Tài liệu Skkn xây dựng bài học giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực

Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực SƠ LƯỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC I. Thông tin chung về cá nhân 1. Họ và tên: Hoàng Thị Minh Hoạt 2. Ngày tháng năm sinh: 10/09/1982 3. Nam, nữ: Nữ 4. Địa chỉ: Ấp Tam Bung, xã Phú Cường, huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai. 5. Điện thoại: (DĐ) 01695037914 6. Fax: E-mail: [email protected] 7. Chức vụ: Giáo viên 8. Đơn vị công tác: Trường THPT Kiệm Tân II. Trình độ đào tạo - Học vị cao nhất: Cử nhân - Năm nhận bằng: 2005 - Chuyên ngành đào tạo: Giáo Dục Chính Trị, Triết học III. Kinh nghiệm khoa học - Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm: Giảng dạy môn Giáo Dục Công Dân - Số năm kinh nghiệm: 8 năm Hoàng Thị Minh Hoạt 1 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực MỤC LỤC I. Lí do chọn đề tài……………………………………………………....Trang 4- 5 II. Cơ sở lí luận và thực tiễn ……………………………………………Trang 6-7 1. Cơ sở lí luận……………………………………………………………………. Trang 6 2. Cơ sở thực tiễn……………………………………………………………….Trang 6- 7 III. Nội dung ……………………………………………........................Trang 8-27 A. Phương pháp dạy học tích cực 1. Thế nào là tính tích cực học tập……………………………………………...Trang 8 2. Phương pháp dạy học tích cực…………………………………………….Trang 8-9 3. Đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực…………………………Trang 9-11 4. Sự khác biệt giữa phương pháp dạy học cổ truyền và phương pháp dạy học tích cực………………………………………………………………………….Trang 11-12 5. Một số phương pháp dạy học tích cực……………………………………..Trang 12 B. Xây dựng bài học giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực 1. Công tác chuẩn bị trước khi xây dựng bài học giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực………………………………………………………..Trang 13-18 1.1. Tham khảo sách giáo khoa và tài liệu liên quan ...........................Trang 13-15 1.2. Chọn những tình huống có vấn đề, nêu câu hỏi và cách giải quyết…............. …………………………………………………………………………..Trang 15-16 1.3. Một số yêu cầu cần thiết khi xây dựng bài học giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực…………………………………………Trang 16-18 2. Một số minh hoạ cụ thể trong việc xây dựng bài học giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực………………………………………………Trang 18-25 Hoàng Thị Minh Hoạt 2 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực 2.1. Bài 12: Công dân với tình yêu, hôn nhân và gia đình – Tiết 1 (Lớp 10)…… …………………………………………………………………………..Trang 18-21 2.2. Bài 4: Cạnh tranh trong sản xuất và lưu thông hàng hoá (Lớp 11)…..... …………………………………………………………………………..Trang 21-23 2.3. Bài 4: Quyền bình đẳng của công dân trong một số lĩnh vực của đời sống xã hội – Tiết 1 (Lớp 12)……………………………………………………Trang 23-25 IV. Kết quả …………………………………………….............................Trang 26 V. Bài học kinh nghiệm…………………………………………….....Trang 26-27 VI. Kết luận ……………………………………………............................Trang 27 VII. Tài liệu tham khảo ………………………………………………….Trang 28 Hoàng Thị Minh Hoạt 3 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: Định hướng đổi mới phương pháp giáo dục đã được xác định trong nghị quyết trung ương 4 khoá VII (1-1993), nghị quyết trung ương 2 khoá VIII (12- 1996), được thể chế hoá trong luật Giáo dục (12-1998), được cụ thể hoá trong các chỉ thị của Bộ giáo dục và Đào tạo. Trong những năm qua, việc thực hiện đổi mới ngành giáo dục nói chung, giáo dục phổ thông nói riêng chúng ta đã thu được những kết quả đáng khích lệ. Tuy nhiên bên cạnh đó vẫn còn những tồn tại cần tiếp tục đổi mới, bổ sung. Điều đó đặt ra yêu cầu cho việc dạy học cần phải tăng cường nhiều hơn nữa việc đổi mới phương pháp dạy học ở tất cả các cấp học, bậc học, cần phải nghiên cứu và triển khai việc áp dụng các phương pháp dạy học hiện đại để bồi dưỡng cho học sinh năng lực tư duy sáng tạo, năng lực tự giải quyết vấn đề. Giáo dục công