Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Lịch sử Skkn xây dựng và vận dụng giáo án các loại hình hoạt động ngoại khóa trong dạy h...

Tài liệu Skkn xây dựng và vận dụng giáo án các loại hình hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử

.PDF
53
1435
127

Mô tả:

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI TRƯỜNG THPT NGUYỄN HỮU CẢNH Mã số: ............... SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM XÂY DỰNG VÀ VẬN DỤNG GIÁO ÁN CÁC LOẠI HÌNH HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ (Chương trình Lịch sử Việt Nam lớp 10 Ban cơ bản) Người thực hiện: PHẠM THỊ HẠNH. Lĩnh vực nghiên cứu: - Quản lý giáo dục: ………... - Phương pháp dạy học bộ môn: Lịch sử  - Lĩnh vực khác: .......................................................  Có đính kèm: Các sản phẩm không thề hiện trong bản in SKKN  Mô hình  Phần mềm  Phim ảnh  Hiện vật khác Năm học: 2011-2012 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh SƠ LƯỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC I.THÔNG TIN CHUNG VỀ CÁ NHÂN 1. Họ và tên : Phạm Thị Hạnh 2. Ngày tháng năm sinh : 01 tháng 05 năm 1979 3. Nam, nữ : Nữ 4. Địa chỉ : 114-tổ 16b – kp 2- Bình Đa – Biên Hòa – Đồng Nai. 5. Điện thoại : 0613834289 (CQ) 6. Email : [email protected] 7. Chức vụ : Giáo viên 8. Đơn vị công tác : Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh II.TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO - Trình độ chuyên môn cao nhất : Cử nhân - Năm nhận bằng : 2001 - Chuyên ngành đào tạo : Lịch Sử III.KINH NGHIỆM KHOA HỌC - Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm: Giảng dạy môn Lịch Sử - Số năm có kinh nghiệm:11 - Các sáng kiến kinh nghiệm đã có trong 5 năm gần đây: + Tìm hiểu nhật ký chiến tranh của Liệt sỹ Đặng Thùy Trâm… + Sử dụng bài tập nhận thức trong dạy học Lịch Sử 10. + Hướng dẫn học sinh làm bài kiểm tra Lịch Sử. + Sưu tầm và ứng dụng một số trò chơi nhằm nâng cao chất lượng bộ môn Lịch sử trong trường THPT. Sáng kiến kinh nghiệm Trang 1 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh MỤC LỤC ................................................................................................. 2 I. Lý do chọn đề tài. ................................................................................ 3 II.TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI ........................................................ 5 1. Cơ sở lý luận ....................................................................................... 5 2. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài………………6 2.1. Các hình thức tổ chức ngoại khoá và cách tiến hành .................... 6 2.2 Đọc sách........................................................................................ 8 2.3 Kể chuyện lịch sử. ....................................................................... 11 2.4 Nói chuyện lịch sử....................................................................... 12 2.5 Trao đổi, thảo luận. ..................................................................... 12 2.6 Tham quan lịch sử. ...................................................................... 13 2.7 Dạ hội lịch sử. ............................................................................. 16 2.8 Tìm hiểu lịch sử địa phương. ....................................................... 18 2.9 Trò chơi lịch sử. .......................................................................... 22 2.10 Xây dựng giáo án ...................................................................... 23 2.10.1 GIÁO ÁN NGOẠI KHÓA SỐ 1 ............................................ 23 2.10.2 GIÁO ÁN NGOẠI KHÓA SỐ 2 ............................................ 33 2.10.3. GIÁO ÁN NGOẠI KHÓA SỐ 3 ........................................... 41 III.HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI………………………………………….48 IV.ĐỀ XUẤT, KHUYẾN NGHỊ KHẢ NĂNG ÁP DỤNG ................... 50 V.TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 53 Sáng kiến kinh nghiệm Trang 2 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh XÂY DỰNG VÀ VẬN DỤNG GIÁO ÁN CÁC LOẠI HÌNH HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ (Chương trình lịch sử Việt Nam lớp 10 ban cơ bản) I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Trong chương trình dạy và học ở phổ thông thì môn lịch sử là một môn học rất cần thiết trong quá trình giáo dục trí tuệ, lý tưởng chính trị, tình cảm, đạo đức cho học sinh. Tuy nhiên theo quan điểm của nhiều người đây chỉ là một môn xã hội có ít tiết dạy trong một tuần lại là một môn học phụ nên ít chú trọng quan tâm. Khoa học lịch sử là một môn khoa học đặc biệt vì cả người dạy và người học đều không trực tiếp quan sát, trực tiếp được với sự kiện lịch sử. Các sự kiện có khi cách đây quá xa khiến cho học sinh ở phổ thông thường cảm thấy mơ hồ, khó hiểu dẫn đến chán nản không có hứng thú với môn lịch sử. Vì vậy để dạy tốt môn này thì người giáo viên lịch sử cần tích cực bổ sung về mặt kiến thức, đổi mới phương pháp dạy học, đầu tư về mặt cơ sở vật chất và phương tiện dạy học. Từ đó dần dần nâng cao chất lượng dạy và học môn lịch sử. Ở nước ta, yêu cầu về đổi mới nội dung, phương pháp dạy học các môn chung và nội dung, phương pháp dạy học lịch sử nói riêng đã được đặt ra một cách cấp thiết cùng với xu hướng đổi mới giáo dục chung của thế giới. Đảng đã chỉ rõ: “phải xác định lại mục tiêu, thiết kế lại chương trình, kế hoạch, nội dung, phương pháp, giáo dục và đào tạo”1. Luật giáo dục cũng đã xác định: “nhà trường đào tạo thế hệ trẻ theo hướng toàn diện và có năng lực chuyên môn sâu, có ý thức và khả năng tự tạo việc làm trong nền kinh tế thị trường”2 và phương pháp giáo dục phổ thông “phải phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học,môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui,hứng thú học tập cho học sinh”3 Thực trạng trong những năm gần đây cho thấy, chất lượng qua kiểm tra đánh giá môn lịch sử ở phổ thông chưa cao. Nguyên nhân dẫn đến thực trạng này là do phương pháp dạy học lịch sử còn lạc hậu chưa có sự đổi mới thật sự để có tác dụng lôi kéo học sinh vào môn học. Bên cạnh đó các trường phổ 1 Văn kiện Hội nghị lần II, BCH trung ương khóa VIII, NXB CTQG, Hà Nội, 1997, tr 31. Luật giáo dục, NXB CTQG, Hà Nội, 1999, tr 8. 