Tài liệu Skkn sử dụng bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử

Trường THPT Võ Văn Kiệt GV: Lê Trọng Khương SƠ LƯỢC LÝ LỊCH 1.Thông tin cá nhân: -Họ và tên: Lê Trọng Khương -Ngày, tháng, năm sinh: 30/10/1982 -Quê quán: ấp Hành Chính- Thị trấn Phước Long- PL- BL -Nơi thường trú: ấp Hành Chính- Thị trấn Phước Long- PL- BL -Chức vụ: giáo viên -Điện thoại: 0939 981 983 2.Trình độ đào tạo: -Trình độ chuyên môn nghiệp vụ: Đại học sư phạm Lịch sử -Năm nhận bằng: 2004 -Chuyên môn đào tạo: Cử nhân khoa học Lịch sử 3.Kinh nghiệm khoa học: -Lĩnh vực chuyên môn: giảng dạy môn Lịch sử -Số năm kinh nghiệm: 09 1 Trường THPT Võ Văn Kiệt GV: Lê Trọng Khương 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Trong dạy học lịch sử, ngoài việc giúp cho học sinh nắm được kiến thức cơ bản, giáo dục tư tưởng chính trị, phẩm chất đạo đức, giáo viên còn phải giúp cho học sinh phát triển năng lực nhận thức. Hệ thống bài tập nhận thức là điều kiện cần thiết để phát triển tư duy học sinh trong học tập lịch sử. Tuy nhiên, theo nhận định của một số nhà nghiên cứu: “bài tập nhận thức hiện còn mới mẻ đối với việc học lịch sử ở nước ta”, “chúng ta chưa có quan niệm đầy đủ về sự cần thiết của hệ thống bài tập nhận thức trong học lịch sử, (thậm chí có người cho rằng học tập lịch sử không cần bài tập. Đây chính là lý do mà tôi quan tâm đến việc “Sử dụng bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử”. 2.NỘI DUNG 2.1. Thực trạng Hiện nay việc dạy và học bộ môn lịch sử đang ngặp rất nhiều khó khăn, do học sinh không yêu thích môn lịch sử, bởi lịch sử có quá nhiều thời gian và sự kiện, nên các em có tâm lí ngán học và cho rằng đây là môn phụ không quan trọng, điều đó làm ảnh hưởng đến kết quả học tập của các em, và chất lượng của nhà trường. Ngoài ra trong quá trình giảng dạy, bài tập nhận thức được khẳng định rất rõ ràng, song trên thực tế, việc sử dụng bài tập nhận thức còn rất hạn chế. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực tế này, trong đó có nguyên nhân quan trọng là giáo viên chưa được hướng dẫn cụ thể về cách xây dựng và sử dụng bài tập nhận thức. Trong điều kiện như vậy, việc tìm ra cách thức xây dựng bài tập và áp dụng vào thực tế dạy học một cách có hiệu quả là rất cần thiết. 2.2. Giải pháp Bộ môn lịch sử có nhiều ưu thế trong việc giáo dục trí tuệ, tư tưởng chính trị, tình cảm đạo đức …cho học sinh. Điều này đã được khẳng định về mặt lí luận cũng như thực tiễn. Qua các khóa trình lịch sử, bằng những sự kiện cụ thể về những tấm gương anh dũng tuyệt vời của các chiến sĩ đấu tranh, hi sinh cho độc lập tự do của tổ quốc… Bộ môn lịch sử không chỉ giáo dục cho học sinh tình cảm yêu ghét, mà còn bồi dưỡng cho các em biết quý lao động, yêu cái đẹp, có ốc thẩm mỹ, biết cách ứng xử trong cuộc sống. Bởi vì lịch sử chính là cuộc sống của nhân loại, của dân tộc “Những bài học lịch sử về cuộc kháng chiến chống Pháp rồi chống Mĩ cứu nước, tư thế hào hùng của dân tộc ; “Xẽ dọc Trường sơn đi cứu nước mà lòng phơi phới dậy tương lai”. Hình ảnh của người chiến sĩ quân đội nhân dân Việt Nam, cái khí thế hiên ngang anh dũng nhưng cũng đầy thơ mộng trong bài hát “Bài ca hi vọng” “Tiến về Sài Gòn”…Chiến tranh không chỉ có chiến thắng mà còn có cả mất mát đau thương, phải trả bằng máu và nước mắt của hàng triệu con người .Người học 2 Trường THPT Võ Văn Kiệt GV: Lê Trọng Khương sẽ tự hào về Đảng, về nhân dân ta, về thế hệ thanh niên đầy nhiệt huyết trong những năm tháng đau thương ấy . Chiến tranh đã đi qua nhưng vết thương vẫn còn để lại, biết bao gia đình mẹ phải xa con, vợ phải xa chồng, con phải xa cha…rõ ràng những sự thật lịch sử đó, làm thức thức tĩnh hàng triệu triệu con người Việt Nam, qua đó giúp học sinh nhận thức đúng đắn hơn về lịch sử, có niềm tin vững chắc vào lí tưởng cách mạng của Đảng. Nhà trường có nhiệm vụ cùng với xã hội giáo dục thế hệ trẻ, Đảng và chủ tịch Hồ Chí Minh cũng rất quan tâm đến việc “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau”, để làm được điều đó phải nâng cao nhận thức học sinh trong quá trình học tập và khắc sâu kiến thức bằng các bài tập nhận thức lịch sử. 2.2.1-/Tầm quan trọng của việc phát triển năng lực nhận thức và sử dụng bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử. Nhận thức lịch sử không chỉ biết mà phải hiểu để rút ra bài học kinh nghiệm cho thực tiễn.Vì vậy khi học lịch sử học sinh không chỉ dừng lại ở việc ghi nhớ sự kiện mà điều quan trọng phải nắm vững kiến thức cơ bản của chương trình, sách giáo khoa ,hiểu được bản chất sự kiện, quá trình lịch sử, bài học kinh nghiệm của quá khứ với hiện tại . Qúa trình nhận thức và hành động của học sinh trong học tập lịch sử diễn ra như sau: -Giai đoạn nhận thức cảm tính: về những sự kiện, quá trình cụ thế của lịch sử thông qua bài giảng của giáo viên ,thông qua những tài liệu nghiên cứu, sẽ tạo nên những tri giác về biểu tượng lịch sử. -Giai đoạn nhận thức lí tính: bằng những sức mạnh của tư duy trừu tượng học sinh sẽ đi đến tri thức trừu tượng, ở đây học sinh sẽ tiến hành việc hình thành các khái niệm . Tiếp theo là học sinh vận dụng các tri thức đã học tiếp thu kiến thức mới và sử dụng kiến thức về quá khứ để hiểu ngày nay, để hành động trong thực tiễn, phù hợp với yêu cầu, trình độ nhiệm vụ của mình. Việc phát triển năng nhận thức cho học sinh trong quá trình học tập lịch sử không chỉ làm cho học sinh hiểu sâu sắc hơn mà còn tập luyện cho các em trở thành những người có tư duy độc lập, chủ động, tích cực trong suy nghĩ và hành động. 3 Trường THPT Võ Văn Kiệt GV: Lê Trọng Khương Việc phát triển nhận thức trong học tập lịch sử cho học sinh chủ yếu tập trung vào phát triển tư duy, làm cho học sinh học tập một cách thông minh, sáng tạo tránh giáo điều để hiểu đúng bản chất sự kiện, quá trình lịch sử. Xây dựng và sử dụng bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử là công việc không đơn giản. Chính vì thế cho nên đến hiện tại công việc này “vẫn còn mới mẻ”. Song đây cũng không phải là công việc quá khó. Thực tế nghiên cứu xây dựng và thực nghiệm sử dụng bài tập cho phép tôi khẳng định điều này. Nếu giáo viên quan tâm đúng mức, việc xây dựng và sử dụng bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử sẽ trở thành phổ biến. 2.2.2. Sử dụng bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử 2.2.2.1 Thế nào là bài tập nhận thức? Theo I.Ia.Lerner, bài tập nhận thức là một vấn đề mà “có sự mâu thuẫn giữa điều đã biết và điều chưa biết, và vấn đề này được giải quyết bằng toàn bộ những thao tác và phán đoán về trí tuệ và thực tiễn có tính chất trung gian giữa câu hỏi và câu trả lời của bài tập”. “Bài tập nào cũng đòi hỏi học sinh phải tự mình trải qua bước đường phải giải quyết hoặc tìm ra câu trả lời một cách độc lập và được chứng minh rõ ràng”. VD: Khi giảng đề mục “Sự xuất hiện của tôn giáo”, thầy giáo kể cho học sinh biết tôn giáo là gì, tôn giáo xuất hiện lúc nào và sau đó cho một bài tập: “Các nhà khảo cổ đã tìm thấy một ngôi mộ trong đó có hài cốt của một người được chôn từ hồi xưa nào đó. Người này nằm theo tư thế của một người ngủ nằm nghiêng, 2 chân co và mặc quần áo thường mặt hàng ngày. Bên cạnh hài cốt có vũ khí, bát, đĩa và di tích của thức ăn. Câu hỏi: Ngôi mộ thuộc về thời kì nào, trước khi có tôn giáo hay lúc tôn giáo đã xuất hiện rồi? Hãy chứng minh câu trả lời của em. Để giải quyết bài tập này, học sinh đã xác lập mối tương quan giữa sự kiện về ngôi mộ với những điều chúng được biết về tôn giáo (câu hỏi đòi hỏi điều đó), con người đã tin vào các lực lượng siêu tự nhiên, vào một cuộc sống ở bên kia thế giới sau khi chết. Sau đó, học sinh phán đoán và kết luận: Vì trong mộ có bát đĩa, thức ăn, quần áo, vậy thì người ta đã cho rằng những thứ đó cần thiết cho người được chôn cất sau khi chết. Và nếu như thế thì đó là những con người có tôn giáo và do đó, ngôi mộ đã xuất hiện trong thời kì có tôn giáo. Chúng ta có thể xem bài tập nhận thức là một “bài toán”, được hiểu theo nghĩa là một công việc mà người ta chưa biết cách hoàn thành và kết quả, hay chưa biết một trong hai yếu tố đó, nhưng có thể tìm kiếm được với những điều kiện đã cho. Có thể chia bài tập nhận thức thành hai phần: - Phần giả thiết: là những tư liệu lịch sử, thường là những sự kiện, hiện tượng lịch sử cụ thể. Đây là cơ sở để giáo viên đặt vấn đề, yêu cầu học sinh phải 4 Trường THPT Võ Văn Kiệt GV: Lê Trọng Khương giải quyết và cũng là cơ sở mà dựa vào đó, qua thực hiện các thao tác tư duy, học sinh tìm ra câu trả lời. - Phần kết luận: là câu trả lời, là “đáp số” của “bài toán”. Trong dạy học lịch sử, giáo viên thường đặt ra nhiều yêu cầu đối với học sinh như: trả lời các câu hỏi, chứng minh một vấn đề nào đó hoặc xác định bản chất, ý nghĩa của sự kiện, hiện tượng lịch sử… Không phải yêu cầu hay bất cứ câu hỏi nào đối với học sinh cũng là bài tập nhận thức. Những yêu cầu mà để trả lời, học sinh chỉ cần nhớ lại, hình dung lại những kiến thức đã học, thông qua bài giảng của thầy hoặc có sẵn trong sách giáo khoa, không được xem là những yêu cầu trong bài tập nhận thức. Câu hỏi trong bài tập nhận thức phải là câu hỏi mà muốn trả lời được học sinh phải có sự vận dụng kiến thức, tức là dùng kiến thức đã biết, chủ yếu là kiến thức trừu tượng, khái quát soi vào những điều kiện đã cho để tìm ra câu trả lời. 2.2.2.2 Sử dụng bài tập nhận thức Muốn sử dụng bài tập nhận thức trước hết phải nghiên cứu cách thức xây dựng bài tập. Khi xây dựng bài tập cần bám sát mục tiêu của bài học, mục tiêu cụ thể của các đề mục có liên quan. Trên cơ sở xác định kiến thức trọng tâm của bài học, đề mục, cần khai thác những vấn đề, những khía cạnh mà học sinh khó hiểu, cần giáo viên giúp đỡ để hiểu sâu để tìm tư liệu xây dựng bài tập như một “bài toán”. Yêu cầu hay câu hỏi mà bài tập nhận thức đặt ra nhất thiết phải đảm bảo yêu cầu học sinh phải tư duy, vận dụng kiến thức đã biết soi vào tư liệu do bài tập cung cấp mới có thể tìm ra câu trả lời. Tùy theo chủ ý của giáo viên khi xây dựng bài tập, chuẩn bị bài giảng, đặc điểm học sinh, có thể sử dụng bài tập nhận thức ở đầu, giữa hay cuối chương, bài hay đề mục nào đó. Thời gian đầu, giáo viên chỉ nên ra các bài tập đơn giản và cần hướng dẫn các em cách giải bài tập, chẳng hạn giải thích các bước tiến hành, cách phân tích giả thiết, cách xây dựng các bước trong lập luận… Khi học sinh quen dần với việc giải bài tập, giáo viên có thể cho học sinh giải các bài tập phức tạp hơn, yêu cầu học sinh độc lập tìm ra lời giải. Dựa trên những yêu cầu của bài tập nhận thức, có thể định ra các bước xây dựng bài tập nhận thức như sau: - Bước 1: Xác định mục tiêu của bài học và từng đề mục cụ thể. Nghĩa là cần xác định về mặt nhận thức, học sinh cần nhận thức được những gì; qua bài học, rèn luyện được mặt nào của năng lực nhận thức; giáo dục được gì về tư tưởng cho học sinh. Việc sử dụng bài tập nhận thức là một trong những cách thức, biện pháp trang bị kiến thức, rèn luyện năng lực tư duy, giáo dục tư tưởng cho học sinh. Do đó, việc xây dựng, sử dụng bài tập nhận thức ở bài học nào đó phải bám sát yêu cầu về mục tiêu của bài học, mục tiêu cụ thể của đề mục có liên quan. - Bước 2: Tìm “vấn đề” để xây dựng bài tập 5 Trường THPT Võ Văn Kiệt GV: Lê Trọng Khương Cách trình bày của sách giáo khoa hiện tại vẫn còn theo lối giải thích hoặc chứng minh kiến thức lịch sử, nghĩa là đưa ra nhận định trước, sau đó minh họa bằng các sự kiện, hiện tượng hoặc trình bày các sự kiện, hiện tượng rồi đưa ra kết luận. Như thế, giáo viên sẽ gặp rất nhiều khó khăn khi chọn vấn đề để xây dựng bài tập. Nói như vậy không có nghĩa là không thể xây dựng bài tập. Nghiên cứu sách giáo khoa chúng ta thấy, bên cạnh những vấn đề được giải thích, chứng minh rõ ràng, vẫn còn nhiều vấn đề, nhiều phần kiến thức, nhiều khía cạnh mà nếu chỉ đọc sách giáo khoa, học sinh chưa thể hiểu, cần có sự giúp đỡ của giáo viên. Đó là những “vấn đề” mà chúng ta có thể khai thác để xây dựng bài tập. Từ tư liệu do sách giáo khoa cung cấp, khai thác ở nhiều góc độ, nhiều mức độ, giáo viên cũng có thể tìm được “vấn đề” để xây dựng bài tập nhận thức. - Bước 3: Xây dựng bài tập Trên cơ sở xác định được những vấn đề học sinh còn gút mắc, những vấn đề cần khai thác thêm từ tư liệu trong sách giáo khoa nhằm giúp học sinh nhận thức thêm, giáo viên tiến hành tìm tư liệu lịch sử qua các nguồn tài liệu tham khảo hoặc sử dụng tư liệu từ sách giáo khoa để đặt vấn đề theo cách xây dựng bài tập nhận thức. Do bài tập nhận thức giống như một “bài toán” nên tư liệu lịch sử ở phần “giả thiết” phải đảm bảo đúng và đủ để học sinh dựa vào đó, vận dụng kiến thức đã học chứng minh, tìm ra “kết luận”. Kết luận đạt được qua giải bài tập phải hướng đến giúp học sinh hiểu được những vấn đề còn gút mắc hoặc nhận thức lịch sử sâu hơn. 2.2.2.3. Xây dựng bài tập minh họa Trên cơ sở xác định những bước xây dựng bài tập như trên, tôi thử tiến hành xây dựng bài tập nhận thức ở một số bài học trong chương trình lịch sử lớp 10 (Chương trình chuẩn), cụ thể như sau: VD: Bài 4. Các quốc gia cổ đại phương Tây – Hi Lạp và Rô-ma, Mục 2. Thị quốc Địa Trung Hải Một trong những mục tiêu quan trọng: giúp học sinh nhận thức vai trò, thân phận của nô lệ. Sách giáo khoa chỉ cho biết nô lệ “bị khinh rẻ”, giáo viên cần giúp học sinh nhận thức rõ hơn biểu hiện cụ thể và hậu quả của vấn đề này. Chúng ta có thể sử dụng tư liệu sau đây để xây dựng bài tập nhận thức: Tầng lớp chủ nô giàu có thường tổ chức đấu kiếm hay đấu võ giữa các đấu sĩ với dã thú (hổ, báo…) để mua vui, nhân dịp sinh con trai nối dõi, gã chồng cho con gái hoặc trong nhà có việc tang. Đấu sĩ trang bị nhiều kiểu khác nhau, có khi mũ bịt đầu của họ chỉ chừa hai kẻ hở nhỏ ở vị trí đôi mắt, làm cho kẻ bất hạnh ấy chỉ còn đánh nhau trong tình trạng hoàn toàn như bị bịt mắt. Kiếm của họ thường rất ngắn. tất cả những thứ ấy nhằm mục đích là làm cho các đấu sĩ không thể giết nhau ngay lập tức. Cuộc đấu càng kéo dài, máu đấu sĩ chảy càng nhiều, càng được xem là hấp dẫn và được người xem càng tán thưởng, hò reo, thích thú. 6 Trường THPT Võ Văn Kiệt GV: Lê Trọng Khương Ở phương Tây cổ đại, nô lệ là lực lượng sản xuất chính, nuôi sống xã hội, nhưng hiện tượng trên lại thường xuyên diễn ra. Có thể đặt ra câu hỏi: 1. Em có suy nghĩ gì về nghịch lý ở hiện tượng trên? 2. Hãy cho biết ý kiến của em về hệ quả của những trò vui tàn bạo nêu trên của chủ nô. Có thể cho học sinh giải bài tập này ở nhà, sau khi dạy xong mục 2. Thị quốc Địa Trung Hải . Để trả lời câu hỏi thứ nhất, học sinh phải sử dụng kiến thức đã biết: nô lệ là lực lượng sản xuất chính, nuôi sống xã hội. Đối chiếu với thông tin từ tư liệu trên, học sinh có thể tìm được câu trả lời: Nô lệ là lực lượng sản xuất chính, nuôi sống xã hội, lẽ ra phải được bảo vệ. Song, tư liệu trên cho thấy, tính mạng của nô lệ bị xem thường. Đây là điều nghịch lý. Đối với câu hỏi thứ hai, trên cơ sở nhận thức được hiện tượng nêu trên là biểu hiện của áp bức, vận dụng hiểu biết về quy luật “có áp bức có đấu tranh”, học sinh có thể tìm được câu trả lời: Hiện tượng nêu trên là biểu hiện cụ thể của hành vi áp bức. Ở đâu có áp bức, ở đó có đấu tranh. Hệ quả chắc chắn xảy ra là nô lệ sẽ nổi dậy đấu tranh. VD: Bài 11. Tây Âu thời hậu kì trung đại; Mục 4. Cải cách tôn giáo và chiến tranh nông dân Một trong những kiến thức cần giúp học sinh hiểu rõ: nguyên nhân dẫn đến cải cách tôn giáo. Có thể sử dụng tư liệu sau đây để xây dựng bài tập: Đầu thế kỉ XVI khắp phố chợ ở Tây Âu người ta thấy các tu sĩ xà vào những chỗ đông người, ra bán (thẻ xá tội): “Đem tiền ra mau! Hãy cứu vớt những người ruột thịt và thân thích ! Chỉ cần đồng tiền kêu trong đáy túi của ta, linh hồn của người phạm tội sẽ được lên thiêng đàng !” Hỏi: Cho biết nhận xét của em về tính chất (bình thường hay không bình thường) của hiện tượng trên? Theo em, hiện tượng trên có thể tồn tại lâu dài được không? Vì sao? Có thể cho học sinh giải bài tập này trước khi giảng mục 4. Cải cách tôn giáo và chiến tranh nông dân. Để giải được bài tập này học sinh phải vận dụng những những kiến thức đã biết về nghi lễ, luật lệ Kitô giáo làm căn cứ, đối chiếu với hiện tượng cụ thể mà tư liệu bài tập cung cấp để phát hiện tính chất của hiện tượng đó. Trên cơ sở đó mà xác định mối liên hệ giữa tính chất của hiện tượng với khả năng tồn tại của hiện tượng. Mua bán thẻ xá tội hay dùng tiền để rửa tội là hiện tượng thô tục, trái với giáo lý, nghi lễ. Đó là hiện tượng không bình thường. Giáo dân chắc chắn sẽ phản đối hiện tượng trên để bảo vệ giáo lý, lễ nghi, những điều rất thiêng liêng đối với 7 Trường THPT Võ Văn Kiệt GV: Lê Trọng Khương họ. Bên trong hiện tượng trên đã chứa đựng mầm mống của sự tiêu diệt. Hiện tượng trên không thể tồn tại lâu dài được. 2.3. Kết quả Để đánh giá khả năng, hiệu quả, ý nghĩa của việc sử dụng bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử, tôi đã tiến hành thực nghiệm ở một số lớp 12 do nhà trường phân công giảng dạy . Việc tiến hành thực nghiệm được tiến hành qua hai bước. Bước 1: Cho học sinh các lớp thực nghiệm giải bài tập nhận thức. Bước 2: Kiểm tra nhận thức của học sinh các lớp thực nghiệm và các lớp đối chứng để so sánh và đánh giá khả năng, hiệu quả, ý nghĩa của việc sử dụng bài tập. Kết quả giải bài tập của học sinh thông qua kiểm tra như sau: Lần 1 Lớp Sĩ sốố Giỏi Khá TB Yếốu Kém SL % SL % SL % SL % 11C1 37 2 5,4 15 40,5 11 29,7 9 24,3 11C2 41 2 4,9 19 46,3 10 24,4 10 24,4 11C3 40 4 10 12 30 14 35 10 25 SL % Lần 2 Lớp Sĩ sốố Giỏi Khá TB Yếốu SL % SL % SL % Kém SL % 11C1 44 14 31,8 24 54,5 6 13,6 11C2 44 15 34,1 21 47,7 6 13,6 2 4,6 11C3 41 15 36,6 19 46,3 7 17,1 SL % Kết quả kiểm tra nhận thức sau khi sử dụng hai bài tập cho thấy, khả năng nhớ và vận dụng kiến thức lịch sử, cách lập luận, trình bày vấn đề của các em rất tốt. Những mặt tích cực có được như thế chắc chắn là hệ quả của quá trình giải bài tập trước đó của các em. Để giải được bài tập nhận thức đòi hỏi học sinh phải sử dụng năng lực nhận thức cái cụ thể như quan sát, hình dung, tưởng tượng, lựa chọn các chi tiết cần thiết để trên cơ sở đó, học sinh sử dụng các hình thức hoạt động tư duy như phân tích, 8 Trường THPT Võ Văn Kiệt GV: Lê Trọng Khương so sánh, tổng hợp…, vận dụng những kiến thức đã biết, soi vào những điều kiện đã cho ở bài tập, tìm ra lời giải, phát hiện ra kiến thức mới theo yêu cầu của bài tập. Nói cách khác, bài tập nhận thức yêu cầu học sinh phải sử dụng năng lực nhận thức cái cụ thể và năng lực tiến hành các hình thức hoạt động tư duy. Việc sử dụng bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử thật sự có tác dụng tích cực trong việc phát triển năng lực nhận thức cho học sinh. Ban đầu, khi yêu cầu học sinh giải bài tập các em rất ngỡ ngàng và cho rằng đây là nhiệm vụ nặng nề, khó có thể hoàn thành. Nhưng khi được giáo viên giải thích rõ mục đích, hướng dẫn phương pháp giải bài tập, các em tỏ ra hứng thú khi thực hiện nhiệm vụ này. Khi giải bài tập thứ hai, các em rất tích cực, cho rằng đó là thử thách thú vị, muốn thử sức để qua đó chứng tỏ năng lực nhận thức của mình. Kết quả thực nghiệm có được