Tài liệu So sánh hiệu quả kinh tế của mô hình luân canh 2 lúa – 1 dưa hấu và mô hình chuyên canh 3 vụ lúa ở huyện châu thành a – hậu giang

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KINH TẾ - QUẢN TRỊ KINH DOANH LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP SO SÁNH HIỆU QUẢ KINH TẾ CỦA MÔ HÌNH LUÂN CANH 2 LÚA – 1 DƯA HẤU VÀ MÔ HÌNH CHUYÊN CANH 3 VỤ LÚA Ở HUYỆN CHÂU THÀNH A – HẬU GIANG Giáo viên hướng dẫn: ThS. QUAN MINH NHỰT Sinh viên thực hiện: PHẠM QUỐC DŨNG Mã số SV: 4077532 Lớp: Kinh tế nông nghiệp Khóa:33 Cần Thơ, 11 – 2010 So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A LỜI CẢM TẠ ššz›› Sau 4 năm học tập và nghiên cứu tại Khoa Kinh tế và Quản trị kinh doanh trường Đại học Cần Thơ. Hôm nay, với những kiến thức đã học được ở trường và những kinh nghiệm thực tế trong quá trình học tập, em đã hoàn thành Luận văn Tốt nghiệp của mình. Nhân quyển luận văn này, em xin gửi lời cảm ơn đến: Quý Thầy (Cô) trường Đại học Cần Thơ, đặc biệt là các Thầy (Cô) Khoa Kinh tế và Quản trị Kinh doanh đã dầy công truyền đạt kiến thức cho em trong suốt 4 năm học tập tại trường. Đặc biệt, em xin gửi lời cám ơn đến thầy Quan Minh Nhựt. Thầy đã nhiệt tình hướng dẫn và đóng góp ý kiến giúp em hoàn thành tốt luận văn này. Bên cạnh đó, em cũng xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo, các cô chú, các anh chị phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Huyện Châu Thành A - Tỉnh Hậu Giang đã tạo mọi điều kiện cho em thực hiện đề tài luận văn của mình. Tuy nhiên, do hạn chế về kiến thức và thời gian có hạn nên chắc chắn luận văn không tránh khỏi những sai sót. Vì vậy em kính mong được sự đóng góp ý kiến của Quý cơ quan cùng Quý Thầy (Cô) để luận văn này hoàn thiện hơn và có ý nghĩa thực tế hơn. Cuối lời, em kính chúc quý Thầy (Cô) Khoa Khoa Kinh tế và Quản trị kinh doanh cùng Quý Cô Chú, Anh Chị tại phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Huyện Châu Thành A - Tỉnh Hậu Giang được dồi dào sức khỏe, công tác tốt, luôn vui vẽ trong cuộc sống và thành đạt trong công việc. Trân trọng kính chào! TP.Cần Thơ, ngày …. tháng … năm 2010 Sinh viên thực hiện Phạm Quốc Dũng GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt i SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A LỜI CAM ĐOAN ššz›› Tôi xin cam đoan đề tài luận văn này là do chính tôi thực hiện, các số liệu thu thập và kết quả phân tích được trong đề tài là trung thực, đề tài không trùng với bất kỳ đề tài nghiên cứu khoa học nào. TP.Cần Thơ, ngày … tháng … năm 2010 Sinh viên thực hiện Phạm Quốc Dũng GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt ii SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A NHẬN XÉT CỦA CƠ QUAN THỰC TẬP ššz›› Qua thời gian Thực tập Luận văn tốt nghiệp của em Phạm Quốc Dũng sinh viên lớp Kinh Tế nông nghiệp khóa 33, trường Đại học Cần Thơ tại đơn vị phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Châu Thành A, tỉnh Hậu Giang. Từ ngày 05/09/2010 đến ngày 25/10/2010. Em Dũng có lien hệ với đơn vị và có xuống địa bàn để thu thập số liệu thực tế về sản xuất nông nghiệp của nông dân để hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Ngày … tháng … năm 2010 Thủ trưởng đơn vị (ký tên và đóng dấu) NGÔ XUÂN HIỀN GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt iii SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN –&— …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… ………………………………………………………… Ngày….tháng…..năm 2010 Giáo viên hướng dẫn (ký và ghi họ tên) GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt iv SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… ……..……………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ..…Ngày….tháng…..năm 2010 Giáo viên phản biện (ký và ghi họ tên) GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt v SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A MỤC LỤC Trang CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ...................................................................................... 