Tài liệu Skkn sử dụng thiết bị dạy học môn vật lý lớp trong các giờ lên lớp

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Sö dông thiÕt bÞ d¹y häc m«n vËt lý trong c¸c giê lªn líp I. PHẦN MỞ ĐẦU VËt lý lµ bé m«n khoa häc thùc nghiÖm víi ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®i tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t duy trõu tîng. Mäi kÕt luËn cña nã ®Òu rót ra ®îc nhê thùc tiÔn vµ kiÓm chøng b»ng quan s¸t vµ thÝ nghiÖm. ChÝnh v× vËy trong c¸c giê d¹y vËt lý cÇn ph¶i cã thiÕt bÞ d¹y häc ®Ó kh¬i dậy vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc t duy kh¶ n¨ng tù häc, h×nh thµnh cho c¸c em biÕt râ ph¬ng ph¸p häc vµ nghiªn cøu bé m«n. §èi víi t×nh h×nh thùc tÕ cña viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc vµ thay s¸ch gi¸o khoa cho c¸c líp 6,7,8,9 víi bé m«n vËt lý: ThiÕt bÞ d¹y häc cã kh¸ ®ñ cho gi¸o viªn vµ häc sinh lµm viÖc, nhng vÊn ®Ò ®Æt ra lµ sö dông c¸c thiÕt bÞ ®ã nh thÕ nµo cho hiÖu qu¶ vµ lµm thÕ nµo ®Ó c¸c em cã thÓ tù tay thùc hµnh thµnh c«ng c¸c thÝ nghiÖm, tõ ®ã c¸c em tù t×m ra kiÕn thøc cña bµi häc vµ ¸p dông kiÕn thøc ®ã vµo cuéc sèng, ®ã chÝnh lµ vÊn ®Ò mµ mỗi gi¸o viªn d¹y vËt lý ®Òu ph¶i quan t©m. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trªn, trong gi¶ng d¹y ®ßi hái ë gi¸o viªn ph¶i cã kh¶ n¨ng sö dông tèt c¸c thiÕt bÞ d¹y häc ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh tiÕp thu kiÕn thøc cña bµi häc mét c¸ch tèt nhÊt. Cã rÊt nhiÒu yÕu tè ®Ó t¹o ra mét giê d¹y häc thùc nghiÖm hiÖu qu¶ nh: ChÊt lîng ®å dïng thiÕt bÞ d¹y häc, c¸c ph¬ng tiÖn hç trî (M¸y chiÕu dïng cho c¸c giê d¹y b»ng gi¸o ¸n ®iÖn tö), thËm chÝ c¶ gi¸o viªn trî gi¶ng,…Nhng trong ph¹m vi bµi viÕt nµy t«i chØ muèn ®Ò cËp ®Õn c©c vÊn ®Ò nh ®· nªu ë trªn ®ã chÝnh lµ sö dông c¸c thiÕt bÞ d¹y häc hiÖn t¹i sao cho hiÖu qu¶, phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ tr×nh ®é häc sinh ®¹i trµ hiÖn nay, ®Æc biÖt lµ häc sinh miÒn nói. II. NỘI DUNG. §Ó sö dông thiÕt bÞ d¹y häc hiÖu qu¶, trong gi¶ng d¹y chóng t«i ®· ®óc rót ®îc mét sè kinh nghiÖm nh sau: 1. Gi¸o viªn cÇn n¾m ®îc môc ®Ých viÖc sö dông thiÕt bÞ d¹y häc lµ g×? Sö dông thiÕt bÞ d¹y häc cho thÝ nghiÖm vËt lý cã hiÖu qu¶ chÝnh lµ viÖc lµm sèng l¹i tríc m¾t häc sinh c¸c hiÖn tîng vËt lý cÇn nghiªn cøu mét c¸ch sinh ®éng. Tõ ®ã häc sinh cã høng thó say mª nghiªn cøu khoa häc, thÝch kh¸m ph¸ t×m tßi ®Ó dÉn ®Õn h×nh thµnh kh¸i niÖm vµ gióp häc sinh lÜnh héi kiÕn thøc míi 1 s©u s¾c h¬n, bÒn v÷ng h¬n. 2. Yªu cÇu vÒ sù chuÈn bÞ cña gi¸o viªn. - X¸c ®Þnh chuÈn kiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é cÇn ®¹t trong bµi, tõ ®ã gi¸o viªn x©y dùng môc tiªu cô thÓ cÇn ®¹t trong tiÕt d¹y lµ g×?. - §äc néi dung bµi d¹y trong ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa, x¸c ®Þnh kiến thức, kĩ năng cÇn ®¹t của từng phÇn ®Ó n¾m ®îc môc tiªu cña thÝ nghiÖm phÇn ®ã lµ g×, gi¸o viªn biÓu diÔn thÝ nghiÖm hay häc sinh tù tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, tõ ®ã kÕt hîp víi ®ång chÝ phô tr¸ch thiÕt bÞ chuÈn bÞ ®Çy ®ñ thiÕt bÞ phï hîp cho tiÕt häc. - Gi¸o viªn ph¶i lµm tríc c¸c thÝ nghiÖm ®ã (®©y lµ bíc b¾t buéc) ®Ó xem møc ®é thµnh c«ng cña tõng thÝ nghiÖm tõ ®ã ®iÒu chØnh kÞp thêi (nÕu cÇn) ®¶m b¶o thÝ nghiÖm ph¶i ch¾c ch¾n thµnh c«ng, cã nh vËy míi ®em l¹i cho häc sinh niÒm tin vµo khoa häc. 3. Gi¸o viªn cÇn n¾m thiÕt bÞ d¹y häc VËt lý THCS chñ yÕu dïng cho hai lo¹i bµi ®ã lµ: ThiÕt bÞ dïng cho bµi d¹y c¸c thÝ nghiÖm biÓu diÔn cña gi¸o viªn vµ thÝ nghiÖm thùc hµnh cña häc sinh hoÆc c¶ hai. a) §èi víi thÝ nghiÖm biÓu diÔn: Tríc hÕt gi¸o viªn ph¶i n¾m b¾t ®îc cÊu tróc cña thÝ nghiÖm biÓu diÔn gåm: - TN ®Æt vÊn ®Ò - TN chøng minh - TN kiÓm chøng (cñng cè) Nên trước khi vµo bµi d¹y: Gi¸o viªn cÇn dïng c¸c thiÕt bÞ thÝ nghiÖm ®· chuÈn bÞ vµ dùa vµo môc tiªu cña bµi d¹y mµ ®a ra thÝ nghiÖm ®Æt vÊn ®Ò ®Ó g©y høng thó häc tËp cho häc sinh c¶ líp. Sau ®©y lµ mét vÝ dô: Với bµi "Sù khóc x¹ ¸nh s¸ng" ë líp 9 gi¸o viªn cã thÓ lµm thÝ nghiÖm ®Æt vÊn ®Ò nh sau: Một chiếc đũa ®Æt trong bình kh«ng có nước: - Đặt mắt nh×n däc theo chiÕc ®òa tõ ®Çu trªn xem cã nhìn thấy đầu dưới của đũa không ? (Häc sinh: Ph¸t hiÖn ®îc, ta kh«ng nh×n thÊy ®Çu díi cña chiÕc ®òa). - Gi÷ nguyªn vÞ trÝ ®Æt m¾t, ®æ níc vµo b×nh, liệu cã nh×n thÊy ®Çu díi cña ®òa hay kh«ng? (Häc sinh: Ph¸t hiÖn ®îc, b©y giê ta nh×n thÊy ®Çu díi cña chiÕc ®òa). Gi¸o viªn: VËy ®Ó gi¶i thÝch ®îc hiÖn tîng trªn ta cïng nghiªn cøu bµi häc h«m nay... Nh×n chung víi tÊt c¶ c¸c thÝ nghiÖm: §Æt vÊn ®Ò, thÝ nghiÖm kiÓm chøng, thÝ nghiÖm chøng minh. ĐÓ tiến hành thí nghiệm ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao gi¸o viªn ph¶i tiÕn hµnh theo nh÷ng bíc sau. Bíc 1: Gi¸o viªn chia nhãm, giao nhiÖm vô cho c¸c thµnh viªn trong nhãm. Chó ý: Mçi nhãm nªn cã ®ñ c¶ ba ®èi tîng häc sinh vµ sè thµnh viªn trong c¸c 1 nhãm kh«ng ®îc qu¸ nhiÒu nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c em cã thêi gian tranh luËn víi nhau vÒ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm. Bíc 2: X¸c ®Þnh môc tiªu cña thÝ nghiÖm - Víi c¸c thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n gi¸o viªn cã thÓ cho häc sinh ®äc s¸ch gi¸o khoa sau ®ã c¸c em th¶o luËn vµ nªu ra môc tiªu cña thÝ nghiÖm ®ã song gi¸o viªn nhÊn m¹nh l¹i. - NÕu c¸c thÝ nghiÖm khã vµ phøc t¹p th× gi¸o viªn nªn chia thµnh nhiÒu bíc nhá vµ nªu môc tiªu cña tõng bíc trong thÝ nghiÖm. Lu ý: Gi¸o viªn cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®óng vµ ®ñ môc tiªu cña thÝ nghiÖm v× nã cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn néi dung cña bµi häc. Bíc 3: Giíi thiÖu dông cô vµ c¸ch tiÕn hµnh thÝ nghiÖm: + PhÇn giíi thiÖu dông cô thÝ nghiÖm: Yªu cÇu gi¸o viªn cÇn giíi thiÖu ®Çy ®ñ th«ng tin vÒ c¸c dông cô cã trong thÝ nghiÖm. Cô thÓ lµ: Tªn gäi, ®Æc ®iÓm mÒm, dÎo, ®µn håi, chÞu nhiÖt, chÞu lùc... nh»m gióp c¸c em hiÓu ®îc t¸c dông cña mçi ®å dïng vµ sö dông c¸c thiÕt bÞ trªn ®îc hiÖu qu¶ vµ an toµn. VÝ dô nh: Víi c¸c cèc ®èt th× tríc hÕt ph¶i híng dÉn c¸c em lµ trước khi ®èt cÇn ph¶i h¬ löa xung quanh ®Ó tr¸nh vì, hoÆc nhÑ tay víi c¸c ®å dïng b»ng sø, thñy tinh hoÆc cÇn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p an toµn khi häc phÇn ®iÖn häc vµ ®iÖn tõ häc ë líp 9. + §èi víi phÇn c¸ch tiÕn hµnh thÝ nghiÖm: Gi¸o viªn ph¶i nªu râ tõng bíc cña thÝ nghiÖm ®Ó häc sinh tiÖn quan s¸t vµ thùc hµnh, nhng ®«i khi víi mét sè thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n th× cã thÓ cho häc sinh ®äc c¸ch tiÕn hµnh thÝ nghiÖm trong s¸ch gi¸o khoa sau ®ã th¶o luËn nªu lªn c¸ch tiÕn hµnh thÝ nghiÖm. Cuèi cïng gi¸o viªn nhÊn m¹nh c¸ch tiÕn hµnh thÝ nghiÖm tríc khi cho häc sinh thùc hµnh. Bíc 4: C¸ch bè trÝ thÝ nghiÖm: - NÕu c¸c thiÕt bÞ của phòng thí nghiệm cña trêng mµ phï hîp víi thiÕt bÞ nªu ra trong s¸ch gi¸o khoa th× gi¸o viªn cã thÓ tiÕn hµnh theo ph¬ng ¸n cña s¸ch gi¸o khoa. - NÕu c¸c thiÕt bÞ trong phßng thÝ nghiÖm kh«ng cã hoÆc cßn thiÕu so víi c¸c ®å dïng bè trÝ ë s¸ch gi¸o khoa th× gi¸o viªn t×m c¸ch thay thÕ c¸c ®å dïng kh¸c nh chóng ta cã thÓ lîi dông c¸c thiÕt bÞ cña m«n c«ng nghÖ (ë phÇn ®iÖn) ®Ó phôc vô m«n VËt lý. VÝ dô: M¸y biÕn thÕ xoay chiÒu, c¸c lo¹i bãng ®Ìn...cã nh thÕ míi thùc hiÖn tèt môc tiªu bµi häc. Bíc 5: TiÕn hµnh thÝ nghiÖm. - Tríc khi b¾t tay vµo lµm thÝ nghiÖm gi¸o viªn ph¸t cho c¸c nhãm phiÕu häc tËp ®Ó c¸c em ghi l¹i c¸c hiÖn tîng, sè liÖu, kÕt qu¶ mµ c¸c em quan s¸t ®îc qua thÝ nghiÖm ®ã nh»m gióp cho qu¸ tr×nh th¶o luËn nhãm vµ tõ ®ã xö lí kÕt qu¶ thÝ 1 nghiÖm ®îc tèt h¬n. - Gi¸o viªn thao t¸c khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm ph¶i thËt râ rµng, kh«ng lóng tóng ®Ó hoc sinh tiÖn theo dâi. - §Ó ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao, trong khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm gi¸o viªn cã thÓ ®Æt c¸c c©u hái kh¾c s©u vÒ c¸c t×nh huèng trong thÝ nghiÖm nh»m t¹o cho häc sinh nh÷ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò ®Ó c¸c em cïng suy nghÜ th¸o gì tõ ®ã c¸c em hiÓu s©u h¬n vÒ thÝ nghiÖm ®ang lµm. VÝ dô: ë bµi "TÝnh chÊt ¶nh t¹o bëi g¬ng ph¼ng" ở lớp 7 gi¸o viªn sau khi lµm xong thÝ nghiÖm th× cã thÓ ®Æt c©u hái nh sau: T¹i sao ph¶i chän hai qu¶ pin hoÆc hai viªn phÊn gièng nhau? LiÖu cã thÓ chän hai viªn phÊn hoÆc hai qu¶ pin kh¸c nhau ®îc kh«ng? - Tïy theo tõng bµi mµ gi¸o viªn cã thÓ nªu thªm thÝ nghiÖm thay thÕ hoÆc cho häc sinh tù nghÜ ra thÝ nghiÖm thay thÕ kh¸c ®Ó cho bµi häc phong phó ®a d¹ng nh»m ph¸t triÓn ®îc vèn hiÓu biÕt cña häc sinh. Nhng c¸c thÝ nghiÖm thay thÕ ®ã ®ßi hái ph¶i ®¶m b¶o ®óng vµ chÝnh x¸c môc tiªu cña thÝ nghiÖm. Ví dụ: víi bµi "Sù khóc x¹ ¸nh s¸ng" ë líp 9. Cã thÓ lµm thÝ nghiÖm dïng tia s¸ng chiÕu tõ níc sang kh«ng khÝ ®Ó thay thÕ cho thÝ nghiÖm c¾m c¸c ®inh ghim ë s¸ch gi¸o khoa....Cµng t¹o ra ®îc nhiÒu c¸c thÝ nghiÖm thay thÕ tèt th× cµng lµm cho giê häc s«i ®éng vµ ph¸t triÓn ®îc ãc tëng tîng vµ t duy cho häc sinh. - Víi c¸c thÝ nghiÖm thay thÕ gi¸o viªn cã thÓ hái häc sinh t¹i sao thÝ nghiÖm nµy cã thÓ thay thÕ ®îc? Nh»m kh¾c s©u h¬n cho c¸c em vÒ tÝnh chÆt chÏ, ®óng ®¾n cña thÝ nghiÖm thay thÕ ®ã. - NÕu cÇn th× trªn c¸c dông cô ph¶i cã c¸c vËt chØ thÞ ®Ó lµm næi bËt lªn c¸c bé phËn ®Æc biÖt cÇn quan s¸t hoÆc dïng c¸c vËt, chÊt kh¸c hç trî cho vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu. VÝ dô: Ở thÝ nghiÖm quan s¸t c¸c tia s¸ng truyÒn qua thÊu kÝnh héi tô vµ thÊu kÝnh ph©n kì ®Ó quan s¸t râ h¬n c¸c tia s¸ng th× gi¸o viªn cã thÓ cho thªm Ýt khãi h¬ng vµo sÏ cã kÕt qu¶ tèt h¬n... + ChØ bµy ra tríc m¾t häc sinh nh÷ng dông cô cÇn thiÕt ®Ó minh häa hoÆc lµm thÝ nghiÖm, kh«ng ®îc bµy la liÖt tríc m¾t häc sinh nh÷ng dông cô ®· dïng xong hoÆc cha dïng tíi nh»m tr¸nh trêng hîp häc sinh kh«ng tËp chung vµo thÝ nghiÖm cña gi¸o viªn. + C¸c thiÕt bÞ dïng ®Ó tiÕn hµnh trong bµi yªu cÇu cÇn ph¶i ®îc kiÓm tra vµ lµm tríc ®Ó ®¶m b¶o giê thùc hµnh thµnh c«ng vµ g©y ®îc niÒm tin vµo khoa häc ë häc sinh. + Khi c¸c thÝ nghiÖm x¶y ra nhanh gi¸o viªn cÇn lÆp l¹i thÝ nghiÖm ®Ó häc 1 sinh cã thÓ theo dâi ®îc. VÝ dô nh: ThÝ nghiÖm phÇn nhiÖt häc ë líp 6 víi bµi sù në v× nhiÖt cña chÊt láng hoÆc chÊt khÝ gi¸o viªn cÇn ®æ níc nãng kho¶ng 50oc vµ ®æ tõ tõ th× häc sinh cã thÓ quan s¸t tèt hiÖn tîng në v× nhiÖt cña chÊt láng...cã nh vËy míi t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh quan s¸t tèt hiÖn tîng cÇn nghiªn cøu nh»m gióp c¸c em rót ra c¸c nhËn xÐt vµ kÕt luËn ®óng. Bíc 6: Xö lí c¸c hiÖn tîng vµ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm. Sau khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm xong gi¸o viªn treo b¶ng phô ®Ó cho c¸c nhãm lÇn lît b¸o c¸o hiÖn tîng hoÆc kÕt qu¶ thÝ nghiÖm mµ häc sinh thu thËp ®îc qua thÝ nghiÖm cña gi¸o viªn. Sau ®ã dùa vµo b¶ng kÕt qu¶ cña gi¸o viªn, gi¸o viªn híng dÉn häc sinh ph©n tÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm vµ rót ra kÕt luËn. Chó ý: Trong phÇn nµy nÕu kÕt qu¶ thÝ nghiÖm cã sù sai sè nhá th× gi¸o viªn ph¶i gi¶i thÝch thËt râ cho c¸c em ®Ó g©y ®îc niÒm tin cña häc sinh vµo thÝ nghiÖm . Cã thÓ ®a ra mét sè gîi ý vÒ viÖc gi¶i thÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm cã sù sai sè trong thÝ nghiÖm biÓu diÔn cña gi¸o viªn cho häc sinh nh sau: -Thø nhÊt gi¸o viªn ph¶i n¾m ch¾c b¶n chÊt cña hiÖn tîng trong thÝ nghiÖm ®Ó dùa vµo ®ã mµ gi¶i thÝch vÊn ®Ò . VÝ dô nh: PhÇn nhiÖt học ở líp 6 vµ líp 8 cã yªu cÇu trong c¸c thÝ nghiÖm níc ph¶i s«i ë 100oc nhng thùc tÕ kh«ng thÓ lµm níc s«i ë 100oc ®îc nªn mét sè thÝ nghiÖm phÇn nhiÖt cã sai sè vÒ kÕt qu¶ mét phÇn lµ do nguyªn nh©n nµy. HoÆc do trong qu¸ tr×nh lµm thÝ nghiÖm ta ®· bá qua nhiÖt lîng truyÒn qua c¸c m«i trêng bªn ngoµi. - Thø hai cã thÓ gi¶i thÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm cã sai sè lµ do c¸ch ®Æt m¾t quan s¸t ®äc kÕt qu¶ vµ c¸c thiÕt bÞ ®o chØ mang tÝnh chÊt t¬ng ®èi ®ã còng lµ nguyªn nh©n thêng hay gÆp ë c¸c thÝ nghiÖm. VÝ dô: ë ch¬ng quang häc líp 9 phÇn ®o ®é lín c¸c gãc tíi, gãc khóc x¹ hoÆc phÇn nhiÖt häc líp 6, líp 8 chóng ta rÊt hay gÆp hiÖn tîng sai sè nh nguyªn nh©n ®· nªu. - Thø ba: Cã thÓ lµ do c¸c thiÕt bÞ thÝ nghiÖm l©u kh«ng dïng ®Õn dÉn ®Õn c¸c tÝnh chÊt lý, hãa cña nã bÞ ¶nh hëng. VÝ dô nh: c¸c ®iÖn trë nÕu l©u kh«ng sö dông ®Õn th× gi¸ trÞ cña nã kh«ng cßn ®óng gi¸ trÞ ®· ghi trªn nh·n m¸c n÷a. HoÆc c¸c v«n kÕ, ampe kÕ ë vËt lý 7, 9 nÕu l©u kh«ng dïng ®Õn kÕt qu¶ ®o còng kh«ng cßn chÝnh x¸c do ¶nh hëng cña m«i trêng bªn ngoµi dÉn ®Õn ®iÖn trë cña chóng bÞ thay ®æi. Bíc 7: KÕt luËn. Gi¸o viªn gäi 2 ®Õn 3 häc sinh ®äc l¹i néi dung kÕt luËn võa t×m ra ë trªn. Gi¸o viªn nhÊn m¹nh l¹i kÕt luËn ®ã vµ cã thÓ cho häc sinh liªn hÖ thùc tÕ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn thÝ nghiÖm võa lµ ®Ó kh¾c s©u kÕt luËn míi t×m ®îc, võa 1 lµ lµm cho bµi d¹y thªm sinh ®éng. b) §èi víi lo¹i bµi trong ®ã cã thÝ nghiÖm thùc hµnh cña häc sinh: §Ó d¹y tèt ®îc lo¹i bµi nµy th× tríc hÕt gi¸o viªn ph¶i hiÓu ®îc thÕ nµo lµ thÝ nghiÖm thùc hµnh cña học sinh, c¸ch tæ chøc nh thÕ nµo vµ t¸c dông cña nã ra sao? - ThÝ nghiÖm thùc hµnh: Lµ thÝ nghiÖm do häc sinh tiÕn hµnh díi sù chØ dÉn cña gi¸o viªn ®Ó tõ ®ã c¸c em tù kh¸m ph¸ kiÕn thøc cña bµi vµ n¾m b¾t kiÕn thøc bµi ®ã. - ThÝ nghiÖm thùc hµnh cã t¸c dông: Gióp häc sinh n¾m v÷ng h¬n néi dung bài học v× häc sinh ®îc tù tay g©y ra hiÖn tîng vËt lý, ®o lường c¸c ®¹i lîng, t×m ra quy luËt, hiÖn tîng hoÆc kiÓm tra l¹i ®Þnh luËt, hiÖn tîng, do ®ã häc sinh sÏ chó ý h¬n, tin tëng h¬n vµ hiÓu vÊn ®Ò mét c¸ch cô thÓ vµ s©u s¾c h¬n. - ThÝ nghiÖm thùc hµnh rÌn luyÖn cho häc sinh kü n¨ng, kü x¶o sö dông nh÷ng dông cô ®o lêng c¬ b¶n nh thíc, c©n, lùc kÕ, ampe kÕ, v«n kÕ... do ®ã cã t¸c dông rÊt lín trong viÖc gi¸o dôc kü thuËt tæng hîp ®èi víi häc sinh. - ThÝ nghiÖm thùc hµnh t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh tù lùc quan s¸t, ph©n tÝch, ph¸n ®o¸n ®Ó ®i ®Õn kÕt luËn, do ®ã cã t¸c dông lín trong viÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc t duy cña häc sinh vµ gióp c¸c em lµm quen víi ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc vËt lý. - ThÝ nghiÖm thùc hµnh cßn kÝch thÝch ë häc sinh ãc tß mß khoa häc, lßng ham muèn häc vËt lý, lßng ham muèn vËn dông kiÕn thøc vËt lý vµo ®êi sèng vµ rÌn luyÖn cho häc sinh ý thøc tæ chøc, ý thøc lµm viÖc cã kÕ ho¹ch, ý thøc b¶o vÖ cña c«ng. V× thÝ nghiÖm thùc hµnh cã t¸c dông rÊt lín nh ®· ph©n tÝch ë trªn nªn víi gi¸o viªn d¹y vËt lý ®Ó tæ chøc thµnh c«ng ®îc lo¹i bµi nµy th«ng qua c¸c thiÕt bÞ d¹y häc th× cÇn ph¶i thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc sau: - ViÖc chuÈn bÞ cho bµi d¹y: Tríc hÕt gi¸o viªn ph¶i ®äc tríc néi dung bµi d¹y x¸c ®Þnh ®îc đúng vµ ®ñ môc tiªu cña bµi häc. Tõ ®ã kÕt hîp víi ®ång chÝ phô tr¸ch thiÕt bÞ lËp ra kÕ ho¹ch vÒ sè lîng c¸c thiÕt bÞ ®Ó dïng cho bµi häc ®îc tèt vµ còng nh c¸c thÝ nghiÖm biÓu diÔn cña gi¸o viªn th× víi thÝ nghiÖm thùc hµnh, gi¸o viªn còng ph¶i tiÕn hµnh tríc tÊt c¶ c¸c thÝ nghiÖm ®Ó kiÓm tra kh¶ n¨ng thµnh c«ng cña c¸c thÝ nghiÖm ®ã nh»m g©y ®îc niÒm tin vµo thÝ nghiÖm cho c¸c em. - §Æc biÖt víi lo¹i bµi nµy gi¸o viªn cÇn dïng b¶ng phô vµ phiÕu häc tËp ®Ó cho c¸c em th¶o luËn nhËn xÐt vµ b¸o c¸o kÕt qu¶ cña nhãm m×nh. - Víi nh÷ng thÝ nghiÖm nµo phøc t¹p, khã th× gi¸o viªn kÕt hîp víi ®ång chÝ phô tr¸ch thiÕt bÞ sÏ bè trÝ tríc cho c¸c nhãm, cßn nh÷ng thÝ nghiÖm nµo ®¬n gi¶n th× cã thÓ cho häc sinh tù bè trÝ thÝ nghiÖm vµ gi¸o viªn ®i kiÓm tra uèn n¾n kÞp thêi nÕu cÇn. 1 - Nh÷ng thÝ nghiÖm khã vµ cã thÓ g©y nguy hiÓm mµ gi¸o viªn cÇn bè trÝ tríc cho c¸c em ®ã lµ c¸c thÝ nghiÖm cã liªn quan ®Õn c¸c chÊt g©y báng (vÝ dô níc nãng phÇn nhiÖt häc) hoÆc c¸c thÝ nghiÖm cã sö dông tia laze (nh phÇn quang häc líp 9) còng nh c¸c thÝ nghiÖm cã sö dông ®Õn dßng ®iÖn xoay chiÒu 220v...cã nh vËy th× míi ®¶m b¶o giê häc ®¹t hiÖu qu¶ cao vµ an toµn. Trong phÇn nµy còng ®Æc biÖt chó ý gi¸o viªn còng cÇn cã mét bé thÝ nghiÖm cña riªng m×nh ®Ó cã thÓ lµm mÉu c¸c thÝ nghiÖm khi häc sinh b¾t gÆp khã kh¨n. Sau khi lµm xong c«ng t¸c chuÈn bÞ th× gi¸o viªn tiÕn hµnh c¸c bíc d¹y nh sau: Bước 1: Gi¸o viªn chia nhãm, giao nhiÖm vô cho tõng thµnh viªn trong nhãm, chó ý sè em trong mét nhãm kh«ng qu¸ ®«ng ®Ó ®¶m b¶o ®ñ thêi gian cho tÊt c¶ c¸c thµnh viªn ®Òu ®îc tiÕn hµnh thÝ nghiÖm. - C¸c nhãm nên cã c¶ ba ®èi tîng häc sinh ®Ó c¸c em gióp ®ì lÉn nhau trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, th¶o luËn ®a ra nhËn xÐt. Bước 2: Cho häc sinh c¶ líp tù ®äc híng dÉn thÝ nghiÖm trong s¸ch gi¸o khoa nh»m gióp c¸c em n¾m b¾t ®îc phÇn nµo môc ®Ých cña thÝ nghiÖm, c¸ch tiÕn hµnh thÝ nghiÖm. Trong phÇn nµy gi¸o viªn cã thÓ ph¸t phiÕu häc tËp cho c¸c nhãm ®Ó c¸c em nªu dù ®o¸n vÒ môc ®Ých cña thÝ nghiÖm hoÆc dù ®o¸n c¸c hiÖn tîng cã thÓ x¶y ra khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm theo híng dÉn cña s¸ch gi¸o khoa. Nh»m t¹o cho c¸c em cã c¶m gi¸c, høng thó muèn tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm ®ã ngay ®Ó kiÓm tra nhËn xÐt lý thó trªn. Bước 3: Gi¸o viªn nªu môc ®Ých cña thÝ nghiÖm cho häc sinh n¾m ch¾c ®Ó tiÕn hµnh thÝ nghiÖm theo ®óng yêu cầu của bài học. Víi c¸c thÝ nghiÖm dÔ cã thÓ cho häc sinh th¶o luËn nªu ra môc ®Ých thÝ nghiÖm sau ®ã gi¸o viªn chèt l¹i. Bước 4: Giíi thiÖu dông cô vµ c¸ch bè trÝ thÝ nghiÖm. - Víi dông cô thÝ nghiÖm th× gi¸o viªn còng cÇn nªu râ nh phÇn dông cô ë thÝ nghiÖm biÓu diÔn cña gi¸o viªn nh ®· ph©n tÝch. - C¸ch bè trÝ thÝ nghiÖm cã thÓ tiÕn hµnh nh phÇn chuÈn bÞ nªu trªn. Bước 5: TiÕn hµnh thÝ nghiÖm. - NÕu thÝ nghiÖm nµo khã th× gi¸o viªn cã thÓ lµm thao t¸c tríc cho c¸c nhãm theo dâi. - Cho c¸c nhãm lµm thÝ nghiÖm theo kÕ ho¹ch ®· v¹ch, c¸c nhãm ghi nhanh nh÷ng sè liÖu, hiÖn tîng quan s¸t vµo mét b¶ng thèng kª (mÉu b¸o c¸o thÝ nghiÖm). - Khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm gi¸o viªn cÇn theo dâi uèn n¾n sai sãt (nÕu cã) cho c¸c em vµ ®¶m b¶o cho mäi häc sinh trong c¸c nhãm ®Òu ®îc lµm thÝ nghiÖm, ®îc quan s¸t, nhËn xÐt vµ th¶o luËn. NÕu c¸c nhãm nghiÖm cã gÆp khã kh¨n nµo ®ã th× gi¸o viªn yªu cÇu toµn bé líp t¹m íng dÉn bæ sung thªm, gi¸o viªn cã thÓ trùc tiÕp lµm l¹i thÝ nghiÖm sinh theo dâi hoÆc kiÓm tra l¹i c¸ch l¾p thÝ nghiÖm, c¸ch ®äc, ®o 1 khi lµm thÝ ngõng vµ h®ã cho häc kÕt qu¶ thÝ nghiÖm cña tõng nhãm tõ ®ã ®¶m b¶o cho thÝ nghiÖm ®îc thµnh c«ng. Bước 6: Xö lý kÕt qủa thÝ nghiÖm th¶o luËn ®a ra kÕt luËn cña tõng phÇn hoÆc c¶ bµi. - Sau khi lµm thÝ nghiÖm xong tõng phÇn gi¸o viªn híng dÉn häc sinh nhËn xÐt ®Ó ®i ®Õn kÕt luËn cña phÇn ®ã hoÆc c¶ bµi. Tíi ®©y gi¸o viªn chó ý sö dông hÖ thèng b¶ng phô hoÆc phiÕu häc tËp ®Ó gióp c¸c nhãm cïng t×m ra nhËn xÐt mét c¸ch chÝnh x¸c. - Gi¸o viªn cÇn t«n träng c¸c nhËn xÐt cña tõng nhãm. - NÕu cã nhËn xÐt sai gi¸o viªn cÇn khÐo lÐo híng dÉn c¸c em t×m ra nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¸i sai nh: So s¸nh víi nhËn xÐt c¸c nhãm kh¸c, lµm l¹i thÝ nghiÖm cña m×nh mét c¸ch cÈn thËn. - Khi dïng b¶ng phô gi¸o viªn ph¶i suy nghÜ kü lµ dïng nã ®Ó lµm g×, ®äng l¹i kiÕn thøc c¬ b¶n nµo. CÇn s¾p xÕp b¶ng phô cho hîp lý ®Ó khi treo tr¸nh sù sai sãt hoÆc t¸c dông cña nã Ýt ®i. Bªn c¹nh ®ã b¶ng phô còng cÇn ph¶i tr×nh bµy khoa häc nh dïng phÊn mÇu víi nh÷ng c©u tõ quan träng... - NÕu thÝ nghiÖm cã ®é chÝnh x¸c cha cao th× gi¸o viªn cã thÓ tr×nh bµy mét thÝ nghiÖm thay thÕ. Nhng víi thÝ nghiªm thay thÕ do gi¸o viªn lµm ph¶i ®¬n gi¶n, dÔ lµm mµ vÉn ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c khoa häc. VÝ dô: VÒ mét dông cô "Con ve tre" mµ gi¸o viªn lµm ®îc ®Ó phôc vô cho bµi ®é cao cña ©m ë (m«n vËt lý 7) nh sau: §å dïng: Mét thanh tre kh« máng, cøng ®îc kh¾c ë hai ®Çu, mét sîi d©y máng dÑt (d©y cña b¨ng ®µi) buéc vµo hai ®Çu cña thanh tre ®· ®îc uèn cong ë trªn. - Buéc sîi d©y cíc nhá vµo gi÷a thanh tre. C¸ch sö dông: Dïng tay quay d©y th× thanh tre chuyÓn ®éng vµ tù ph¸t ra ©m.Tïy theo møc ®é quay nhanh hay chËm mµ ©m ph¸t ra cao hay thÊp. * Lu ý: Trong phÇn nµy ®Ó xö lý sai sè trong c¸c thÝ nghiÖm giáo viên cÇn lu ý häc sinh sai lµ do ë nh÷ng nguyªn nh©n sau: - C¸ch ®Æt m¾t ®äc kÕt qu¶ cha ®óng, hoÆc c¸ch ®Æt c¸c thiÕt bÞ ®o cha ®óng. VÝ dô: C¸ch ®Æt m¾t vµ b×nh chia ®é ë vËt lý líp 6 hoÆc ë bµi “hiÖn tîng khóc x¹ ¸nh s¸ng" c¸c häc sinh thêng ®Æt m¾t nh×n ë c¸c gãc ®é kh¸c nhau nªn cã thÓ dÉn ®Õn c¸c kÕt qu¶ kh«ng theo mong ®îi. - Do c¸ch bè trÝ thÝ nghiÖm cha ®óng, cÈu th¶ còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn kÕt qu¶ cã sai sè lín hoÆc kh«ng thµnh c«ng. - Do cha chó ý nghe híng dÉn tiÕn hµnh thÝ nghiÖm cña gi¸o viªn hoÆc ë s¸ch gi¸o 1 khoa còng nh cha n¾m b¾t ®îc môc tiªu cña thÝ nghiÖm hoÆc cha hiÎu râ tÝnh chÊt lý, hãa cña c¸c thiÕt bÞ. -Víi c¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn kÕt qu¶ thÝ nghiÖm cã sai sè nh ®· nªu th× gi¸o viªn ph¶i b¸m s¸t vµo ®ã ®Ó gióp ®ì c¸c em söa ch÷a cã nh vËy míi gióp häc sinh tin tëng vµo khoa häc vµ cã ý thøc, kinh nghiÖm h¬n khi xö lý c¸c kÕt qu¶ thÝ nghiÖm. * Yªu cÇu ®èi víi ngêi phô tr¸ch thiÕt bÞ d¹y häc: - S¾p xÕp c¸c dông cô thÝ nghiÖm mét c¸ch hîp lý, khoa häc, tiÖn sö dông. - CÇn kÕt hîp chÆt chÏ víi gi¸o viªn vËt lý ®Ó lËp kÕ ho¹ch sö dông thiÕt bÞ d¹y häc vµ cïng lµm tríc c¸c thÝ nghiÖm theo tõng bµi cña ch¬ng tr×nh. - Cïng gi¸o viªn d¹y vËn chuyÓn ®å dïng lªn líp khi cha cã phßng häc bé m«n. Cã thÓ trùc tiÕp híng dÉn häc sinh cïng víi gi¸o viªn d¹y ®Ó qu¶n lý häc sinh mét c¸ch chÆt chÏ h¬n. - §ång chÝ phô tr¸ch ph¶i thêng xuyªn kiÓm tra l¹i c¸c thiÕt bÞ sau mçi giê d¹y ®Ó cã thÓ ®a ra ph¬ng ¸n kÞp thêi mua bæ sung cho c¸c n¨m häc tiÕp theo. III. KẾT LUẬN: Sau nhiÒu n¨m gi¶ng d¹y theo ph¬ng ph¸p sö dông c¸c thiÕt bÞ d¹y häc trong c¸c giê lªn líp nh ®· nªu ë trªn, t«i thÊy ®a sè c¸c em häc sinh ®· biÕt ph¸n ®o¸n, tù tay g©y ra hiÖn tîng, vµ tõ ®ã hoµn thµnh tèt môc tiªu cña bµi häc; ®ång thêi c¸c em rÊt høng thó kh¸m ph¸ khoa häc bé m«n, yªu thÝch bé m«n vµ muèn chiÕm lÜnh c¸c kiÕn thøc ®ã b»ng chÝnh n¨ng lùc cña m×nh, ®Ó tõ ®ã sö dông hiÖu qu¶ c¸c kiÕn thøc ®ã vµo thùc tÕ cuéc sèng cña c¸c em. Mét t¸c dông lín h¬n c¶ lµ c¸c em ®· biÕt, hiÓu ®îc vµ häc ®îc ph¬ng ph¸p häc tËp cña bé m«n VËt lÝ ®ã lµ “ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm” mµ c¸c em cã thÓ vËn dông ph¬ng ph¸p nµy trong nhiÒu lÜnh vùc trong cuéc sèng c¸c em sau nµy . IV. KiÕn nghÞ: §Ó ®¸p øng ®îc môc tiªu cña ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ®Æc biÖt lµ víi m«n vËt lý t«i cã mét sè kiÕn nghÞ sau: - §Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c thÝ nghiÖm vËt lý ®¹t hiÖu qu¶ cao cÇn cã phßng häc bé m«n thÝch hîp theo tiªu chuÈn quy ®Þnh. - Nên tæ chøc lớp tËp huÊn vÒ sö dông thiÕt bÞ vËt lý cho gi¸o viªn d¹y vËt lý vào đầu năm học. - §Ó gióp ®ì tèt trong kh©u chuÈn bÞ c¸c thiÕt bÞ d¹y häc th× còng cÇn cho ®ång chÝ phô tr¸ch thiÕt bÞ cã chuyªn m«n vµ lu«n ®îc ®i båi dìng nh gi¸o viªn. - CÇn cã sù ®Çu t, bá sung, thay thÕ thêng xuyªn c¸c thiÕt bÞ d¹y häc ngµy cµng ®Çy ®ñvµ hiÖn ®¹i h¬n. Trªn ®©y lµ toµn bé néi dung s¸ng kiÕn kinh nghiÖm cña t«i. RÊt mong ®îc sù 1 gãp ý cña ®ång nghiÖp vµ cÊp trªn. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Cêng lîi, ngµy 28 th¸ng 4 n¨m 2010 1