Tài liệu Skkn sân khấu hóa trong dạy và học môn lịch sử

BM 01-Bia SKKN SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI TRƯỜNG PTDTNT - THCS & THPT ĐIỂU XIỂNG Mã số: ................................ (Do HĐKH Sở GD&ĐT ghi) SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM SÂN KHẤU HÓA TRONG DẠY VÀ HỌC MÔN LỊCH SỬ Người thực hiện: LƯU THỊ HOA PHƯỢNG Lĩnh vực nghiên cứu: - Quản lý giáo dục  - Phương pháp dạy học bộ môn: LỊCH SỬ  (Ghi rõ tên bộ môn) - Lĩnh vực khác: .......................................................  (Ghi rõ tên lĩnh vực) Có đính kèm: Các sản phẩm không thể hiện trong bản in SKKN  Mô hình  Đĩa CD (DVD)  Phim ảnh  Hiện vật khác (các phim, ảnh, sản phẩm phần mềm) Năm học: 2016- 2017 SƠ LƯỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC I. THÔNG TIN CHUNG VỀ CÁ NHÂN 1. Họ và tên: Lưu Thị Hoa Phượng 2. Ngày tháng năm sinh: 10/12/1990 3. Nam, nữ: Nữ 4. Địa chỉ: Ấp Tân Thịnh – Xã Đồi 61 – Trảng Bom – Đồng Nai 5. Điện thoại: 0978258804 6. Fax: (CQ)/ (NR); ĐTDĐ: E-mail: [email protected] 7. Chức vụ: Giáo viên 8. Nhiệm vụ được giao: Chủ nhiệm 10A1; giảng dạy môn lịch sử K9, K10; bồi dưỡng học sinh giỏi khối 10. 9. Đơn vị công tác: Trường PTDTNT THCS THPT Điểu Xiểng II. TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO - Học vị (hoặc trình độ chuyên môn, nghiệp vụ) cao nhất: cử nhân sư phạm - Năm nhận bằng: 2013 - Chuyên ngành đào tạo: Lịch sử III. KINH NGHIỆM KHOA HỌC - Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm: Số năm có kinh nghiệm: 4 - Các sáng kiến kinh nghiệm đã có trong 5 năm gần đây: 2 MỤC LỤC Trang Sơ lược lý lịch khoa học …………………………………………………….2 I. Lý do chọn đề tài …………………………………………………………..4 II. Cơ sở lý luận và thực tiễn ………………………………………………...4 1. Cơ sở lý luận ……………………………………………………………....4 2. Cơ sở thực tiễn …………………………………………………………….5 III. Tổ chức thực hiện các giải pháp………………………...………………..5 IV. Hiệu quả của đề tài …………………………………………...………...20 V. Đề xuất, khuyến nghị khả năng áp dụng ………………………………...21 VI. Tài liệu tham khảo. ……………………………………………………..23 3 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM SÂN KHẤU HÓA TRONG DẠY VÀ HỌC MÔN LỊCH SỬ I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Còn nhớ trong diễn đàn bàn về “Vai trò của việc dạy và học môn lịch sử trong giáo dục Việt Nam” thầy Hà Văn Thịnh (nguyên cán bộ giảng dạy khoa lịch sử, trường ĐHKH Huế) phát biểu: “Bi hài ở chỗ, sau hàng chục năm phát triển của nền giáo dục XHCN, cả cơ quan chủ quản, phụ huynh, học sinh và hàng vạn người quan tâm, yêu quý lịch sử nước nhà lại cứ phải day dứt, trăn trở mãi với câu hỏi "Tại sao thế hệ trẻ không thích học sử nước nhà?". "Không thích" trong trường hợp này chỉ là một uyển ngữ có chức năng…an ủi vì dùng đến từ "chán" thì quả thật là hết sức nặng nề, xa xót…”. Tôi hết sức chia sẻ với điều trăn trở trên của thầy Hà Văn Thịnh khi quan niệm nhiều người cho rằng môn lịch sử cũng chỉ là “môn phụ”. Không chỉ riêng học sinh, phụ huynh mà ngay cả giáo viên và nhà trường đều quan niệm môn lịch sử là môn phụ, môn học thuộc bài,… Nhiều học sinh còn than thở: “Cô ơi, kiến thức nhiều quá tụi em không nhớ nổi, toàn sự kiện với năm,..” Tôi đã phải tự đặt câu hỏi: Tại sao học sinh thờ ơ với môn lịch sử? Bởi các em chán, chán giáo viên luôn biến các em thành “cái bình đựng kiến thức” với ngày, tháng, năm, sự kiện. Có một nghịch lí là nhiều em học sinh lại tỏ ra rất am hiểu về lịch sử Trung Quốc. Các em có thể trả lời rành rọt diễn biến và các nhân vật lịch sử Trung Quốc ngay cả thời Xuân Thu chiến quốc... Tại sao vậy? Rất đơn giản vì nhờ sự hỗ trợ của những tác phẩm nghệ thuật, văn chương và điện ảnh là hai lĩnh vực cực kì hữu dụng trong việc truyền tải lịch sử. Vậy thì, thay vì giáo viên cung cấp sự kiện, học sinh ghi ghi chép chép một cách thụ động hãy để các em học sinh hóa thân vào các nhân vật lịch sử, biến