cÊu kinh tÕ. C²c c²ch tiÕp cËn n¯y thêng b¾t ®Çu tô kh²i niÖm “ c¬
cÊu”. C¬ cÊu l¯ mét ph³m trï triÕt häc dïng ®Ó biÓu thÞ cÊu tròc bªn trong, tû
lÖ vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c bé phËn hîp thµnh hÖ thèng. C¬ cÊu ®-îc biÓu
hiÖn nh- lµ tËp hîp nh÷ng mèi quan hÖ liªn kÕt h÷u c¬, c¸c yÕu tè kh¸c nhau
cña mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh. Nã biÓu hiÖn ra nh- lµ mét thuéc tÝnh cña sù vËt
hiÖn thîng nã biÕn ®æi cïng víi sù biÕn ®æi sù vËt, hiÖn tîng”. V× thÕ khi
nghiªn cøu c¬ cÊu ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm hÖ thèng.
ë trªn lµ kh¸i niÖm vÒ c¬ cÊu, còng nh- vËy ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc
d©n, khi xem nã lµ mét hÖ thèng phøc t¹p th× cã thÓ thÊy rÊt nhiÒu c¸c bé
phËn vµ c¸c kiÓu c¬ cÊu hîp thµnh cña chóng, tuú theo c¸ch mµ chóng ta tiÕp
cËn khi nghiªn cøu.
§øng trªn quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vµ lý thuyÕt hÖ thèng cã thÓ
hiÓu: c¬ cÊu kinh tÕ lµ mét tæng thÓ hîp thµnh bëi nhiÒu yÕu tè kinh tÕ cña
nÒn kinh tÕ quèc d©n, gi÷a chóng cã mèi liªn hÖ h÷u c¬, nh÷ng t-¬ng t¸c qua
l¹i c¶ vÒ sè l-îng vµ chÊt l-îng, trong nh÷ng kh«ng gian vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ
-x· héi cô thÓ, chóng vËn ®éng h-íng vµo nh÷ng môc tiªu nhÊt ®Þnh. Theo
quan ®iÓm nµy c¬ cÊu kinh tÕ lµ ph¹m trï kinh tÕ, lµ nÒn t¶ng cña c¬ cÊu x·
héi vµ chÕ ®é x· héi.
Mét c¸ch tiÕp cËn kh¸c th× cho r»ng: c¬ cÊu kinh tÕ hiÓu mét c¸ch ®Çy
®ñ lµ mét tæng thÓ hÖ thèng kinh tÕ bao gåm nhiÒu yÕu tè cã quan hÖ chÆt
chÏ víi nhau, t¸c ®éng qua l¹i víi nhau trong nh÷ng kh«ng gian vµ thêi gian
nhÊt ®Þnh, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh, ®-îc thÓ hiÖn c¶
vÒ mÆt ®Þnh tÝnh lÉn ®Þnh l-îng, c¶ vÒ sè l-îng vµ chÊt l-îng, phï hîp víi
môc tiªu ®-îc x¸c ®Þnh cña nÒn kinh tÕ.
Nh×n chung c¸c c¸ch tiÕp cËn trªn ®· ph¶n ¸nh ®-îc b¶n chÊt chñ yÕu
cña c¬ cÊu kinh tÕ ®ã lµ c¸c vÊn ®Ò:
Tæng thÓ c¸c nhãm ngµnh, c¸c yÕu tè cÊu thµnh hÖ thèng kinh tÕ cña
mét quèc gia.
Sè l-îng, tû träng cña c¸c nhãm ngµnh vµ cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh hÖ
thèng kinh tÕ trong tæng thÓ nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc.
1
C¸c mèi quan hÖ th-¬ng t¸c lÉn nhau gi÷a c¸c nhãm ngµnh, c¸c yÕu tè
h-íng vµo c¸c môc tiªu ®· x¸c ®Þnh.
Sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ theo thêi gian lu«n bao hµm
trong ®ã sù thay ®æi b¶n th©n c¸c bé phËn còng nh- sù thay ®æi cña c¸c kiÓu
c¬ cÊu. Cho nªn dï xem xÐt d-íi bÊt kú gãc ®é nµo còng cã thÓ thÊy r»ng.
C¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n lµ tæng thÓ nh÷ng mèi quan hÖ vÒ chÊt
l-îng, sè l-îng gi÷a c¸c bé phËn c¬ cÊu thµnh ®ã trong mét thêi gian vµ
trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ -x· héi nhÊt ®Þnh.
1.2. Nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña c¬ cÊu kinh tÕ
C¬ cÊu kinh tÕ h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan: do tr×nh ®é ph¸t triÓn
cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Mét c¬ cÊu kinh tÕ míi
trong tõng thêi kú bao giê còng dùa vµo c¬ cÊu kinh tÕ cña thêi kú tr-íc ®Ó
l¹i. Sù kh¸c nhau vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ, sù ho¹t
®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ ®Æc thï cña c¸c ph-¬ng thøc s¶n xuÊt sÏ quyÕt
®Þnh tÝnh ®Æc thï vÒ c¬ cÊu kinh tÕ cña vïng, n-íc. Do vËy c¬ cÊu kinh tÕ
ph¶n ¸nh quy luËt chung cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, nh-ng nh÷ng biÓu hiÖn cô
thÓ ph¶i thÝch øng víi ®iÒu kiÖn cña tõng vïng, tõng n-íc vÒ ®iÒu kiÖn tù
nhiªn, kinh tÕ, lÞch sö. Kh«ng cã mét c¬ cÊu mÉu chung cho mäi ph-¬ng
thøc s¶n xuÊt, mäi vïng kinh tÕ h-îc ®¹i diÖn chung cho nhiÒu n-íc kh¸c
nhau; còng kh«ng thÓ nãng véi, k×m h·m chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ kh«ng
phï hîp víi yªu cÇu vµ kh¶ n¨ng. Mçi quèc gia, mçi vïng cã thÓ vµ cÇn thiÕt
ph¶i lùa chän c¬ cÊu kinh tÕ phï hîp víi mçi giai ®o¹n lÞch sö ph¸t triÓn.
C¬ cÊu kinh tÕ kh«ng thÓ cè ®Þnh mµ ph¶i cã sù biÕn ®æi ®iÒu chØnh vµ
chuyÓn dÞch cho thÝch hîp víi sù biÕn ®æi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ ‟ x· héi vµ
tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ ®Ó ®¶m b¶o quy m« vµ nhÞp ®é ph¸t triÓn kinh
tÕ. C¬ cÊu kinh tÕ lu«n lu«n vËn ®éng ph¸t triÓn vµ chuyÓn ho¸ cho nhau theo
h-íng ngµy cµng hoµn thiÖn. C¬ cÊu kinh tÕ cò chuyÓn dÞch dÇn dÇn vµ ra
®êi c¬ cÊu míi thay thÕ nã. C¬ cÊu míi, sau mét thêi gian l¹i trë nªn kh«ng
phï hîp. Cø thÕ c¬ cÊu kinh tÕ vËn ®éng biÕn ®æi kh«ng ngõng tõ ®¬n gi¶n
®Õn phøc t¹p, tõ ®¬n ®iÖu ®Õn ®a d¹ng vµ thªm hoµn thiÖn.
ViÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ lµ mét qu¸ tr×nh. Kh«ng ph¶i c¬ cÊu kinh
tÕ ®-îc h×nh thµnh ngay mét lóc vµ lËp tøc thay thÕ c¬ cÊu cò. Qu¸ tr×nh
chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh tÝch luü vÒ l-îng, thay ®æi
vÒ l-îng ®Õn mét møc nµo ®é nhÊt ®Þnh míi dÉn ®Õn thay ®æi vÒ chÊt. Trong
qu¸ tr×nh ®ã, c¬ cÊu cò thay ®æi dÇn dÇn vµ chuyÓn sang c¬ cÊu míi. Qu¸
tr×nh nµy diÔn ra nhanh hay chËm tuú thuéc vµo nhiÒu yÕu tè trong ®ã cã sù
t¸c ®äng trùc tiÕp rÊt quan träng cña c¸c chñ thÓ l·nh ®¹o vµ qu¶n lý.Sù nãng
véi hay b¶o thñ trong viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ®Òu cã h¹i ®èi víi sù
ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ nhÊt thiÕt ph¶i lµ
mét qu¸ tr×nh nh-ng kh«ng phØa vµ kh«ng thÓ lµ mét qu¸ tr×nh tù ph¸t víi
cac b-íc tuÇn tù, mµ ë ®ã con ng-êi b»ng nhËn thøc v-ît tr-íc vµ am
2
hiÓuthùc tÕ s©u s¾c hoµn toµn cã thÓ t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò, t¸c ®äng cho qu¸
tr×nh ®ã diÔn ra nhanh h¬n theo ®óng h-íng. Quan träng lµ qu¸ tr×nh ®ã b¾t
®Çu tõ ®©u, dïng nh÷ng biÖn ph¸p nµo ®Ó b¾t ®Çu, g©y ®-îc t¸c ®éng lan
truyÒn trong tæng thÓ nÒn kinh tÕ.
2.Ph©n lo¹i c¬ cÊu kinh tÕ
C¬ cÊu kinh tÕ cßn lµ mét ph¹m trï trõu t-îng; muèn n¾m v÷ng ®-îc
b¶n chÊt c¬ cÊu kinh tÕ vµ thùc thi gi¶i ph¸p nh»m chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh
tÕ cã hiÖu qu¶ cÇn xem xÐt tõng lo¹i c¬ cÊu cô thÓ cña nÒn kinh tÕ. Mçi mét
lo¹i c¬ cÊu ph¶n ¸nh nh÷ng nÐt ®Æc tr-ng cña c¸c bé phËn vµ c¸c c¸ch mµ
chóng quan hÖ víi nhau trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n. NÒn
kinh tÕ quèc d©n d-íi gi¸c ®é cÊu tróc lµ sù ®an xen cña nhiÒu lo¹i c¬ cÊu
kh¸c nhau, cã mèi quan hÖ chi phèi lÉn nhau trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh
tÕ. Nh÷ng lo¹i c¬ cÊu kinh tÕ c¬ b¶n quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña
nÒn kinh tÕ quèc d©n bao gåm:
2.1. C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ:
Lµ tæ hîp c¸c ngµnh hîp thµnh c¸c t-¬ng quan tû lÖ, biÓu hiÖn mèi liªn hÖ
gi÷a c¸c nhãm ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. C¬ cÊu ngµnh ph¶n ¸nh phÇn
nµo tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi chung cña nÒn kinh tÕ vµ tr×nh ®é
ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Khi ph©n tÝch c¬ cÊu ngµnh cña mét quèc
gia ng-êi ta th-êng ph©n tÝch theo 3 nhãm ngµnh chÝnh:
Nhãm ngµnh n«ng nghiÖp: Gåm c¸c ngµnh n«ng l©m, ng- nghiÖp.
Nhãm ngµnh c«ng nghiÖp: Gåm c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ x©y dùng
Nhãm ngµnh dÞch vô: Gåm th-¬ng m¹i, du lÞch. . .