1 1.1 SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ..................................................................... 1 1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ........................................................................... 3 1.2.1 Mục tiêu chung ........................................................................................ 3 1.2.2 Mục tiêu cụ thể ........................................................................................ 3 1.3 PHẠM VI VÀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU ..................................................... 3 1.3.1 Phạm vi không gian ................................................................................. 3 1.3.2 Phạm vi thời gian ..................................................................................... 3 1.3.3 Đối tượng nghiên cứu .............................................................................. 3 1.3.4 Hạn chế nghiên cứu ................................................................................. 4 1.4 KIỂM ĐỊNH GIẢ THUYẾT VÀ CÂU HỎI NGHIÊN CỨU ....................... 4 1.4.1 Kiểm định giả thuyết................................................................................ 4 1.4.2 Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 4 1.5 SƠ LƯỢC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................ 4 1.5.1 Phương pháp thu thập số liệu................................................................... 4 1.5.2 Phương pháp xử lí số liệu ........................................................................ 5 1.6 LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU............................................................................... 5 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..... 7 2.1 PHƯƠNG PHÁP LUẬN ................................................................................ 7 2.1.1 Một số lý luận về hiệu quả sản xuất......................................................... 7 2.1.2 Khái niệm cơ cấu sản xuất, chuyển dịch cơ cấu sản xuất........................ 8 2.1.3 Độc canh và luân canh ............................................................................. 9 2.1.4 Các chỉ tiêu kinh tế ................................................................................ 10 2.1.5 Các chỉ số tài chính ................................................................................ 10 2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................... 11 2.2.1 Phương pháp thống kê mô tả ................................................................. 11 2.2.2 Phương pháp phân tích chi phí - lợi nhuận (CBA - Cost Benefit Anylysis) ......................................................................................................... 11 2.2.3 Phương pháp phân tích hiệu quả kỹ thuật.............................................. 13 2.2.4 Kiểm định MANN – WHITNEY (Kiểm định U) .................................. 16 CHƯƠNG 3: TỔNG QUAN VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU................................ 18 3.1 GIỚI THIỆU KHÁI QUÁT VỀ TỈNH HẬU GIANG ................................. 18 3.1.1 Điều kiện tự nhiên.................................................................................. 18 3.1.2 Tình hình nông nghiệp và cơ sở vật chất phục vụ sản xuất................... 20 3.2 KHÁI QUÁT VỀ KINH TẾ Xà HỘI TẠI HUYỆN CHÂU THÀNH A.... 22 GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt vi SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A 3.2.1 Đặc điểm tự nhiên, kinh tế xã hội của huyện Châu Thành A ................ 22 3.2.2 Tình hình sản xuất nông nghiệp ở Huyện Châu Thành A .......................... 25 3.3 KHÁI QUÁT VỀ THỊ TRẤN BẢY NGÀN VÀ Xà NHƠN NGHĨA A .... 