dân là một môn học ở trường phổ thông nên việc đổi mới dạy học theo hướng trên là một yêu cầu cấp thiết đặt ra đối với các nhà nghiên cứu lý luận dạy học bộ môn cũng như người giáo viên giảng dạy môn Giáo dục công dân. Thực trạng việc dạy học môn Giáo dục công dân ở trường phổ thông hiện nay đang còn là vấn đề nan giải. Sách giáo khoa và tài liệu phục vụ cho việc dạy học bộ môn đang còn nhiều hạn chế về số lượng và chất lượng. Học sinh lơ là trong học tập, phụ huynh và xã hội không quan tâm cho đây là “môn phụ” nên các em học một cách đối phó. Chính vì vậy mà chất lượng đào taọ không đáp ứng được yêu cầu và mục tiêu giáo dục của bộ môn đề ra. Đó là những hạn chế lớn trong dạy học bộ môn Giáo dục công dân ở trường THPT hiện nay. Cũng như bao môn học khác môn Giáo dục công dân hiện nay đã thực hiện việc vận dụng phương pháp dạy học hiện đại, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn bằng nhiều hình thức và nhiều phương pháp khác nhau. Tuy nhiên, bằng kinh nghiệm giảng dạy của mình tôi đã lựa chọn một số phương pháp góp phần đem lại kết quả cao hơn. Chính vì vậy, tôi đã chọn và triển khai nghiên cứu đề tài : Hoàng Thị Minh Hoạt 4 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực “Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực” là việc làm cần thiết. Xung quanh vấn đề phương pháp giáo dục tích cực và xây dựng bài học từ trước tới nay đã có nhiều công trình đề cập đến. Nói chung những công trình nghiên cứu đã được tác giả nhấn mạnh đến ý nghĩa, tầm quan trọng của phương pháp giáo dục tích cực trong dạy học. Đồng thời thông qua các công trình đó các tác giả đã nêu lên những biện pháp, cách thức để phát huy tính tích cực học tập của học sinh. Thế nhưng vấn đề lựa chọn cụ thể từng phương pháp tối ưu cho một bài giảng thì chưa được các nhà nghiên cứu quan tâm đúng mức. Dựa trên những thành tựu của các tác giả đi trước, qua thực tế của việc dạy học giáo dục công dân. Trong đề tài tôi chỉ giới hạn ở việc tiến hành xây dựng và sử dụng một số phương pháp giảng dạy theo hướng tích cực ở một số bài học trong môn Giáo dục công dân. Đây là công việc không còn là mới về phương pháp dạy học giáo dục công dân ở trường THPT nhưng trong quá trình dạy học tôi thấy nó đã góp phần làm phong phú nội dung bài học và đáp ứng được yêu cầu đổi mới dạy học trong nhà trường hiện nay đặc biệt là nó khơi dậy được sự hứng thú học tập của học sinh. Hoàng Thị Minh Hoạt 5 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực II. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1. Cơ sở lí luận Có thể khẳng định rằng Giáo dục công dân là môn học không thể thiếu trong chương trình của các trường phổ thông hiện nay. Bởi đây là một môn học tổng hợp nhiều tri thức khoa học, vừa góp phần nâng cao nhận thức vừa giúp các em hoàn thiện nhân cách bản thân. Tuy nhiên, với xu hướng kinh tế thị trường hiện nay thì e rằng việc xuống cấp và suy đồi về đạo đức của giới trẻ ngày càng trầm trọng và đáng lo ngại hơn; hiện tượng vi phạm pháp luật ngày càng diễn ra nhiều hơn với tính chất và mức độ nghiêm trọng hơn; lòng tin của mọi tầng lớp nhân dân vào chế độ Xã hội chủ nghĩa ngày càng giảm sút. 2. Cơ sở thực tiễn Ngay khi học sinh mới bắt đầu bước vào lớp đầu tiên của khối THCS các em đã tỏ ra coi thường thậm chí học đối phó vì cho đây là môn phụ… Thật vậy, bản thân là giáo viên giảng dạy môn Giáo dục công dân tôi rất băn khoăn, trăn trở nên đã không ngừng tìm tòi, học hỏi để làm sao tạo sự hứng thú cho các em trong học tập và đạt được kết quả cao nhất. Trong những năm gần đây việc áp dụng các phương pháp giáo dục tích cực đã được áp dụng một cách rộng rãi ở khắp các môn học cũng như các bậc học. Việc áp dụng các phương phương giáo dục tích cực đã thu được nhiều kết quả. Qua nhiều năm giảng dạy, bản thân tôi luôn tìm tòi, suy nghĩ vận dụng những kinh nghiệm từ thực tiễn, những phương pháp những cách thức…làm thế nào để dạy học đạt