Chóng ta cÇn nghiªn cøu lo¹i c¬ cÊu nµy nh»m t×m ra c¸ch thøc duy tr× tÝnh
tû lÖ hîp lý cña chóng vµ nh÷ng lÜnh vùc cÇn -u tiªn tËp trung cao nguån lùc
cã h¹n cña mçi quèc gia trong mçi thêi kú nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña
toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n mét c¸ch nhanh nhÊt, cã hiÖu qu¶ nhÊt.
2.2.C¬ cÊu vïng, l·nh thæ kinh tÕ:
NÕu c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi
vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt th× c¬ cÊu vïng -l·nh thæ l¹i ®-îc h×nh thµnh
chñ yÕu tõ viÖc bè trÝ s¶n xuÊt theo kh«ng gian ®Þa lý. C¬ cÊu vïng - l·nh thæ
kinh tÕ vµ c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ thùc chÊt lµ hai mÆt cña mét hÖ thèng nhÊt vµ
®Òu lµ biÓu hiÖn cu¶ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi. C¬ cÊu vïng l·nh thæ
h×nh thµnh g¾n liÒn víi c¬ cÊu ngµnh vµ thèng nhÊt trong vïng kinh tÕ. Trong
c¬ cÊu vïng -l·nh thæ kinh tÕ cã sù biÓu hiÖn cña c¬ cÊu ngµnh trong ®iÒu
kiÖn cô thÓ cña kh«ng gian l·nh thæ. Lo¹i c¬ cÊu nµy ph¶n ¸nh nh÷ng mèi
liªn hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c vïng l·nh thæ cña mét ®Êt n-íc trong ho¹t ®éng kinh
tÕ. Th«ng th-êng c¬ cÊu nµy bao gåm c¬ cÊu khu vùc kinh tÕ thµnh thÞ vµ
n«ng th«n, khu vùc kinh tÕ träng ®iÓm vµ phi träng ®iÓm, khu vùc kinh tÕ
®ång b»ng vµ miÒn nói.
3
2.3.C¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ:
NÕu nh- ph©n c«ng lao ®éng s¶n xuÊt ®· lµ c¬ së h×nh thµnh c¬ cÊu ngµnh vµ
c¬ cÊu l·nh thæ - vïng, th× chÕ ®é së h÷u lµ c¬ së h×nh thµnh c¬ cÊu thµnh
phÇn kinh tÕ. C¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ còng lµ nh©n tè t¸c ®éng ®Õn c¬ cÊu
ngµnh kinh tÕ vµ c¬ cÊu vïng - l·nh thæ. Sù t¸c ®éng ®ã lµ biÓu hiÖn sinh
®éng cña mèi quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i c¬ cÊu trong nÒn kinh tÕ. Lo¹i c¬ cÊu
nµy ph¶n ¸nh c¸c mèi quan hÖ gi÷a con ng-êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n
xuÊt trong ®ã næi bËt lªn hµng ®Çu lµ quan hÖ së h÷u ®èi víi c¸c t- liÖu s¶n
xuÊt. M« h×nh chung vÒ sè l-îng thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ c¸c
n-íc bao gåm: kinh tÕ nhµ n-íc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ t- nh©n, kinh tÕ hçn
hîp. Tû lÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy th-êng kh«ng gièng nhau. §iÒu
nµy t¹o ra tÝnh ®Æc thï trong chiÕn l-íc ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia
còng nh- trong mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña tõng quèc gia.
Trªn ®©y lµ ba bé phËn c¬ b¶n hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ trong ®ã c¬ cÊu
ngµnh kinh tÕ cã vai trß quan träng h¬n c¶ c¬ cÊu ngµnh vµ thµnh phÇn kinh
tÕ chØ cã thÓ ®-îc chuyÓn dÞch ®óng ®¾n trªn ph¹m vi kh«ng gian l·nh thæ vµ
trªn ph¹m vi c¶ n-íc. MÆt kh¸c viÖc ph©n bè kh«ng gian vïng mét c¸ch hîp
lý cã ý nghÜa quan träng thóc ®Èy ph¸t triÓn c¸c ngµnh vµ thµnh phÇn kinh tÕ
trªn vïng, l·nh thæ kinh tÕ.
Ngoµi ba c¬ cÊu c¬ b¶n trªn cßn cã c¸c c¬ cÊu sau:
2.4.C¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu:
§ã lµ lo¹i c¬ cÊu ph¶n ¸nh mèi quan hÖ vÒ sè l-îng vµ chÊt l-îng gi÷a xuÊt
khÈu vµ nhËp khÈu hµng ho¸, dÞch vô cña nÒn kinh tÕ. Ngµy nay xu h-íng
héi nhËp ®Ó ph¸t triÓn, kh«ng cßn tån t¹i nÒn kinh tÕ tù cung tù cÊp trong
ph¹m vi mét quèc gia mµ mäi nÒn kinh tÕ ®Òu cã sù trao ®æi lÉn nhau ®Ó ph¸t
huy cao nhÊt lîi thÕ so s¸nh, còng nh- kh¾c phôc nh÷ng ®iÓm yÕu trong qu¸
tr×nh ph¸t triÓn. Bëi vËy c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu ®-îc xem nh- lµ tÊt yÕu
kh¸ch quan cña mäi nÒn kinh tÕ. Theo tiÕn tr×nh chung cã tÝnh quy luËt mµ
mçi n-íc ph¶i tr¶i qua trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi lo¹i c¬ cÊu nµy lµ ®i tõ
nhËp khÈu chiÕm tû träng cao, tiÕp theo s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu, cuèi
cïng lµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo ®Þnh l-îng xuÊt khÈu, tû lÖ xuÊt khÈu
chiÕm tû träng cao.
2.5.C¬ cÊu c«ng nghÖ s¶n xuÊt:
Ph¶n ¸nh sè l-îng vµ tû lÖ c¸c lo¹i céng nghÖ ®ang vµ sÏ sö dông trong nÒn
kinh tÕ. Mét nÒn kinh tÕ th-êng sö dông nh÷ng lo¹i c«ng nghÖ kh¸c nhau:
c«ng nghÖ kÐm hiÖn ®¹i, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, c«ng nghÖ tiªn tiÕn, c«ng nghÖ
sö dông nhiÒu lao ®éng, sö dông Ýt lao ®éng, c«ng nghÖ s¹ch, c«ng nghÖ g©y
« nhiÔm. Vai trß, vÞ trÝ quan hÖ t-¬ng hç vµ tû lÖ gi÷a c¸c lo¹i c«ng nghÖ nãi
4
trªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ t¹o thµnh c¬ cÊu c«ng nghÖ cña
nÒn kinh tÕ ®ã.
2.6.C¬ cÊu kÕt cÊu h¹ tÇng:
NÒn kinh tÕ quèc d©n muèn ph¸t triÓn ph¶i cã c¬ cÊu h¹ tÇng hîp lý, c¬ cÊu
kÕt cÊu h¹ tÇng cña nÒn kinh tÕ lµ sè l-îng, quan hÖ tû lÖ, vÞ trÝ, vai trß cña
c¸c ngµnh thuéc kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt, x· héi. Thuéc c¸c ngµnh c¬ së h¹
tÇng kü thuËt cã ngµnh ®iÖn, giao th«ng, n-íc, th«ng tin liªn l¹c, c¸c ngµnh
thuéc c¬ së h¹ tÇng x· héi gåm: gi¸o dôc ®µo t¹o, y tÕ, v¨n ho¸, ph¸p lý.
Ngoµi c¸c lo¹i c¬ cÊu kinh tÕ kÓ trªn cßn cã nhiÒu lo¹i c¬ cÊu kh¸c n÷a
nh-ng trong ph¹m vi bµi viÕt xin ®-îc chØ nªu nh÷ng c¬ cÊu c¬ b¶n cã sù
¶nh h-ëng lín ®Õn c¬ cÊu ngµnh mµ th«i.
3. Vai trß cña c¬ cÊu kinh tÕ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ
C¬ cÊu kinh tÕ lµ nh©n tè c¬ b¶n quyÕt ®Þnh sù tån t¹i, ph¸t triÓn kinh
tÕ c¸c n-íc. Mét nÒn kinh tÕ muèn t¨ng tr-ëng ph¸t triÓn th× ph¶i hîp lý, tiªn
tiÕn, ®¸p øng nhu cÇu ®Æt ra cña thêi ®¹i kh«ng mét nÒn kinh tÕ nµo chØ dùa
vµo n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp hay dÞch vô. C¬ cÊu kinh tÕ hîp lý cho phÐp
khai th«ng t¹o ®éng lùc cho viÖc khai th¸c cã hiÖu qu¶ nguån lùc trong ngoµi
n-íc.
Víi môc tiªu t¨ng tr-ëng kinh tÕ, sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt sao cho
thÝch nghi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lµ ®iÓm mÊu chèt, cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh.
VÊn ®Ò ®Æt ra lµ chuyÓn dÞch nh- thÕ nµo ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ tèi -u. Nãi ®Õn qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ng-êi ta th-êng quan t©m ®Õn hiÖu qu¶ sö dông c¸c
nguån lùc hiÖn cã, sù gia t¨ng c¸c nguån lùc s¶n xuÊt theo thêi gian vµ c¸ch
thøc ph©n phèi s¶n phÈm vµ thu nhËp cho c¸c nh©n tè s¶n xuÊt. Cßn khi nãi
®Õn c¬ cÊu cña mét nÒn kinh tÕ, ta th-êng quan t©m ®Õn c¸c thµnh phÇn cã ý
nghÜa c¬ b¶n, tån t¹i l©u dµi, lµ c¬ së cho nh÷ng biÕn ®äng cã tÝnh chÊt
th-êng xuyªn trong ®êi sèng kinh tÕ.C¬ cÊu x· héi vµ kinh tÕ lµ c¬ së cho
nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh phóc lîi vËt chÊt cña nh©n d©n.
ViÖc h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ ®-îc diÔn ra theo hai qu¸ tr×nh tù ph¸t vµ cã
kÕ ho¹ch. Ngµy nay ®Ó ®-îc thùc hiÖn ®-îc môc tiªu tæng qu¸t trong ph¸t
triÓn kinh tÕ, chÝnh phñ c¸c n-íc chñ ®éng x¸c ®Þnh c¬ cÊu kinh tÕ trong
chiÕn l-íc ph¸t triÓn cña m×nh, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c¬ cÊu kinh tÕ lu«n lµ träng
t©m cña viÖc ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ c¸c n-íc.
4. C¸c nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn c¬ cÊu kinh tÕ
X¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn c¸c ph-¬ng h-íng vµ biÖn ph¸p nh»m thùc hiÖn
chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh c¬ cÊu kinh tÕ lµ nhiÖm vô quan träng cña qu¶n lý
nhµ n-íc vÒ kinh tÕ. §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô nµy cÇn ph¶i nghiªn cøu vµ ph©n
tÝch kü c¸c nh©n tè kh¸ch quan vµ chñ quan cã ¶nh h-ëng ®Õn qu¸ tr×nh
chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh c¬ cÊu kinh tÕ.