31 3.3.1 Khái quát về xã Nhơn Nghĩa A.............................................................. 31 3.3.2 Khái quát về thị trấn Bảy Ngàn ............................................................. 32 CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH CHI PHÍ – LỢI NHUẬN (CBA) CỦA MÔ HÌNH SẢN XUẤT 3 VỤ LÚA VÀ MÔ HÌNH 2 VỤ LÚA – 1 VỤ DƯA HẤU ........... 34 4.1 HIỆU QUẢ KINH TẾ CỦA MÔ HÌNH BA VỤ LÚA .............................. 34 4.1.1 Mô tả chung về mô hình 3 vụ lúa .......................................................... 34 4.1.2 Phân tích các chỉ tiêu kinh tế của mô hình 3 lúa ................................... 40 4.1.3 Phân tích các chỉ số tài chính của mô hình độc canh 3 lúa.................... 49 4.2 HIỆU QUẢ KINH TẾ MÔ HÌNH HAI VỤ LÚA MỘT DƯA HẤU......... 50 4.2.1 Mô tả chung về mô hình hai vụ lúa một dưa hấu .................................. 50 4.2.2 Phân tích các chỉ tiêu kinh tế của mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu................ 55 4.2.3 Phân tích các chỉ số tài chính của mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ............... 62 4.3 SO SÁNH HIỆU QUẢ KINH TẾ MÔ HÌNH BA VỤ LÚA VÀ MÔ HÌNH HAI LÚA MỘT DƯA HẤU .............................................................................. 63 4.3.1 Dùng phương pháp phân tích chi phí – lợi nhuận (CBA)...................... 63 4.3.2 Kiểm định về thu nhập và lợi nhuận giữa hai mô hình.......................... 66 CHƯƠNG 5: PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ KỸ THUẬT CỦA TỪNG MÔ HÌNH .. 69 5.1. CÁC BIẾN SỬ DỤNG TRONG MÔ HÌNH PHÂN TÍCH MÀNG BAO DỮ LIỆU (DEA) CỦA MÔ HÌNH SẢN XUẤT ............................................... 69 5.1.1 Các biến sử dụng trong mô hình 3 lúa ................................................... 69 5.1.2 Các biến sử dụng trong mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ............................... 70 5.2 PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ KỸ THẬT CỦA MÔ HÌNH BA VỤ LÚA VÀ MÔ HÌNH 2 LÚA – 1 DƯA HẤU ..................................................................... 71 5.2.1 Hiệu quả kỹ thuật của mô hình độc canh ba lúa .................................... 71 5.2.2 Hiệu quả kỹ thuật của mô hình luân canh hai lúa – một dưa hấu.......... 72 5.2.3 So sánh hiệu quả kỹ thuật giữa hai mô hình .......................................... 73 CHƯƠNG 6: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ CỦA MÔ HÌNH SẢN XUẤT................................................................................................. 75 6.1 CÔNG TÁC KHUYẾN NÔNG ................................................................... 75 6.1.1 Công tác giống cây trồng ....................................................................... 75 6.1.2 Công tác chuyển giao khoa học kỹ thuật ............................................... 75 6.2 CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG, THỦY LỢI......................................... 75 6.2.1 Hệ thống giao thông và thủy lợi ............................................................ 75 6.2.3 Máy móc phục vụ nông nghiệp.............................................................. 75 6.3 YẾU TỐ THỊ TRƯỜNG .............................................................................. 76 GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt vii SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A 6.4 YẾU TỐ CON NGƯỜI ................................................................................ 76 6.5 NÂNG CAO THU NHẬP CHO NGƯỜI SẢN XUẤT .............................. 76 CHƯƠNG 7: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................... 78 7.1 KẾT LUẬN .................................................................................................. 78 7.2 KIẾN NGHỊ.................................................................................................. 78 TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................... 