lớp học thành sân khấu, người thầy sẽ lui vào “cánh gà” để nhường hết “sân khấu” cho các em làm chủ. Đây là năm thứ ba tôi áp dụng phương pháp “Sân khấu hóa trong dạy và học môn lịch sử” cho học sinh tái hiện lại lịch sử thông qua các vở kịch. Nhận thấy thích hợp và mang lại hiệu quả cao sau khi vận dụng vào dạy học môn lịch sử ở mọi cấp học tôi hi vọng đóng góp thêm một hướng đi tích cực trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học môn lịch sử. Tôi rất mong muốn giáo viên lịch sử quan tâm hơn đến phương pháp này và áp dụng vào quá trình dạy học nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy để bộ môn lịch sử có vị trí xứng đáng . II. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.Cơ sở lí luận Theo PGS.TS Trần Thị Tuyết Oanh “Đóng kịch là phương pháp dạy học, trong đó giáo viên tổ chức quá trình dạy học bằng cách xây dựng kịch bản và thực hiện kịch bản đó nhằm giúp HS hiểu sâu sắc nội dung học tập” [2,tr. 227]. Trong cuốn Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường, tác giả Phan Trọng Ngọ đã đề cập đến phương pháp đóng kịch: “Phương pháp đóng kịch 4 trong dạy học là giáo viên cung cấp kịch bản và đạo diễn, học viên hành động theo các vai diễn. Qua đó họ học được cách suy nghĩ, thể hiện thái độ và hành động cũng nhờ các kỹ năng ứng xử khác của nhân vật trong kịch bản”[3,tr. 283]. Đối với bộ môn lịch sử khi “Sân khấu hóa”, học sinh được tham gia đóng vai, hóa thân vào các nhân vật lịch sử. Khi đó giáo viên đảm nhiệm phần kịch bản hoặc hướng dẫn học sinh viết kịch bản. Bằng việc nhập vai vào các nhân vật lịch sử, các em sẽ chủ động tìm hiểu, chiếm lĩnh kiến thức và được hoạt động trực tiếp trong suốt hoạt động đóng vai. Việc “Sân khấu hóa lịch sử” không chỉ hấp dẫn, giúp các em khắc sâu kiến thức dễ dàng mà qua đó còn hình thành kinh nghiệm cá nhân và rèn luyện kĩ năng tự tin trước đám đông.. 2. Cơ sở thực tiễn Dạy học Lịch sử là dạy những sự gì đã xảy ra trong quá khứ, mỗi bài học đều có rất nhiều sự kiện và khái niệm lịch sử học sinh phải nhớ và hiểu. Trong thực tế hiện nay, còn nhiều học sinh học tập một cách thụ động, chỉ đơn thuần là nhớ kiến thức một cách máy móc mà chưa rèn luyện kỹ năng tư duy. Tâm lí học sinh vẫn xem nhẹ bộ môn Lịch sử và coi Lịch sử là môn phụ, các em chưa thực sự tập trung tìm hiểu sâu bài học mà chỉ dừng lại ở mức độ học thuộc những gì thầy cô cho ghi. Mặt khác, một số giáo viên chưa thực sự hiểu sâu về phương pháp dạy học và kiến thức còn lệ thuộc vào sách giáo khoa, tức là chưa làm chủ được kiến thức dẫn đến giờ học khô khan, nhàm chán, nặng nề nên mất đi tính hấp dẫn của môn lịch sử. Hơn nữa do quan niệm sai lệch về vị trí, chức năng của môn lịch sử trong đời sống xã hội. Một số học sinh và phụ huynh có thái độ xem thường bộ môn lịch sử, coi đó là môn học phụ, môn học thuộc lòng,.. Qua bốn năm giảng dạy lịch sử , bản thân tôi luôn trăn trở để tìm ra những phương pháp giúp học sinh hứng thú học tập bộ môn hơn và đạt kết quả cao hơn. Một trong những phương pháp có hiệu quả tôi đã thực hiện là xây dựng kịch bản cho học sinh đóng vai, hóa thân vào nhân vật lịch sử. Từ đó giúp học sinh liên hệ đến các vấn đề liên quan một cách cụ thể để các em phát huy vốn kinh nghiệm sống của bản thân thông qua việc phân tích, lí giải, tranh luận các tình huống, các sự kiện thực tế. Nhờ vậy, các em tự rút ra bài học và khắc sâu kiến thức. III. TỔ CHỨC THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP Khi “Sân khấu hóa” trong tiết học lịch sử, nhiều học sinh tham gia đóng vai, tái hiện lại lịch sử sẽ gây chú ý và phấn khích cho cả lớp. Các em có cảm giác như đang nghe và xem một câu chuyện lịch sử chứ không phải một tiết học lịch sử khô khan. Tuy nhiên để xây dựng một tiết học hiệu quả và đảm bảo mục tiêu bài học cần phải thực hiện đầy đủ các bước như sau: - Bước 1. Giáo viên căn cứ vào nội dung, mục tiêu cụ thể của bài học để xây dựng kịch bản hoặc hướng dẫn học sinh tự xây dựng kịch bản. - Bước 2. Giáo viên xây dựng kịch bản hoặc chia nhóm yêu cầu tái hiện nội 5 dung lịch sử bằng vở kịch (cho các em làm biên kịch), giáo viên phải quy định rõ thời gian thể hiện vai diễn theo kịch bản của các nhóm và nhắc nhở các em cấm xuyên tạc lịch sử. - Bước 3. Các nhóm thảo luận, xây dựng “kịch bản”, phân công vai diễn, tập dượt diễn xuất trong nhóm ở nhà. - Bước 4. Các nhóm phải thông qua “kịch bản” trước với giáo viên để giáo viên kiểm soát nội dung. - Bước 5. Các nhóm được phân công lên tái hiện lịch sử theo “kịch bản” đã xây dựng. - Bước 6. Nhận xét, đánh giá. + Đại diện nhóm tự nhận xét, đánh giá. + Các nhóm còn lại nhận xét, bổ sung, phát vấn, tranh luận.. + Giáo viên tổng kết, đánh giá. - Bước 7. Kết luận và rút ra bài học kinh nghiệm. - Bước 8. Giáo viên cho điểm các nhóm (Giáo viên có thể cho điểm cộng, điểm miệng hoặc 15’ cao nếu nhóm nào làm tốt để động viên, khuyến khích các em). Ví dụ 1- ( Chương trình lịch sử lớp 7/ có video minh họa) Bài 18: Cuộc kháng chiến của nhà Hồ và phong trào khởi nghĩa chống quân Minh đầu TK XV GV chia lớp thành 2 đội lớn tìm hiểu hai mục (1&2) trong sách giáo khoa (Giáo viên đã giao nhiệm vụ trước ở nhà và hướng dẫn học sinh viết kịch bản) cho 5 phút chuẩn bị trên lớp. Đội 1: Tái hiện lại cuộc xâm lược nhà Minh và sự thất bại của nhà Hồ. Đội 2: Tái hiện lại tội ác của giặc Minh thông qua chính sách thống trị của chúng. Đội 1: Tái hiện lại cuộc xâm lược nhà Minh và sự thất bại nhà Hồ 6 Vua Minh: Truyền sứ giả do thám An Nam vào. Công Công: Truyền sứ giả vào…. Sứ giả: Hoàng thượng vạn tuế vạn tuế…vạn vạn tuế! Vua Minh: Bình thân. Sứ giả: Hiện nay An Nam có biến, nhà Hồ cướp ngôi nhà Trần ah!. Vua Minh: (gật đầu đắc í, cho sứ giả lui) Truyền Trương Phụ vào. Trương Phụ: Thánh thượng chắc đã có kế chiếm An Nam rồi? Vua Minh: Đúng, trẫm nghĩ ta nên lấy cớ “ Phù Trần diệt Hồ” để biến An Nam thành đất của ta, ngươi thấy thế nào? Trương Phụ: Thánh thượng quả đa mưu, thần sẽ tập hợp 20 vạn quân lính rồi chuẩn bị kế tấn công. Vua Minh: Vậy ngươi mau đi đi. Trương Phụ: Tuân lệnh! (khi triệu tập quân lính xong): Hôm nay chúng ta chia làm hai đường thủy bộ để tấn công và xâm chiếm cho được An Nam, rồi biến thành quận huyện của chúng ta. Quân Lính: Biến thành quận huyện ta… Quan nhà Hồ: Nguy to rồi hoàng thượng ơi, nhà Minh đã tràn vào nước ta và pha hủy toàn bộ phòng tuyến ở Lạng Sơn, bây giờ chúng ta phải chạy về Sông Nhị thôi. Hồ Quý Ly: Chúng ta vê cố thủ ở thành Đa Bang, xây dựng phòng tuyến nơi đây. Quan nhà Hồ: Tuân lệnh (gấp rút lấy ngựa cho ta) . Hồ Quý Ly: (ở thành Đa Bang và quân Minh đã đuổi kịp tới đây) Quân Minh cớ sao tới đây xâm phạm, ta sẽ cho người nếm mùi thất bại. Trương Phụ: Chưa biết bên nào sẽ trở thành “ chó cụp đuổi bỏ chạy” đâu, quân lính tiến lên. Quan nhà Hồ: Hoàng thượng nhìn kìa quân ta đã bị súng của chúng bắn hạ gầm hết rồi ta nên làm thế nào? Hồ Quý Ly: Ta lui về Tây Đô và ra lệnh cho người dân thực hiện kế “ thanh dã”. Người đọc cáo lệnh: Hiện giờ giặc Minh đang tiến vào Tây Đô nhà vua ra lệnh mọi người dân phải ra tiếp trợ chiến đấu, hai là thực hiện kế vườn không nhà trống. Người dân 1 : Ông ta đúng là quá quắt, đùng một cái là bắt chúng ta làm theo kế hoạch mà không hỏi xem chúng ta có đồng ý không? 7 Người dân 2 : Đúng, vua Trần xưa kia còn biết làm những gì tốt cho chúng ta,.. tôi sẽ không làm theo cáo lệnh. Người dân : Phải đó, đi nói với mọi người thôi. Người đọc cáo lệnh: Sao rồi? các ngươi còn không mau thực hiện mệnh lệnh? Người dân 3: Chúng tôi sẽ không làm gì hết… Hồ Quý Ly: (sau khi nghe được tin nhân dân không nghe lệnh lòng đầy suy tư) Mình đã làm gì sai sao? Được! cho dù thế nào ta cũng quyết tâm sống mái với giặc dù chiến đấu đơn độc. Quan nhà Hồ: Nguy to rồi, quân Minh phá thành, chúng bắt bớ người dân, chúng ta mau chạy thôi… Hồ Quý Ly: Nhanh chạy về Hà Tĩnh, tới đó bàn bạc kế đánh giặc, tuyển thêm quân binh. Quan nhà Hồ: Tuân lệnh! Sau khi chạy tới Hà Tĩnh, thấy không ai tiếp lệnh Hồ Quý Ly nghĩ bụng: Tại sao không ai nghe lệnh? Làm phản ư?? Người dân 1: Trận chiến này ông tự quyết định mọi thứ nên ông hãy tự lo. Quân nhà Minh: Bẩm tướng quân vẫn chưa thấy quân Hồ đâu hết Trương Phụ: (tức giận) Cái gì? Dù phải lục tung chỗ này cũng phải tìm cho ra hắn. Quân nhà Minh: Bẩm! đã tìm ra hắn, chúng ở Hà Tĩnh trốn trong đám dân thường. Trương Phụ: Ta thấy hắn rồi, đuổi theo.. Quan nhà Hồ: Thánh thượng, quân Minh đuổi tới chạy mau thôi. Hồ Quý Ly: Lên ngựa, đi thôi. Trương Phụ: Hồ Quý Ly mau chịu hàng, quân của ngươi đã bị giết sạch và bao vậy. Hồ Quý Ly: bị bắt, hét to: Không ! Trương Phụ: Bay đâu giải tên phản nghịch này, An Nam bây giờ là của ta… haha.. Thông qua vở kịch lịch sử, các em dễ dàng nhận ra âm mưu xấu xa của giặc Minh muốn biến nước ta thành quận huyện của chúng, biết được sự thất bại của nhà Hồ vì không được sự ủng hộ của nhân dân, từ đó rút ra được bài học xương máu về đại đoàn kết và sức mạnh to lớn của nhân dân. Đội 2: Tái hiện lại tội ác của giặc Minh thông qua chính sách thống trị của chúng. 8 Trương Phụ gieo rắc tội ác trên đất nước ta Trương phụ: Công công đâu, lập tức xóa bỏ quốc hiệu Đại Ngu đổi thành quận Giao Chỉ nhập vào lãnh thổ của ta… ha haha, tăng thuế thật nặng, vét hết của cải nơi đây…! Công Công: Dạ…..ạ……ạ. Thần xin tuân lệnh…ệnh..! Bay đâu, bọn mi nghe ngài ấy nói rồi đó, mau thi hành. Quân Minh: Rõ, thưa công công. Trương phụ: Bây giờ ta sẽ đi dạo một vòng xem thế nào, tới lớp học cho ta.. Tới lớp học, học trò đọc to: “ Đại Việt là của chúng ta Có tên lịch sử mấy ngàn năm dư Vẻ vang một bức họa đồ Con Hồng cháu Lạc điểm tô sơn hà Đinh Lê Trần Lí một nhà, Đất nước thống nhất âu – ca thanh bình Em buồn kẻ dạy đao binh Em hờn kẻ giục chiến chinh hại người Em mong đời mãi yên vui, Ruộng đồng lúa chín thanh bình tự do” Trương phụ: Tụi bay đọc cái gì đấy? Học sinh: Ơ! Ông này, lạ nhỉ? Đọc sách chứ đọc gì? Trương phụ: Bọn mi không được thứ vớ vẩn này (xé đốt hết sách vở). 9 Học sinh: Ông kia (giọng tức giận) ông là ai? Sao ông tới đây gây sự? sao dám xé sách của chúng tôi??? Trương phụ: (Đưa cuốn sách Trung Hoa và nói ) đây, hãy đọc cuốn sách này nè. Học sinh: Thứ này hả? Tôi không cần, thà chết chứ không thèm (vứt cuốn sách xuống). Trương phụ: Được! Ngươi nói thà chết cũng không đọc chứ gì? Cho ngươi toại nguyện, bay đâu mổ bụng moi gan lôi ruột cuốn vào gốc cây cho ta. Rồi đốt hết mấy thứ sách vớ vẩn đó cho ta. Quân lính: Rõ, thưa tướng quân. Trương phụ: Thật là bực mình chết đi được, nhìn kìa cái thứ dân này mặc cái gì kia? Xe hết áo bắt mặc áo nước ta. Nói rồi quân Minh tàn nhẫn xé rách quần áo, bắt nhân dân phải mặc trang phục giống chúng nhằm âm mưu đồng hóa. Trương Phụ lùng sục khắp nơi tìm những cô gái xinh đẹp bắt về nước làm nô tì. Trương Phụ: Cô gái kia thật đẹp, đem về dâng chúa công. Cô gái: Không, xin tha cho tôi, tôi không đi đâu đồ đê tiện, biến thái.. Trương Phụ: Con tiện nhân này, mày biết theo tao được sung sướng không hả? Bắt ả tiện nhân này cho ta. Quân lính: Tuân lệnh! Cô gái: Không… tôi không đi. Mẹ già: Các ông làm ơn tha cho con gái tôi, tôi chỉ có mình nó, xin các ông.. Trương Phụ: Mụ già lắm lời, cút.. (đá bà mẹ văng.) 10 Người mẹ đau xót khi con gái bị giặc bắt Cô gái: Mẹ ơi! Mẹ có sao không? Mẹ già: Mẹ không sao, nhưng con nhất quyết không thể theo lũ giết người! Trương Phụ: Lôi ả đi.. Cô gái : Ông không được đưa tôi đi, tôi còn mẹ già phải chăm sóc. Trương Phụ: ha..ha.., vậy đánh chết bà già kia, rồi mi không phải chăm sóc ai nữa thoái mái theo ta.. ha..ha… Quân lính: Tuân lệnh! Cô gái: Không… xin ông tha cho mẹ tôi, đừng đánh nữa tôi sẽ theo ông. Trương Phụ: Có phải đỡ tốn thời gian không.. ha..ha…, đưa ả đi. Mẹ già: (gào thét) : Trả con lại cho tôi.. Trương Phụ: Gái Giao Chỉ đẹp thật, phải bắt hết về nước, vét hết tài sản nơi đây, đồng hóa chúng mới được… ha..ha.. Chứng kiến cảnh đó, Nguyễn Trãi thốt lên: ..Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn, Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ. Dối trời lừa dân đủ muôn ngàn kế, Gây binh kết oán trải hai mươi năm. Bại nhân nghĩa nát cả đất trời, … Độc ác thay, trúc Nam Sơn không ghi hết tội, 11 Dơ bẩn thay, nước Đông Hải không rửa sạch mùi Thông qua việc hóa thân (hay theo dõi vở kịch) các em như được sống lại thời khắc đau thương nhất của dân tộc, cùng đau một nỗi đau mất nước, căm hận bọn giặc Minh tàn bạo gây ra bao tang tóc cho dân tộc: đốt sách, moi ruột, mổ bụng,.. để thực hiện âm mưu đồng hóa. Cảm phục tinh thần đấu tranh bất khuất ông cha để rèn luyện phát huy trong thời nay. Ví dụ 2: (Chương trình lịch sử lớp 7/ Có video minh họa) Bài 14: Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông Nguyên thế kỉ XIII GV chia lớp làm hai đội: + Đội 1: Tái hiện lại quá trình chuản bị kháng chiến của quân và dân nhà Trần (1285). + Đội 2: Tái hiện lại diễn biến diễn biến cuộc kháng chiến chống Mông Nguyên của quân và dân nhà Trần 1285. Đội 1: Tái hiện lại quá trình chuẩn bị kháng chiến của quân và dân nhà Trần. Thái Thượng hoàng và vua Trần đang họp bàn kế đánh giặc. Thái thượng hoàng: Các khanh ! Người thì chủ ý muốn cho quân Mông Nguyên mượn đường, người thì phân vân nên hòa, ta biết liệu bề nào đây? Quan nhát: Đánh chúng khác gì đem trứng chọi đá, cả Hoa Hạ đã nằm trong tay chúng,cả vua tôi Tống triều đều phải nhảy xuống biển một thảy mà tự vẫn. Sức ta sao chống trả được? Vua Trần (lắc đầu..) 12 Quan đại thần: Xin Thượng hoàng và quan gia cho đánh, cho giặc mượn đường đánh Chiêm Thành là rước kẻ cướp vào nhà, không thể được. Chúng ta nên quyết đánh! Quan nhát : Thế giặc rất mạnh, phía Đông đã chiếm đến Cao Ly, cả Hoa Hạ đã thuộc vê Mông Nguyên. Nếu chống lại liệu ta có giữ được tấm miếu của tổ tiên??????? Các quan khác: Xin thánh thượng và quan gia cho đánh Trần Quốc Tuấn: Bọn giặc Thát ngày càng lấn tới, chúng coi thường ta quá lắm. Không thể cam chịu mãi được! Thái thượng hoàng : Hãy cho ta biết quyết định cuối cùng của các khanh? Đánh hay hòa. Vừa lúc đó Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản đòi xông vào hội nghị.. Vua Trần : Ai ở trên đó? Trần Quốc Toản: Muôn tâu là Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản, xin cho đánh cho đánh, cho giặc mượn đường là mất nước (lấy gươm kề cổ). Quan nhát: Chưa nếm trải nỗi khiếp sợ máu chảy đầu rơi mà dám cả gan gây rối, thật là đồ nghịch tử. Xin quan gia trói lại trị tội khi quân. Thái thượng hoàng: Trần Quốc Toản quả là đã phạm luật, song xét tới gốc là vì lo cho nước cho dân. Đáng khen thay cho chàng thiếu niên quả cảm. Vua Trần: Tự ý xông vào nơi họp bàn quốc sự là phạm vào luật của triều đình nhưng xét tình Hoài Văn Hầu trẻ tuổi đã biết lo cho dân cho nước, chí ấy đáng trọng cũng nên ban thưởng. ( ban cho một quả cam). Quan nhát: Bọn trẻ luôn hăng máu nhưng việc nước đâu phải trò chơi. Trần Quốc Toản: Được rồi, để xem ai còn dám chê ta là trẻ con nữa ( bóp nát quả cam lúc nào không hay). Vua Trần: Tới chỗ Trần Quốc Tuấn: Nay trẫm ban cho quốc công thanh bảo kiếm thay trẫm điều hành việc quân cơ chống giặc. Trần Quốc Tuấn: Đội ơn thánh thượng!!! Trần Quốc Tuấn cho quân tập trận ở Đông Bộ Đầu, soạn Hịch Tướng Sĩ khích lệ tinh thần tướng sĩ: “ Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt nước mắt đầm đìa. Chỉ giận chưa thể xẻ thịt lột da, ăn gan, uống máu quân thù. Dẫu cho trăm thân ta phơi ngoài nội cỏ, ngàn thây ta bọc trong da ngựa, ta cũng cam lòng ! ta cũng cam lòng!..” Ba quân tướng sĩ : Sát Thát, Sát Thát.. 13 Vua Trần ban thanh bảo kiếm cho Trần Quốc Tuấn Trần Quốc Tuấn: Thưa đức vua, việc đánh giặc là việc của toàn dân, ta nên mở hội nghị để lòng dân đươc tỏ nguyện. Thái Thượng Hoàng: Lời quốc công quả là vàng ngọc, lòng dân mà thuận việc chống giặc ắt thành công. Lính : Loa.. loa… loa… Cho mời bô lão khắp cả nước bàn kế đánh giặc, lấy điện Diên Hồng làm nơi nghị sự… Vua Trần: Các bậc trưởng lão, người thay mặt quốc dân, nay thế giặc đang mạnh vậy ta nên hòa hay nên đánh? Các bậc bô lão đồng thanh: Quyết đánh! Cả lớp đồng thanh hát vang bài “ Hội nghị Diên Hồng” của Lưu Hữu Phước làm sống lại hào khí Thăng Long Các bô lão bày tỏ ý chí quyết đánh giặc Thát 14 Với việc “sân khấu hóa” quá trình chuẩn bị kháng chiến của quân và dân nhà Trần, cả lớp như hòa vào không khí hừng hực kháng chiến, đặc biết khi cả lớp hát vang bài “Hội nghị Diên Hồng” như làm sống lại ý chí quyết tâm cao độ của cả một dân tộc thề quyết sống mái với kẻ thù “Sát Thát”, “Quyết đánh”… Khơi dậy lòng yêu nước, lòng tự hào, tự tôn dân tộc trong trái tim mỗi học sinh. Qua đó, kiến thức lịch sử nhẹ nhàng len lỏi vào tâm trí các em. Đội 2: Hóa thân vào nhân vật tái hiện lại diễn biến cuộc kháng chiến chống Mông Nguyên của quân và dân nhà Trần 1285. Trần Bình Trọng bị giặc Thát bắt vẫn không hề run sợ - Thoát Hoan: 50 vạn quân san bằng Đại Việt cho ta! - Trần Quốc Tuấn: Thế giặc mạnh chúng ta tạm lui về Vạn Kiếp để bảo toàn lực lượng. - Tướng ta: Hãy lui quân vào các hang động, rút quân theo khe suối, thiêu hủy toàn bộ lương thực. ( Cả lớp hóa thân quân dân nhà Trân, nghe lệnh chui xuống gầm bàn) - Vua Trần tới gặp Trần Quốc Toản: Ta nhận được tin Chi Lăng thất thủ, phải lui về Vạn Kiếp nên bồn chồn không yên. - Trần Quốc Tuấn: Để thánh thượng lo lắng như vậy, tội thần đáng muốn chết. - Vua Trần: Thế giặc mạnh như nước lũ, ta mà chống lại với chúng thì dân sự tàn lụi, hay là ta hãy chịu hàng chúng để cứu lấy muôn dân? - Trần Quốc Tuấn: Bệ hạ nói câu ấy thật là lời nhân đức, nhưng còn xã tắc thì sao? Nếu bệ hạ muốn hàng thì hãy chém đầu thần đi đã. 15 Trần Quốc Tuấn trấn an vua Trần: Xin người yên lòng, đầu thần còn, xã tắc còn. Thần đã có kế đánh giặc. - Vua Trần (an tâm): Vậy ta sẽ theo sự sắp đặt của quốc công. - Thoát Hoan: (tới Thăng Long) Cười đắc thắng: ha...ha..ha...Quân Đại Việt chỉ có cách này thôi sao? Quân bay đâu, bày tiệc lên chính điện của chúng, cho chúng bay thoả sức say sưa.. - Lính Mông Nguyên (hốt hoảng sau khi lùng sục khắp nơi không có bóng người lương thực): Dạ bẩm đại vương, cả Thăng Long trống trơn, không lương thực, thực phẩm, quân Trần rút và mang theo tất cả rồi ạ!. - Thoát Hoan: Ngươi nói gì? Cả tòa thành trống trơn hả? Thoát Hoan lo lắng khi biết kinh thành Thăng Long trống trơn - Một tên lính Mông Nguyên khác( hốt hoảng bẩm báo): Dạ...dạ... Đâu đâu cũng có khẩu hiệu Sát Thát, chúng còn xăm cả lên cánh tay nữa. Đại quân chúng không biết trốn ở đâu hết, chỉ còn một số cứng đâu ẩn nấp bất ngờ rồi xông ra đánh ạ.. -Thoát Hoan: Hả? Quân láo xược, ta thề sẽ chặt những cánh tay xăm chữ Sát Thát của chúng, chất cao hơn núi để hả cơn giận này... (ném chai rượu... tức giận..) - Toa Đô: Bẩm đại vương quân Trần chạy mất rồi ạ! 16 - Thoát Hoan: Các ngươi là một lũ vô dụng! - Toa Đô: Dạ bẩm, hạ tướng biết tội nhưng đó là quân cảm tử ah, hạ tướng đã dùng toàn bộ binh lực vây bắt chúng, bắt được Binh Trọng tướng quân xin dâng đại vương. Bình Trọng tướng quân ung dung bước vào. - Toa Đô: Bẩm đại vương tên này rất ngông cuồng, bao của ngon vật lạ hắn chẳng mẩy may động lòng, lại tuyệt thực mấy ngày nay. - Thoát Hoan: (gật gật) - Toa Đô: Tên kia thấy đại vương ta sao không quỳ. Bình Trọng tướng quân hiên ngang hất mặt không thèm nhìn - Thoát Hoan: Tướng quân hãy theo ta về làm vương đất Bắc. - Trần Bình Trọng: Ha..ha..ha, ta thà làm quỷ nước Nam còn hơn làm vương đất Bắc. - Thoát Hoan (tức tối): Quân bay, mang hắn ra chém! Quân Mông Nguyên khốn khổ vi thiếu lương thực, tinh thần tàn lụi, mệt mỏi... - Trần Quốc Tuấn: (nắm thanh gươm) thời cơ đã đến, phục kích và phản công Hàm Tử, Chương Dương và giải phóng Thăng Long.. Cả lớp (ồ..