3 Luật giáo dục, sđd, tr 8. 2 Sáng kiến kinh nghiệm Trang 3 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh thông chưa đầu tư đúng mức để nâng cao chất lượng giảng dạy cho môn lịch sử. Trong đó có việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa ở trường phổ thông. Hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử có tác động tích cực đối với việc giáo dục và phát triển tư duy học sinh khi học lịch sử, giúp cho học sinh tiếp thu kiến thức dễ dàng và đặc biệt gây hứng thú trong môn học. Không những thế, hoạt động ngooại khóa còn có tác dụng giáo dục cho học sinh ý thức, trách nhiệm, ý thức lao động và tinh thần tập thể. Tuy nhiên, trong các trường phổ thông hiện nay hoạt động ngoại khóa còn chưa được chú trọng, đặc biệt là hoạt động ngoại khóa trong bộ môn lịch sử. Việc tổ chức các giờ học ngoại khóa còn hạn chế và nếu tổ chức thì cũng chưa đạt yêu cầu mà một giờ học ngoại khóa cần đạt được. Trước tình hình như vậy, là một giáo viên tôi thấy cần thiết phải tìm ra một giải pháp hữu ích nhằm giúp học sinh ở phổ thông ngày một yêu thích môn lịch sử. Chính vì vậy, tôi quyết định thực hiện sử dụng những giờ học ngoại khóa cũng như việc tổ chức hoạt động đó. nhằm nâng cao hiệu quả trong dạy học lịch sử. Chúng ta thấy rằng trong giờ học chính khóa giáo viên có rất nhiều tài liệu, tư liệu và giáo án để tham khảo. Nhưng để tổ chức hoạt động ngoại khóa, giáo viên phổ thông chưa có bất cứ một tài liệu, giáo án để hướng dẫn tổ chức một buổi học ngoại khóa cụ thể. Chính vì thế, hầu hết giáo viên ở phổ thông đều cảm thấy lúng túng trong tổ chức. Đó cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến các hoạt động ngoại khóa ít được tổ chức và áp dụng trong dạy học lịch sử. Sáng kiến kinh nghiệm Trang 4 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh II. TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI 1. Cơ sở lí luận Sự kiện lịch sử phản ánh sự tồn tại của lịch sử trong toàn bộ quá trình phát triển, biến đổi của nó. Sự kiện vừa là điểm xuất phát vừa là cơ sở của các công trình nghiên cứu lịch sử. Không có sự kiện lịch sử thì không có bất kỳ nột hành động nghiên cứu, giảng dạy lịch sử nào. Sự kiện lịch sử chính là không khí của nhà sử học. Trong hoạt động nghiên cứu, người nghiên cứu đi từ sự kiện cụ thể để đến với kết luận khái quát. Đối với các lĩnh vực vật lý, hóa học, sinh học nhà nghiên cứu có thể quan sát lại nhiều lần một sự kiện khoa học nào đó, trong thực tế, trong phòng thí nghiệm. Riêng với sử học thì có điểm khác. Chúng ta biết rằng, lịch sử nhân loại diễn biến không ngừng trên một phạm vi vô hạn về thời gian, rộng lớn về không gian và mỗi sự kiện chỉ diễn ra một lần, không lặp lại. Trong khi đó, khả năng và điều kiện của mỗi người hết sức hữu hạn. Do đó các sử gia thường không trực tiếp tiếp xúc với hiện thực quá khứ. Để tiếp cận được với các sự kiện các nhà nghiên cứu cần khai thác tư liệu và hiện vật lịch sử. Môn học lịch sử ở phổ thông được coi là môn học khó đối với học sinh bởi đối tượng mà học sinh tiếp xúc đều nằm trong quá khứ cách đây có khi cả ngàn năm. Chính vì vậy để học sinh hình dung và hình thành những khái niệm và tri thức lịch sử là rất khó. Nếu chỉ học trên lớp thầy giảng, trò ghi chép thì chưa đủ, cần để học sinh nhìn thấy lịch sử, tiếp xúc với lịch sử như vậy học sinh mới thấy được người thật, việc thật, mới hiểu lịch sử và yêu thích lịch sử. Những việc này có thể làm được nếu giáo viên ở các trường THPT tổ chức những buổi học ngoại khóa cho học sinh tìm hiểu lịch sử. Trong nhiều năm qua, môn lịch sử đang là một môn học “nóng”. Môn học này nóng không phải là do nó được nhiều học sinh yêu thích và theo học mà nó nóng bởi kết quả thi đại học môn lịch sử trở thành một đề tài được nhiều phương tiện thông tin khai thác và trở thành nỗi bức xúc của xã hội. Kết quả thi tuyển sinh đại học, cao đẳng năm 2005,2006, 2007, 2008 rất thấp, hơn 80% thậm chí hơn 90 % dưới trung bình, cùng với nhiều bài viết ngô nghê, xuyên tạc lịch sử đã làm xôn xao dư luận. Những con số về kết quả thi đại học trong những năm qua khiến chúng ta đau lòng. Những con số về điểm thi dưới trung bình chưa phải là tất cả nhưng nó phản ánh sự giảm sút chất lượng bộ môn đang ở mức báo động. Thực trạng này dấy lên nỗi trăn trở không yên lòng của những nhà giáo dục và những thầy cô tâm huyết với nghề. Tuy nhiên, thực trạng trên đã giúp chúng ta nhìn thẳng vào sự thật, tìm ra căn nguyên của vấn đề để có hướng khắc phục. Sáng kiến kinh nghiệm Trang 5 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh Không phải đã hết những học sinh yêu thích môn lịch sử, còn nhiều giáo viên tâm huyết với sự nghiệp dạy chữ, dạy người. Chính vì vậy, nếu có phương pháp giáo dục đúng đắn thì môn lịch sử vẫn có thể cứu vãn và phát triển để thực hiện đúng chức năng của mình, giáo dục lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc, giúp thế hệ trẻ có nhân sinh quan, thế giới quan rõ ràng. 2. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài 2.1 Các hình thức tổ chức ngoại khoá và cách tiến hành Có nhiều hình thức tổ chức ngoại khoá khác nhau, tùy thuộc ở mục đích tổ chức, ở quy mô (số người tham dự), ở trình độ học sinh và thời gian tiến hành. Hình thức tổ chức có thể mang tinh quần chúng đông đảo (cả khối lớp, toàn trường), một tập thể nhỏ (từng lớp thậm chí một tổ học tập, những học sinh khác lớp trên một địa bàn sinh sống) hay cá nhân. - Nhìn chung các hình thức cơ bản sau đây của hoạt động ngoại khoá lịch sử đều có thể đưa lại nhiều kết quả tốt đẹp và điều kiện thực thi cũng dễ dàng đối với nhiều trường phổ thông. Các nhóm, tổ yêu thích tìm hiểu lịch sử (dân tộc), bao gồm học sinh nhiều lớp khác nhau, hoạt động trong thời gian tương đối lâu dài. Tổ nhóm được sự hướng dẫn của giáo viên, sự giúp đỡ, kết hợp với các cơ quan và nhà khoa học. - Những hoạt động ngoại khóa được tổ chức thường xuyên ở một lớp, một tổ (đọc sách, làm đồ dùng trực quan, sưu tầm tài liệu lịch sử địa phương…) - Những hoạt động có quy mô lớn được tổ chức vào những ngày lễ lớn (tham quan, cắm trại, dạ hội lịch sử…). Những hoạt động này có tác dụng rông rãi đối với địa phương nên cần có sự chuẩn bị một các chu đáo, kỹ lưỡng, có sự giúp đỡ và hỗ trợ của nhiều tổ chức cơ quan. - Những công việc của từng cá nhân hay nhóm nhỏ (như đọc sách, trao đổi, thảo luận, tiến hành tại nhà, ở tổ học tập. - Những công tác công ích xã hội, (nói chuyện lịch sử, tham quan lễ hội ở địa phương, làm công tác Trần Quốc Toản, xây dựng bảo tàng ở địa phương…). Việc thực hiện các hình thức tổ chức này phụ thuộc vào nhiều yếu tố và điều kiện (hoàn cảnh địa phương, nhà trường, lớp học, khả năng của giáo viên và học sinh, yêu cầu chính trị của các trường hay địa phương). Vai trò của nhà trường rất quan trọng, nhưng việc phát huy tính tích cực, năng lực chủ động, sáng tạo của học sinh là điều không thể thiếu được. Nội dung của hoạt động ngoại khóa lịch sử xuất phát từ mục tiêu đào tạo, thông qua nội dung và phương pháp dạy học. Vì vậy hình thức tổ chức và cách tiến hành cũng không tách khỏi nội dung và phương pháp dạy học lịch Sáng kiến kinh nghiệm Trang 6 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh sử cũng như nó gắn liền với bài học nội khóa. Hoạt động ngoại khóa là một hình thức tổ chức dạy học. Nó có tác dụng hỗ trợ bài nội khóa vì vậy khi lựa chọn và tổ chức cần tuân thủ những nguyên tắc chủ yếu sau: “Thứ nhất, nội dung công tác ngoại khóa phải nhằm vào việc thực hiện mục tiêu đào tạo của cấp học. Thực hiện chức năng, nhiệm vụ của bộ môn lịch sử ở từng trường phổ thông. Để thực hiện nguyên tắc này cần chú ý đến đặc trưng của việc học tập lịch sử. Dựa trên cơ sở của các sự kiện chính trị cơ bản, điển hình để tổ chức hoạt động ngoại khóa chứ không thể tùy tiện phạm những biểu hiện sai lầm của việc vận dụng không đúng phương pháp lịch sử và phương pháp logic. Thứ hai, công tác ngoại khóa là một mặt, một bộ phận của việc học tập ở trường phổ thông, vì vậy nó phải liên quan đến chương trình nội khóa, phù hợp với đặc điểm lứa tuổi, trình độ học sinh mỗi lớp. Phải xây dựng chương trình, kế hoạch tiến hành ngoại khóa với các hình thức thích hợp. Thứ ba, các phương pháp dạy học được sử dụng trong bài nội khóa cũng như trong hoạt động ngoại khóa cần đặc biệt chú ý đến việc sử dụng lời nói và các loại tài liệu thành văn. Thứ tư, tổ chức công tác ngoại khóa phải gọn nhẹ, tránh phô trương hình thức. Nên phố hợp với các bộ môn khác để tiết kiệm về thời gian, công sức mà chất lượng giáo dục lại cao. Ví dụ như phối hợp với giáo viên các bộ môn văn, giáo dục công dân trong việc tổ chức các ngày lễ lớn trong năm của dân tộc và địa phương. “Tính liên môn trong hoạt động ngoại khóa làm cho kết quả của học sinh toàn diện hơn”4. Có nhiều hình thức hoạt động ngoại khóa khác nhau, tùy thuộc ở mục đích tổ chức, ở quy mô, trình độ học sinh và thời gian tiến hành. Ở trường trung học phổ thông thường có các hình thức cơ bản sau: 2.2 Đọc sách. 1. Khái niệm: Đọc sách là hình thức phổ biến có hiệu quả nhằm cung cấp thêm kiến thức cho học sinh trong giờ nội khóa, song chủ yếu vẫn là hoạt động ngoại khóa. Đây là hình thức đơn giản, dễ làm song lại có hiệu quả cao về mặt giáo dưỡng, giáo dục và phát triển. Phân loại: Có hai hình thức đọc sách đưa lại hiệu quả tốt đó là: cá nhân tự đọc và đọc chung ở lớp, ở tổ. 4 Hệ thống các phương pháp dạy học lịch sử ở THCS, Trịnh Đình Tùng(chủ biên)NXB ĐHSP. Sáng kiến kinh nghiệm Trang 7 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh Cá nhân tự đọc là hình thức phổ biến thuận lợi, quan tọng nhất trong hình thức đọc sách ngoại khóa. Giáo viên cần hướng dẫn học sinh tự đọc (ghi chép, nêu vấn đề và giải quyết vấn đề) Đọc chung ở lớp những quyển sách hiếm, những đoạn hay để gây hứng thú và bổ sung, củng cố kiến thức. Thường trên lớp chỉ giới thiệu nội dung sách, thảo luận, tranh luận những vấn đề có liên quan. 2. Mục đích, yêu cầu. Đọc sách góp phần rèn luyện cho học sinh kỹ năng, thói quen, hứng thú và phương pháp làm việc với sách. Trong công việc này, cần khắc phục những quan niệm không đúng, thường có những học sinh thích đọc tiểu thuyết kiếm hiệp hơn là đọc những tài liệu lịch sử, tài liệu gốc; bị thu hút vào những tình tiết ly kỳ, hấp dẫn mà không chú ý đên những kiến thức khoa học. 3. Cách tiến hành. Trước tiên, giáo viên giúp học sinh lập danh mục sách cần đọc trong mỗi khóa trình, trong năm học. Trong danh mục, nên có phần phân loại những loại sách cần thiết phải đọc và những loại sách đọc thêm nếu có thời gian. Tiếp đó để khơi dậy tính tích cực hứng thú, sự hiếu kỳ và lòng ham hiểu biết cái