80 PHẦN PHỤ LỤC ................................................................................................... 82 GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt Dũng viii SVTH: Phạm Quốc So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A DANH MỤC BIỂU BẢNG Trang Bảng 1: Mô tả các biến sử dụng trong mô hình DEA ............................................ 16 Bảng 2: Diện tích đất trồng trọt phân chia theo từng đơn vị hành chính 2010............. 25 Bảng 3: Cơ cấu mùa vụ và mức độ thực hiện năm 2009 ...................................... 26 Bảng 4: Tình hình sâu bệnh trên ba vụ lúa ( ĐX, HT, TĐ) năm 2009 .................. 26 Bảng 5: Số mẫu điều tra phân theo vùng ............................................................... 34 Bảng 6: Kết quả thống kê mô tả một số thông tin chung liên quan về con người và sản xuất của nông hộ theo mô hình độc canh 3 vụ lúa..................................... 34 Bảng 7: Kết quả thống kê tần số về một số thông tin chung liên quan kinh tế xã hội của nông hộ sản xuất theo mô hình 3 vụ lúa.................................................... 35 Bảng 8: Thống kê tần số các yếu tố đầu ra và đầu vào có ảnh hưởng ................... 36 Bảng 9: Kết quả chạy thống kê mô tả năng suất 3 vụ lúa ...................................... 39 Bảng 10: Phân tích các chỉ tiêu kinh tế vụ lúa Đông Xuân ................................... 40 Bảng 11: Phân tích các chỉ tiêu kinh tế vụ lúa Hè Thu .......................................... 43 Bảng 12: Phân tích các chỉ tiêu kinh tế vụ lúa Thu Đông...................................... 46 Bảng 13: Phân tích chỉ số tài chính của mô hình 3 lúa .......................................... 49 Bảng 14: Kết quả thống kê mô tả một số thông tin chung về con người và sản xuất của nông hộ theo mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu.................................................. 50 Bảng 15: Kết quả thống kê tần số về một số thông tin chung về kinh tế xã hội của nông hộ sản xuất theo mô hình hai lúa – một dưa hấu........................................... 51 Bảng 16: Thống kê tần số các yếu tố đầu ra và đầu vào có ảnh hưởng đến mô hình hai vụ lúa – một dưa hấu ................................................................................ 52 Bảng 17: Kết quả chạy thống kê mô tả năng suất hai lúa – một dưa hấu .............. 54 Bảng 18: Phân tích các chỉ tiêu kinh tế vụ lúa Đông Xuân ................................... 55 Bảng 19: Phân tích các chỉ tiêu kinh tế vụ Dưa hấu Hè Thu ................................. 57 Bảng 20: Phân tích các chỉ tiêu kinh tế vụ lúa Thu Đông...................................... 60 Bảng 21: Phân tích chỉ số tài chính của mô hình 2 lúa 1 dưa hấu ......................... 62 Bảng 22: So sánh chi phí - lợi nhuận hộ sản xuất của 2 mô hình .......................... 63 Bảng 23: Kết quả kiểm định về thu nhập giữa hai mô hình................................... 67 Bảng 24: Kết quả kiểm định Mann Whitney về lợi nhuận giữa hai mô hình ........ 68 Bảng 25: Biến sử dụng trong phân tích vỏ bọc dữ liệu (DEA) của mô hình 3 lúa 69 Bảng 26: Biến sử dụng trong phân tích DEA của mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ....... 70 GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt ix SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A Bảng 27: Hiệu quả kỹ thuật của các hộ sản xuất theo mô hình độc canh ba lúa ... 71 Bảng 28: Hiệu quả kỹ thuật của các hộ sản xuất theo mô hình ............................. 72 Bảng 29: Kết quả kiểm định Mann Whitney về hệ số TE giữa hai mô hình ......... 