ồ...giơ tay lên) - Lính Mông Nguyên: chạy, chạy, nhanh lên.. Toa Đô bị chém đầu. Thoát Hoan phải chui vào ống đồng cho lính khiêng về nước. Trần Quốc Tuấn: Đất nước đã sạch bóng quân thù: “ Chương Dương cướp giáo giặc Hàm Tử bắt quân thù Thái bình nên gắng sức Non nước ấy nghìn thu” Trước câu chuyện lịch sử về cuộc đối đầu giữa quân dân nhà Trần và giặc Mông Nguyên, các em hả hê sung sướng vì chứng kiến Thoát Hoan thua nhục nhã chui vào ống đồng trốn về nước, cảm phục tài thao lược của vua quan nhà Trần, ý chí khẳng khái bằng câu nói đi vào lịch sử của Trần Bình Trọng: “Ta thà làm quỷ nước Nam còn hơn làm vương đất Bắc”. Ví dụ 3: (Chương trình lịch sử lớp 8) Bài 25: Kháng chiến lan rộng ra toàn quốc (1873 – 1884) 17 GV sẽ làm kịch bản quá trình Pháp đánh Bắc Kì lần 1 ( 1873), chọn một nhóm “Sân khấu hóa” vở kịch đó. Cả lớp theo dõi vở kịch và trả lời tất cả câu hỏi thông qua đó lĩnh hội kiến thức lịch sử. Dẫn chuyện: Kính thưa quý thầy cô và các bạn học sinh! Bác Hồ từng nói: “Dân ta phải biết sử ta – cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”. Hôm nay, rất may mắn vì tôi đã mượn được cỗ máy thời gian của chú mèo máy Đôremon. Các bạn muốn quay về thời kì nào? Cả lớp đồng thanh: Thời Kì Pháp xâm lược Việt Nam đánh chiếm Bắc Kì 1873 Dẫn chuyện: Quay lại thời kì Pháp đánh Bắc Kì 1873… 1,2,3 Dẫn chuyện: Tại phòng cao ủy Pháp ở Việt Nam Cao ủy Pháp: Bây giờ đã chiếm được các tỉnh Nam Kì rồi, nhưng đây chỉ là mới bắt đầu thôi…haha. Đuy – puy đâu, Đuy – puy đâu? Đuy – Puy: Vâng thưa ngài Cao ủy Pháp: Ta muốn chiếm trọn vùng đất béo bở này.. Đuy- puy: Gật đầu.. Cao ủy Pháp: Trước hết ta muốn chiếm Bắc Kì trước, Nơi đây tập trung rất nhiều tài nguyên khoáng sản, đông dân lại có sông Hồng nối liền Hoa Nam Trung Quốc.. cho nên bằng mọi giá phải chiếm Bắc Kì. Đuy-puy: a..aaa…Vậy… (nhìn nhau gật đầu) Cao ủy Pháp: Người hãy cho người đóng giả giáo sĩ nắm bắt tình hình nơi đây, đồng thời cướp bóc gây rối cho ta… (Nhìn nhau cười đễu gật đầu…) Dẫn chuyện: Thế là Đuy – puy cướp bóc bắt quan lính và dân đem xuống tàu... để rồi tại phòng cao ủy Pháp: - thưa ngài, người triều đình muốn gặp ngài Cao ủy Pháp: cho vào (cười đắc thắng) Lính nhà Nguyễn: thưa ngài xin hãy giúp chúng tôi, hiện nay tình hình ở Bắc kì căng thẳng thường xuyên bị cướp bóc, bất ổn. Vua tôi mong muốn ngài hãy cử người ra Bắc Kì dẹp loạn Cao ủy Pháp: Ồ, nhà vua đã nhờ vả ta đây sao nỡ từ chối.. người yên về đi... hahahaha Cao ủy Pháp: Gác-ni-e, hãy đưa 200 quân ra Bắc Kì “ giúp đỡ”.. công phá thành Hà Nội luôn.. (hai tên nhìn nhau cười... ha...ha..ha..) 18 Dẫn chuyện: Thế là Gác-ni-e chỉ huy 200 quân từ Sài Gòn ra Bắc. Khi tới Hà Nội Gác- ni-e hét lên: - Công phá thành Hà Nội cho ta ( cho quân nổ súng đánh thành Hà Nội) Dẫn chuyện: Lúc này tại Hà Nội, 7000 quân triều đình dưới sự chỉ huy Nguyễn Tri Phương cố gắng cản giặc nhưng thất bại. Buổi trưa hôm đó thành mất, Nguyễn Tri Phương bị thương và bị bắt. Hình ảnh Nguyễn Tri Phương từ chối giặc cứu chữa, vứt vết băng nhịn ăn chết... Dẫn chuyện: Chưa đầy 1 tháng sau đó Pháp đánh chiếm các tỉnh lân cận : Ninh Bình, Hưng yên, Phủ Lí... Dẫn chuyện: 1,2,3 trở về hiện tại… Các bạn ơi, chú Doremon vừa giúp chúng ta quay lại thời kì đất nước bị giày xéo. Chú cũng có câu hỏi cho các ban đây: Nhóm 1,2: Vì sao Pháp đánh Bắc Kì (1873)? Để thực hiện âm mưu này Pháp vẽ ra kế hoạch như thế nào? Nhóm 3,4: lúc này quân triều đình có 7000 quân, quân Pháp có 200 theo em tại sao quan quân triều đình vẫn thua? Nhóm 5,6: Nhóm em có suy nghĩ gì về hình ảnh Nguyễn Tri Phương từ chối sự giúp đỡ cứu chữa của Pháp khi bị thương, nhịn ăn cho đến chết? Trên đây là một vài kịch bản trong rất nhiều kịch bản tôi đã xây dựng và thực hiện nơi đơn vị công tác. Nhận thấy khi thực hiện phương pháp “Sân khấu hóa” tiết học lịch sử nhẹ nhàng vô cùng, học trò hứng khởi tỏ ra vô cùng thích thú. Với một giáo viên lịch sử có lẽ đây là niềm hạnh phúc lớn lao nhất, chỉ muốn mang cả kho tàng lịch sử nước nhà đến gần với các em bằng các câu chuyện để thực hiện được lời dạy của Hồ chủ tịch kính yêu: “Dân ta phải biết sử ta/ Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”. Thực tế trong quá trình giảng dạy (khối 7,khối 8, khối 10 và khối 9 ở học kì 2), các em học sinh luôn hào hứng khi tôi thường xuyên xây dựng kịch bản để “Sân khấu hóa lịch sử”. Chính phương pháp này đã kích thích sự tìm tòi, yêu mến môn lịch sử nhờ vậy chất lượng bộ môn cũng được nâng lên. Cụ thể: + Chất lượng thi cuối học kì 1 môn lịch sử khối 7 và khối 8 so với mặt bằng huyện Xuân lộc năm học 2016 – 2017: Môn lịch sử Trường DTNT Điểu Xiểng Mặt bằng huyện Xuân Lộc (%) (%) Khối 7 92% 79% Khối 8 85% 72% 19 + Khối 9: Chất lượng thi HKI 2016-2017 đạt 66% trên trung bình. Sau khi tôi tiếp nhận và thực hiện phương pháp chất lượng tăng lên rõ rệt, cụ thể kì thì chất lượng HKII năm 2016-2017 vừa qua đạt 90% học sinh trên trung bình. + Ở khối 10, năm học 2016- 2017 có ba em tham gia kì thi học sinh giỏi tỉnh thì hai em đạt giải (1 giải ba và 1 giải khuyến khích) IV. HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI Mỗi phương pháp đều có những vai trò nhất định trong quá trình dạy học. Riêng với phương pháp “Sân khấu hóa lịch sử”, tôi nhận thấy có những vai trò quan trọng trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học lịch sử ở các cấp, tạo hứng thú học tập cho học sinh, qua đó nâng cao chất lượng dạy và học, có ý nghĩa to lớn trong việc phát triển toàn diện. Thứ nhất: “Sân khấu hóa” trong dạy học lịch sử tạo hứng thú cho các em, lôi cuốn tất cả các em làm gia vào câu chuyện lịch sử. Nhìn lại toàn cảnh bức tranh chung về phương pháp dạy học môn lịch sử hiện nay chúng ta nhận thấy phương pháp thuyết trình vẫn chiếm ưu thế. Việc “sân khấu hóa” trong dạy học lịch sử tạo cảm giác thoải mái tươi vui trong lớp học, kích thích tư duy sáng tạo của học sinh (sáng tạo trong giải quyết tình huống, sáng tạo trong xây dựng kịch bản, sáng tạo trong đặt vấn đề...). Lôi cuốn tất cả học sinh tham gia, tránh nhàm chán hay “buồn ngủ” trong giờ lịch sử. Thứ hai: “Sân khấu hóa” trong dạy học môn lịch sử giúp học sinh thêm yêu đất nước mình. Sinh thời nhà yêu nước Huỳnh Thúc Kháng từng nói: “Học sử làm gì? Học địa làm gì? Học địa để sống với non sông đất nước. Học sử để sống với người đã chết”. Việc biến lớp học thành sân khấu, học sinh hóa thân thành các anh hùng dám quên mình hi sinh vì tổ quốc trong dựng nước và giữ nước không chỉ khơi dậy trong trái tim các em lòng khâm phục, kính trọng, biết ơn, mà còn trở thành những tấm gương soi cho các em học tập, suy nghĩ về trách nhiệm của mình đối với đất nước hiện nay. Các em như được sống lại từng khoảnh khắc thăng trầm của dân tộc để biết về nguồn cội- quốc gia, biết về những giá trị mà cha ông để lại, hun đúc lòng tự hào, tự tôn dân tộc, và cả những bài học từ đau thương, mất mát. Từ đây các em biết một cách chắc chắn mình là ai; dân tộc - quốc gia mình đang ở đâu trên thế giới này; đâu là điểm mạnh, điểm yếu; đâu là cơ hội, thách thức; đâu là bạn, đâu là thù… Thứ ba: “Sân khấu hóa” lịch sử có tác dụng to lớn trong việc gắn kết các thành viên trong lớp. Khi các em cùng nhau hóa thân vào các nhân vật lịch sử, các em phải cùng nhau tập luyện để tạo nên thành công vở kịch. Trong quá trình đó các em được trao đổi giao lưu với thầy cô, bạn bè; được thể hiện năng khiếu, thể hiện mình trước đám đông và được hòa mình vào không khí lớp học sôi nổi, thân thiện, thoải mái, không nặng nề, không nhàm chán.. Các em xích lại gần nhau hơn. 20