mới của học sinh, giáo viên tóm tắt sơ lược nội dung một số cuốn sách. Trong cách giới thiệu, đặc biệt có hiệu quả là dẫn ra một vài chi tiết, những đoạn nhỏ hấp dẫn để kích thích học sinh tiếp tục tìm đọc. Trong chương trình lịch sử trung học phổ thông, có thể tìm đọc các loại sách sau đây: - Về lịch sử thế giới cổ trung đại: học sinh cần đọc các quyển: “Lịch sử thế giới cổ đại” và “Lịch sử thế giới trung đại”, (Nhà xuất bản Giáo dục – Hà Nội). Đây là loại tài liệu khoa học, có tác dụng tốt trong việc bổ sung kiến thức cho học sinh trong các bài nội khóa. Ngoài ra, học sinh có thể đọc các tập sách thần thoại, cổ tích Việt Nam các nước khác như: “Iliat”, “Ôđixê”, “Thần thoại Hy Lạp”, “Thần thoại Ấn Độ”…; Các sách nói về các cuộc đấu tranh chống áp bức bóc lột của nô lệ, nông nô; những sách nói về đời sống kinh tế của người nguyên thủy, của nô lệ, của giai cấp tư sản mới lên (trong: “Hội chợ phù hoa”), sinh hoạt của các kỵ sĩ trung đại (trong “Aivanhô”)… - Về lịch sử thế giới cận đại: Ngoài cuốn “Lịch sử thế giới cận đại” (nhà xuất bản Giáo dục), giáo viện hướng dẫn học sinh đọc các cuốn sách về cuộc đời và sự nghiệp của các vị lãnh tụ cách mạng như Các Mác, F.Enghen, V.I.Lênin, những sách nói về phong trào công nhân và phong trào xã hội chủ nghĩa thời cận đại như “Công xã Pari”…Tài liệu văn học thời kỳ này cũng là một nguồn kiến thức phong phú, rất bổ ích cho học tập lịch sử. Một số tác Sáng kiến kinh nghiệm Trang 8 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh phẩm đã dịch ra tiếng Việt của các tác giả như: Vichto Huygô, Bandắc, Đíchken. L.Tônxtôi…và văn học Công xã Pa-ri. - Về phần lịch sử thế giới hiện đại, giáo viên hướng dẫn học sinh chọn đọc các tác phẩm nói về đế quốc chủ nghĩa, sự xây dựng CNXH ở Liên Xô, phong trào cách mạng ở các nước, cuộc chiến tranh thế giới thứ hai, cuộc chiến tranh lạnh, những thành tựu khoa học kỹ thuật ngày nay…Các tác phẩm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, văn kiện Đảng trước 1945 cũng là một nguồn tư liệu quan trọng của lịch sử thế giới hiện đại. - Trong chương trình lịch sử Việt Nam thời kỳ dựng nước đến nay có rất nhiều loại sách, không chỉ phù hợp với các bài nội khóa, mà còn có thể dùng ngoại khóa. Khi lựa chọn giáo viên có thể hướng dẫn học sinh tập trung vào các loại sau đây. Thứ nhất, những tài liệu văn kiện Đảng, của Chủ tịch Hồ Chí Minh viết về lịch sử dân tộc. Thứ hai, những sách nghiên cứu hoặc phổ biến khoa học về lịch sử dân tộc, giới thiệu những nét chung về sự phát triển của dân tộc hay một số nét tiêu biểu về thành tích xây dựng và bảo vệ Tổ quốc như các loại sách về những cuộc khởi nghĩa (Lam Sơn, Tây Sơn…) các chiến thắng (Điện Biên Phủ, Đại thắng mùa xuân 1975…), các anh hùng dân tộc: Phan Đình Giót, Bế Văn Đàn, Nguyễn Viết Xuân, Võ Thị Sáu… Thứ ba, các hồi ký, ký sự cách mạng. Đây là một loại sách phản ánh các sự kiện lịch sử mà thanh thiếu niên rất yêu thích. Thứ tư, các tác phẩm văn học có liên quan đến lịch sử dân tộc, bao gồm thơ văn yêu nước, cách mạng, các tác phẩm văn học hiện thực qua các thời kỳ, những truyện ký, tiểu thuyết lịch sử như: “Quận He khởi nghĩa”, “Lửa rừng đêm”, “Núi rừng Yên Thế”, “Những vì sao đất nước”, “Nghìn năm văn hiến”…Cần lưu ý học sinh về tính khoa học và việc hư cấu (không phải xuyên tạc, bóp méo lịch sử) trong một số quyển sách này khác với loại tiểu thuyết võ hiệp lịch sử không có cơ sở khoa học. Hiệu quả việc tổ chức đọc sách trong hoạt động ngoại khóa là điều rất quan trọng, cần quan tâm. Giáo viên có thể tổ chức gặp gỡ tác giả sách, những nhà nghiên cứu để họ trình bày cảm nghĩ quá trình biên soạn của mình, giới thiệu những vấn đề hay, lý thú trong nội dung cuốn sách. Trong buổi gặp gỡ học sinh có thể phát biểu ý kiến, nêu thắc mắc, trao đổi. Đây là hình thức có tác dụng giáo dục và gây hứng thú đọc sách cho học sinh, song khó tổ chức. Hình thức phổ biến nhất là học sinh tổ chức các buổi sinh hoạt với sựu giúp đỡ, chỉ đạo của giáo viên. Ở đây các em trình bày những hiểu biết của mình về tác giả, về sách, phát biểu cảm nghĩ, kể lại nội dung tóm tắt hoặc trích đọc, dẫn những đoạn hay, những ý đẹp trong sách. Sáng kiến kinh nghiệm Trang 9 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh Giáo viên phải hướng dẫn học sinh ghi chép những điều quan trọng như: Tên sách; tác giả; thời gian đọc; nội dung chủ yếu của cuốn sách theo từng phần, từng chương, ghi chép những câu chú thích; những vấn đề rút ra khi đọc sách: (những vấn đề liên quan đến bài học, vấn đề thích nhất, những thắc mắc cần giải quyết, ý định sử dụng những kiến thức đã thu nhận được sau khi đọc…) Những bước ghi chép này là bước chuẩn bị cho việc kể chuyện, nói chuyện hay trao đổi thảo luận về sách. Có thể hướng dẫn họ sinh lập bảng ghi chép tóm tắt quá trình và kết quả đọc sách. Tên tác giả Tên sách Thời gian đọc sách Ngày Ngày kết bắt đầu thúc Sự kiện cơ bản trình bày trong sách Những thu hoạch sau khi đọc sách. Đặc biệt giáo viên phải xây dựng cho học sinh nề nếp thói quen tránh tùy tiện khi đọc sách ở nhà mà phải có chủ đích, có hiệu quả. 2.3 Kể chuyện lịch sử. 4. Khái niệm: Kể chuyện là hình thức hoạt động ngoại khóa hấp dẫn, dễ làm và có tác dụng giáo dục cao. Có nhiều cách như kể lại nội dung một cuốn sách hay đã đọc, một câu chuyện được tìm hiểu qua tài liệu, hay của chính người tham gia, chứng kiến sự kiện tường thuật lại. 5. Yêu cầu: Nội dung câu chuyện phải liên quan đến các sự kiện cơ bản trong bài học, chính xác, tránh những chi tiết ly kỳ không có giá trị khoa học, không phù hợp với yêu cầu học tập. Kể chuyện phải làm cho người nghe xúc động, như được sống lại với