73 Bảng 30: Lượng yếu tố đầu vào hiệu quả của hai mô hình.................................... 77 GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt x SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A DANH MỤC HÌNH Trang Hình 1: Cơ cấu chi phí sản xuất vụ lúa Đông Xuân mô hình ba vụ lúa..................42 Hình 2: Cơ cấu chi phí sản xuất vụ lúa Hè Thu mô hình ba vụ lúa...................... 45 Hình 3: Cơ cấu chi phí sản xuất vụ lúa Thu Đông mô hình ba vụ lúa.................. 48 Hình 4: Cơ cấu chi phí sản xuất vụ lúa Đông Xuân mô hình 2 vụ lúa – 1 dưa hấu58 Hình 5: Cơ cấu chi phí sản xuất vụ dưa hấu Hè Thu mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu... 59 Hình 6: Cơ cấu chi phí sản xuất vụ lúa Thu Đông mô hình 2 vụ lúa – 1 dưa hấu 61 Hình 7: Hiệu quả kỹ thuật giữa hai mô hình sản xuất............................................ 73 GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt xi SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT - CNH :Công nghiệp hóa - HĐH :Hiện đại hóa - KTNT :Kinh tế nông thôn - ĐBSCL :Đồng bằng sông Cửu Long - BVTV :Bảo vệ thực vật - Ha :Hecta - HTXNN :Hợp tác xã nông nghiệp - NN&PTNT :Nông nghiệp và phát triển nông thôn - GDP (Gross Domestic Product) :Tổng sản phẩm quốc nội - AE (Allocative Efficiency) :Hiệu quả phân phối nguồn lực - TE (Technical Efficiency) :Hiệu quả kỹ thuật - CE (Cost Efficiency) :Hiệu quả chi phí - CBA (Cost Benefit Anylysis) :Phân tích chi phí lợi nhuận - DEA (Data Envelopment Analysis) :Phân tích vỏ bọc dữ liệu - CRS (Constant returns to Scale) :Hiệu quả không đổi theo quy mô GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt xii SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU 1.1 SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Đất nước Việt Nam đang từng bước phát triển theo hướng công nghiệp hóa (CNH), hiện đại hóa (HĐH) dựa trên nền tảng là nền phát triển nông nghiệp. Với khoảng 80% dân số sống ở vùng nông thôn và hơn 74% lực lượng lao động làm việc trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp, cho thấy được tầm quan trọng của ngành nông nghiệp là một trong những ngành mũi nhọn của nước ta. Ngành nông nghiệp nước ta đã trãi qua nhiều cuộc thăng trầm biến cố, vào những năm đầu sau thống nhất do ảnh hưởng của thời tiết thất thường (lũ lụt, bão, hạn hán, dịch bệnh,…), kỹ thuật sản xuất lạc hậu, định hướng sai lệch, thiếu nguyên liệu đầu vào, bị cấm vận, chưa có kế hoạch rõ ràng,… Đến cuối những năm 1980, thì nền nông nghiệp nước ta mới có những bước khởi sắc trong công cuộc đổi mới. Trong hơn 20 năm đầu đổi mới, nhờ thực hiện tốt việc chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp (NN), kinh tế nông thôn (KTNT) nước ta đã có tiến bộ vượt bậc, KTNT ở một số vùng đã có sự thay đổi tích cực. Nước ta từ một nước nhập khẩu lương thực đến nay không chỉ giải quyết vấn đề an ninh lương thực quốc gia mà còn vươn lên trở thành nước xuất khẩu gạo. Năm 2009, nước ta xuất khẩu gạo đạt hơn 6 triệu tấn, trị giá gần 2,6 triệu USD (chiếm gần 3% GDP)(1), giá trị sản xuất nông nghiệp tăng 2,2% so với năm 2008, và luôn nằm trong top 3 nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông nghiệp nông thôn nước ta vẫn còn những khuyết điểm, hạn chế như chuyển dịch cơ cấu còn chậm, mang tính tự phát theo phong trào, sản xuất manh múng nhỏ lẻ,… Trong khi diện tích đất nông nghiệp lại giảm do nhiều yếu tố chủ quan và khác quan khác nhau. Mục tiêu của chiến lược an ninh lương thực quốc gia đến năm 2010, diện tích đất canh tác lúa duy trì khoảng 4 triệu ha; đến năm 2020 còn 3,6 triệu ha và phải ổn định lâu dài từ sau năm 2020 đến năm 2050 là 3,5 triệu ha. Sản lượng thóc (lúa) phấn đấu đạt 36,5 triệu tấn vào năm 2010; 39,8 triệu tấn vào năm 2020 và 40,5 triệu tấn vào năm 2030(2). (1) http://www.tuanvietnam.net/2010-06-15-trang-page-4 (2) Thông Tấn Xã Việt Nam, năm 2008 GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt 1 SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng có tiềm năng to lớn về đất đai, lao động, tài nguyên thiên nhiên để phát triển một nền nông nghiệp hàng hóa lớn, tập trung, đa dạng và có hiệu quả kinh tế cao. Mỗi năm vùng ĐBSCL đóng góp chiếm 52-55% sản lượng và hơn 90% sản lượng lúa gạo xuất khẩu của cả nước. ĐBSCL là vùng rất thích hợp cho việc trồng lúa, lúa là