5
4.1Nhãm c¸c nh©n tè kh¸ch quan
Nhãm c¸c nh©n tè tù nhiªn: tµi nguyªn thiªn nhiªn( kho¸ng s¶n, h¶i s¶n,
l©m s¶n, nguån n-íc .. .) vµ c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn( khÝ hËu, thêi tiÕt, bê biÓn
...) phong phó vµ thuËn lîi t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp du
lÞch, ng nghiÖp v¯ n«ng nghiÖp...ChÝnh C²c M²c ®± viÕt: “ BÊt cø mét nÒn
s¶n xuÊt x· héi nµo còng lµ viÖc con ng-êi chiÕm h÷u lÊy nh÷ng ®èi t-îng tù
nhiªn trong ph³m vi mét h×nh th²i x± héi nhÊt ®Þnh”. Tuy vËy, viÖc khai th²c
c¸c yÕu tè nµy phôc vô ph¸t triÓn vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cßn phô
thuéc vµo nhiÒu yÕu tè chñ quan vµ kh¸ch quan. Th«ng th-êng ë mçi giai
®o¹n ph¸t triÓn, ng-êi ta tËp trung khai th¸c tµi nguyªn cã lîi thÕ, tr÷ l-îng
lín, gi¸ trÞ kinh tÕ cao, nhu cÇu thÞ tr-êng lín vµ æn ®Þnh... Nh- vËy sù ®a
d¹ng vµ phong phó cña tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn cã
¶nh h-ëng ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, lµ nh©n tè
ph¶i tÝnh ®Õn trong qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chiÕn l-îc c¬ cÊu.
Nhãm c¸c nh©n tè kinh tÕ ‟ x· héi:
D©n sè vµ lao ®éng ®-îc xem lµ nguån lùc quan träng cho ph¸t triÓn kinh tÕ.
Sù t¸c ®éng cña nh©n tè nµy lªn qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu
kinh tÕ ®-îc xem xÐt trªn c¸c mÆt chñ yÕu sau:
Thø nhÊt, kÕt cÊu d©n c- vµ tr×nh ®é d©n trÝ, kh¶ n¨ng tiÕp thu khoa häc c«ng
nghÖ míi... lµ c¬ së quan träng ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kü thuËt
cao vµ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt ‟ kinh doanh trong c¸c ngµnh ho¹t ®éng,
lµ nh©n tè thóc ®Èy tiÕn bé khoa häc ‟ kú thuËt trong s¶n xuÊt.
Thø hai, quy m« d©n sè, kÕt cÊu d©n c- vµ thu nhËp cña hä cã ¶nh h-ëng ®Õn
quy m« vµ c¬ cÊu nhu cÇu thÞ tr-êng. §ã lµ c¬ së ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh
c«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh phôc vô tiªu dïng.
Thø ba, sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh nghÒ truyÒn thèng trong c«ng nghiÖp
còng nh- tong c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c th-êng g¾n liÒn víi tËp qu¸n, truyÒn
thèng, phong tôc cña mét ®Þa ph-¬ng. Sù ph¸t triÓn vµ chuyÓn ho¸ c¸c nghÒ
nµy g¾n chÆt víi ®éi ngò c¸c nghÖ nh©n. S¶n phÈm cña c¸c ngµnh nghÒ nµy
hÇu hÕt lµ c¸c s¶n phÈm ®éc ®¸o, cã -u thÕ vµ ®-îc -a chu«ng trªn thi tr-êng
quèc tÕ.
VÞ trÝ ®Þa lý còng lµ mét yÕu tè ph¶i ®-îc xem xÐt khi h×nh thµnh còng nh®Þnh h-íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ. YÕu tè nµy trë nªn quan
träng trong ®iÒu kiÖn x©y dùng nÒn kinh tÕ më, t¨ng c-êng më réng quan hÖ
kinh tÕ quèc tÕ.
Sù ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i thÞ tr-êng: cÇn kh¼ng ®Þnh ngay r»ng thÞ
tr-êng cã ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn viÖc h×nh thµnh vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu
kinh tÕ, tr-íc hÕt lµ c¬ cÊu ngµnh. Bëi lÏ thi tr-êng lµ yÕu tè h-íng dÉn vµ
®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt ‟ kinh doanh cña mçi doanh nghiÖp. Mçi
6
doanh nghiÖp ph¶i h-íng ra thÞ tr-êng, xuÊt ph¸t tõ qua hÖ cung cÇu hµng
ho¸ trªn thÞ tr-êng ®Ó ®Þnh h-íng chiÕn l-îc vµ chÝnh s¸ch kinh doanh cña
m×nh. Sù h×nh thµnh vµ biÕn ®æi nhiÖm vô s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh
nghiÖp ®Ó thÝch øng víi ®iÒu kiÖn cña thÞ tr-êng dÉn tíi tõng b-íc thóc ®Èy
sù h×nh thµnh vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. Bëi vËy sù h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn ®ång bé c¸c lo¹i thÞ tr-êng trong n-íc ( thÞ tr-êng hµng ho¸ -dÞch vô,
thÞ tr-êng vèn, thÞ tr-êng lao ®éng, thÞ tr-êng khoa häc ‟ c«ng nghÖ... ) cã
t¸c ®éng m¹nh ®Õn sù h×nh thµnh vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. Trong c¬
chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc, Nhµ n-íc t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn
®ång bé, ®iÒu tiÕt c¸c lo¹i thÞ tr-êng vµ t¹o m«i tr-êng, ®iÒu kiÖn cho thÞ
tr-êng vµ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt ‟kinh doanh th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch vÜ
m«. H×nh thµnh vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h-íng nµo lµ phô thuéc
vµo chiÕn l-îc vµ c¸c ®Þnh h-íng ph¸t triÓn cña Nhµ n-íc trong tõng thêi kú
cã tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè trong bèi c¶nh më cöa vµ héi nhËp quèc tÕ.
-TiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ kh«ng nh÷ng chØ t¹o ra nh÷ng kh¶
n¨ng s¶n xuÊt míi, ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn mét sè ngµnh lµm t¨ng tû
träng cña chóng trong tæng thÓ nÒn kinh tÕ (lµm chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ)
mµ cßn t¹o ra nh÷ng nhu cÇu míi, ®ßi hái sù xuÊt hiÖn mét sè ngµnh c«ng
nghiÖp non trÎ c«ng nghÖ tiªn tiÕn nh-: dÇu khÝ, ®iÖn tö... do ®ã cã triÓn
väng ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong t-¬ng lai.
Trong ®iÒu kiÖn më cöa vµ héi nhËp, tiÕn bé khoa häc ‟ c«ng nghÖ
cho phÐp t¹o ra c¸c s¶n phÈm míi chÊt l-îng cao , chi phÝ kinh doanh h¹, do
®ã co søc c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng trong n-íc vµ quèc tÕ. KÕt qu¶ lµm cho
chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ nãi chung theo h-íng xuÊt khÈu, thay thÕ nhËp
khÈu vµ héi nhËp vµo ®êi sèng kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. Khoa ho¹c vµ
c«ng nghÖ phô thuéc 2 yÕu tè:
Thø nhÊt, chÝnh s¸ch khoa häc- c«ng nghÖ cña §¶ng vµ Nhµ n-íc.
Thø hai, sù yÕu kÐm cña hÖ thèng kü thuËt ‟ c«ng nghÖ ®ang sö dông
trong c¸c ngµnh kinh tÕ quècd©n vµ kh¶ n¨ng h¹n hÑp vÒ vèn ®Çu t- cho ®æi
míi kü thuËt c«ng nghÖ.
-Nhãm c¸c nh©n tè bªn ngoµi nh- quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i vµ hîp t¸c
ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. Do sù kh¸c nhau vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ë trong
n-íc, ®ßi hái ph¶i cã sù trao ®æi kÕt qu¶ lao ®éng víi bªn ngoµi ë møc ®é vµ
ph¹m vi kh¸c nhau. Trong trao ®æi quèc tÕ mçi n-íc ®Òu ph¸t huy lîi thÕ so
s¸nh cña m×nh trªn c¬ së chuyªn m«n ho¸ vµo c¸c ngµnh, lÜnh vùc cã chi phÝ
t-¬ng ®èi thÊp. ChÝnh chuyªn m«n ho¸ ®· thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao
®éng x· héi ph¸t triÓn vµ kÕt qu¶ lµ lµm biÕn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ. §èi víi mét
7
tØnh, c¬ cÊu kinh tÕ chô sù chi phèi bëi c¬ cÊu kinh tÕ c¶ n-íc, ¶nh h-ëng
cña c¬ cÊu kinh tÕ cña c¸c tØnh trong vïng nh- thÞ tr-êng ®Çu ra, thÞ tr-êng
®Çu vµo ...
Trong ®iÒu kiÖn quèc tÕ ho¸ vµ khu vùc ho¸ ®êi sèng kinh tÕ hiÖn nay,
c¬ cÊu kinh tÕ cña mét n-íc cßn chÞu sù t¸c ®éng cña c¬ cÊu kinh tÕ c¸c
n-íc trong khu vùc. Kh¸i qu¸t ho¸ t¸c ®éng qua l¹i ®ã, c¸c nhµ kinh tÕ ®·
nªu lªn mét sè ®Æc tr-ng quan träng vÒ biÕn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ theo kiÕu lµn
sãng. Khi ph©n tÝch qu¸ tr×nh t¨ng tr-ëng kinh tÕ cña NhËt B¶n, dùa trªn
nh÷ng sè liÖu thèng kª dµi h¹n Kamane Akamatsu ®· sö dông thuËt ng÷ “
®éi ngçng trêi bay- flock fomation of flying wild geese pattern” ®Ó m« t° sù
nèi tiÕp t¨ng tr-ëng liªn tôc cña c¸c ngµnh trong c¬ cÊu kinh tÕ ®-îc xÐt c¶
vÒ mÆt sè l-îng lÉn chu kú biÕn thiªn trong qu¸ tr×nh xuÊt nhËp khÈu. N¨m
1963, kÕt hîp víi sù ph©n tÝch cña Akamatsu víi chu kú s¶n phÈm cña
Vesnon, Kojima ®± ®Æt tªn l³i cho m« h×nh “§¯n ngçng trêi bay” l¯ m« h×nh
“ chu kú ®uæi kÞp s°n phÈm- catching up product cycle”. M« h×nh n¯y ph°n
²nh mét thùc tÕ sèng ®éng gäi l¯ “hiÖu øng ch°y tr¯n” vÒ c¬ cÊu kinh tÕ tõ
c¸c quèc gia ë c¸c nÊc thang ph¸t triÓn cao h¬n sang quèc gia ph¸t triÓn thÊp
h¬n. Sù quan s¸t thùc tÕ cho thÊy khi NhËt b¶n khëi ®éng vµ ®¹t ®-îc thµnh
tÝch t¨ng tr-ëng rùc rì vµo thËp niªn 1950- 1960, bèn quèc gia hiÖn ®· trë
thµnh NICs ®· tiÕp theo ®ã b¾t nhÞp vµo qu¸ tr×nh t¨ng tr-ëng vµo thËp niªn
1960- 1970; ®Õn thËp kû 1970 vµ 1980 lµ mét sè n-íc thuéc ASEAN vµ tõ
thËp niªn 1980 ®Õn nay “ hiÖu øng ch°y tr¯n” ®ang lan sang Trung Quèc v¯
ViÖt Nam. Râ rµng ®©y lµ mét qu¸ tr×nh t¨ng tr-ëng liªn tôc vµ diÔn ra theo
®òng kiÓu “ l¯n sãng”.