sự kiện ấy. Kể chuyện khác với thông báo. Thông báo chỉ cung cấp cho người nghe một số tri thức nhất định, ngắn gọn, khô khan, còn kể chuyện bao giờ cũng phải có chủ đề và tình tiết. Ví như, khi thông báo về thời niên thiếu của Bác Hồ, người ta chỉ nắm dược những nét chính (quê hương, gia đình, tên lúc bé). Còn kể chuyện về thời niên thiếu của Bác với nhiều tình tiết sinh động nhằm khôi phục bức tranh lịch sử quê hương Bác, gia đình và tuổi thơ của Bác… Nội dung bài kể không chỉ có khối lượng sự kiện, tri thức được cung cấp, mà còn bao gồm cả việc phân tích, nêu lên bản chất của sự vật, hiện tượng. Sáng kiến kinh nghiệm Trang 10 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh Nếu tính logic của câu chuyện kể được xây dựng trên cơ sở những sự kiện, tri thức chính xác thì nó có ý nghĩa giáo dục rất lớn. 6. Cách tiến hành: Thông thường một câu chuyện kể bao gồm những yếu tố sau đây - Giới thiệu vấn đề. - Tình huống được đặt ra. - Diễn biến sự kiện. - Sự phát triển của tình tiết đến cao độ - Câu chuyện kết thúc. Một câu chuyện có bố cục như vậy mang kịch tính cao, dẫn dắt người nghe qua các sự kiện, làm cho họ ngày càng hứng thú (kể cả căng thẳng và suy nghĩ). Sự hứng thú của người nghe không phải chỉ vì được cung cấp những tình tiết hay, hứng thú mà còn vì nội dung giáo dục của câu chuyện. Hình thức kể chuyện lịch sử có hiệu quả giáo dục cao nhất là câu chuyện của các chiến sĩ cách mạng lão thành, tiêu biểu là các anh hùng hay người thân của những anh hùng, chiến sĩ. Gặp gỡ tiếp xúc với những “nhân chứng” lịch sử, những người đã từng chứng kiến, tham dự sự kiện có tác dụng giáo dục rất lớn đối với học sinh. Bằng phương pháp nêu gương những người thực, việc thực chúng ta sẽ để lại trong tim học sinh những ấn tượng sâu sắc,khơi dây xúc cảm lịch sử. Việc này có thể tổ chức khi có điều kiện thuận lợi, song tốt nhất là vào các dịp lễ, kỷ niệm lịch sử. 2.4 Nói chuyện lịch sử. Nói chuyện lịch sử có nội dung cao hơn kể chuyện lịch sử. Kể chuyện chủ yếu là từ cụ thể nâng lên trình độ tư duy khái quát, ngược lại nói chuyện lịch sử chủ yếu là từ tư duy khái quát, được minh họa, dẫn chứng bằng những sự kiện cụ thể theo một chủ đề nào đấy. Nói chuyện lịch sử phải có chủ đề rõ ràng, chủ đề phải phù hợp với nội dung chương trình nội khóa, với nhiệm vụ chính trị trước mắt. Vì vậy nói chuyện lịch sử không thể tổ chức thường xuyên và ở bất cứ nơi nào như kể chuyện lịch sử. Nó thường được tổ chức nhân ngày kỷ niệm một sự kiện lịch sử quan trọng, một danh nhân, lãnh tụ cách mạng…, những đợt sinh hoạt chính trị bồi dưỡng về văn hóa, nghiên cứu lịch sử địa phương. Người nói chuyện phải là người am hiểu sâu sắc về nội dung trình bày. Do đó, người nói chuyện thường là giáo viên, cán bộ nghiên cứu, cán bộ giảng dạy ở các trường đại học, cán bộ làm công tác tuyên huấn. Sáng kiến kinh nghiệm Trang 11 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh 2.5 Trao đổi, thảo luận. 7. Định nghĩa: Đây là hình thức ngoại khóa nhằm giúp học sinh bày tỏ ý kiến của mình để củng cố kiến thứ khoa học, lòng tin khi đọc một cuốn sách, nghe kể chuyện, nói chuyện lịch sử, hoặc suy nghĩ về một vấn đề lịch sử nào đó. 8. Yêu cầu: Chủ đề nêu ra phải là những vấn đề cơ bản có tính chất tổng hợp, khái quát, những vấn đề mà nhiều người quan tâm, có liên quan đến cuộc sống hiện tại. Trong quá trình trao đổi, giáo viên cần động viên học sinh giải quyết vấn đề theo suy nghĩ độc lập của mình, đồng thời cũng khiêm tốn học tập và tôn trọng ý kiến của bạn. Giáo viên theo dõi, kịp thời bổ sung những thiếu sót, uốn nắn các lệch lạc. Khi kết thúc thảo luận có nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm. Ngoài ra còn có một số hình thức trao đổi thảo luận có tính chất gián tiếp nhưng nội dung lại phong phú, da dạng hơn như: tổ chức các hộp thư trao đổi trên các báo tường của trường, hoặc các tờ báo nội bộ dành cho học sinh trong trường. Tại đây các em học sinh có thể tự do đưa ra ý kiến của mình bằng cách viết bài đăng báo. Hình thức này còn kích thích các em có khả năng nghiên cứu khoa học và những vấn đề thời sự, xã hội. 9. Cách tiến hành: Có rất nhiều cách tiến hành trao đổi thảo luận. Trước hết, có thể tổ chức trao đổi thảo luận trong phạm vi lớp. Đối với học sinh trung học phổ thông, những cuộc trao đổi thảo luận không chỉ để ghi nhớ nội dung một vấn đề, mà chủ yếu là khơi dậy những suy nghĩ độc lập của các em. 2.6 Tham quan lịch sử. 10. Vai trò: “Tham quan lịch sử là một hình thức giữ vị trí quan trọng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Những dấu vết của quá khứ, những vật trưng bày trong bảo tàng không chỉ cụ thể hoa kiến thức của học sinh, mà còn để lại ấn tượng mạnh mẽ nâng cao hứng thú học tập và rèn luyện khả năng quan sát, phân tích của các em”5. 11. Phân loại: Hiện nay có thể tổ chức hai loại tham quan chủ yếu: 5 Nguyễn Thị Côi, các hình thức dạy học lịch ở trường THCS, NXBGD năm 1999 trang 29. Sáng kiến kinh nghiệm Trang 12 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh - Thứ nhất, những cuộc tham quan phục vụ trực tiếp nội dung bài học nội khóa, có thể là bài giảng trong bảo tàng hoặc trên thực địa. - Thứ hai, những cuộc tham quan có tính chất như một hoạt động ngoại khóa. Sự phân chia này chỉ có tính chất tương đối vì hai loại tham quan này thường được tiến hành xen nhau. Bài dạy thực địa cũng có phần tham quan. Các cuộc tham quan ngoại khóa đều nhằm mục đích củng cố, bổ sung kiến thức đã học. Tham quan lịch sử có thể tiến hành ở những địa điểm sau: - Ở bảo tàng. - Ở nơi xảy ra sự kiện lịch sử. - Tại một di tích lịch sử. - Một cuộc hành quân lần theo dấu vết người