cây trồng chính đóng vai trò quan trọng trong kinh tế nông nghiệp của ĐBSCL. Mặt khác, chuyển dịch cơ cấu sản xuất cũng là một trong những nội dung trọng tâm trong quá trình chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp nông thôn ở ĐBSCL. Từ các kết quả của phòng NN&PTNT huyện Châu Thành A, tỉnh Hậu Giang cho thấy người nông dân đã áp dụng nhiều mô hình chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp luân canh trên ruộng lúa như lúa - màu, lúa – tôm, lúa – cá, lúa – rau, là những mô hình đang được các tỉnh, thành khuyến khích nhân rộng, bên cạnh đó thế độc canh của cây lúa vẫn còn. Đặc biệt, mô hình 2 lúa - 1 màu là mô hình có thế mạnh vượt trội so với các mô hình khác. Tuy nhiên vẫn còn nhỏ lẽ, mang tính phong trào. Tỉnh Hậu Giang là một tỉnh mới chia cắt nhưng có lợi thế về nông nghệp không thua so với các tỉnh khác nhờ hệ thống đê bao khép kín kênh Xáng Xà No. Trong đó huyện Châu Thành A là một huyện đi đầu trong áp dụng các mô hình chuyển đổi đưa cây màu, con cá xuống ruộng để né tránh sâu bệnh cũng như cải tạo ruộng đất. Năm 2009, diện tích canh tác theo mô hình 2 lúa – 1 màu là 311 ha so với cùng kỳ năm 2008 tăng 14,7 ha(3). Đặc biệt là dưa hấu đã được các nông hộ trên địa bàn huyện ưu tiêu chọn lựa để đưa xuống ruộng và bước đầu tăng thu nhập cho người dân nhưng vấn đề đặt ra làm thế nào để người dân sản xuất hiệu quả và có sự định hướng đúng đắn đem lại hiệu quả kinh tế cao góp phần cải thiện đời sống nông thôn địa phương. Từ những vấn đề cấp thiết trên nên em chọn đề tài : “So sánh hiệu quả kinh tế của mô hình chuyên canh lúa 3 vụ và mô hình luân canh 2 vụ lúa – 1 vụ dưa hấu” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp của mình. (3) Báo cáo tổng kết sản xuất NN&PTNT Châu Thành A, 2009 GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt 2 SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A 1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 1.2.1 Mục tiêu chung So sánh hiệu quả kinh tế của mô hình chuyên canh 3 vụ lúa và mô hình luân canh 2 lúa – 1 dư hấu từ đó tìm mô hình hiệu quả để mở rộng và phát triển mô hình một cách bền vững trong vùng nhằm cải thiện đời sống kinh tế xã hội của người dân ở Huyện Châu Thành A, tỉnh Hậu Giang. 1.2.2 Mục tiêu cụ thể - Phân tích tổng quan về tình hình sản xuất lúa và dưa hấu tại Huyện Châu Thành A. - Phân tích chi phí – lợi nhuận của mô hình luân canh 2 lúa – 1 dưa hấu và mô hình chuyên canh 3 lúa. - Phân tích hiệu quả kỹ thuật của mô hình luân canh 2 lúa – 1 dưa hấu và mô hình chuyên canh 3 lúa. - Đề ra một số giải pháp để mở rộng và phát triển mô hình hiệu quả. 1.3 PHẠM VI VÀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU 1.3.1 Phạm vi không gian Đề tài nghiên cứu chủ yếu ở Xã Nhơn Nghĩa A và Thị trấn Bảy Ngàn. Đây là xã và thị trấn có mô hình chuyên canh 3 vụ lúa và mô hình luân canh 2 lúa – 1 dưa hấu ứng dụng phát triển nhất tại huyện Châu Thành A, tỉnh Hậu Giang. 1.3.2 Phạm vi thời gian - Số liệu sử dụng trong đề tài là số liệu thứ cấp tổng hợp từ năm 2009 đến tháng 06/2010. - Số liệu sơ cấp sữ dụng từ tháng 10/2009 đến tháng 07/2010 - Thời gian phỏng vấn thu thập số liệu từ tháng 9/2010 đến tháng 10/2010. - Đề tài được thực hiện từ tháng 8/ 2010 đến tháng 12/ 2010. 1.3.3 Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là những nông hộ sản xuất theo mô hình chuyên canh ba vụ lúa và những nông hộ sản xuất theo mô hình luân canh 2 vụ lúa – 1 vụ dưa hấu ở huyện Châu Thành A, tỉnh Hậu Giang. 1.3.4 Hạn chế nghiên cứu Do thời gian nghiên cứu có phần hạn chế nên đề tài chỉ thu chọn mẫu ngẫu nhiên phân tầng (khoảng 80 mẫu), mỗi mô hình là 40 mẫu. Số mẫu thu thập GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt 3 SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A chưa giáp hết địa bàn nghiên cứu nên những mẫu có được dùng phương pháp quy nạp để suy luận tổng thể. Đề tài được thực hiện chủ yếu dựa trên số liệu điều tra ở các nông hộ, một số hộ có quy mô sản xuất nhỏ hẹp, trình độ của một số người sản xuất còn hạn chế nên các thông tin có được qua việc phỏng vấn trực tiếp chỉ ở độ chính xác tương đối. Đề tài được thực hiện trong khoảng thời gian và không gian có giới hạn. Do đó, tất yếu sẽ không tránh khỏi những thiếu sót trong quá trình phỏng vấn, phân tích và đánh giá số liệu. 1.4 KIỂM ĐỊNH GIẢ THUYẾT VÀ CÂU HỎI NGHIÊN CỨU 1.4.1 Kiểm định giả thuyết Hiệu quả kinh tế của mô hình luân canh 2 vụ lúa – 1 vụ dưa hấu cao hơn hiệu quả kinh tế của mô hình chuyên canh 3 vụ lúa. Mô hình luân canh 2 vụ lúa – 1 vụ dưa hấu có hiệu quả kỹ thuật cao hơn mô hình chuyên canh 3 vụ lúa. 1.4.2 Câu hỏi nghiên cứu Mô hình chuyên canh 3 vụ lúa và mô hình luân canh 2 vụ lúa – 1 vụ dưa hấu, mô hình nào có hiệu quả hơn? 1.5 SƠ LƯỢC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1.5.1 Phương pháp thu thập số liệu 1.4.1.1 Số liệu sơ cấp Sử dụng phương pháp thu thập số liệu phân tầng kết hợp với ngẫu nhiên thông qua việc lập phiếu điều tra và phỏng vấn trực tiếp 40 nông hộ ở xã có mô hình 3 vụ lúa và 40 nông hộ ở xã có mô hình luân canh 2 lúa – 1 dưa hấu trong năm 2010. Lấy ý kiến từ các hộ nông dân để thu thập thông tin chung về vùng nghiên cứu. Nội dung phiếu điều tra bao gồm: Thông tin khái quát về nông hộ, giới tính, độ tuổi, lao động tham gia sản xuất, đất sản xuất, vốn sản xuất. Thông tin về tình hình sản xuất: chi phí chuẩn bị đất, chi phí giống, chi phí phân bón, chi phí thuốc bảo vệ thực vật (BVTV), chi phí gieo sạ, chi phí dặm, chi phí chăm sóc, chi phí thu hoạch, chi phí vận chuyển, chi phí tiêu thụ, chi phí lãi vay, chi phí khác. Thông tin các thuận lợi và khó khăn của đầu vào và đầu ra trong sản xuất, kiến nghị đối với mô hình. 1.4.1.2 Số liệu thứ cấp GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt 4 SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A Thu thập số liệu được thu thập từ các báo cáo tổng hợp ở các xã và từ Phòng nông nghiệp & PTNN huyện Châu Thành A, tỉnh Hậu Giang. Tham khảo tài liệu, thông tin có liên quan từ sách, báo, tạp chí khoa học, tạp chí chuyên ngành và mạng internet. 1.5.2 Phương pháp xử lí số liệu - Sử dụng các chỉ tiêu kinh tế và các chỉ số tài chính để phân tích hiệu quả tài chính của mô hình 3 vụ lúa và mô hình luân canh 2 vụ lúa – 1 vụ dưa hấu. - Sử dụng phương pháp so sánh để so sánh hiệu quả tài chính của mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 vụ lúa – 1 vụ dưa hấu - Phân tích hiệu quả kỹ thuật từng mô hình và so sánh hiệu quả kỹ thuật giữa hai mô hình. - Sử dụng phương pháp suy luận để đưa ra các giải pháp mở rộng mô hình hiệu quả. Số liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS v16.0, phần mềm DEAP v 2.1 và phần mềm Microsoft Excel 2003. 1.6 LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU Nguyễn Văn Giàu (2009), thực hiện đề tài: “So sánh hiệu quả kinh tế của mô hình 2 vụ lúa – 1 vụ đậu nành và mô hình 3 vụ lúa ở hai xã Thành Lợi và Tân Bình huyện Bình Tân, tỉnh Vĩnh Long”. Đề tài này áp dụng các phương pháp phân tích kinh tế để so sánh đánh giá hiệu quả kinh tế, hiệu quả kỹ thuật của mô hình độc canh 3 lúa và mô hình 2 lúa – 1 đậu nành. Kết quả cho thấy thu nhập của mô hình 2 lúa – 1 đậu nành cao hơn so với mô hình 3 lúa là 14.569,85 ngàn đồng/ha. Nếu điều kiện tự nhiên thuận lợi thì sản xuất theo mô hình 2 lúa – 1 đậu nành sẽ thu lợi nhuận cao gấp 1,5 lần so với mô hình 3 lúa. Mặc khác, tác giả cũng dùng phương pháp phân tích stochastic frontier (theo hướng parametric) để phân tích hiệu quả kỹ thuật, kết quả mô hình 2 lúa – 1 đậu nành có hệ số đạt hiệu quả kỹ thuật là 0,767 cao hơn so với mô hình 3 lúa có hệ số đạt hiệu quả kỹ thuật là 0,676. Kết luận mô hình 2 lúa – 1 đậu nành hiệu quả hơn so với mô hình 3 lúa và đề ra một số biện pháp mở rộng mô hình ở huyện Bình Tân, tỉnh Vĩnh Long. Đỗ Thị Anh Thư (2010), thực hiện đề tài: “So sánh hiệu quả kinh tế của mô hình 2 vụ tôm và luân