4.2.Nhãm c¸c nh©n tè chñ quan
Nh©n tè chñ quan nh- ®-êng lèi chÝnh s¸ch Nhµ n-íc, c¬ chÕ qu¶n lý,
chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ ‟x· héi trong tõng thêi kú ¶nh h-ëng rÊt lín
®Õn qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ.
M«i tr-êng thÓ chÕ lµ yÕu c¬ së cho qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh vµ chuyÓn dÞch
c¬ cÊu kinh tÕ. M«i tr-êng thÓ chÕ th-êng g¾n bã chÆt chÏ víi thÓ chÕ chÝnh
trÞ vµ ®-êng lèi x©y dùng kinh tÕ. Nãi c¸ch kh¸c, quan ®iÓm, ®-êng lèi chÝnh
trÞ nµo sÏ cã m«i tr-êng thÓ chÕ ®ã, ®Õn l-ît nã, m«i tr-êng thÓ chÕ l¹i -íc
®Þnh c¸c h-íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµn kinh tÕ nã chung còng nh- c¬ cÊu
néi bé tõng ngµnh, tõng vïng vµ tõng thµnh phÇn kinh tÕ. M«i tr-êng thÓ chÕ
lµ biÓu hiÖn cô thÓ cña nh÷ng quan ®iÓm, ý t-ëng, hµnh vi cña Nhµ n-íc can
thiÖp vµ ®Þnh h-íng ph¸t triÓn tæng thÓ, còng nh- sù ph¸t triÓn c¸c bé ph¹n
8
cÊu thµnh cña nÒn kinh tÕ. Trong viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ( dï
lµ chuyÓn dÞch theo h-íng nµo) th× Nhµ n-íc ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. Vai trß
®ã thÓ hiÖn tËp trung ë:
Thø nhÊt, Nhµ n-íc x©y dùng vµ quyÕt ®Þnh chiÕn l-îc vµ kÕ ho¹ch
kinh tÕ ‟ x· héi nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ ‟ x· héi tæng thÓ cña
®Êt n-íc. §ã thùc chÊt lµ c¸c ®Þnh h-íng ph¸t triÓn, ®Þnh h-íng ph©n bæ
nguån lùc ®Çu t- còng theo ngµnh vµ theo vïng l·nh thæ.
Thø hai, b»ng hÖ thèng ph¸p luËt, chÝnh s¸ch... Nhµ n-íc khuyÕn
khÝch hay h¹n chÕ, thËm chÝ g©y ¸p lùc ®Ó c¸c doanh nghiÖp, nhµ ®Çu t- ph¸t
triÓn s¶n xuÊt kinh doanh theo ®Þnh h-íng Nhµ n-íc ®· x¸c ®Þnh.
Nh- vËy sù ®ång bé vµ tÝnh æn ®Þnh cña m«i tr-êng thÓ chÕ cã ý nghÜa
quantäng ®èi víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh, c¬ cÊu
thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¬ cÊu l·nh thæ cña nÒn kinh tÕ.
II. Sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
1.ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
C¬ cÊu kinh tÕ lu«n thay ®æi theo tõng thêi kú ph¸t triÓn bëi c¸c yÕu tè
hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ kh«ng cè ®Þnh. §ã lµ sù thay ®æi vÒ sè l-îng c¸c
ngµnh hoÆc sù thay ®æi vÒ quan hÖ tû lÖ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng, c¸c thµnh
phÇn do sù xuÊt hiÖn hoÆc biÕn mÊt cña mét sè ngµnh vµ tèc ®é t¨ng tr-ëng
gi÷a c¸c yÕu tè cÊu thµnh c¬ cÊu kinh tÕ kh«ng ®ång ®Òu. Sù thay ®æi cña c¬
cÊu kinh tÕ tõ tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i kh¸c cho phï hîp víi m«i tr-êng
ph¸t triÕn gäi lµ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. §©y kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn lµ
sù thay ®æi vÞ trÝ, mµ lµ sù biÕn ®æi c¶ vÒ chÊt vµ l-îng trong néi bé c¬ cÊu.
ViÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ph¶i dùa trªn nÒn t¶ng c¬ së mét c¬ cÊu
hiÖn cã do ®ã néi dung cña chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ lµ c¶i t¹o c¬ cÊu cò,
l¹c hËu hoÆc ch-a phï hîp ®Ó x©y dông c¬ cÊu míi tiªn tiÕn, hoµn thiÖn vµ
bæ sung c¬ cÊu cò nh»m biÕn c¬ cÊu cò thµnh c¬ cÊu míi hiÖn ®¹i vµ phï hîp
h¬n. Nh- vËy, chuyÓn dÞch c¬ cÊu thùc chÊt lµ sù ®iÒu chØnh c¬ cÊu trªn 3
mÆt biÓu hiÖn cña c¬ cÊu kinh tÕ, ®ã lµ c¬ cÊu ngµnh, c¬ cÊu thµnh hÇn kinh
tÕ, c¬ cÊu vïng - l·nh thæ kinh tÕ. Nh»m h-íng sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn
kinh tÕ theo c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi ®· x¸c ®Þnh cho tõng thêi kú ph¸t
triÓn.
C¬ cÊu kinh tÕ lu«n thay ®æi theo tõng thêi kú ph¸t triÓn bëi c¸c yÕu tè
hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ kh«ng cè ®Þnh. §ã lµ sù thay ®æi vÒ sè l-îng c¸c
ngµnh hoÆc sù thay ®æi vÒ quan hÖ tû lÖ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng, c¸c thµnh
phÇn do sù xuÊt hiÖn hoÆc biÕn mÊt cña mét sè ngµnh vµ tèc ®é t¨ng tr-ëng
gi÷a c¸c yÕu tè cÊu thµnh c¬ cÊu kinh tÕ kh«ng ®ång ®Òu. Sù thay ®æi cña c¬
9
cÊu kinh tÕ tõ tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i kh¸c cho phï hîp víi m«i tr-êng
ph¸t triÕn gäi lµ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. §©y kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn lµ
sù thay ®æi vÞ trÝ, mµ lµ sù biÕn ®æi c¶ vÒ chÊt vµ l-îng trong néi bé c¬ cÊu.
ViÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ph¶i dùa trªn nÒn t¶ng c¬ së mét c¬ cÊu
hiÖn cã do ®ã néi dung cña chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ lµ c¶i t¹o c¬ cÊu cò,
l¹c hËu hoÆc ch-a phï hîp ®Ó x©y dông c¬ cÊu míi tiªn tiÕn, hoµn thiÖn vµ
bæ sung c¬ cÊu cò nh»m biÕn c¬ cÊu cò thµnh c¬ cÊu míi hiÖn ®¹i vµ phï hîp
h¬n. Nh- vËy, chuyÓn dÞch c¬ cÊu thùc chÊt lµ sù ®iÒu chØnh c¬ cÊu trªn 3
mÆt biÓu hiÖn cña c¬ cÊu kinh tÕ, ®ã lµ c¬ cÊu ngµnh, c¬ cÊu thµnh hÇn kinh
tÕ, c¬ cÊu vïng - l·nh thæ kinh tÕ. Nh»m h-íng sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn
kinh tÕ theo c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi ®· x¸c ®Þnh cho tõng thêi kú ph¸t
triÓn.
2.Quy luËt phæ biÕn trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
C¬ cÊu kinh tÕ chÞu t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè chñ quan vµ kh¸ch quan.
Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®Þnh
h-íng x· héi chñ nghÜa, sù biÕn ®æi cña c¬ cÊu kinh tÕ chÞu sù t¸c ®éng cña
hai lùc: thÞ tr-êng vµ Nhµ n-íc.
- ThÞ tr-êng lµ n¬i diÔn ra c¸c mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a ng-êi
tiªu dïng vµ doanh nghiÖp ®Ó x¸c ®Þnh s¶n l-îng vµ gi¸ c¶, th«ng qua gi¸ c¶
thÞ tr-êng thùc hiÖn chøc n¨ng ph©n phèi nguån lùc vµo c¸c ngµnh, c¸c lÜnh
vùc, bé phËn c¶u nÒn kinh tÕ.
- Nhµ n-íc víi t- c¸ch lµ chñ thÓ kinh tÕ, can thiÖp vµo nÒn kinh tÕ
th«ng qua ph¸p luËt, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch vµ c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ nh»m ®¹t
®-îc môc tiªu ®· x¸c ®Þnh tr-íc.
C¬ cÊu kinh tÕ ®-îc h×nh thµnh tõ hai ®éng lùc t¸c ®éng ®ã tÊt yÕu lµ
mét c¬ cÊu cã ®Þnh h-íng, hîp lý vµ hiÖu qu¶. C¬ cÊu kinh tÕ hîp lý kh«ng
chØ biÓu hiÖn vÒ mÆt sè l-îng mµ quan träng h¬n lµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c b«
phËn cÊu thµnh nÒn kinh tÕ.TÝnh hîp lý cña mét c¬ cÊu kinh tÕ chÝnh lµ sù
hµi hoµ, ¨n khíp gi÷a c¸c bé phËn cÊu thµnh, cho phÐp sö dông hiÖu qu¶ nhÊt
c¸c nguån lùc x· héi trong tõng giai ®o¹n cô thÓ. Qu¸ tr×nh h×nh thnµh c¬
cÊu hîp lý chÞu sù chi phèi cña c¸c xu h-íng cã tÝnh quy luËt phæ biÕn sau
®©y:
Trong ®iÒu kiÖn khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn, cïng víi xu h-íng
quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ, c¬ cÊu kinh tÕ c¸c n-íc cã thÓ vµ cÇn ph¶i
chuyÓn dÞch theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸ ®êi sèng kinh tÕ, c¬ cÊu kinh tÕ c¸c
n-íc cã thÓ vµ cÇn ph¶i chuyÓn dÞch theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸.
10
Tû träng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô trong GDP t¨ng lªn nhanh
chãng, cßn tû träng ngµnh n«ng nghiÖp gi¶m xuèng mÆc dï sè l-îng tuyÖt
®èi vÉn t¨nglªn kh«ng ngõng.
Trong néi bé ngµnh c«ng nghiÖp, tû träng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ
biÕn t¨ng lªn, c¬ cÊu s¶n xuÊt thay ®æi theo h-íng chuyÓn tõ ngµnh s¶n xuÊt
c¸c s¶n phÈm chøa hµm l-îng lao ®éng cao sang s¶n xuÊt s¶n phÈm chøa
hµm l-îng cao vÒ vãn vµ khoa häc c«ng nghÖ.
Trong néi bé ngµnh n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n, tû träng cña
khu vùc c«ng nghiÖp vµ dÞch vô n«ng th«n trong gi¸ trÞ s¶n l-îng t¨ng lªn vµ
tû träng ngµnh n«ng nghiÖp thuÇn tuý gi¶m xuèng. Trong néi bé n«ng
nghiÖp tû träng gi¸ trÞ ngµnh ch¨n nu«i sÏ t¨ng lªn vµ tû träng gi¸ trÞ s¶n
l-îng ngµnh trång trät gi¶m xuèng t-¬ng øng.
XÐt vÒ c¬ cÊu thµnh phÇn, theo ®µ ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng bé phËn
kinh tÕ t- nh©n ngµy cµng chiÕm tû träng lín, do xu h-íng tù do ho¸ kinh tÕ
ngµy cµng më réng. Kinh tÕ Nhµ n-íc cã thÓ gi¶m xuèng vÒ tû träng song sÏ
namø gi÷ phÇn lín c¬ së h¹ tÇng vµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp quan träng cã
tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh, vµ cã vai trß then chèt trong nÒn kinh tÕ.
Theo khu vùc l·nh thæ, sù ph¸t triÓn kinh tÕ gi÷a c¸c vïg s¶n xuÊt ®¶m
b¶o tÝnh chÊt hµi hoµ h¬n, mét mÆt kh¸c sÏ xuÊt hiÖn c¸c trung t©m c«ng
nghiÖp, c¸c vïng h×nh thµnh c¸c khu c«ng nghiÖp tËp trung nh- vËy lµ tÊt
yÕu kh¸ch quan nh»m khai th¸c mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt c¸c nguån lùc cña
®Êt n-íc. §Ó l-îng ho¸ møc ®é chuyÓn ho¸ gi÷a hai thêi ®iÓm t1, t2 ng-êi ta
th-êng dïng c«ng thøc sau:
Cos =Si(t ).
3. Sù cÇn thiÕt chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ
Néi dung cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Æt ra yªu cÇu cÇn ph¶i
chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh
§°ng ta ®± x²c ®Þnh “ c«ng nghiÖp ho² l¯ qu² tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b°n,
toµn diÖn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ‟ x· héi tõ sö dông lao ®éng thñ c«ng lµ
chÝnh sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng cïng víi c«ng nghiÖp,
ph-¬ng tiÖn vµ ph-¬ng ph¸p tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i, t¹o ra n¨ng xuÊt lao ®éng x·
héi cao.” §èi víi níc ta, ®ã l¯ qu² tr×nh thùc hiÖn chiÕn lîc ph²t triÓn kinh
tÕ ‟ x· héi nh»m c¶ibiÕn mét x· héi n«ng nghiÖp l¹c hËu thµnh mét x· héi
c«ng nghiÖp g¾n víi viÖc h×nh thµnh tõng b-íc quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé,
ngµy cµng thÓ hiÖn ®Çy ®ñ h¬n b¶n chÊt cña chÕ ®é míi.
NÒn kinh tÕ n-íc ta b-íc vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ víi ®iÓm xuÊt
ph¸t thÊp; nÒn c«ng nghiÖp l¹c hËu kh«ng c©n ®èi, c«ng nghiÖp thÊp kÐm. Do
vËy, ®Ó sö dông søc lao ®éng mét c¸ch phæ biÕn víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i
nh»m khai th¸c tèi ®a nguån lùc cña ®Êt n-íc, kh«ng ngõng t¨ng n¨ng xuÊt
lao ®éng, lµm nÒn cho kinh tÕ t¨ng tr-ëng nhanh, ®ßi hái ph¶i chuyÓn dÞch
11
c¬ cÊu kinh tÕ. H¬n n÷a, theo kinh nghiÖm cña c¸c n-íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t
triÓn hiÖn nay cho ta bµi häc kinh nghiÖm vÒ c«ng nghiÖp ho¸, ®ã lµ ph¶i
®iÒu hØnh l¹i c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ.
III.
Mét sè lý luËn c¬ b¶n vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ
1.Mét sè m« h×nh lý thuyÕt chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ
VÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ trong thêi kú c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®· ®-îc c¸c tr-êng ph¸i thuyÕt kinh tÕ ®Ò cËp tõ nhiÒu gãc
®é tiÕp cËn kh¸c nhau. V× vËy, tr-íc hÕt cÇn ®iÓm qua nh÷ng quan ®iÓm c¬
b¶n nhÊt cña c¸c tr-êng ph¸i kinh tÕ. Ba tr-êng ph¸i lín lµ: kinh tÕ häc
Macxit, kinh tÕ häc thuéc trµo l-u chÝnh vµ kinh tÕ häc ph¸t triÓn.
1.1.Kinh tÕ häc Macxit
Trong kinh tÕ häc Macxit, vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ
®-îc tr×nh bÇy tËp trung trong hai häc thuyÕt: häc thuyÕt ph©n c«ng lao ®éng
x· héi vµ häc thuyÕt t¸i s¶n xuÊt t- b¶n x· héi.
Trong häc thuyÕt vÒ ph©n c«ng lao ®éng x· héi, kinh tÕ häc Macxit
kh«ng nh÷ng chØ râ nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cÇn thiÕt mµ cßn v¹ch ra khu«n
khæ, thÓ chÕ quyÕt ®Þnh sù thay ®æi vÒ chÊt cña cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp
- c¬ së vËt chÊt cña ph-¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN hiÖn ®¹i. Nh÷ng tiÒn ®Ò Êy
lµ:
+Sù t¸ch rêi gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n.
+Sè l-îng d©n c¬ vµ mËt ®é d©n sè.
N¨ng xuÊt lao ®éng trong n«ng nghiÖp ®-îc n©ng cao, ®ñ ®Ócung cÊp
s°n phÈm “tÊt yÕu” cho c° nh÷ng ngêi lao ®éng trong n«ng nghiÖp lÉn
nh÷ng ng-êi lao ®éng thuéc nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt kh¸c.
§iÒu kiÖn thÓ chÕ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp
trong TBCN lµ s¶n xuÊt hµng ho¸, lµ kinh tÕ thÞ tr-êng.
Tõ tiÒn ®Ò trªn cã thÓ suy ra r»ng, viÖc thóc ®Èy qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸ nãi chung vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu nãi riªng kh«ng thÓ cã kÕt qu¶ nÕu
kh«ng tíi ®é chÝn muåi cña nh÷ng tiÒn ®Ò nµy. Nã còng hµm ý r»ng trong
®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi nÒn kinh tÕ, ®é chÝn muåi cña mçi lo¹i tiÒn ®Ò cã
thÓ kh«ng gièng nhau vµ con ®-êng ®Ó hoµn thiÖn hay thay thÕ nh÷ng tiÒn ®Ò
nãi trªn sÏ kh«ng gièng nhau.
Häc thuyÕt t¸i s¶n xuÊt t- b¶n x· héi ®· ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a c¸c
ngµnh s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Sau nh÷ng ph©n tÝch
c«ng phu, ®Æc biÖt lµ tÝnh tíi ¶nh h-ëng cña khoa häc ‟ kü thuËt d-íi thuËt
ng÷ “ cÊu t³o h÷u c¬”, cã thÓ tãm t¾t tinh thÇn c¬ b°n vÒ mèi quan hÖ gi÷a
c²c ng¯nh trong häc thuyÕt t²i s°n xuÊt x± héi t b°n nh sau: “ s°n xuÊt t
liÖu s¶n xuÊt ®Ó chÕ t¹o t- liÖu s¶n xuÊt t¨ng nhanh nhÊt; sau ®ã ®Õn s¶n xuÊt
12
t- liÖu s¶n xuÊt ®Ó chÕ t¹o t- liÖu tiªu dïng vµ chËm nhÊt lµ sù ph¸t triÓn cña
t liÖu tiªu dïng.”
1.2.Kinh tÕ häc thuéc trµo l-u chÝnh
“ Kinh tÕ häc thuéc tr¯o lu chÝnh” l¯ mét trong nh÷ng trêng ph²i
kinh tÕ lín nhÊt hiÖn nay. Nã cã céi nguån tõ kinh tÕ häc cæ ®iÓn. V× ®èi
t-îng cña kinh tÕ häc thuäc trµo l-u chÝnh lµ kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn nªn
vÒ ph-¬ng diÖn nµo ®ã cã thÎe thÊy r»ng vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh
kinh tÕ trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ kh«ng ph¶i lµ môc tiªu ph©n tÝch chÝnh
cña nã. Song, kh«ng ph¶i v× vËy mµ vÊn ®Ò nµy kh«ng ®-îc ®Ò cËp ®Õn d-íi
h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c. khi nh»m môc tiªu duy tr× hiÖu qu¶ cña
nÒn kinh tÕ, kinh tÕ häc thuéc trµo l-u chÝnh mét mÆt ®i s©u ph©n tÝch c¸c
®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho sù ho¹t ®éng h÷u hiÖu cña thÞ tr-êng víi t- c¸ch alf
®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ, mÆt kh¸c ®Ò cao vai trß cña Nhµ n-íc qua mét
lo¹t c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« víi chøc n¨ng ®¶m b¶o cho thÞ tr-êng ho¹t
®éng tèt vµ duy tr× sù æn ®Þnh vÜ m«. ë ®Þa h¹t nµy, nh÷ng ph©n tÝch vÒ xu
h-íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ë nh÷ng nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®ang diÔn
ra d-íi t¸c ®éng cña khoa häc- kü thuËt vµ xu h-íng quèc tÕ ho¸ ®êi sèng
kinh tÕ thÕ giíi cïng nh÷ng biÖn ph¸p can thiÖp cña Nhµ n-íc, ®Æc biÖt lµ
nh÷ng ch-¬ng tr×nh t¸i t¹o c¬ cÊu nÒn kinh tÕ quèc gia, trong ®ã cã chÝnh
s¸ch c¬ cÊu nªn ®-îc xem lµ nh÷ng tµi liÖu kh¶o cøu cã gi¸ trÞ.
ThËt vËy, trong ®iÒu kiÖn b×nh th-êng, c¸c c«ng ty c¨n cø vµo c¸c chØ
b¸o cña thÞ tr-êng nh- gi¸ c¶, chi phÝ c¬ héi, chØ sè ICOR .... ®Ó quyÕt ®Þnh
xem nªn ®Çu t- vµo nh÷ng lÜnh vùc nµo cã hiÖu qu¶ nhÊt. Song c¬ chÕ thÞ
tr-êng tù nã kh«ng ®¶m b¶o ®-îc sù ph¸t triÓn víi hiÖu qu¶ kinh tÕ- x· héi
mong muèn. V× thÕ, sù can thiÖp cña Nhµ n-íc th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch
kinh tÕ vÜ m« trë thµnh mét trong nh÷ng néi dung quan träng trong ph©n tÝch
lý thuyÕt cña tr-êng ph¸i nµy.
Nh- vËy, nh÷ng ph©n tÝch vÒ mÆt lý thuyÕt cña tr-êng ph¸i kinh tÕ nµy
®èi víi vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cã ý nghÜa rÊt quan träng. Còng v×
lÏ ®ã mµ hÇu nh- c«ng cô ph©n tÝch ®éng th¸i t¨ng tr-ëng vµ chuyÓn dÞch c¬
cÊu cña tr-êng ph¸i lý thuyÕt nµy ®ang ®-îc sö dông trong c¸c lý thuyÕt ph¸t
triÓn ( ®èi t-îng lµ c¸c nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ).
1.3.C¸c lý thuyÕt ph¸t triÓn
Víi t- c¸ch lµ lý thuyÕt chñ yÕu nghiªn cøu c¸c con ®-êng hay c¸c m« h×nh
ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn hiÖn ®ang nç lù tiÕn hµnh
c«ng nghiÖp ho¸, c¸c lý thuyÕt ph¸t triÓn trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Òu bµn tí
mét néi dung c¬ b¶n nhÊt cña c«ng nghiÖp ho¸ lµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh.
Song, do b¶n th©n thÕ giíi ch©m ph¸t triÓn bao gåm nhiÒu quèc gia víi
nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Æc thï kh¸c nhau, do xuÊt ph¸t tõ c¸c quan ®iÓm vµ c¸c gãc
13
®é nghiªn cøu kh¸c nhau nªn c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu
ngµnh cña c¸c lý thuyÕt ph¸t triÓn còng rÊt kh¸c nhau. Cã thÓ th¸y ®iÒu nµy
qua mét sè lý thuyÕt ph¸t triÓn chñ yÕu sau:
1.3.1. Lý thuyÕt ph©n kú ph¸t triÓn kinh tÕ
T- t-ëng c¬ b¶n cña ng-êi chñ x-íng lý thuyÕt nµy- Walt Rostow- cho
r»ng, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña bÊt kú quèc gia nµo còng ®Òu tr¶i qua 5
giai ®o¹n tuÇn tù nh- sau:
Giai ®o¹n 1: X· héi truyÒn thèng: víi ®Æc tr-ng lµ n«ng nghiÖp gi÷ vai
trß thång trÞ trong ®êi sèng kinh tÕ, n¨ng xuÊt lao ®éng thÊp vµ kÐm linh
ho¹t.
Giai ®o¹n 2: Giai ®o¹n chuÈn bÞ cÊt c¸nh: víi nh÷ng thay ®æi quan
träng lµ tr«ng x· héi ®· xu¸t hiÖn tÇng líp chñ xÝ nghiÖp cã kh¶ n¨ng ®æi
míi kÕt cÊu h¹ tÇng s¶n xuÊt, nhÊt lµ giao th«ng ®· ph¸t triÓn. B¾t ®Çu h×nh
thµnh nh÷ng khu vùc ®Çu tµu ( leading sectors) cã t¸c ®éng l«i kÐo nÒn kinh
tÕ ph¸t triÓn .
Giai ®o¹ 3: Giai ®o¹n cÊt c¸nh ( take off): víi nh÷ng dÊu hiÖu quan
träng nh- tû lÖ ®Çu t- so víi thu nhËp quèc d©n ®¹t møc 10%, xuÊt hiÖn
ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn cã tèc ®é t¨ng tr-ëng cao, cã nh÷ng chuyÓn
biÕn m¹nh mÏ trong thÓ chÕ x· héi, thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña khu vùc
s¶n xuÊt hiÖn ®¹i vµ kinh tÕ ®èi ngo¹i.
Giai ®o¹n 4: Giai ®o¹n chuyÓn tíi sù chÝn muåi kinh tÕ : lµ giai ®o¹n
mµ tû lÖ ®Çu t- trong thu nhËp quèc d©n ®¹t møc cao ( 10- 20%) vµ xuÊt hiÖn
nhiÒu cùc t¨ng tr-ëng míi.
Giai ®o¹n 5: Kû nguyªn tiªu dïng hµng lo¹t: lµ giai ®o¹n kinh tÕ ph¸t
triÓn cao, s¶n xuÊt ®a d¹ng thØt-êng linh ho¹tvµ cã hiÖn t-îng suy gi¶m nhÞp
®é t¨ng tr-ëng.
Theo lý thuyÕt ph©n kú ph¸t triÓn nµy, hÇu hÕt c¸c n-íc ®ang ph¸t
triÓn tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn nay ë kho¶ng giai ®o¹n 2 vµ 3, tuú theo
møc ®é cña tõng n-íc. Ngoµi nh÷ng dÊu hiÖu kinh tÕ ‟ x· héi kh¸c, vÒ mÆt
c¬ cÊu ph¶i b¾t ®Çu h×nh thµnh mét sè ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn cã kh¶
n¨ng kÐo toµn bé nÒn kinh tÕ t¨ng tr-ëng. §ång thêi, cïng víi sù chuyÓn tiÕp
tõ giai ®o¹n 2 sang 3 lµ sù thay ®æi cña lÜnh vùc ®ãng vai trß ®Çu tµu. NghÜa
lµ trong chÝnh s¸ch c¬ cÊu cÇn xÐt ®Õn trËt tù -u tiªn ph¸t triÓn nh÷ng lÜnh
vùc cã thÓ ®¶m tr¸ch vai trß ®ã qua mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn cô thÓ.
Do tiÕp cËn vÊn ®Ò gãc ®é lÞch sö cña nhiÒu n-íc, lý thuyÕt ph©n kú
ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng m« t¶ s©u nh÷ng khÝa c¹nh ®Æc thï cña tõng n-íc
hay tõng nhãm n-íc, song nh÷ng nhËn xÐt kh¸i qu¸t chung Êy cã thÓ xem
nh- nh÷ng gîi ý rÊt cã ý nghÜa ®èi víi vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu trong qu¸
tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ cña nh÷ng n-íc ®ang ph¸t triÓn hiÖn nay.
14
1.3.2Lý thuyÕt nhÞ nguyªn
Lý thuyÕt nhÞ nguyªn do A. Lewis ( gi¶i th-ëng Nobel kinh tÕ häc n¨m
1979 ) khëi x-íng, tiÕp cËn vÊn ®Ò tõ ®êi sèng kinh tÕ cña c¸c n-íc ®ang
ph¸t triÓn, «ng ®· cã nh÷ng kiÕn gi¶i kh¸ cô thÓ vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh
kinh tÕ trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn nay. Lý thuyÕt nhÞ nguyªn cho
r»ng ë c¸c nÒn kinh tÕ nµy cã hai khu vùc kinh tÕ song song tån t¹i: khu vùc
kinh tÕ truyÒn thèng, chñ yÕu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ khu vùc kinh tÕ c«ng
nghiÖp hiÖn ®¹i- du nhËp tõ bªn ngoµi. Khu vùc truyÒn thèng cã ®Æc ®iÓm lµ
tr× trÖ, n¨ng xuÊt lao ®éng thÊp vµ d- thõa lao ®éng. V× thÕ cã thÓ chuyÓn
mét phÇn lao ®éng tõ khu vùc nµy sang c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i mµ kh«ng lµm
¶nh h-ëng t¬Ý s¶n l-îng n«ng nghiÖp. Do cã n¨ng xuÊt cao nªn khu vùc c«ng
nghiÖp hiÖn ®¹i cã thÓ tù tÝch luü ®Ó më réng s¶n xuÊt mét c¸ch ®éc lËp mµ
kh«ng phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn chung cña toµn bé nÒn kinh tÕ.
KÕt luËn ®-¬ng nhiªn rót ra tõ nh÷ng nhËn ®Þnh nµy lµ thóc ®Èy sù ph¸t
triÓn kinh tÕ cña nh÷ng n-íc chËm ph¸t triÓn, cÇn ph¶i b»ng mäi c¸ch më
réng khu vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i cµng nhanh cµng tèt mµ kh«ng
cÇn quan t©m tíi khu vùc truyÒn thèng. Sù gia t¨ng cña khu vùc c«ng nghiÖp
hiÖn ®¹i tù nã sÏ rót dÇn lao ®éng tõ khu vùc n«ng nghiÖp sang vµ biÕn nÒn
s¶n xuÊt x· héi tõ tr¹ng th¸i nhÞ nguyªn thµnh mét nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp
ph¸t triÓn.
Ph¶i nãi r»ng, nh÷ng kÕt luËn cña lý thuyÕt nhÞ nguyªn ®· g©y ®-îc Ên
t-îng m¹nh mÏ ®èi víi c¸c quèc gia chËm ph¸t triÓn ®ang muèn ®Èy nhanh
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. Trªn thùc tÕ c¸c chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp ho¸ vµ
c¬ cÊu kinh tÕ ë c¸c quèc gia chËm ph¸t triÓn tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø
II ®Õn thêi gian gÇn ®©y ®· Ýt nhiÒu chÞu ¶nh h-ëng cña lý thuyÕt nµy.
Lý thuyÕt kinh tÕ nhÞn nguyªn cßn ®-îc nhiÒu nhµ kinh tÕ ( J.Fei, G.
Ranis, Harris, Tadora,..) tiÕp tôc nghiªn cøu vµ ph©n tÝch. LuËn ®iÓm xuÊt
ph¸t cña hä lµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn vµ thu n¹p lao ®éng cña khu vùc c«ng
nghiÖp hiÖn ®¹i. Khu vùc nµy cã nhiÒu kh¶ n¨ng lùa chän kü thuËt, trong ®ã
cã nh÷ng loÞa kü thuËt cã hÖ sè sö dông lao ®éng cao, nªn vÒ nguyªn t¾c, cã
thÓ thu hót lao ®«ng d- thõa tõ khu vùc n«ng nghiÖp truyÒn thèng. Nh-ng
viÖc di chuyÓn lao ®éng ®-îc gi¶ ®Þnh lµ chªnh lÖch vÒ møc thu nhËp cña lao
®éng cña hai khu vùc kinh tÕ trªn quyÕt ®Þnh. Cã nghÜa lµ, khu vùc c«ng
nghiÖp hiÖn ®¹i chØ cã thÓ thu hót ®-îc lao ®éng tõ khu vùc n«ng nghiÖp
trong tre-êng hîp ®ang cã n¹n nh©n m·n, khi cã møc l-¬ng cao h¬n møc thu
nhËp khi hä cßn ë n«ng th«n. nh-ng kh¶ n¨ng duy tr× chªnh lÖch nµy sÏ c¹n
dÇn cho tíi khi nguån lao ®éng d- thõa tõ n«ng nghiÖp kh«ng cßn n÷a. §Õn
khi ®ã, viÖc tiÕp tôc di chuyÓn lao ®éng n«ng nghiÖp sang c«ng nghiÖp sÏ
lµm cho s¶n l-îng n«ng nghiÖp gi¶m ®i,khiÕn cho gi¸ c¶ hµng ho¸ n«ng
15
phÈm tiªu dïng t¨ng lªn kÐo theo møc l-¬ng t-¬ng øng trong khu vùc s¶n
xuÊt c«ng nghiÖp. ChÝnh sù t¨ng l-¬ng cña khu vùc sÏ ®Æt ra giíi h¹n vÒ møc
cÇu t¨ng thªm vÒ lao ®éng cña b¶n th©n nã. Nh- vËy, mÆc dï vÒ kü thuËtc«ng nghÖ khu vùc c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i cã thÓ cã kh¶ n¨ng thu dông kh«ng
h¹n chÕ lao ®éng, nh-ng vÒ mÆt thu nhËp vµ ®é co gi·n cung cÇu nh©n lùc
cña hai khu vùc th× søc thu n¹p lao ®éng tõ n«ng nghiÖp sang c«ng nghiÖp lµ
cã h¹n.
Mét h-íng ph¸t triÓn dùa trªn lý thuyÕt nhÞ nguyªn lµ ph©n tÝch kh¶
n¨ng di chuyÓn lao ®éng tõ n«ng th«n ra khu vùc c«ng nghiÖp ‟ thµnh thÞ.
Qu² tr×nh dÞch chuyÓn lao ®éng chØ tr«i tr°y khi “ tæng cung” vÒ lao ®éng tô
n«ng nghiÖp phï hîp víi “ tæng cÇu” ë khu vùc c«ng nghiÖp. Sù di chuyÓn
nµy kh«ng chØ phô thuéc vµo sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp mµ cßn phô thuéc
vµo x¸c suÊt t×m ®-îc viÖc lµm ®èi víi nh-ngx ng-êi lao ®éng n«ng nghiÖp.
Khi ®a thªm yÕu tè “ x²c suÊt t×m ®îc viÖc l¯m” v¯o ph©n tÝch, ngêi ta
thÊy xuÊt hiÖn c¸c yÕu tè lµm yÕu ®i kh¶ n¨ng di chuyÓn lao ®éng gi÷a hai
khu vùc nh- sau:
Sù n¨ng ®éng cña b¶n th©n khu vùc c«ng nghiÖp: vÌ mÆt nµy so víi
c«ng nghiÖp ë c²c níc ph²t triÓn khu vùc gäi l¯ “ c«ng nghiÖp hiÖn ®³i” ë
c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn yÕu kÕm h¬n rÊt nhiÒu. V× vËy, ®Ó cã thÓ t¨ng
c-êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi nÒn c«ng nghiÖp n-íc ngoµi kh¸c, võa lµm
®Çu tÇu l«i kÐo sù t¨ng tr-ëng cña toµn bé nÒn kinh tÕ th× khu vùc c«ng
nghiÖp ph¶i h-íng tíi nh÷ng kü thuËt cao. Nh-ng nh÷ng ngµnh nµy cÇn t¨ng
hµm l-îng vèn ®Çu t- h¬n lµ cÇn t¨ng hµm l-îng lao ®éng. V× thÕ khu vùc “
c«ng nghiÖp hiÖn ®³i” ë c²c níc chËm ph²t triÓn cñng cã nghuy c¬ gÆp ph°i
vÊn ®Ò d- thõa lao ®éng chø kh«ng riªng g× khu vùc n«ng nghiÖp.
Kh¶ n¨ng ®¸p øng yªu cÇu vÒ kü thuËt cña ng-êi lao ®éng khi chuyÓn
sang lÜnh vùc c«ng nghiÖp. VÒ mÆt nµy, mét thùc tÕ lµ ng-êi lao ®éng n«ng
th«n cã tr×nh ®é häc vÊn thÊp h¬n nhiÒu so víi lao ®éng thµnh thÞ vµ thËm trÝ
ch-a quen víi m«i tr-êng lao ®éng c«ng nghiÖp. ViÖc ®µo t¹o l¹i lao ®éng
c«ng nghiÖp kü thuËt cao ch¼ng nh÷ng ®ßi hái nhiÒu thêi gian mµ cßn cã vèn
®Çu t- lín, ®Õn møc ng-êi ta xem nh- mét trong nh÷ng lÜnh vùc ®Çu t- quan
träng nhÊt ®èi víi nÒn kinh tÕ. Víi nh÷ng ph©n tÝch trªn, ng-êi ta thÊy r»ng
s¸ suÊt t×m ®-îc viÖc lµm míi ë khu vùc c«ng nghiÖp ®èi víi ng-êi n«ng d©n
rêi bá ruéng ®ång lµ cã giíi h¹n.
Tãm l¹i khi ph©n tÝch sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cña hai lÜnh vùc s¶n
xuÊt vËt chÊt quan träng nhÊt cña nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn trong thêi kú
c«ng nghiÖp ho¸, c¸c ký thuyÕt nhÞ nguyªn ®i tõ chç cho r»ng chØ cÇn tËp
chung vµo ph¸t triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp mµ kh«ng cÇn chó ý ®Õn n«ng
nghiÖp ®Õn chç chØ ra nh÷ng giíi h¹n cña chóng vµ v× thÕ, cÇn quan t©m
thÝch ®¸ng tíi n«ng nghiÖp trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ nµy.
16
1.3.3 Lý thuyÕt ph¸t triÓn c©n ®èi liªn ngµnh
Nh÷ng ng-êi ñng hé quan ®iÓm nµy nh- R. Nurkse, P. Rosenstein-,
Rodan...cho r»ng ®Ó nhanh chãng c«ng nghiÖp ho¸, cÇn thóc ®Èy sù ph¸t
triÓn ®ång ®Òu ë tÊt c¶ mäi ngµnh kinh tÕ quèc d©n. Hä chñ yÕu dùa vµo
nh÷ng luËn cø sau:
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ liªn quan mËt thiÕt víi
nhau trong chu tr×nh “ ®Çu ra” cða ng¯nh n¯y l¯ “®Çu v¯o” cða ng¯nh kia. V×
thÕ, sù ph¸t triÓn ®ång ®Òu vµ c©n ®èi chÝnh lµ ®ßi hái sù c©n b»ng cung cÇu
trong s¶n xuÊt.
Sù ph¸t triÓn c©n ®èi gi÷a c¸c ngµnh nh- vËy cßn gióp tr¸nh ®-íc ¶nh h-ëng
tiªu cùc cña nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ tr-êng thÕ giíi vµ h¹n chÕ møc ®é phô
thuéc vµo c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c, tiÕt kiÖm nguån ngo¹i tÖ vèn rÊt khan hiÕm
vµ thiÕu hôt.
Mét nÒn kinh tÕ dùa trªn c¬ cÊu c©n ®èi hoµn chØnh nh- vËy chÝnh lµ nÒn
t¶ng v÷ng ch¾c ®¶m b¶o sù ®éc lËp chÝnh trÞ cña c¸c n-íc thuéc thª giíi thø
ba chèng l¹i chñ nghÜa thùc d©n.
Lý do sau cïng tá ra rÊt hÊp dÉn ®èi víi nhiÒu quèc gia chËm ph¸t triÓn
míi giµnh ®-îc ®éc lËp vÒ chÝnh trÞ trong nh÷ng n¨m sau ®¹i chiÕn thÕ giíi
lÇn thø hai. V× thÕ, m« h×nh ph¸t triÓn theo c¬ cÊu c©n ®èi khÐp kÝn- m« h×nh
c«ng nghiÖp ho² “híng néi” hay “thay thÕ nhËp khÈu”- ®· trë thµnh trµo l-u
thêi kú ®ã.
Tuy nhiªn, thùc tÕ ®· dÇn cho thÊy nh÷ng yÕu ®iÓm rÊt lín cña m« h×nh
lý thuyÕt nµy. ë ®©y cã hai vÊn ®Ò cÇn ®Æc biÖt xem xÐt l¹i lµ:
Thø nhÊt, viÖc ph¸t triÓn mét c¬ cÊu kinh tÕ c©n ®èi, hoµn chØnh ®· ®-a nÒn
kinh tÕ khÐp kÝn víi thÕ giíi bªn ngoµi. §iÒu nµy ch¼ng nh÷ng ng-îc víi xu
h-íng chung cña tÊt thÈy mäi nÒn kinh tÕ trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i lµ khu vùc
ho¸ vµ toµn cÇu ho¸, mµ trong lóc ng¨n ngõa c¸c t¸c ®éng tiªu cùc cña thÞ
tr-êng thÕ giíi, ®· lo¹i bá c¶ nh÷ng ¶nh h-ëng tÝch cùc do bªn ngoµi mang
l¹i.
Thø hai, c¸c nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng vÒ nh©n tµi, vËt
lùc ®Ó cã thÓ thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu c¬ cÊu ®Æt ra ban ®Çu.
C¶ hai yÕu tè nµy ®Òu gãp phÇn lµm cho sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh
theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸ gÆp khã kh¨n, bëi lÏ c¸ch tiÕp cËn vÊn ®Ò trªn
®· lµm ph©n t¸n c¸c nguån lùc ph¸t triÓn rÊt cã h¹i cho quèc gia, khiÕn cho
ngay c¶ viÖc söa ch÷a l¹i di s¶n c¬ cÊu kinh tÕ quÌ quÆt cña thêi kú thuéc ®Þa
cò còng bÞ trë ng¹i. ChÝnh v× thÕ, sau mét thêi kú t¨ng tr-ëng c¸c nÒn kinh tÕ
theo ®uæi m« h×nh c¬ cÊu c©n ®èi nµy ®· nhanh chãng r¬i nvµo t×nh tr¹ng
thiÓu n¨ng (maldevelopment).
17
1.3.4. Lý thuyÕt ph¸t triÓn c¬ cÊu ngµnh kh«ng c©n ®èi hay cùc t¨ng
tr-ëng
Ng-îc l¹i víi quan ®iÓm ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo mét c¬ cÊu c©n
®èi nªu trªn, lý thuyÕt ph¸t triÓn c¬ cÊu ngµnh kh«ng c©n ®èi ( A.
Hirschman, F. Perrons, G. Destanne de Bernis...) cho r»ng kh«ng thÓ vµ
kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i b¶o ®¶m t¨ng tr-ëng bÒn v÷ng b»ng c¸ch duy tr× c¬
cÊu c©n ®èi liªn ngµnh ®èi víi mäi quèc gia, v¬i nh÷ng luËn cø chñ yÕu sau:
ViÖc ph¸t triÓn c¬ cÊu kh«ng c©n ®èi g©y nªn ¸p lùc, t¹o ra sù kÝch thÝch ®Çu
t- . trong mèi tr-¬ng quan gi÷a c¸c ngµnh, nÕu cung bÇng cÇu th× sÏ triÖt tiªu
®éng lùc khuyÕn khÝch ®Çu t- ,n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt .do ®ã nÕu cã
nh÷ng dù ¸n ®Çu t- lín h¬n vµo mét sè lÜnh vùc th× ¸p lùc ®Çu t- sÏ xuÊt
hiÖn bëi c©u lín h¬n cung lóc ®Çu vµ sau ®ã th× cung lín h¬n cÇu ë mét sè
lÜng vùc .ChÝnh nh÷ng dù ¸n ®ã cã t¸c dông l«i kÐo ®Çu t- rtheo kiÓu lÝ
thuyÕt sè nh©n .
Trong mæi giai ®o³n ph²t triÓn cða thêi kú c«ng nghiÖp ho² ,vai trß “cùc
t¨ng trëng “ cða c²c ng¯nh trong nÒn kinh tÕ l¯ kh«ng gièng nhau .V× thÕ
,cÇn tËp trung nh÷ng nguån lùc khan hiÕm cho mét sè lÜnh vùc trong thêi
®iÓm nhÊt ®Þnh.
Lóc ®Çu,lý thuyÕt nµy tá ra kh«ng hÊp dÉn l¾m v× d-êng nh- nã bá qua
nh÷ng nç lùc x©y dùng mét nÒn kinh tÕ ®éc lËp cã c¬ cÊu ngµnh c©n ®èi ®Ó
chèng l¹i chñ nghÜa thùc d©n. MÆt kh¸c, ®»ng sau c¸ch ®Æt vÊn ®Ò x©y dùng
mét c¬ cÊu kh«ng c©n ®èi vµ më cöa ra bªn ngoµi lµ chÊp nhËn sù phô thuéc
lÉn nhau gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ- mµ th-êng th× c¸c nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn
gÆp ph¶i nhiÒu bÊt lîi. Song, do nh÷ng h¹n chÕ ngµy cµng trë nªn râ rµng cña
ý t-ëng thùc hiÖn m« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ h-íng néi cã c¬ cÊu ngµnh hoµn
chØnh v¯ nh÷ng th¯nh c«ng “thÇn kú “ cða nh÷ng níc tiªn phong, ®iÓn
h×nh lµ nhãm NICs §«ng ¸, lý thuyÕt ph¸t triÓn c¬ cÊu ngµnh kh«ng c©n ®èi
hay c¸c cùc t¨ng tr-ëng ngµy cµng ®-îc thõa nhËn réng r·i. Trªn thùc tª, m«
h×nh c«ng nghiÖp më cöa, h-íng ngo¹i ®· trë thµnh mét xu h-íng chÝnh yÕu
ë c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn tõ thËp niªn 1980 trë l¹i ®Ëy.
1.3.5.Lý thuyÕt ph¸t triÓn theo m« h×nh §µn nh¹n bay
Tõ sù ph©n tÝch thùc tÕ lÞch sö ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c quèc gia vµ dùa
trªnlý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, ng-êi khëi x-íng
lý thuyÕt nµy, gi¸o s- Kaname Akamatsu ®· ®-a ra nh÷ng kiÕn gi¶i vÒ qu¸
tr×nh “ ®uæi kÞp” c²c níc tiªn tiÕn nhÊt cña c¸c n-íc kÕm ph¸t triÓn h¬n.
trong sè nh÷ng ý tëng vÒ sù “®uæi kÞp” n¯y, vÊn ®Ò c¬ cÊu ng¯nh cã ý nghÜa
®Æc biÖt quan träng. XÐt trªn gãc ®é toµn bé ngµnh c«ng nghiÖp, tõng ph©n
ngµnh hay thËm trÝ tõng ngµh riªng biÖt, qu¸ tr×nh ®uæi kÞp vÒ mÆt kinh tÕ vµ
kü thuËt cña chóng ®-îc chia thµnh 4 giai ®o¹n sau:
18
Giai ®o¹n 1: c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn nhËp hµng c«ng nghiÖp chÕ biÕn tõ c¸c
n-íc ph¸t triÓn h¬n vµ xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm thñ c«ng nghiÖp ®Æc biÖt.
Giai ®o¹n nµy x¶y ra sù ph©n liÖt hay ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ngay trong
lßng c¸c n-íc kÕm ph¸t triÓn ‟chuyªn s¶n xuÊt mét sè lo¹i s¶n phÈm thñ
c«ng ®Æc biÖt ®Ó b¸n vµ nhËp khÈu hµng tiªu dïng c«ng nghiÖp kh¸c tõ c¸c
n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.
Giai ®o¹n 2: c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn nhËp s¶n phÈm ®Çu t- tõ c¸c n-íc
c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®Ó tù chÕ t¹o lÊy hµng ho¸ c«ng nghiÖp tiªu dïng
tr-íc ®©y vÉn ph¶i nhËp. §©y lµ giai ®o¹n c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn b¾t ®Çu
tÝch luü t- b¶n ( vèn) vµ pháng theo ( b¾t ch-íc ) c«ng nghÖ chÕ t¹o tõ c¸c
n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Ngoµi viÖc n©ng cao vµ më réng mét sè ngµnh
c«ng nghiÖp s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu, nh×n toµn côc, giai ®o¹n 2 mang d¸ng
dÊp cða m« h×nh c«ng nghiÖp ho² “ thay thÕ nhËp khÈu” ®èi víi nhiÒu ng¯nh
s¶n xuÊt hµng tiªu dïng. V× thÕ nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu
dïng thay thÕ nhËp khÈu ph¸t triÓn m¹nh trong giai ®o¹n nµy. Song, nh÷ng
®iÒu chØnh c¬ cÊu vÜ m« l¹i ®-îc dµnh -u tiªn cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp trî
gióp ( kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ) cho nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt hµng tiªu dïng ph¸t
triÓn nh-: ®iÖn n-íc vµ giao th«ng vËn t¶i.
Giai ®o¹n 3: lµ giai ®o¹n mµ nh÷ng s¶n phÈm c«ng nghiÖp thay thÕ nhËp ë
giai ®o¹n 2 ®· cã thÓ trë thµnh s¶n phÈm xuÊt khÈu. Nh÷ng s¶n phÈm ®Çu ttr-íc ®©y ph¶i nhËp giê ®ay cã thÓ dÇn dÇn thay thÕ b»ng nguån khai th¸c
s¶n xuÊt trong n-íc. Nh- vËy, kho¶ng c¸ch kü thuËt gi÷a c¸c n-íc ®i sau víi
c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ( tr-íc hÕt lµ trong lÜnh vùc s¶n xuÊt hµng
tiªu dïng) kh«ng cßn c¸ch xa bao nhiªu. V× vËy, mµ sè l-îng vµ quy m« mÆt
hµng xuÊt khÈu ngµy cµng më réng. C¬ cÊu c«ng nghiÖp ®· trë nªn ®a d¹ng
h¬n do chç cã nhiÒu kh¶ n¨ng h¬n vÒ kü thuËt ®Ó lùa chän vµ sö dông c¸c lîi
thÕ so s¸nh so víi tr-íc ®©y.
Giai ®o¹n 4: lµ giai ®o¹n viÖc xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp tiªu dïng b¾t ®Çu
gi¶m xuèng, nh-êng chç cho viÖc xuÊt khÈu c¸c lo¹i hµng ho¸ ®Çu t- vèn ®·
b¾t ®Çu ph¸t triÓn ë giai ®o¹n 3. VÒ mÆt kü thuËt, nÒn c«ng nghiÖp ®· ®¹t
møc ngang b»ng víi c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ chuyÓn giao mét
sèngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp hµng tiªu dïng sang c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn
h¬n.
M« h×nh “ ®¯n nh³n bay vÉn tiÕp tóc diÔn ra theo ph¬ng thøc n¯y, mÆc dï
cã sù thay ®æi vÞ trÝ ®èi víi mét sè quèc gia nhÊt ®Þnh.
Nh vËy, víi viÖc ph©n chia qu² tr×nh c«ng nghiÖp ho² cða c²c níc “ ®i
sau” th¯nh 4 giai ®o³n trong mèi liªn quan víi c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c theo m«
h×nh “®¯n nh³n bay”, quan ®iÓm chuyÓn dÞch c¬ cÊu ng¯nh cða lý thuyÕtph²t
triÓn n¯y cã nhiÒu ®iÓm t¬ng ®ång víi lý thuyÕt ph²t triÓn c¬ cÊu ng¯nh “
kh«ng c©n ®èi” hay “ cùc t¨ng trëng” ë ®©y cñng thay ®æi theo tõng giai
19
®o¹n vµ nh©n tè cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh sù thay ®æi nµy lµ lîi thÕ so s¸nh
trong quan hÖ ngo¹i th-¬ng.
Trªn ph-¬ng diÖn lý luËn, qua c¸c tr-êng ph¸i ly thuyÕt kinh tÕ chñ yÕu trªn
®©y cho thÊy nã ®-îc ®Ò cËp tõ nhiÒu gãc ®é vµ nhieÌu c¸ch tiÕp cËn kh¸c
nhau. Kinh tÕ häc Mac xit quan t©m tr-íc hÕt ®Õn quy luËt h×nh thµnh vµ xu
h-íng vËn ®éng chung cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt th«ng qua c¸ch ph©n
tÝch dùa trªn ph-¬ng ph¸p trõu t-îng ho¸. Kinh tÕ häc thuéc trµo l-u chÝnh
®Ò cËp ®Õn c¸c h×nh th¸i vËn ®éng cña c¸c ngµnh kinh tÕ trªn nÒn t¶ng cña
kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn ®¹i trong mèi quan hÖ t-¬ng t¸c gi÷a c¸c lùc l-îng thÞ
tr-êng vµ Nhµ n-íc. Kinh tÕ häc cña sù ph¸t triÓn chñ yÕu h-íng vµo t×nh
h×nh cô thÓ cña c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn, ®ang tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ ®Ó
kh¶o cøu vµ coi vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh lµ mét trong nh÷ng néi
dung c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn.
Do ®øng tõ nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau vµ tõ nhiÒu c¸ch tiÕp c©n kh¸c nhau mµ
gi÷a c¸c tr-êng ph¸i lý thuyÕt nµy ®· cã nhiÒu kiÓu quan hÖ kh¸c nhau ®èi
víi vÊn ®Ò c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ. §ã lµ c¸ch thøc ph©n chia c¸c ngµnh cña
nÒn kinh tÕ quèc d©n, lµ tiªu trÝ ®¸nh gi¸ vai trß cña mçi ngµnh trong qu¸
tr×nh vËn ®éng cña toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung, lµ c¸c khÝa c¹nh ®-îc
nhÊn m¹nh kh«ng gièng nhau trong c¸c kÕt luËn rót ra. Bëi vËy mµ mçi lý
thuyÕt kÓ trªn mÆc nhiªn ®-îc thõa nhËn lµ cã nh÷ng m¶nh ®Êt ho¹t ®éng
riªng rÏ vµ tån t¹i song hµnh. Song, sù ph¸t triÓn cña thùc tÕ vµ nhËn thøc cho
thÊy r»ng sù phª ph¸n lÉn nhau theo kiÓu c¸i nµy th× ®óng cßn c¸i kia th× sai
®· tá ra qu¸ ®¬n gi¶n vµ thiÕu thiªn kiÕn. Thùc ra, mçi lý thuyÕt ®Òu bao
hµm trong nã nh÷ng mÆt m¹nh vµ mÆt yÕu nhÊt ®Þnh. VÊn ®Ò lµ ë chç, khi
xem xÐt chóng, ph¶i ®øng trong logic cña mçi lo¹i lý thuyÕt mµ kh«ng ®-îc
bá qua ®èi t-îng còng nh- ph-¬ng ph¸p mæ xÎ vÊn ®Ò.
2.Mét sè m« h×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
Chóng ta ®Òu biÕt r»ng chuyÓn ®æi c¬ cÊu lµ mét ®Æc tr-ng vèn cã cña qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ dµi h¹n. Mét nÒn kinh tÕ cã c¬ cÊu linh ho¹t sÏ ®¹t
®-îc mét sù ph¸t triÓn nhanh chãng ®ã lµ mét nÒn kinh tÕ mµ trong ®ã môc
tiªu vµ c«ng cô ®-îc ®iÒu chØnh mét c¸ch nhanh chãng ®Ó thÝch øng víi sù
thay ®æi cña giíi h¹n vµ c¬ héi kinh doanh. NghÜa lµ bao gåm sù linh ho¹t vÒ
c¬ cÊu thÓ chÕ cña hÖ thèng kinh tÕ-x· héi, sù linh ho¹t cña ChÝnh phñ trong
viÖc ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch khi ®iÒu kiÖn thay ®æi.
§iÒu kiÖn ®Ó cã mét nÒn kinh tÕ linh ho¹t lµ: sù tån t¹i cña mét hÖ thèng
th«ng tin vµ khuyÕn khÝch cã hiÖu qu¶; cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn sù thay ®æi
hoÆc ph¶n øng ®èi víi c¸c tÝn hiÖu kinh tÕ cña mäi ng-êi vµ vai trß quan
träng cña ChÝnh phñ trong viÖc s¾p xÕp xö lý th«ng tin; cã kh¶ n¨ng thÝch
nghi, më cöa vµ ph¸t triÓn.
20
- Xem thêm -