xưa. Ở đây chúng tôi chỉ đi phân tích tham quan lịch sử có tính chất một hoạt động ngoại khóa. Trong tình hình hiện nay thì đây là hình thức đang được các trường THPT sử dụng nhiều nhất. Hoạt động này có thể tổ chức vào đầu năm hoặc nhân dịp kỷ niệm các ngày lễ như ngày thành lập quân đội nhân dân Việt Nam (22- 12) ngày thành lập Đảng (3-2), kỷ niệm ngày sinh của Bác (195)… 12. Phương pháp tiến hành:  Vào đầu năm học, giáo viên lịch sử đề xuất với nhà trường kế hoạch đi tham quan bảo tàng, nhà truyền thống (ở trung ương, địa phương), hoặc các di tích lịch sử ( như Văn Miếu Trấn Biên, Đình Tân Lân..,)  Tiếp đó, giáo viên liên hệ trước với bảo tàng hoặc nơi có di tích; gặp gỡ với trao đổi với cán bộ hướng dẫn, phụ trách bảo tàng, di tích, trình bày rõ mục đích yêu cầu của buổi tham quan để cùng có kế hoạch phối hợp, tạo điều kiện cho hoạt động đạt kết quả. Mặc dù buổi tham quan ngoại khóa không gắn với nội dung chương trình của bài học lịch sử, song vẫn có tác dụng chủ yếu, trực tiếp đến việc bổ sung kiến thức của học sinh. Vì vậy trong kế hoạch tham quan, giáo viên cần xác định rõ những hiện vật, tài liệu nên tập trung, tìm hiểu, phù hợp với mục đích, yêu cầu đề ra.  Để thu được kết quả cao, giáo viên cần phổ biến rõ cho học sinh mục đích, yêu cầu của buổi tham quan. Đây là một trong các yếu tố đưa đến sự thành công của hình thức hoạt động này. Bởi lẽ nếu giáo viên tổ chức không chặt chẽ thì với số lượng học sinh khá đông, giáo viên sẽ khó quản lý, hướng dẫn các em chấp hành nội quy bảo tàng hoặc di tích. Một trong những yêu cầu quan trọng đối với học sinh trong khi tham quan là cần ghi chép những Sáng kiến kinh nghiệm Trang 13 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh số liệu, tài liệu do người thuyết minh cung cấp hoặc các ghi chú ở các tư liệu được trình bày.  Giáo viên cần dự kiến thời gian cho buổi tham quan. Thông thường, thời gian tham quan được giới hạn trong khoảng 2 - 3 giờ là phù hợp với sức khỏe và trình độ, cũng như nhận thức của học sinh trung học phổ thông.  Kết quả của buổi tham quan được đánh giá thông qua việc giáo viên cho học sinh thảo luận hoặc viết các bài thu hoạch. Vì thế giáo viên cần đưa ra những bài tập và yêu cầu cho học sinh hoàn thành. Tổ chức tham quan học tập ở bảo tàng, di tích lịch sử. Đối với hình thức này, nội dung chủ yếu là nhằm củng cố kiến thức đã học hoặc nhằm chuẩn bị cho việc học bài mới. Ví dụ, giáo viên tổ chức cho học sinh lớp 10 đi thăm quan Bảo tàng lịch sử Việt Nam trước hoặc sau khi học chương I “Việt Nam từ thời Nguyên thuỷ đến thế kỷ X”. Đây là dịp để giúp hoạ sinh có điều kiện trực tiếp quan sát, tìm hiểu các loại tài liệu, hiện vật liên quan đến bài học, giúp các em cụ thể hoá kiến thức và tạo những biểu tượng chân thực, chính xác. Do đó trong buổi tham quan, giáo viên cần tập trung vào những loại hiện vật có liên quan đến chương trình bài đã học (hoặc sẽ học). “Việc tạo cho học sinh những biểu tượng cụ thể, sống động về các sự kiện trên sẽ góp phần khắc phục việc “hiện đại hóa” lịch sử”6 Buổi tham quan cũng phải tuân thủ những yêu cầu và quy định như hình thức tham quan trên, những nội dung chủ yếu ở đây nhằm huớng vào chương trình học, do vậy đồi hỏi giáo viên và và học sinh phải làm việc nhiều hơn về mặt chuyên môn lịch sử, đi sâu tìm hiểu những hiện vật trưng bày theo mục đích tham quan. Để đạt kết quả tốt, giáo viên nên kết hợp với cán bộ hướng dẫn ở bảo tàng, di tích để việc trưng bày, bổ sung kiế thức phù hợp với yêu cầu và trình độ nhận thức của học sinh; trên cơ sở đó, giáo viên gợi ý, dẫn dắt học sinh nắm vững những vấn đề quan trọng. Kết thúc buổi tham quan học tại bảo tàng, di tích lịch sử giáo viên cần tiến hành kiểm tra, đánh giá nhận thức của học sinh. Nếu là buổi tham quan học tập nhằm củng cố kiến thức đã học, giáo viên nên giao cho học sinh bài tập dưới dạng câu hỏi khái quát, tổng hợp và cho các em trao đổi hoặc viết thu hoạch. Nếu là buổi thăm quan học tập để chuẩn bị kiến thức cho bài học mới, thì giáo viên nên đặt cho học sinh những câu hỏi có tính chất bài tập nhận thức. Hoạt động tham quan học tập ngoại khoá vừa có tác dụng củng cố sâu sắc và bồi dưỡng, mở rộng kiến thức cho học sinh, đồng thời vừa có tác dụng 6 Đổi mới việc dạy học lịch sử lấy học sinh làm trung tâm, Hội giáo dục lịch sử ĐHSP- ĐHQG Hà Nội, 1996. Sáng kiến kinh nghiệm Trang 14 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh giáo dục những tư tưởng tình cảm tốt đẹp cho các em. Vì vậy giáo viên nên có gắng thực hiện trong điều kiện cho phép. Những yêu cầu sư phạm: Để tiến hành hai loại tham quan lịch sử đã nêu trên có hiệu quả, giáo viên cần tuân thủ những yêu cầu sư phạm sau đây: - Xác định rõ yêu cầu, chủ đề cuộc tham quan. - Chuẩn bị chu đáo: địa điểm, kế hoạch tiến hành, thái độ của học sinh, phương pháp…Nếu giáo viên là người hướng dẫn, thì phải tìm hiểu nắm vững trước những hiện vật, đồ trưng bày, hay di tích lịch sử, để chuẩn bị nội dung trình bày. Nếu người hướng dẫn cuộc tham quan là cán bộ bảo tàng, hoặc người phụ trách di tích thì giáo viên phải trao đổi trước về mục đích và yêu cầu tham quan, những điều cần thiết đối với học sinh…Trong cả hai trường hợp trên giáo viên đều rất quan trọng. - Trong phương pháp tiến hành, giáo viên cần phát huy tính chủ động, tích cực, sáng tạo, trí thông minh để gây hứng thú học tập cho học sinh. - Để tổ chức tốt quá trình tham quan, giáo viên cần tránh những việc làm có tính hình thức, chỉ xem lướt qua mà không chú ý quan sát, tìm hiểu những điều cần thiết. Mỗi buổi tham quan đều có kế hoạch chủ đề nhất định. Vì vậy sau khi quan sát về bảo tàng hay nơi diễn