canh 1 vụ lúa – 1 vụ tôm ở huyện Cầu Ngang, tỉnh Trà Vinh ”Đề tài này áp dụng các phương pháp phân tích kinh tế để so sánh đánh giá GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt 5 SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A hiệu quả kinh tế của mô hình 2 vụ tôm và luân canh 1 vụ lúa – 1 vụ tôm, kết quả chi phí mà người dân sản xuất 2 vụ tôm bỏ ra gấp 3,47 lần so với mô hình 1 tôm 1 lúa nhưng lợi nhuận họ thu được chỉ gấp 1,6 lần. Mặc khác, tỷ suất lợi nhuận của mô hình 1 lúa – 1 tôm là 0,44 đồng lợi nhuận/1 đồng vốn cao hơn so với mô hình 2 tôm là 0,28 đồng lợi nhuận/1 đồng vốn. Kết luận mô hình 1 lúa – 1 tôm đạt hiệu quả cao hơn so với mô hình 2 tôm và đề xuất một số giải pháp mở rộng mô hình ở huyện Cầu Ngang, tỉnh Trà Vinh. Quang Bửu Long (2010),thực hiện đề tài: “So sánh hiệu quả kinh tế của mô hình ba vụ lúa và mô hình hai vụ lúa - một vụ bắp lai ở huyện Phong Điền, thành phố Cần Thơ”. Qua quá trình phân tích kết quả thu được: tỷ suất lợi nhuận/chi phí đối với mô hình 3 vụ lúa là 0,892 đồng lợi nhuận và mô hình 2 vụ lúa-1 vụ bắp lai là 1,246 đồng lợi nhuận, trong khi chi phí bỏ ra của mô hình 2 lúa – 1 bắp lai cũng không cao hơn nhiều so với mô hình 3 lúa. Kết luận mô hình hai vụ lúa - một vụ bắp lai hiệu quả hơn so với mô hình ba vụ lúa và đề ra một số giải pháp mở rộng ở huyện Phong Điền, Thành phố Cần Thơ. Quan Minh Nhựt (2005), thực hiện đề tài: “Phân tích lợi nhuận (Profitability) và hiệu quả theo quy mô sản xuất (scale efficiency) của mô hình độc canh ba lúa và luân canh hai lúa một màu tại Chợ Mới – An Giang”. Đề tài áp dụng phương pháp phân tích chi phí - lợi ích (CBA - Cost Benefit Anylysis), kết quả thu được tổng chi phí sản xuất ở hai mô hình gần như bằng nhau: 18,483 triệu đối với mô hình độc canh ba vụ lúa và 18,561 triệu đối với mô hình luân canh hai vụ lúa một vụ đậu nành. Tuy nhiên, lợi nhuận ròng của hộ sản xuất theo mô hình luân canh lại cao hơn lợi nhuận ròng của hộ sản xuất theo mô hình độc canh ba vụ lúa, nên để đạt lợi nhuận cao trong sản xuất, nông dân có xu hướng chuyển đổi áp dụng mô hình luân canh thay cho mô hình độc canh ba vụ lúa. GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt 6 SVTH: Phạm Quốc Dũng So sánh hiệu quả kinh tế mô hình 3 vụ lúa và mô hình 2 lúa – 1 dưa hấu ở Huyện Châu Thành A CHƯƠNG 2 PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1 PHƯƠNG PHÁP LUẬN 2.1.1 Một số lý luận về hiệu quả sản xuất 2.1.1.1 Khái niệm về hiệu quả Có nhiều khái niệm khác nhau về hiệu quả: Theo các nhà ngôn ngữ học, khái niệm hiệu quả được hiểu là kết quả như yêu cầu của việc làm mang lại. Theo từ điển Lepetit Lasousse (1999), Paris định nghĩa "Hiệu quả là kết quả đạt được trong việc thực hiện một nhiệm vụ nhất định". Còn theo các nhà quản lý hành chính lại cho rằng: Hiệu quả là mục tiêu chủ yếu của khoa học hành chính, là sự so sánh giữa các chi phí đầu tư với các giá trị của đầu ra, sự tăng tối đa lợi nhuận và tối thiểu chi phí, là mối tương quan giữa sử dụng nguồn lực và tỷ lệ đầu ra - đầu vào. 2.1.1.2 Khái niệm hiệu quả kinh tế Theo từ điển Thuật ngữ kinh tế học, khái niệm hiệu quả kinh tế được dùng như một tiêu chuẩn để xem xét các tài nguyên được thị trường phân phối như thế nào”. Về lý thuyết, hiệu quả kinh tế được đo lường bằng sự so sánh kết quả sản xuất kinh doanh với chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó. 2.1.1.3 Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế - Các chỉ tiêu đánh giá trực tiếp + Tăng trưởng kinh tế (GDP bình quân đầu người) chung và của từng ngành trong nền kinh tế. + Giá thành sản phẩm, thu nhập ròng của từng sản phẩm, từng ngành, từng bộ phận. + Năng suất lao động của từng ngành, từng loại sản phẩm. - Các chỉ tiêu đánh giá gián tiếp + Diện tích và cơ cấu sử dụng đất + Vốn và cơ cấu vốn + Lao động và cơ cấu lao động + Cơ cấu cây trồng, vật nuôi + Cơ cấu các dạng sản phẩm GVHD: ThS.Quan Minh Nhựt 7 SVTH: Phạm Quốc Dũng