qua bước đầu sử dụng bài tập nhận thức cho thấy khả năng, hiệu quả và ý nghĩa rõ ràng của việc sử dụng bài tập nhận thức trong dạy lịch sử 3. KẾT LUẬN Qua nghiên cứu vấn đề này, bản thân mong muốn tìm cách áp dụng lý luận về bài tập nhận thức vào thực tiễn dạy học, nghiên cứu hiệu quả, khả năng ứng dụng vào dạy học lịch sử. Trình bày lại quá trình và kết quả nghiên cứu, tôi cũng rất mong được quý đồng nghiệp trao đổi, góp ý nhằm tìm ra cách thức xây dựng và sử dụng bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử một cách có hiệu quả nhất. Sử dụng bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử là một trong những biện pháp tích cực đối với việc phát triển năng lực nhận thức cho học sinh, góp phần quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng bộ môn. Với ý nghĩa tích cực như vậy, bài tập nhận thức rất cần được đưa vào thực tế dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Do chưa có nhiều thời gian nghiên cứu và ứng dụng, đôi điều đúc kết được trên đây chỉ là kinh nghiệm bước đầu. Bản thân xem đây là cơ sở để tiếp tục nghiên cứu xây dựng và sử dụng bài tập nhận thức trong thời gian tới. Trên cơ sở nắm vững cách thức xây dựng và sử dụng bài tập nhận thức, nếu được vận dụng vào thực tế dạy học, chắc chắn đây sẽ là biện pháp tích cực nhằm phát triển tư duy học sinh, thực hiện tinh thần đổi mới phương pháp, khắc phục tâm lý cho rằng học sử chỉ cần học thuộc lòng. Trên đây là sự tổng hợp những kinh nghiệm của tôi về vấn đề sử dụng bài tập nhận thức của học sinh trong dạy học lịch sử , có gì thiếu sót mong quý thầy cô đóng góp. xin chân thành cảm ơn! 9 Trường THPT Võ Văn Kiệt GV: Lê Trọng Khương MỤC LỤC Trang SƠ YẾU LÝ LỊCH …………………………………………………………………….1 1.ĐẶT VẤN ĐỀ ……………………………………………………………... 2 2. NỘI DUNG 2.1. Thực trạng………………………………………………………………… 2 2.2.Giải pháp……………………………………………………………………2 2.2.1.Tầm quan trọng của việc phát triển năng lực nhận thức. ……………….. 3 2.2.2. Sử dụng bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử 2.2.2.1 Thế nào là bài tập nhận thức…………………………………………….4 2.2.2.2 Sử dụng bài tập nhận thức………………………………………………5 2.2.2.3. Xây dựng bài tập minh họa……………………………………………..6 2.3. Kế quả………………………………………………………………………7 3. KẾT LUẬN …………………………………………………………………..9 10 Trường THPT Võ Văn Kiệt GV: Lê Trọng Khương TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. 1. Phan Ngọc Liên – Trần Văn Trị (chủ biên), 1999, Phương pháp dạy học lịch sử, NXB Giáo dục. 2. I.Ia. Lerner, Bài tập nhận thức, người dịch: Nguyễn Cao Lũy và Văn Chu Viện Chương trình và phương pháp – Bộ Giáo dục. 3. Phan Ngọc Liên – Trần Văn Trị (chủ biên), 1999, Phương pháp dạy học lịch sử, NXB Giáo dục, 296 trang. 4. Phan Ngọc Liên (Tổng chủ biên), 2008, Lịch sử 10, NXB Giáo dục, 208 trang. 5. Nhiều tác giả, 1983, Tư liệu giảng dạy lịch sử thế giới cổ đại, NXB Giáo dục, Hà Nội, trang 120. 6. Đặng Đức An, Phạm Hồng Việt, 1978, Lịch sử thế giới trung đại, T1, NXB Giáo dục, Hà Nội, trang 14 7.Lương Ninh – Đặng Đức An, 1976, Lịch sử thế giới trung đại (quyển 1, tập1), NXB Giáo dục, Hà Nội, trang 36 8. Hệ thống phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông-Phạm Xuân Phú. 11