ra sự kiện lịch sử, cần tập trung vào một số vấn đề vào nhu cầu bài học. Sau buổi tham quan cần tổ chức một buổi thảo luận những vấn đề có liên quan đến nội dung bài học hoặc mục đích đã đề ra… 2.7 Dạ hội lịch sử. 13. Khái quát: “Dạ hội lịch sử là một hoạt động ngoại khoá có tính chất tổng hợp, thu hút tất cả các học sinh trong lớp và ngoài trường tham dự”7. Lực lượng tham gia dạ hội lịch sử thường gồm hai nhóm: một số ít học sinh tham gia biểu diễn và đông đảo học sinh khác là khán giả. Đối với cả hai nhóm, dạ hội lịch sử có tác dụng củng cố, làm sâu sắc, phong phú thêm những tri thức khoa học và nghệ thuật, khơi dậy những xúc cảm làm cơ sở để giáo dục tình cảm, bồi dưỡng óc thẩm mỹ, gây hứng thú học tập trong bộ môn trong học sinh… Chủ đề dạ hội lịch sử rất phong phú: - Chủ đề về lịch sử địa phương là một nội dung khá hấp dẫn trong dạ hội lịch sử, như: “Quê hương – quá khứ và hiện tại”, “Những anh hùng chiến sĩ quê ta”, “Thiếu niên quê ta”… 7 Nguyễn Thị Côi, các hình thức dạy học lịch ở trường THCS, sdd, trang 33. Sáng kiến kinh nghiệm Trang 15 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh - Chủ đề lịch sử dân tộc (hoặc kết hợp lịch sử dân tộc với lịch sử địa phương), như: “Văn hoá Hùng Vương”, “Bác Hồ với thanh thiếu nhiên quê ta”, “Điện Biên Phủ chấn động địa cầu”… Các vấn đề mang tính thời sự trên thế giới và trong nước như: đấu tranh giữ gìn hoà bình thế giới, giữ gìn môi trường, phòng chống HIV – AIDS… 14. Yêu cầu: Để tiến hành những buổi dạ hội lịch sử theo những chủ đề trên đây đạt hiệu quả cao, giáo viên phải thực hiện các yêu cầu sau: Thứ nhất, dạ hội phải mang mục đích giáo dưỡng, giáo dục và phát triển rõ rệt. Thông qua dạ hội lịch sử, học sinh phải được bồi dưỡng lòng tin đối với cách mạng, với quần chúng nhân dân; thắt chặt hơn tình đoàn kết và củng cố thái độ học tập đúng, rèn luyện năng lực nhận thức và hành động ủa các em. Thứ hai, dạ hội lịch sử cần thu hút đông đảo học sinh tham gia; phải phát huy năng lực độc lập, tích cực chủ động và tinh thần tập thể của các em. Thứ ba, cần có kế hoạch chuẩn bị công phu. Ngay từ đầu năm học, giáo viên cần xây dựng kế hoạch, tranh thủ ý kiến, sự ủng hộ của các giáo viên bộ môn khác, của Hội đồng nhà trường và tổ chức Đoàn. Việc phân công lựa chọn học sinh không làm ảnh hưởng đến sự học tập của học sinh và các công việc khác. Thứ tư, linh hoạt và đa dạng hoá hình thức tổ chức. Tái tạo “bức tranh lịch sử”, “khơi dậy không khí lịch sử” là yêu cầu quan trọng của dạ hội. Vì vậy ngoài các tiết mục văn nghệ, giáo viên nên tổ chức triển lãm, tạo khung cảnh lịch sử nhằm gây hứng thú cho người tham dự, làm sao cho họ cảm thấy như mình đang sống hoặc được tham gia, chứng kiến sự kiện đã xảy ra. Triển lãm gồm tranh ảnh, áp phích minh hoạ, sách báo, các hiện vật hay mô hình phục chế… được trưng bày ở một góc hội trường hay trên đường vào hội trường hoặc hai bên sân khấu. Ý nghĩa của buổi dạ hội sẽ tăng lên nhiều nếu trong buổi dạ hội có sự tham dự của “nhân chứng” xảy ra sự kiện, những anh hùng chiến sĩ cách mạng, người thân trong gia đình nhân vật lịch sử. 15. phương pháp tiến hành: Để tiến hành dạ hội lịch sử, giáo viên phải thực hiện các công việc sau: - Trên cơ sở chủ đề đã chọn, giáo viên cần xây dựng kế hoạch dạ hội. Kế hoạch dạ hội cần dựa vào kế hoạch chung và điều kiện của nhà trường, và năng lực của học sinh, và yêu cầu chính trị của địa phương… Sáng kiến kinh nghiệm Trang 16 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh - Trong kế hoạch, giáo viên phải chỉ rõ thời gian, địa điểm tiến hành, nội dung dạ hội, thành phần tham gia, khách mời, những tranh ảnh, hiện vật cần triển lãm…trong đó quan trọng nhất là nội dung chương trình. - Nội dung chủ yếu của dạ hội lich sử là hoạt động văn nghệ, trò chơi và múa hát tập thể. Song việc tổ chức của giáo viên cần linh hoạt, đa dạng tuỳ vào chủ đề, điều kiện của nhà trường và học sinh. - Trên cơ sở nội dung chương trình, giáo viên phân công học sinh chuẩn bị và tạo điều kiện cho các em luyện tập. - Tiến hành dạ hội theo chương trình đã vạch ra. Việc tổ chức tốt các buổi dạ hội của giáo viên không chỉ có tác dụng đối với học sinh trong trường, mà còn gây ảnh hưởng lớn tới nhân dân địa phương. Nó là một biện pháp có hiệu quả để gắn nhà trường với xã hội. 2.8 Tìm hiểu lịch sử địa phương. 16. Khái quát “Tổ chức tìm hiểu lịch sử ở địa phương ở trường phổ thông nói chung và trường THPT nói riêng, góp phần rèn luyện cho học sinh tập dượt nghiên cứu, quan sát trực tiếp sinh động cuộc sống xung quanh. Nó không chỉ nhằm nâng cao chất lượng kiến thức lịch sử mà còn thật sự gắn các em với đời sống xã hội. Để đạt được hiệu quả như mong muốn, chúng ta cần phải quan tâm tới phương pháp tham gia và tổ chức nghiên cứu của học sinh”8. Trong các hình thức hoạt động ngoại khóa ở trường phổ thông, có một số hình thức được tổ chức theo đúng chương trình quy định, được tiến hành với tất cả học sinh nên nó mang tính quần chúng, phổ cập. Tuy nhiên, có một số hoạt động chỉ dành riêng cho những học sinh có hứng thú, có năng khiếu về môn lịch sử, hoặc mang tính chất nâng cao khả năng học và hành. Để tổ chức tốt hoạt động này, giáo viên cần chọn những học sinh yêu thích nghiên cứu lịch sử địa phương và thành lập một tổ nghiên cứu (chú ý tập hợp những con em những gia đình am hiểu các vấn đề của lịch sử, địa lý, những gia đình kháng chiến, có công với cách mạng, con em liệt sĩ…) Nội dung nghiên cứu của tổ là các vấn đề về kinh tế, cuộc đấu tranh cách mạng, sự nghiệp giáo dục, văn hóa…của địa phương mình. Để đáp cầu phạm vi nghiên cứu rộng lớn, tổ lịch sử địa phương nên chọn tất cả các