kết quả cao nhất, gây hứng thú cho học sinh nhằm giúp các em khắc sâu kiến thức đã học đồng thời biết vận dụng những kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống. Xuất phát từ thực tiễn dạy học như vậy và từ chính kinh nghiệm giảng dạy của bản thân, tôi nhận thấy rằng với sự phát triển như vũ bão của khoa học công Hoàng Thị Minh Hoạt 6 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực nghệ hiện nay cần đào tạo con người một cách toàn diện. Muốn vậy, trước hết mỗi học sinh phải hứng thú say mê trong học tập, các em phải tự nhận thức được sự cần thiết của sự tích cực chủ động trong học tập. Để làm được điều đó, bản thân giáo viên phải kích thích năng lực tư duy sáng tạo của học sinh qua các bài học bằng các phương pháp mới. Hoàng Thị Minh Hoạt 7 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực III. NỘI DUNG : A. Phương pháp dạy học tích cực 1. Thế nào là tính tích cực học tập? Tính tích cực là một phẩm chất vốn có của con người, bởi vì để tồn tại và phát triển con người phải luôn chủ động, tích cực cải biến môi trường tự nhiên và xã hội. Vì vậy, hình thành và phát triển tính tích cực xã hội là một trong những nhiệm vụ chủ yếu của giáo dục. Tính tích cực học tập về thực chất là tính tích cực nhận thức, đặc trưng ở khát vọng hiểu biết, cố gắng trí lực và có nghị lực trong quá trình chiếm lĩnh tri thức. Tính tích cực nhận thức trong hoạt động học tập liên quan trước hết với động cơ học tập . Động cơ đúng tạo ra hứng thú. Hứng thú là tiền đề của tự giác. Hứng thú và tự giác là hai yếu tố tạo nên tính tích cực. Tính tích cực sản sinh nếp tư duy độc lập. Suy nghĩ độc lập là mầm mống của sáng tạo. Ngược lại, phong cách học tập tích cực, độc lập, sáng tạo sẽ phát triển tự giác, hứng thú, bồi dưỡng động cơ học tập. Tính tích cực học tập biểu hiện ở những dấu hiệu như: hăng hái trả lời những câu hỏi của giáo viên, bổ sung các câu trả lời của bạn, thích phát biểu ý kiến của mình trước những vấn đề nêu ra; hay nêu thắc mắc, đòi hỏi giải thích cặn kẽ những vấn đề chưa đủ rõ; chủ động vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để nhận thức vấn đề mới; tập trung chú ý vào vấn đề đang học; kiên trì hoàn thành các bài tập, không nản trước những tình huống khó khăn… Tính tích cực học tập thể hiện qua các cấp độ từ thấp đến cao như: Bắt chước, tìm tòi, sáng tạo. 2. Phương pháp dạy học tích cực Phương pháp dạy học tích cực là một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở nhiều nước để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Hoàng Thị Minh Hoạt 8 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực Phương pháp dạy học tích cực hướng tới việc hoạt động hoá, tích cực hoá hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy, tuy nhiên để dạy học theo phương pháp giáo dục tích cực thì giáo viên phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động. Muốn đổi mới cách học phải đổi mới cách dạy. cách dạy chỉ đạo cách học, nhưng ngược lại thói quen học tập của trò cũng ảnh hưởng tới cách dạy của thầy. Chẳng hạn, có trường hợp học sinh đòi hỏi cách dạy tích cực hoạt động nhưng giáo viên chưa đáp ứng được, hoặc có trường hợp giáo viên hăng hái áp dụng phương pháp dạy học tích cực nhưng không thành công vì học sinh chưa thích ứng, vẫn quen với lối học tập thụ động. Vì vậy, giáo viên phải kiên trì dùng cách dạy hoạt động để dần dần xây dựng cho học sinh phương pháp học tập chủ động một cách vừa sức, từ thấp lên cao. Trong đổi mới phương pháp dạy học phải có sự hợp tác của cả thầy và trò, sự phối hợp nhịp nhàng hoạt động dạy với hoạt động học thì moới thành công. Như vậy, việc dùng thuật ngữ “Dạy và học tích cực” để phân biệt với “Dạy và học thụ động”. 3. Đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực 3.1. Dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh Trong phương pháp dạy học tích cực, người học - đối tượng của hoạt động “dạy” đồng thời là chủ thể của hoạt động “học”- được cuốn hút vào các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám phá những điều mình chưa rõ chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức đã được giáo viên sắp đặt. Được đặt vào những tình huống của đời sống thực tế, người học trực tiếp quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải quyết vấn đề đặt ra theo cách suy nghĩ của mình, từ đó nắm được kiến thức, kĩ năng mới, vừa nắm được phương pháp “ làm ra” kiến thức, kĩ năng đó, không rập theo những khuôn mẫu sẵn có, được bộc lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo. Hoàng Thị Minh Hoạt 9 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực Dạy học theo cách này thì giáo viên không chỉ giản đơn truyền đạt tri thức mà còn hướng dẫn hành động. Chương trình dạy học phải giúp cho từng học sinh biết hành động và tích cực hành động của cộng đồng. 3.2. Dạy và học chú trọng phương pháp tự học Phương pháp tích cực xem việc rèn luyện phương pháp học tập cho học sinh không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là một mục tịêu dạy học. Trong xã hội hiện đại đang biến đổi nhanh - với sự bùng nổ thông tin, khoa học, kĩ thuật, công nghệ phát triển như vũ bão - thì không thể nhồi nhét vào đầu óc học sinh khối lượng kiến thức ngày càng nhiều. Phải quan tâm dạy cho học sinh phương pháp học ngay từ bậc tiểu học và càng lên bậc cao hơn càng phải được chú trọng. Trong các phương pháp học thì cốt lõi là phương pháp tự học. Nếu rèn luyện cho người học có được phương pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo cho họ lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi con người. Vì vậy, người ta nhấn mạnh mặt hoạt động học trong quá trình tự học, nỗ lực tạo ra sự chuyển biến từ học tập thụ động sang tự học chủ động, đặt vấn đề phát triển tự học ngay trong trường phổ thông, không chỉ tự học ở nhà mà tự học cả trong mỗi tiết học có sự hướng dẫn của giáo viên. 3.3. Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác Trong một lớp học mà trình độ kiến thức, tư duy của học sinh không thể đồng đều thì khi áp dụng phương pháp tích cực buộc phải chấp nhận sự phân hoá về cường độ, tiến độ hoàn thành nhiệm vụhọc tập, nhất là khi bài học được thiết kế thành một chuỗi công tác độc lập. Tuy nhiên, trong học tập, không phải mọi tri thức, kĩ năng, thái độ đều được hình thành bằng những hoạt động độc lập cá nhân. Lớp học là mội trường giao tiếp thầy – trò, trò – trò, tạo nên mối quan hệ hợp tác giữa các cá nhân trên con đường Hoàng Thị Minh Hoạt 10 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực chiếm lĩnh nội dung học tập. Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến mỗi cá nhân được bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ, qua đó người học nâng mình lên một trình độ mới. Bài học vận dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm sống của người thầy. 3.4. Kết hợp đánh giá của thầy với tự đáng giá của trò Trong dạy học, việc đánh giá học sinh không chỉ nhằm mục đích nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều kiện nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy. Trước đây giáo viên giữ độc quyền đánh giá học sinh. Trong phương pháp tích cực giáo viên phải hướng dẫn học sinh phát triển kĩ năng tự đánh giá để điều chỉnh cách học. Liên quan với điều này, giáo viên cần tạo điều kiện thuận lợi để học sinh được tham gia lẫn nhau. Tự đánh giá đúng và điều chỉnh hoạt động kịp thời là năng lực rất cần cho sự thành đạt trong cuộc sống mà nhà trường phải tranh bị cho học sinh. Theo hướng phát triển các phương pháp tích cực để đào tạo những con người năng động, sớm thích nghi với đời sống xã hội, thì việc kiểm tra đáng giá không thể dừng lại ở yêu cầu tái hiện các kiến thức, lặp lại các kĩ năng đã học mà phải khuyến khích trí thông minh, óc sáng tạo trong việc giải quyết những tình huống thực tế. 4. Sự khác biệt giữa phương pháp dạy học cổ truyền và phương pháp dạy học tích cực Từ dạy và học thụ động sang dạy và học tích cực, giáo viên không còn đóng vai trò đơn thuần là người truyền đạt kiến thức, giáo viên trở thành người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động độc lập hoặc theo nhóm nhỏ để học sinh tự lực chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động đạt các mục tiêu kiến thức, kĩ năng, thái độ theo yêu cầu của trương trình. Trên lớp học sinh hoạt động là chính, giáo viên có vẻ nhàn nhã hơn nhưng trước đó, khi soạn giáo án, giáo viên đã phải đầu tư công sức, thời gian rất nhiều so với kiểu dạy và học thụ động mới có thể thực hiện bài lên lớp Hoàng Thị Minh Hoạt 11 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực với vai trò là người gợi mở, xúc tác, động viên, cố vấn, trọng tài trong các hoạt động tìm tòi hào hứng, tranh luận sôi nổi của học sinh. Giáo viên phải có trình độ chuyên môn sâu rộng, có trình độ sư phạm lành nghề mới có thể tổ chức, hướng dẫn các hoạt động của học sinh mà nhiều khi diễn biến ngoài tầm dự kiến của giáo viên. Có thể so sánh đặc trưng của phương pháp dạy học cổ truyền và phương pháp dạy học tích cực như sau: 5. Một số phương pháp dạy học tích cực - Phương pháp vấn đáp - Phương pháp đặt và giải quyết vấn đề - Phương pháp hoạt động nhóm - Phương pháp đóng vai - Phương pháp động não - Phương pháp dự án B. Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực Giáo dục công dân là môn học gắn bó chặt chẽ với đời sống xã hội của con người. Nó là môn học phản ánh những gì xảy ra xung quanh chúng ta, bao gồm triết học, kinh tế chính trị, đạo đức, pháp luật Việt Nam… Trong thực tế việc chỉ đạo và bồi dưỡng giáo viên giảng dạy môn Giáo dục công dân cũng như kinh nghiệm của từng giáo viên đã chỉ ra một chân lý, không có sự cào bằng hay đồng nhất nội dung cũng như phương pháp giảng dạy cho mỗi bài học giáo dục công dân. Không cần giáo viên phải giảng giải cặn kẽ, từng câu, từng chữ từng vấn đề trong sách giáo khoa. Vấn đề cần quan tâm ở đây là đòi hỏi giáo viên phải là người hướng dẫn, người tổ chức cho học sinh tìm hiểu, trao đổi, giải quyết vấn đề một cách tự nhiên, bình đẳng, làm sao để lôi cuốn từng đối tượng học sinh trong lớp Hoàng Thị Minh Hoạt 12 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực học. Đó chính là việc tích cực hóa hoạt động của học sinh trong học tập bộ môn giáo dục công dân. Mọi việc xây dựng bài học giáo dục công dân phải đáp ứng được mục đích tối cao của hoạt động học tập môn Giáo dục công dân ở học sinh trong mỗi giờ học. Chính vì vậy phải xây dựng bài học Giáo dục công dân làm sao để đảm bảo được tính khách quan của nội dung kiến thức, tính quy luật của quá trình cảm nhận và chiếm lĩnh nội dung kiến thức bộ môn Giáo dục công dân của học sinh. 1. Công tác chuẩn bị trước khi xây dựng bài học giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực Bất cứ môn học nào cũng vậy, khi lên lớp giáo viên phải có giáo án. Để biên soạn được một giáo án nói chung, giáo án theo phương thức giảng dạy tích cực nói riêng đòi hỏi giáo viên phải có sự chuẩn bị công phu và nghiêm túc. Đối với môn giáo dục công dân, để có được bài soạn theo phương pháp giáo dục tích cực, theo tôi giáo viên cần thưc hiện một số công việc chuẩn bị cơ bản như sau : 1.1. Tham khảo sách giáo khoa và tài liệu có liên quan Để xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp cổ truyền hay phương pháp giáo dục tích cực vấn đề chuẩn bị tài liệu cho bài giảng là khâu quan trọng nhất. Trước hết giáo viên phải tham khảo những tài liệu có liên quan đến nội dung bài học như: Sách giáo khoa, sách giáo viên, chuẩn kiến thức kỹ năng, thiết kế bài giảng, báo chí, ca dao-tục ngữ, tranh ảnh, băng đĩa, bài tập tình huống, bài tập trắc nghiệm… Việc làm này tuy đơn giản, thường xuyên, đôi lúc là phút giải lao thư giãn hàng ngày nhưng đối với bộ môn Giáo dục công dân là cả một vấn đề quan trọng. Vì vậy người giáo viên phải luôn luôn tiếp cận với những vấn đề nhạy bén mang tính thời sự để vận dụng vào bài giảng của mình, nhằm nâng cao năng lực nhận thức của học sinh đối với thực tiễn xã hội. Hoàng Thị Minh Hoạt 13 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực Chẳng hạn như: Vấn đề sử dụng chất cấm trong chăn nuôi đã và đang được người tiêu dùng cả nước quan tâm, đặc biệt là địa phương là nơi có ngành chăn nuôi gia súc, gia cầm lớn nhất cả nước giáo viên có thể đưa vấn đề này vào các bài: “Một số phạm trù cơ bản của đạo đức học”, “Công dân với một số vấn đề cấp thiết của nhân loại” (lớp 10), bài “Cạnh tranh trong sản xuất và lưu thông hàng hoá” (lớp 11) hay bài “ Quyền bình đẳng của công dân trong một số lĩnh vực của đời sống xã hối”, “ Pháp luật với sự phát triển bền vững của đất nước” (lớp 12); “Nhật ký Đặng Thùy Trâm” vào giảng dạy bài “Công dân với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” hoặc các loại báo, tạp chí như: Báo Tuổi trẻ, Thanh niên, Phụ nữ, hạnh phúc gia đình, tài hoa trẻ, hoa học trò…có nhiều nội dung nói về các vấn đề nóng bỏng của xã hội, tình yêu lứa đôi hay những vấn đề thầm kín của tuổi mới lớn hay sụ bất bình đẳng trong quan hệ vợ chồng…những bài báo này vừa là công cụ giải trí của giáo viên vừa góp phần quan trọng vào giảng dạy các bài học. Không những thế tri thức khoa học nói chung và tri thức của từng bộ môn cụ thể trong đó có môn Giáo dục công dân nói riêng, suy cho cùng đều xuất phát từ nhu cầu thực tiễn, là sự tổng kết khái quát từ lao động hàng ngày của con người. Cho nên mọi sự kiện tưởng chừng như đơn giản xảy ra hàng ngày, hàng giờ cũng là minh chứng, ví dụ minh họa cho bài học Giáo dục công dân ở trường phổ thông. Do vậy trong cuộc sống hằng ngày người giáo viên dạy giáo dục công dân phải luôn tiếp cận, cập nhật với những vấn đề ấy để thấy rằng sự việc xảy ra là đúng hay sai. Từ đó làm tư liệu cho bài giảng của mình. Giáo viên không chỉ tiếp thu những gì xảy ra xung quanh để coi đó là nguồn tư liệu chủ yếu cho quá trình dạy học của mình mà đòi hỏi phải tham khảo những tư liệu khác phục vụ cho dạy học. Những tư liệu liên quan đến nội dung, chương trình bộ môn Giáo dục công dân có rất nhiều. Vì bản thân tri thức của môn học này là sự tổng hợp của nhiều tri thức khác nhau. Giáo viên phải nắm vững những vấn đề có liên quan ấy để làm sáng tỏ hơn cho bài học. Hoàng Thị Minh Hoạt 14 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực Chẳng hạn như chương trình giáo dục công dân lớp 10 thì nội dung tri thức chủ yếu gồm 2 phần: Triết học Mác- Lênin và đạo đức học do vậy giáo viên phải có tài liệu liên quan đến nội dung từng phần, từng bài cụ thể. Về sách giáo khoa, đây là nguồn tư liệu chủ yếu chứa đựng cả nội dung bài học. Bất cứ môn học nào cũng vậy, giáo viên phải dựa vào sách giáo khoa mà tìm ra những kiến thức cần thiết để từ đó bổ sung thêm kiến thức nhằm xây dựng bài giảng của mình thêm sinh động hơn. Hơn nữa nội dung tri thức của bộ môn Giáo dục công dân là một chuỗi kiến thức có lôgic với nhau, nội dung bài học đi từ đơn giản đến phức tạp, bài học này là tiền đề cho bài học sau, nội dung này là cơ sở của các nội dung sau. Chính vì vậy nên trước khi soạn bài, giáo viên phải đọc và tham khảo trước những gì có liên quan đến nội dung bài trong sách giáo khoa. Từ đó giáo viên xây dựng cho mình một giáo án đầy đủ cả tri thức cũ và mới. 1.2 Chọn những tình huống có vấn đề, nêu câu hỏi và cách giải quyết. Sau khi thu thập những tài liệu chuẩn bị cho việc xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực , vấn đề quan trọng tiếp theo là giáo viên chọn những tình huống có vấn đề. Bỡi lẽ, nội dung kiến thức của một bài học thì nhiều, mỗi bài có nhiều nội dung khác nhau, có những phần không vận dụng được phương pháp giáo dục tích cực được. Đồng thời cũng có những phần không cần thiết phải vận dụng phương pháp giáo dục tích cực mà dành cho học sinh tự nghiên cứu và xem sách giáo khoa… Việc chọn những tình huống có vấn đề không chỉ dừng lại ở kiến thức có trong sách giáo khoa mà giáo viên phải lựa chọn những tình huống nào cho phù hợp với khả năng tự phát huy tính tích cực của học sinh. Điều quan trọng ở đây là giáo viên phải biết cách sắp xếp các tình huống đó như thế nào để khi bắt gặp tình huống, qua quá trình nghiên cứu, học tập, trao đổi học sinh có thể nắm được tri thức bài học một cách dễ dàng. Hoàng Thị Minh Hoạt 15 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực Thông thường có những tình huống giáo viên đưa ra, nhưng do sự suy nghĩ, hiểu biết của học sinh có thể đi chệch hướng với yêu cầu của giáo viên về nội dung kiến thức mà mình đã sắp xếp. Cho nên việc lựa chọn và sắp xếp tình huống là rất quan trọng trong việc xây dựng một bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực. Vì vậy, giáo viên phải lựa chọn tình huống như thế nào vừa phù hợp với nội dung kiến thức cần truyền đạt cho học sinh, vừa phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh. Mặc dù câu hỏi và cách giải quyết vấn đề đã được giáo viên chuẩn bị trước nhưng tùy theo tình hình học tập của học sinh mỗi lớp và trong mỗi tiết học mà giáo viên có thể thay đổi câu hỏi và cách giải quyết vấn đề cho phù hợp. Nói tóm lại, muốn xây dựng một bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực, giáo viên phải tiến hành lần lượt các bước tham khảo tài liệu, sách giáo khoa đến việc lựa chọn tình huống có vấn đề. Có như vậy bài soạn của giáo viên mới chặt chẽ hơn, đảm bảo cho học sinh tiếp thu tri thức chính xác, khoa học hơn. Cuối cùng là vận dụng các phương pháp giáo dục tích cực. 1.3. Một số yêu cầu cần thiết khi xây dựng bài học giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực Sau khi thu thập tài liệu, nắm chắc nội dung các bài học hay nói đúng hơn là sau khi tìm được giải pháp cho việc xây dựng một bài học giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực, giáo viên tiến hành soạn giáo án. Giáo án của bài học theo phương pháp giáo dục tích cực chính là việc sắp đặt các tình huống có vấn đề và lập câu hỏi cho bài học theo đúng nội dung. Khi tiến hành xây dựng bài, giáo viên cần chú ý những điểm sau đây: - Giáo viên cần phải đọc kỹ những nội dung nhỏ trong bài học để chọn ra những phần nào có thể sử dụng phương pháp giáo dục tích cực, phần nào cần giải thích cho học sinh hiểu và phần nào học sinh phải tự tham khảo lấy. Bởi vì, trong Hoàng Thị Minh Hoạt 16 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực một bài học có nhiều nội dung, nhiều phần, trong khi đó thời gian lên lớp có hạn, sử dụng phương pháp giáo dục tích cực lại tốn nhiều thời gian để học sinh suy nghĩ và trao đổi để rút ra kết luận. - Trong trường hợp sử dụng truyện kể để xây dựng tình huống có vấn đề, giáo viên nên chọn những câu chuyện ngắn gọn để khỏi ảnh hưởng đến thời gian của tiết học. Câu chuyện phải thực tế sinh động, phải mang tính chất sâu sắc, không sử dụng những câu chuyện lôi cuốn học sinh theo chiều hướng khác, không còn là tiết học Giáo dục công dân nữa. - Về câu hỏi, đây là nội dung quan trọng của một bài học giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực, giáo viên chỉ trình bày một số câu hỏi quan trọng nhất của bài học và sắp xếp chúng theo trình tự để sao cho mỗi câu hỏi sau xuất phát từ câu trả lời của câu hỏi trước. Việc sắp xếp, trình bày các câu hỏi phải được suy nghĩ cẩn thận, câu hỏi phải có sự chuẩn bị trước của giáo viên trong giáo án, không nên để đến lớp mới đặt câu hỏi một cách tùy tiện ngẫu nhiên. - Trong giáo án bài giảng phải ghi đầy đủ những tài liệu hướng dẫn, chứng cứ, những sách mà giáo viên sử dụng, ghi những dấu hiệu dễ nhớ. Giáo viên không nên soạn giáo án quá cụ thể, giáo án đó sẽ làm cho giáo viên gặp khó khăn và mất tự do hơn. - Trong giờ học, các câu trả lời của học sinh có thể không trả lời được nội dung tri thức mà bài học đòi hỏi. Do vậy giáo viên phải chuẩn bị câu hỏi phụ hoặc chủ động giảng giải cho học sinh hiểu được vấn đề. 2. Một số minh hoạ cụ thể trong việc xây dựng bài học giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực 2.1. Bài 12: Công dân với tình yêu, hôn nhân và gia đình - Tiết 1(lớp 10) Đây là bài học rất gần gũi và dễ gây được sự hứng thú học tập của học sinh. Nội dung bài học gắn liền với đời sống thực tiễn và chứa đựng nhiều vấn đề mà học Hoàng Thị Minh Hoạt 17 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực sinh rất quan tâm. Chính vì vậy mà việc áp dụng phương pháp học tập tích cực để xây dựng nội dung bài học là một việc khá dễ dàng đối với giáo viên. Vấn đề là ở chỗ người giáo viên phải lựa chọn thật kỹ những tình huống hay những vấn đề để đưa vào bài nhằm chuyển tải nội dung bài học. a. Mục tiêu bài học - Về kiến thức: Học sinh hiểu được thế nào là tình yêu và tình yêu chân chính. - Về kĩ năng: Học sinh biết nhận xét, đánh giá một số quan niệm sai lầm về tình. Yêu - Về thái độ: Đồng tình, ủng hộ các quan niệm đúng đắn về tình yêu. b. Nội dung bài học Mục 1: Tình yêu Phần a: Tình yêu là gì? Giáo viên sử dụng phương pháp đặt và giải quyết vấn đề để tìm hiểu nội dung tình yêu là gì. Giáo viên sử dụng bài thơ trong sách giáo khoa hay các bài thơ, ca dao, tục ngữ khác trong kho tàng thơ ca Việt Nam nói về tình yêu nam nữ để đặt vấn đề. NHỚ Ngôi sao nhớ ai mà sao lấp lánh Soi sáng đường chiến sĩ giữ đèo mây Ngọn lửa nhớ ai mà hồng đêm lạnh Sưởi ấm lòng chiến sĩ giữa ngàn cây. Hoàng Thị Minh Hoạt 18 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực Anh yêu em như anh yêu đất nước Vất vả đau thương tươi thắm vô ngần Anh nhớ em mỗi bước đường anh bước Mỗi tối anh nằm, mỗi miếng anh ăn. Ngôi sao trong đêm không bao giờ tắt Chúng ta yêu nhau chiến đấu suốt đời Ngọn lửa trong đêm bập bùng đỏ rực Chúng ta yêu nhau kiêu hãnh làm người. Nguyễn Đình Thi Em hiểu thế nào là tình yêu qua bài thơ? Học sinh trả lời theo ý kiến cá nhân. Cả lớp cùng trao đổi, bàn bạc. Giáo viên nhận xét và đưa ra kết luận về tình yêu. Giáo viên có thể nhấn mạnh lại khái niệm tình yêu bằng cách yêu cầu học sinh lấy ví dụ minh hoạ về tình yêu trong kho tàng thơ ca Việt Nam. Phần b: Thế nào là một tình yêu chân chính Giáo viên sử dụng phương pháp vấn đáp để giúp học sinh tìm hiểu thế nào là một tình yêu chân chính và những biểu hiện của nó. Giáo viên nêu câu hỏi; 1. Theo em thế nào là một tình yêu “đẹp”? 2. Tình yêu “đẹp” có những biểu hiện gì? Hoàng Thị Minh Hoạt 19 Xây dựng bài học Giáo dục công dân theo phương pháp giáo dục tích cực Học sinh trả lời theo ý kiến cá nhân Học sinh cả lớp nhận xét Giáo viên nhận xét và đưa ra kết luận: - Tình yêu chân chính - Biểu hiện của tình yêu chân chính Phần c: Một số điều cần tránh trong tình yêu của nam nữ thanh niên Giáo viên sử dụng phương pháp thảo luận nhóm giúp học sinh tìm hiểu một số điều cần tránh trong tình yêu của nam nữ thanh niên. Câu hỏi thảo luận nhóm Nhóm 1: Theo em học sinh trung học phổ thông có nên yêu hay không? Vì sao? Nhóm 2: Em có suy nghĩ như thế nào về tình trạng một người yêu một lúc nhiều người? Nhóm 3: Việc một số nam nữ thanh niên “sống thử” trước hôn nhân như hiện nay có những tác hại gì? Học sinh trao đổi, thảo luận nhóm và báo cáo kết quả thảo luận. Các nhóm còn lại nhận xét, bổ sung. Giáo viên nhận xét và kết luận về những điều cần tránh trong tình yêu của nam nữ thanh niên. 2.2. Bài 4: Cạnh tranh trong sản xuất và lưu thông hàng hoá (lớp 11) Với nội dung bài học liên quan nhiều đến kiến thức kinh tế thường là khô khan, khó gây được sự hứng thú của học sinh. Nhưng vấn đề cạnh tranh không chỉ diễn ra trong lĩnh vực kinh tế mà nó còn diễn ra trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, hơn nữa địa phương nơi mà các em học sinh trong trường tôi sinh sống lại là vùng phát triển rất mạnh mẽ ngành chăn nuôi gia súc, gia cầm. Vì vậy trong nội dung bài Hoàng Thị Minh Hoạt 20