học sinh khá ở tất cả các lớp, tập trung những nhóm nhỏ gồm học sinh học cùng một thôn, xã. Nhiệm vụ của nhóm là phát hiện, đề xuất vấn đề cho giáo viên nghiên cứu hoặc tổ chức cho nhóm, tổ hoặc lớp nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của giáo viên. 8 Lịch sử địa phương, Trương Hữu Quýnh- PhanNgọc Liên, NXBGD, 1989 Sáng kiến kinh nghiệm Trang 17 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh Muốn có được những tài liệu lịch sư địa phương chính xác, đáp ứng nhu cầu giảng dạy và nhu cầu giáo dục ở nhà trường phổ thông, điều quan trọng đối với giáo viên là phải có phương pháp nghiên cứu đúng, khoa học và làm tốt những công tác tổ chức nghiên cứu. 17. Xác định mục đích của công việc. Muốn xác định đúng mục đích, chúng ta cần căn cứ vào mục tiêu, phương thức đào tạo của nhà trường, nguyên lý giáo dục của Đảng và yêu cầu, nội dung của chủ đề nghiên cứu. Vấn đề cơ bản, mục đích tìm hiểu lịch sử địa phương phải thể hiện được tác dụng đối với học tập rèn luyện trong thực tế cho học sinh và phục mục tiêu kinh tế - xã hội của địa phương. Công tác chuẩn bị bao gồm việc thành lập ban chỉ đạo điều hành công việc, tổ chức các nhóm, xác định địa phương đến nghiên cứu và chuẩn bị về mặt tư tưởng chuyên môn cho học sinh. Triển khai công việc tại địa phương. - Trước hết, phải nghe báo cáo của địa phương để giúp họ sinh hiểu rõ tình hình các mặt và biết cách ứng xử đúng đắn trước các mối quan hệ phức tạp trong quá trình sưu tầm tài liệu, tiếp xúc với nhân dân. Ở đây học sinh nghe hai báo cáo: báo cáo chung và báo cáo của những người am hiểu sâu sắc tình hình địa phương qua các thời kỳ lịch sử để nhằm phục vụ cho chủ đề nghiên cứu. Những buổi nghe báo cáo về nội dung chủ đề nghiên cứu cần được chuẩn bị chu đáo cho cả người báo cáo lẫn người tham gia. Học sinh cần ghi chép, tham dự đông đủ với thái độ nghiêm túc. - Thứ hai, tổ chức sưu tầm tư liệu. Đây là công việc chủ yếu của học sinh, do đó giáo viên phải tổ chức chặt chẽ. Có hai cách phân công các nhóm sưu tầm tư liệu. Cách thứ nhất, là bố trí theo vấn đề sưu tầm. Để công việc tiến hành có hiệu quả, giáo viên có thể chia mỗi nhóm phụ trách một vấn đề chuyên môn hoặc một giai đoạn. Cách thứ hai, là tổ chức các nhóm sưu tầm tài liệu theo khu vực địa lý (thôn xã). Ban chỉ đạo cần xác định các thời điểm sơ kết, đánh gia kết quả và giao nhiệm vụ cho các nhóm trong giai đoạn tiếp theo. Có nhiều nguồn tài liệu lịch sử địa phương cần được sưu tầm: + Tài liệu thành văn hay sử liệu viết, bao gồm các loại địa phương chí, văn bia, thần tích, gia phả…Đây là loại tư liệu rất quý, có giá trị giúp cho việc làm sáng tỏ các vấn đề quan trọng về lịch sử của từng địa phương. Song khi sử dụng, giáo viên cần phải phân loại cẩn thận, cụ thể và có thái độ, cách xử lý đúng. + Tài liệu hiện vật hay tài liệu vật chất bao gồm các di vật khảo cổ, những công trình kiến trúc, nghệ thuật, các di tích lịch sử, cách mạng ở địa phương. Đây là loại tài liệu giá trị chân thực có thể giúp chúng ta hình dung Sáng kiến kinh nghiệm Trang 18 Trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh GVTH: Phạm Thị Hạnh rõ được lịch sử quá khứ, góp phần xác minh những sự kiện thu thập từ những nguồn khác. + Tài liệu dân tộc học là loại tài liệu miêu tả một cách sinh động nền văn hóa vật chất, tinh thần và sinh hoạt xã hội (phong tục tập quán, quan hệ xã hội, cách sinh hoạt…) + Tài liệu ngôn ngữ học là một trong những nguồn tư liệu không thể thiếu được đối với việc nghiên cứu lịch sử dân tộ nói chung và lịch sử địa phương nói riêng. Hai loại tài liệu này phổ biến nhất là phương ngôn và địa danh. Địa danh xác định địa điểm và nguồn gốc xuất hiện các nguồn cư dân,sự phát triển địa bàn cư trú có liên quan đến nghề nghiệp của cư dân, đến quan hệ giai cấp, chế độ xã hội, sở hữu ruộng đất thời phong kiến ở từng địa phương... Còn phương ngôn là tiếng nói của cư dân một địa phương, nằm trong tiếng nói chung của dân tộc nhưng có sắc thái riêng do điều kiện lịch sử tạo lên. Dựa vào phương ngôn chúng ta có thể làm sáng tỏ gốc của những người nói phương ngôn đó, thời gian họ đền địa phương, ảnh hưởng của họ đến nhóm người xung quanh… + Tài liệu truyền miệng là nguồn tư liệu vô cùng phong phú, như truyện cổ tích, ca dao, tục ngữ, hò vè, truyện kể của các cụ già, của các cán bộ cách mạng. Loại tài liệu này có tác dụng rất lớn trong việc nghiên cứu, biên soạn giảng dạy lịch sử địa phương. Song sử liệu truyền miệng nhiều nhược điểm, thường thiếu chính xác, khoa học, vì vậy khi sử dụng cần chọn lọc kỹ càng. - Tổ chức, vận động nhân dân tham gia trong quá trình sưu tầm tài liệu. ban chỉ đạo cần tranh thủ sự giúp đỡ của cơ quan Đảng, chính quyền, các tổ chức văn hóa, đoàn thể quần chúng địa phương. Để từ đó thâm nhập vào quần chúng, vận động quần chúng tham gia cung cấp tài liệu. Giáo viên có thể tổ chức cho học sinh tham gia một số hoạt động công ích ở địa phương như: giúp đỡ những gia đình thương binh, liệt sĩ, người già cô đơn, chăm sóc nghĩa trang liệt sĩ. Mỗi nguồn tài liệu lịch sử địa phương đều có vị trí, ý nghĩa nhất định. Học sinh sưu tầm, sắp xếp, song giáo viên lịch sử là người xử lý, đối chiếu và xác minh để lựa họn phần xác thực nhất. Vì vậy đòi hỏi giáo viên phải có trình độ chuyên môn sâu rộng, trình độ văn hóa chung phong phú và nắm chắc phương pháp luận bộ môn. 18. Các bước tiến hành: - Thành lập ban chỉ đạo chung của trường, chia học sinh ra từng tổ công tác theo vấn đề sưu tầm hay điều kiện địa lý; chuẩn bị tư tưởng chuyên môn, phương pháp nghiên cứu cho học sinh. Sáng kiến kinh nghiệm Trang 19
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan