u b n d q u Ë n §è n g §a
tr-êng tiÓu häc c¸t linh
____________________
S¸ n g k i Õ n k i n h n g h i Ö m
Ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn
®Ò trong d¹y häc sè häc ë tiÓu häc
M«n: To¸n
Tªn t¸c gi¶: §ç ThÞ Kim HiÖp
Gi¸o viªn m«n c¬ b¶n
Tµi liÖu kÌm theo: ®Üa CD
N¨m häc 2010 - 2011
Ph Ç n m ë ® Ç u .
Lý d o c h ä n ® Ò t µ i
§iÒu 24 cña “ LuËt gi¸o dôc”yªu cÇu vÒ ph-¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ
th«ng: “ Ph-¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù
gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh, phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng líp
häc, m«n häc, båi d-ìng ph-¬ng ph¸p tù häc, rÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông
kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó
häc tËp cho häc sinh”.
§Ó ®¹t ®-îc yªu cÇu mµ luËt gi¸o dôc ®· ®Ò ra, viÖc ®æi míi
ph-¬ng ph¸p d¹y häc theo ®Þnh h-íng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ
®éng s¸ng t¹o cña häc sinh ®· ®-îc c¸c nhµ gi¸o dôc quan t©m. C¸c nhµ
gi¸o dôc häc ®· vµ ®ang nghiªn cøu, ¸p dông mét sè ph-¬ng ph¸p d¹y
häc míi nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc chñ ®éng s¸ng t¹o cña häc sinh,
trong ®ã cã ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
Ngµy nay do sù ph¸t triÓn cña x· héi mµ chÊt l-îng ®êi sèng con
ng-êi ngµy mét cao h¬n. Con ng-êi ngµy cµng ®-îc tiÕp xóc nhiÒu h¬n
víi nh÷ng thµnh tùc cña khoa häc kü thuËt, ®Æc biÖt lµ sù ph¸t triÓn cña
khoa häc c«ng nghÖ th«ng tin. ChÝnh v× vËy mµ trÎ em ngµy nay ®-îc tiÕp
xóc víi rÊt nhiÒu th«ng tin tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau. TrÎ em cã thÓ th«ng
qua c¸c ph-¬ng tiÖn th«ng tin mµ biÕt ®-îc nh÷ng th«ng tin tõ kh¾p n¬i
trªn thÕ giíi. §iÒu ®ã gióp cho c¸c em tÝch luü ®-îc nhiÒu vèn sèng h¬n.
Mét sè ng-êi ®· nhËn xÐt: TrÎ em ngµy nay th«ng minh h¬n - ®iÒu ®ã
hoµn toµn kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn. Vµ gi¸o dôc ngay nay cÇn ph¶i
biÕt vËn dông nh÷ng vèn kiÕn thøc ®· cã cña häc sinh. ®Ó cã thÓ ®¹t ®-îc
®iÒu ®ã. Ph-¬ng ph¸p d¹y häc cÇn ph¶i ®-îc ®æi míi. Sù ®æi míi ph-¬ng
ph¸p d¹y häc ®-îc thÓ hiÖn ë sù khai th¸c nh÷ng -u ®iÓm cña c¸c ph-¬ng
ph¸p d¹y häc vµ viÖc sö dông ph-¬ng tiÖn, ®å dïng d¹y häc, ®Æc biÖt lµ
øng dông khoa häc c«ng nghÖ th«ng tin. Mét trong nh÷ng yÕu tè cÇn ®Æc
biÖt l-u ý trong viÖc ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc ë TiÓu häc lµ ®Æc ®iÓm
1
t©m lý cña häc sinh TiÓu häc. Häc sinh tiÓu häc -a t×m tßi, thÝch ph¸t hiÖn
“c¸i míi”, ph¸t hiÖn ®-îc mét ®iÒu g× míi l¹ c¸c em sÏ c¶m thÊy rÊt sung
s-íng, phÊn khëi vµ ghi nhí rÊt l©u, tõ ®ã t¹i ra ®éng c¬ vµ ®éng lùc thóc
®Èy qu¸ tr×nh häc. V× vËy trong qu¸ tr×nh d¹y häc ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó
lu«n t¹o ra “c¸i míi” ®èi víi häc sinh nh»m thóc ®Èy sù tÝch c-c, tù gi¸c
ho¹t ®éng cña c¸c em. Vµ nh÷ng “c¸i míi” ®ã ph¶i ®¶m b¶o häc sinh cã
thÓ tù t×m tßi ®-îc ®Ó t¹o ®éng lùc häc tËp tÝch cùc. Ph-¬ng ph¸p d¹y häc
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ mét trong nh÷ng ph-¬ng ph¸p d¹y häc cã thÓ ®¹t
®-îc yªu cÇu ®ã. V× ph-¬ng ph¸p d¹y häc nµy ®ßi hái häc sinh huy ®éng
vèn kiÕn thøc s½n cã ®Ó ®i t×m kiÕm trÝ thøc míi.
Ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®· ®-îc nhiÒu nhµ gi¸o dôc
trªn thÕ giíi nghiªn cøu tõ rÊt l©u vµ còng ®· ®-îc nghiªn cøu vµ ¸p dông
ë ViÖt Nam. Song nã ®-îc nghiªn cøu víi t- c¸ch lµ mét ph-¬ng ph¸p
d¹y häc ë §¹i häc, Trung häc phæ th«ng. ë tiÓu häc còng ®· cã mét sè t¸c
gi¶i nghiªn cøu ¸p dông ph-¬ng ph¸p d¹y häc nµy nh-ng ch-a thùc sù ®i
s©u vµo ph-¬ng ph¸p d¹y häc mét m«n häc cô thÓ nµo.
Mét lý do n÷a lµ trong nhµ tr-êng nãi chung vµ nhµ tr-êng tiÓu häc
nãi riªng viÖc sö dông ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®· ®-îc ®Ò
cËp tõ l©u. Nh-ng cho ®Õn hiÖn nay, tªn gäi cña ph-¬ng ph¸p th× kh«ng cã
g× míi song b¶n chÊt, c¸ch thøc tiÕn hµnh ph-¬ng ph¸p nµy trong giê häc
qu¶ lµ míi ®èi víi rÊt nhiÒu gi¸o viªn. Hä cßn phô thuéc nhiÒu vµo tµi liÖu
h-íng dÉn gi¶ng d¹y nªn ch-a chó ý ®Õn viÖc sö dông ph-¬ng ph¸p d¹y
häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Mét sè gi¸o viªn ®· thÊy ®-îc nh÷ng -u ®iÓm vµ
sù cÇn thiÕt cña viÖc sö dông ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
nh-ng ch-a x¸c ®Þnh ®-îc nh÷ng bµi häc nµo xuÊt hiÖn t×nh huèng cã vÊn
®Ò hoÆc cßn lóng tóng khi tiÕn hµnh c¸c b-íc lªn líp b»ng ph-¬ng ph¸p
d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
Nh»m gióp gi¸o viªn tiÓu häc hiÓu râ h¬n vÒ ph-¬ng ph¸p d¹y häc
nµy vµ kh¶ n¨ng øng dông vµo thùc tÕ d¹y häc, chóng t«i nghiªn cøu viÖc
¸p dông ph-¬ng ph¸p nµy vµo d¹y häc mét m«n häc cô thÓ ®ã lµ m«n
To¸n. Tuy nhiªn, do ®iÒu kiÖn kh«ng cho phÐp, nªn chóng t«i chØ nghiªn
cøu ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trªn mét m¶ng kiÕn thøc quan
2
träng nhÊt cña néi dung m«n To¸n ë TiÓu häc. Trong 5 m¹ch kiÕn thøc,
néi dung sè häc lµ phÇn träng t©m xuyªn suèt tõ líp 1 ®Õn 5, lµ h¹t nh©n
cña m«n To¸n ë TiÓu häc nªn t«i chän m¹ch sè häc.
Víi nh÷ng lý do trªn chóng t«i chän ®Ò tµi “Ph-¬ng ph¸p d¹y häc
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong d¹y häc sè häc ë TiÓu häc”.
Ph Ç n n é i d u n g
Ch-¬ng I: nh÷ng c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn
I. §Þ n h h - í n g ® æ i m í i p h - ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c v µ t h ù c
t r ¹ n g s ö d ô n g ph - ¬ n g ph ¸ p d ¹ y h ä c g i¶ i q u y Õ t v Ê n ® Ò
t r o n g d ¹ y h ä c t o ¸ n ë t iÓ u h ä c .
1. §Þnh h-íng ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc to¸n:
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®-îc sù quan t©m ®Æc biÖt cña §¶ng, Nhµ
n-íc, c¸c cÊp c¸c ngµnh ®Õn sù nghiÖp gi¸o dôc cña n-íc ta, ®Æc biÖt lµ
bËc TiÓu häc, ch-¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa m«n To¸n ®ang tõng b-íc
®-îc söa ®æi, chØnh lý, hoµn thiÖn dÇn ®Ó ®¸p øng ®-îc nhu cÇu nhËn thøc
cña trÎ em vµ nhu cÇu cña x· héi. Sù ®æi míi trong gi¸o dôc kh«ng chØ lµ
sù ®æi míi vÒ néi dung mµ ®ßi hái ph¶i ®æi míi c¶ vÒ ph-¬ng ph¸p, c¸ch
thøc, tæ chøc. Ph-¬ng ph¸p d¹y häc To¸n ë TiÓu häc ®-îc ®æi míi theo
®Þnh h-íng: “LÊy häc lµm trung t©m, gi¸o viªn lµ ng-êi tæ chøc vµ h-íng
dÉn c¸c ho¹t ®éng cña häc sinh”.
Theo ®Þnh h-íng nµy, tÊt c¶ mäi häc sinh ®Òu ph¶i tham gia ho¹t
®éng nhËn thøc, ph¶i ®éc lËp suy nghÜ, s¸ng t¹o ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô
gi¸o viªn giao cho. Sau khi hoµn thµnh nhiÖm vô, häc sinh kh«ng chØ tù
m×nh lÜnh héi ®-îc tri thøc mµ cßn h×nh thµnh cho häc sinh thãi quen lµm
viÖc tù gi¸c, chñ ®éng, kh«ng rËp khu«n, c¸ch lµm viÖc khoa häc, c¸ch tù
3
®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña m×nh vµ cña ng-êi kh¸c. Qua ®ã cßn h×nh thµnh cho
häc sinh niÒm say mª, phÊn khëi trong häc tËp.
Nh×n chung, trong giê häc to¸n nh- vËy, ng-êi ho¹t ®éng nhiÒu
nhÊt lµ häc sinh, häc sinh ph¶i lµm viÖc th-êng xuyªn, tÝch cùc th× míi cã
thÓ hoµn thµnh niÖm vô häc tËp ®-îc giao. Gi¸o viªn chØ lµ ng-êi tæ chøc,
h-íng dÉn cho häc sinh thùc hiÖn tèt c¸c ho¹t ®éng. V× vËy gi¸o viªn chØ
gi¶ng Ýt, nãi Ýt, lµm mÉu Ýt song ph¶i biÕt c¸ch thøc tæ chøc. V× nÕu c¸ch
thøc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cña gi¸o viªn mµ kh«ng phï hîp th× hiÖu qu¶
cña giê häc sÏ kh«ng cao, nhiÒu khi cßn ph¶n t¸c dông. Mét yªu cÇu thiÕt
thùc n÷a ®èi víi gi¸o viªn lµ ph¶i th-êng xuyªn häc tËp kh«ng ngõng
n©ng cao tr×nh ®é vÒ chuyªn m«n, nghiÖp vô ®Ó cã thÓ xö lý kÞp thêi c¸c
t×nh huèng mµ häc sinh nªu ra.
Trong qu¸ tr×nh tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cho häc sinh, gi¸o viªn ph¶i
thùc hiÖn ®æi míi ph-¬ng ph¸p nh»m ph¸t huy ®-îc tÝnh tÝch cùc, chñ
®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh. Nh-ng còng kh«ng thÓ phñ nhËn c¸c ph-¬ng
ph¸p d¹y häc truyÒn thèng. Tuú tõng ®èi t-îng häc sinh, tuú vµo tõng giê
häc cô thÓ gi¸o viªn vÉn cã thÓ sö dông nh÷ng ph-¬ng ph¸p d¹y häc ®ã
khi cÇn thiÕt.
VÝ dô khi t×nh huèng gi¸o viªn ®-a ra häc sinh kh«ng thÓ gi¶i quyÕt
®-îc th× gi¸o ph¶i dïng ph-¬ng ph¸p vÊn ®¸p gîi më ®Ó dÉn d¾t h-íng
dÉn häc sinh nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho tÊt c¶ c¸c häc sinh ®Òu cã c¬ héi ®Ó
tham gia ho¹t ®éng. §æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc kh«ng cã nghÜa lµ phñ
nhËn hoµn toµn nh÷ng ph-¬ng ph¸p d¹y häc tr-íc ®©y. VÊn ®Ò lµ sö dông
nh- thÕ nµo cho hîp lÝ.
§æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc nãi chung vµ ph-¬ng ph¸p d¹y häc
To¸n nãi riªng lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ ®ång bé víi sù ®æi míi néi
dung, ®æi míi c¸c trang thiÕt bÞ d¹y häc. HiÖn nay ch-¬ng tr×nh m«n
To¸n ë tiÓu häc ®· cã nhiÒu ®æi míi vÒ néi dung. Ch-¬ng tr×nh c¶i c¸ch
s¸ch gi¸o khoa ®· ®-îc thùc hiÖn trªn toµn quèc ®èi víi líp 1 vµ líp 2 vµ
®ang thÝ ®iÓm ë mét sè tr-êng ®èi víi ch-¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa líp 3 –
4
4 – 5. Sù biªn so¹n ®æi míi ch-¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa To¸n nh»m thÓ
hiÖn râ h¬n ®Þnh h-íng mæi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc To¸n, ph-¬ng ph¸p
kiÓm tra, ®¸nh gi¸. KÌm theo víi sù ®æi míi néi dung ch-¬ng tr×nh, c¸c
®å dïng, thiÕt bÞ d¹y häc cña gi¸o viªn vµ häc sinh còng ®-îc trang bÞ
míi hoµn toµn ®Ó ®¸p øng ®-îc yªu cÇu ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc.
Nh- vËy khi toµn quèc ®Òu thùc hiÖn ch-¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi th×
viÖc ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc theo ®Þnh h-íng trªn kh«ng cßn xa l¹
®èi víi gi¸o viªn.
2. Thùc tr ¹ng ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc to¸n tr ong nhµ tr -êng
TiÓu häc hiÖn nay.
§æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc ë tiÓu häc chÝnh thøc ®-îc khëi
x-íng tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû 90. Cho ®Õn nay qua c¸c ®ît båi
d-ìng th-êng xuyªn, hÇu hÕt c¸c gi¸o viªn trªn kh¾p c¶ n-íc ®Òu ®· qu¸n
triÖt ®-îc tinh thÇn míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc. C¸c gi¸o viªn ®· ý thøc
®-îc tÇm quan träng cña viÖc ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc.
HiÖn nay ®· cã nhiÒu gi¸o viªn ¸p dông c¸c ph-¬ng ph¸p d¹y häc
nh»m tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh nh- d¹y häc gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò, alg«rit ho¸,… C¸c h×nh thøc tæ chøc d¹y häc còng ®-îc ®æi
míi râ rÖt thøc nh÷ng h×nh thøc tæ chøc d¹y häc míi ®-îc gi¸o viªn tiÓu
häc th-êng sö dông lµ d¹y häc theo nhãm, d¹y häc c¸ nh©n, d¹y häc qua
c¸c trß ch¬i häc tËp,… C¸c ph-¬ng tiÖn d¹y häc tõ ®¬n gi¶n ®Õn hiÖn ®¹i
còng ®-îc nhµ tr-êng trang bÞ nh- phiÕu häc tËp, tranh vÏ, m¸y chiÕu h¾t,
mµn h×nh ti vi, video…
Yªu cÇu vÒ ph-¬ng ph¸p d¹y häc To¸n lµ ph¶i ®æi míi theo ®Þnh
h-íng ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc. Song c¸c tµi liÖu h-íng dÉn gi¶ng d¹y
ch-a ®-îc so¹n míi, ch-a cã mét tµi liÖu nµo h-íng dÉn cô thÓ, trong khi ®ã
møc ®é nhËn thøc cña nhiÒu gi¸o viªn cã h¹n nªn gi¸o viªn vÉn ph¶i dùa vµo
tµi liÖu h-íng dÉn gi¶ng d¹y. V× vËy mµ ph-¬ng ph¸p d¹y häc to¸n vÒ c¬
b¶n còng ch-a ®-îc ®æi míi.
5
Nh- vËy tinh thÇn ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc To¸n ®¸
®-îc ra tõ l©u nh-ng viÖc thùc hiÖn ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y to¸n trong
qua tr×nh d¹y häc ch-a thËt sù th-ßng xuyªn vµ ®ång ®Òu trong c¸ tr-êng
tiÓu häc hiÖn nay.
3. ViÖc sö dông ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tr ong
d¹y häc to¸n ë nhµ tr -êng tiÓu häc hiÖn nay.
3.1. Mét sè ph-¬ng ph¸p d¹y häc To¸n ®ang ®-îc sö dông trong nhµ
tr-êng TiÓu häc
3.1.1. Ph-¬ng ph¸p trùc quan
Ph-¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan lµ ph-¬ng ph¸p d¹y häc mµ gi¸o
viªn tæ chøc, h-íng dÉn häc sinh ho¹t ®éng trùc tiÕp trªn c¸c hiÖn t-îng,
sù vËt cô thÓ ®Ó dùa vµo ®ã mµ n¾m b¾t, chiÕm lÜnh tri thøc, kÜ n¨ng.
ViÖc sö dông ph-¬ng ph¸p trùc quan lµ sù kÕt hîp gi÷a c¸i cô thÓ
vµ c¸i trõu t-îng, h-íng dÉn häc sinh chiÕm lÜnh nh÷ng tri thøc trõu
t-îng, kh¸i qu¸t th«ng qua nh÷ng sù vËt hiÖn t-îng cô thÓ gÇn gòi víi häc
sinh.
§èi víi häc sinh tiÓu häc, nhÊt lµ c¸c líp ®Çu cÊp, t- duy cña c¸c
em chñ yÕu lµ t- duy cô thÓ th× viÖc sö dông ph-¬ng ph¸p d¹y häc trùc
quan lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Tuy nhiªn nÕu qu¸ l¹m dông ph-¬ng ph¸p nµy
th× sÏ lµm h¹n chÕ kh¶ n¨ng ph©n tÝch. Tæng hîp, kh¸i qu¸t ho¸ vÊn ®Ò
cña häc sinh.
3.1.2. Ph-¬ng ph¸p thùc hµnh luyÖn tËp
Ph-¬ng ph¸p thùc hµnh luyÖn tËp lµ ph-¬ng ph¸p d¹y häc liªn quan
®Õn ho¹t ®éng thùc hµnh luyÖn tËp c¸c kiÕn thøc, kü n¨ng cña m«n häc.
Ho¹t ®éng thùc hµnh luyÖn tËp trong m«n To¸n ë tiÓu häc chiÕm kho¶ng
50% thêi gian d¹y häc to¸n. V× vËy mµ ph-¬ng ph¸p nµy ®-îc sö dông
th-êng xuyªn trong qu¸ tr×nh d¹y häc to¸n ë tiÓu häc kÓ c¶ d¹y bµi míi
hay trong tiÕt luyÖn tËp, «n tËp.
6
Khi sö dông ph-¬ng ph¸p thùc hµnh luyÖn tËp gi¸o viªn cã thÓ t¹o
®iÒu kiÖn ®Ó häc sinh ®-îc thùc hµnh luyÖn tËp nhiÒu, tæ chøc h-íng dÉn
häc sinh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o trong thùc hµnh luyÖn tËp.
3.1.3. Ph-¬ng ph¸p vÊn ®¸p – gîi më
Ph-¬ng ph¸p gîi më - vÊn ®¸p lµ ph-¬ng ph¸p d¹y häc kh«ng trùc
tiÕp ®-a ra nh÷ng kiÕn thøc hoµn chØnh mµ sö dông mét hÖ thèng c¸c c©u
hái ®Ó h-íng dÉn häc sinh suy nghÜ vµ lÇn l-ît tr¶ lêi tõng c©u hái, tõng
b-íc tiÕn dÇn ®Õn kÕt luËn cÇn thiÕt, gióp häc sinh tù t×m kiÕm ra kiÕn
thøc míi.
Ph-¬ng ph¸p gîi më – vÊn ®¸p còng lµ mét ph-¬ng ph¸p d¹y häc
hÕt søc cÇn thiÕt ë tiÓu häc v× nã sö dông ®-îc trong tÊt c¶ c¸c giê d¹y bµi
míi hay luyÖn tËp «n tËp. B¶n th©n ph-¬ng ph¸p nµy còng t¹o ®iÒu kiÖn
cho häc sinh tÝch cùc, chñ ®éng ®éc lËp suy nghÜ trong häc tËp t×m kiÕm
tri thøc míi.
Sö dông ph-¬ng ph¸p gîi më – vÊn ®¸p cßn gãp phÇn lµm cho häc
sinh rÌn luyÖn ®-îc c¸ch suy nghÜ, c¸ch diÏn ®¹t b»ng lêi, t¹o niÒm tin
vµo kh¶ n¨ng häc tËp cña tõng häc sinh, gióp giê häc s«i næi, g©y høng
thó häc tËp cho c¸c em.
Tuy nhiªn ph-¬ng ph¸p nµy ch-a thÓ hiÖn ®-îc yªu cÇu tÊt c¶ häc
sinh ®Òu tham gia häc tËp mét c¸ch tÝch cùc vµ häc sinh còng kh«ng tù
m×nh v¹ch ra ®-îc con ®-êng dÉn ®Õn tri thøc mµ con ®uêng ®ã lµ do
gi¸o viªn lËp s½n b»ng hÖ thèng c¸c c©u hái.
3.1.4. Ph-¬ng ph¸p gi¶i gi¶ng – minh ho¹
Ph-¬ng ph¸p gi¶ng gi¶i minh ho¹ trong d¹y häc to¸n lµ ph-¬ng
ph¸p dïng lêi ®Ó gi¶i thÝch kÕt hîp víi c¸c ph-¬ng tiÖn trùc quan hç trî
cho viÖc gi¶i thÝch.
Trong d¹y häc to¸n, ph-¬ng ph¸p nµy còng cã thÓ sö dông trong
c¸c tiÕt d¹y bµi míi, luyÖn tËp, «n tËp. Tuy nhiªn nÕu sö dông ph-¬ng
ph¸p nµy th× sÏ ®-a häc sinh vµo t×nh tr¹ng thô ®éng. V× vËy chØ sö dông
ph-¬ng ph¸p gi¶ng gi¶i minh ho¹ khi thËt sù cÇn thiÕt.
7
Trªn ®©y lµ bèn ph-¬ng ph¸p d¹y häc to¸n th-êng ®-îc sö dông
trong nhµ tr-êng hiÖn nay. Mçi ph-¬ng ph¸p ®Òu cã nh÷ng -u ®iÓm vµ
nh÷ng h¹n chÕ. MÆc dï vËy ta còng kh«ng thÓ b¸c bá mét ph-¬ng ph¸p
nµo. §iÒu quan träng lµ ph¶i biÕt lùa chän ®Ó sö dông ph-¬ng ph¸p ®óng
lóc nh»m ph¸t huy tèi ®a nh÷ng -u ®iÓm cña nã.
.
3.2. ViÖc sö dông ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong d¹y häc
To¸n.
Ngoµi nh÷ng ph-¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng, hiÖn nay nhê sù
hç trî cña c¸c ®å dïng, ph-¬ng tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i, mét sè gi¸o viªn
tiÓu häc ®· sö dông nh÷ng ph-¬ng ph¸p d¹y häc nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch
cùc nhËn thøc cña häc sinh, trong ®ã cã ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò.
Cho ®Õn nay, ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quýet vÊn ®Ò kh«ng cßn
míi ®èi víi nhiÒu gi¸o viªn. Nh-ng ý thøc ®Ó sö dông ph-¬ng ph¸p nµy
vµo d¹y häc c¸c m«n, ®Æc biÖt lµ m«n To¸n mét c¸ch th-êng xuyªn, mét
c¸ch cã chñ ®Þnh, viÖc nghiªn cøu t×m tßi c¸ch sö dông ph-¬ng ph¸p d¹y
häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµo mét bµi häc cô thÓ nh- thÕ nµo cho phï hîp víi
néi dung d¹y häc, phï hîp víi tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh hÇu nhch-a cã. Mét sè gi¸o viªn ®«i khi còng ®· cã sö dông ph-¬ng ph¸p d¹y
häc nµy nh-ng do ch-a biÕt c¸ch thùc hiÖn hoÆc ch-a x©y dùng ®-îc t×nh
huèng cã vÊn ®Ò nªn hiÖu qu¶ kh«ng cao.
VÝ dô: Khi d¹y bµi so s¸nh hai sè thËp ph©n, gi¸o viªn ®-a ra t×nh
huèng: “So s¸nh 3,1m vµ 2,98m”
T×nh huèng trªn lµ mét t×nh huèng cã vÊn ®Ò v× trong t×nh huèng
nµy xuÊt hiÖn m©u thuÉn gi÷a tri thøc cò lµ c¸ch so s¸nh hai sè tù nhiªn,
c¸ch ®æi ®¬n vÞ ®o ®é dµi, c¸ch chuyÓn tõ sè thËp ph©n sang ph©n sè thËp
ph©n, c¸ch so s¸nh hai ph©n sè vµ tri thøc míi lµ so s¸nh sè thËp ph©n.
NÕu vËn dông nh÷ng tri thøc ®· biÕt cã liªn quan, häc sinh cã thÓ gi¶i
quyÕt ®-îc t×nh huèng trªn b»ng c¸ch ®æi ®¬n vÞ ®o tõ mÐt sang centimet
råi tiÕn hµnh so s¸nh nh- so s¸nh hai sè tù nhiªn hoÆc chuyÓn hai sè ®·
8
cho vÒ sè thËp ph©n ®Ó so s¸nh. Nh-ng trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, sau khi
®-a ra t×nh huèng cã vÊn ®Ò, gi¸o viªn hái lu«n: “ Dùa vµo nh÷ng ®iÒu ®·
häc cã thÓ cã nh÷ng c¸ch nµo ®Ó so s¸nh?”. Sau ®ã gi¸o viªn gäi hai häc
sinh tr×nh bµy miÖng c¸ch lµm cña m×nh, gi¸o viªn ghi b¶ng. Vµ tõ ®ã,
gi¸o viªn ®-a c©u hái gîi ý ®Ó häc sinh rót ra c¸ch so s¸nh hai sè thËp
ph©n.
Víi c¸ch tiÕn hµnh nh- trªn, mÆc dï gi¸o viªn ®· ®-a ra ®-îc t×nh
huèng cã vÊn ®Ò nh-ng ch-a thùc hiÖn ®óng c¸c b-íc d¹y häc gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò. Sau khi ®-a ra t×nh huèng cã vÊn ®Ò, gi¸o viªn kh«ng dµnh thêi
gian ®Ó häc sinh c¶ líp quy nghÜ, ho¹t ®éng tù t×m ra c¸ch gi¶i quyÕt vÊn
®Ò. Thùc tÕ cã nhiÒu häc sinh ch-a kÞp suy nghÜ th× gi¸o viªn ®· tr×nh bµy
c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trªn b¶ng. V× vËy nhiÒu em ch-a thùc sù tÝch cùc,
chñ ®éng trong häc tËp. §iÒu ®ã dÉn ®Õn kÕt qu¶ d¹y häc ch-a cao.
VÝ dô 2: TiÕt d¹y” Tæng cña nhiÒu sè” ( To¸n 4 )
“ Kh«ng thùc hiÖn, so s¸nh A, B,C
A = 10 + 32 + 54 + 76 + 98
B = 54 + 90 + 36 + 12 + 78
C = 74 + 18 + 92 + 30 + 56”
Víi yªu cÇu cña bµi tËp trªn sÏ xuÊt hiÖn m©u thuÉn gi÷a trÝ thøc cò
lµ c¸ch tÝnh tæng cña nhiÒu sè, ph©n tÝch cÊu t¹o sè, c¸ch tso s¸nh c¸c
tæng cã c¸c cÆp sè h¹ng b»ng nhau vµ tri thøc míi lµ so s¸nh ba tæng sè
cã sè h¹ng b»ng nhau, c¸c sè h¹ng b»ng nhau, c¸c sè h¹ng kh¸c nhau
nh-ng cã c¸c ch÷ sè hµng chôc gièng nhau, c¸c ch÷ sè hµng ®¬n vÞ còng
gièng nhau.
Bµi tËp trªn lµ mét t×nh huèng cã vÊn ®Ò:
Nh-ng sau khi ®-a ra bµi tËp ®ã, kh«ng cã häc sinh nµo gi¶i quyÕt
®-îc, gi¸o viªn kh«ng ®-a ra c©u háigîi ý mµ gi¸o viªn h-íng dÉn c¸ch
lµm.
Theo chóng t«i nÕu trong tr-êng hîp trªn, gi¸o viªn sö dông h×nh
thøc vÊn ®¸p gîi më vÊn ®Ò ®Ó häc sinh tù t×m ra kÕt luËn. Qua ®ã häc
9
sinh kh«ng nh÷ng hoµn thµnh ®-îc bµi tËp mµ c¸c em cßn cã thÓ tù t×m
®-îc mét c¸ch míi cã thÓ sö dông ®Ó so s¸nh c¸c tæng cã nhiÒu sè h¹ng.
Trong c¸c tiÕt luyÖn tËp «n tËp nhiÒu khi gi¸o viªn chØ míi cho häc
sinh hoµn thµnh c¸c bµi tËp ë vë bµi tËp, s¸ch gi¸o khoa mµ kh«ng t¹o
®-îc t×nh huèng cã vÊn ®Ò nh»m g©y høng thó häc tËp, kÝch thÝch qu¸
tr×nh nhËn thøc cho nh÷ng ho¹t ®éng kh¸, giái. Do ®ã nh÷ng häc sinh cã
nhu cÇu nhËn thøc cao h¬n vÉn lu«n gi¶i quyÕt nh÷ng bµi tËp d-íi
ng-ìng. HoÆc ng-îc l¹i, gi¸o viªn ®· bæ sung nh÷ng bµi tËp yªu cÇu häc
sinh ph¶i biÕt vËn dông kiÕn thøc ®· häc mét c¸ch linh ho¹t h¬n, s¸ng t¹o
h¬n nh-ng l¹i kh«ng phï hîp víi ®èi t-îng häc sinh. Häc sinh kh«ng thÓ
gi¶i quyÕt ®-îc bµi tËp ®ã v× nã v-ît qu¸ ng-ìng.
Theo chóng t«i, nguyªn nh©n ®Õn nh÷ng thùc tr¹ng trªn lµ do gi¸o
viªn tiÓu häc ch-a hiÓu râ b¶n chÊt, c¸ch thøc thùc hiÖn ph-¬ng ph¸p d¹y
häcgi¶i quyÕt vÊn ®Ò. NhiÒu gi¸o viªn ®· t¹o ®-îc t×nh huèng cã vÊn ®Ò
nh-ng khi thùc hiÖn d¹y häc, g¶i quyÕt t×nh huèng ®ã l¹i kh«ng ph¶i lµ
häc sinh mµ chÝnh gi¸o viªn. Bªn c¹nh ®ã cßn cã nhiÒu tr-êng hîp gi¸o
viªn ch-a t¹o ra ®-îc t×nh huèng cã vÊn ®Ì. Nh÷ng tån t¹i ®ã sÏ lµm cho
kÕt qu¶ d¹y häc kh«ng ®¹t ®-îc kÕt qu¶ nh- mong muèn.
10
Ch-¬ng II
Mét sè ®Ò xuÊt vÒ sö dông vµ khai th¸c ph-¬ng ph¸p d¹y
häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµo d¹y häc sè häc ë tiÓu häc
Nh- ®· tr×nh bµy ë trªn, viÖc sö dông ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò trong d¹y häc sè häc ë TiÓu häc hiÖn nay ®ang cong nhiÒu
vÊn ®Ò bÊt cËp. Nh-ng do ®Æc ®iÓm cÊu tróc néi dung cña m«n To¸n ë
TiÓu häc, do nhu cÇu ph¸t triÓn chung cña x· héi còng nh- sù ®ßi hái ph¶i
®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc cña nÒn gi¸o dôc n-íc ta, viÖc sö dông
ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong m«n To¸n ë TiÓu häc lµ rÊt
phï hîp vµ rÊt cÇn thiÕt.
Nh»m gióp gi¶m bít nh÷ng khã kh¨n cña gi¸o viªn TiÓu häc khi sö
dông ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, trong ch-¬ng nµy t«i ®-a ra
nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ vÒ c¸ch sö dông, kh¶ n¨ng øng dông cña ph-¬ng
ph¸p d¹y häc nµy trong d¹y häc sè häc ë TiÓu häc.
Dùa vµo môc ®Ých, néi dung bµi häc, c¸c tiÕt häc To¸n ë TiÓu häc
®-îc ®-îc ph©n thµnh ba kiÓu: bµi míi, luyÖn tËp vµ kiÓm tra. Øng víi mçi
kiÓu bµi, yªu cÇu vÒ néi dung kiÕn thøc, c¸c ph-¬ng ph¸p vµ ph-¬ng tiÖn
d¹y häc cã sù kh¸c nhau. V× vËy, ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
®-îc ¸p dông trong c¸c kiÓu bµi ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. §Ó thuËn tiÖn
cho viÖc nghiªn cøu, chóng t«i ®-a ra nh÷ng ®Ò xuÊt vÒ sö dông ph-¬ng
ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong bµi míi, trong tiÕt luyÖn tËp vµ kiÓm
tra.
A. ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong d¹y häc bµi míi
I. Né i d u n g d ¹ y h ä c b µ i m í i
TiÕt d¹y bµi míi nh»m cung cÊp cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc míi,
tr-íc ®ã häc sinh ch-a biÕt. Nh÷ng tri thøc míi cã thÓ lµ mét kh¸i niÖm,
mét tÝnh chÊt, mét c«ng thøc hay mét quy t¾c nµo ®ã.
11
VÝ dô 1: Trong bµi “ Nh©n mét sè thËp ph©n víi mét sè tù nhiªn”,
kiÕn thøc míi ®èi víi häc sinh lµ quy t¾c nh©n mét sè thËp ph©n víi mét
sè tù nhiªn
VÝ dô 2: Khi häc bµi “ Céng hai ph©n sè cïng mÉu sè”, kiÕn thøc
míi ®èi víi häc sinh lµ quy t¾c céng hai ph©n sè cïng mÉu sè.
KiÕn thøc míi trong bµi ph©n sè lµ c¸ch viÕt, c¸ch ®äc ph©n sè c¸c
thµnh phÇn cña ph©n sè ( tö sè vµ mÉu sè), ý nghÜa cña ph©n sè.
Nh÷ng kiÕn thøc trong tiÕt d¹y bµi míi th-êng lµ míi ®èi víi häc
sinh. V× vËy dÔ xuÊt hiÖn nh÷ng m©u thuÉn trong c¸c t×nh huèng. §Ó gióp
häc sinh tiÕp thu ®-îc bµi míi mét c¸ch chñ ®éng, tÝch cùc, tù gi¸c th×
gi¸o viªn ph¶i tæ chøc, h-íng dÉn cho häc sinh tù gi¶i quyÕt m©u thuÉn.
Do ®ã tiÕt d¹y bµi míi cã thÓ ®-îc sö dông ph-¬ng ph¸p day häc gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò nhiÒu h¬n.
Nh-ng trong mçi tiÕt d¹y th-êng cã rÊt nhiÒu t×nh huèng. Trong sè
c¸c tïnh huèng ®ã cã t×nh huèng trë thµnh t×nh huèng cã vÊn ®Ò, cã t×nh
huèng ®Þnh ®-îc t×nh huèng nµo lµ t×nh huèng cã vÊn ®Ò ®Ó tõ ®ã lùa chän
ph-¬ng ph¸p d¹y häc thÝch hîp.
Nh- chóng t«i ®· tr×nh bµy ë phÇn néi dung sè häc trong m«n to¸n
häc ë TiÓu häc, kiÕn thøc míi vÒ sè häc ®-îc chia thµnh 5 phÇn. ViÖc
ph©n chia nh- vËy lµ ph©n chia theo môc ®Ých cña néi dung kiÕn thøc mµ
kh«ng theo bµo häc, tiÕt häc.
1. Cung cÊp c¸c kh¸i niÖm, biÓu t-îng ban ®Çu c¸c kÝ hiÖu to¸n häc.
Môc ®Ých träng t©m cña phÇn nµy lµ cung cÊp, h×nh thµnh cho häc
sinh nh÷ng kh¸i niÖm, biÓu t-îng hay mét kÝ hiÖu to¸n häc mµ tr-íc ®ã
häc sinh ch-a biÕt. C¸c t×nh huèng x¶y ra trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y bao
giê còng cã m©u thuÉn gi÷a tri thøc cò vµ tri thøc míi. Tuy nhiªn, víi
nh÷ng t×nh huèng ®ã gi¸o viªn kh«ng thÓ yªu cÇu häc sinh ®éc lËp gi¶i
quyÕt ®-îc. §Ých cuèi cïng cña nh÷ng t×nh huèng nµy lµ häc sinh n¾m
®-îc nh÷ng kh¸i niÖm, nh÷ng biÓu t-îng hay ký hiÖu to¸n häc. Nh÷ng
kh¸i niÖm, biÓu t-îng, ký hiÖu To¸n häc nµy mang tÝnh quy -íc chung,
12
cè ®Þnh, kh«ng thay ®æi. ChÝnh v× vËy mµ häc sinh kh«ng thÓ tù m×nh
nghÜ ra ®-îc nh÷ng biÓu t-îng, kh¸i niÖm, kÝ hiÖu trïng víi To¸n häc.
Do ®ã, b-íc cung cÊp kh¸i niÖm, biÓu t-îng, c¸c ký hiÖu th-êng
gÆp khã kh¨n khi d¹y häc b»ng ph-¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. C¸c
ph-¬ng ph¸p th-êng ®-îc sö dông ë ®©y lµ ph-¬ng ph¸p gi¶ng gi¶i minh
ho¹, trùc quan.
Tuy nhiªn, trong sè häc ë TiÓu häc, con ®-êng dÉn d¾t ®Õn c¸c kh¸i
niÖm, biÓu t-îng, kÝ hiÖu To¸n häc chñ yÕu dùa vµo c¸c ®å dïng trùc
quan, dùa vµo t×nh huèng xuÊt ph¸t tõ cuéc sèng. Nh÷ng t×nh huèng ®ã
th-êng tån t¹i m©u thuÉn gi÷a vèn sèng cña häc sinh vµ kiÕn thøc míi s¾p
®-îc cung cÊp. M©u thuÉn trong nh÷ng t×nh hèng ®ã häc sinh cã thÓ gi¶i
quyÕt ®-îc nhê vèn sèng, nhê kinh nghiÖm mµ häc sinh ®· tÝch luü ®-îc
ë trong vµ ngoµi nhµ tr-êng. Do ®ã b-íc d¹y häc nµy cã thÓ sö dông
ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò phèi hîp víi ph-¬ng ph¸p trùc
quan, vÊn ®¸p gîi më.
Nh- vËy c¸c bµi häc nh»m cung cÊp kh¸i niÖm, biÓu t-îng, ký hiÖu
To¸n häc ë tiÓu häc cã thÓ ®-îc chia thµnh hai b-íc chÝnh:
B-íc 1: Nªu t×nh huèng nh»m dÉn d¾t ®Õn kh¸i niÖm, biÓu t-îng,
c¸c ký hiÖu To¸n häc.
B-íc 2: Cung cÊp c¸c kh¸i niÖm, biÓu t-îng, ký hiÖu To¸n häc.
Trong qu¸ tr×nh d¹y häc ë b-íc 1 ta cã thÓ sö dông ph-¬ng ph¸p
d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nh-ng ë b-íc 2 th× ph-¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn
®Ò sÏ gÆp khã kh¨n. V× vËy ë ®©y cÇn cã sù phèi hîp c¸c ph-¬ng ph¸p.
VÝ dô: Khi h×nh thµnh biÓu t-îng vÒ: Nhá h¬n – dÊu <
Theo quy -íc cña To¸n häc th× sè biÓu thÞ tËp hîp cã Ýt phÇn tö h¬n
sÏ nhá h¬n vµ ký hiÖu ch¼ng h¹n 2 < 3. ThuËt “nhá h¬n” ®-îc h×nh thµnh
dùa trªn kinh nghiÖm sèng cña häc sinh. V× häc sinh kh«ng thÓ tù ý ®Æt ra
mét ký hiÖu ®Ó biÓu diÔn 2 nhá h¬n 3 kh¸c ch¼ng h¹n 2*3, 2^3, ... mµ
ng-êi kh¸c cã thÓ hiÓu ®-îc nªn ký hiÖu “2 < 3” gi¸o viªn sÏ ph¶i cung
cÊp cho häc sinh.
13
B-íc 1: Gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t h×nh vÏ cã vÏ c¸c tËp hîp
cã 2 ®å vËt vµ tËp hîp cã 3 ®å vËt . Sau ®ã yªu cÇu häc sinh so s¸nh ®å vËt
trong hai tËp hîp. Dùa vµo kinh nghiÖm sèng cña m×nh, häc sinh ®Õn ®-îc
sè ®å vËt trong tËp hîp thø nhÊt lµ hai ®å vËy, sè ®å vËt trong tËp hîp thø
hai lµ ba ®å vËt. Qua phÐp ®Õn, häc sinh sÏ so s¸nh vµ nhËn biÕt ®-îc hai
®å vËt Ýt h¬n ba ®å vËt, thÝch chuyÓn tõ “hai ®å vËt Ýt h¬n 3 ®å vËt” vÒ “ 2
nhá h¬n 3” vµ kÝ hiÖu “2<3”.
Mét vÝ dô kh¸c: Khi h×nh thµnh c¸c sè tù nhiªn, ë líp mét, gi¸o
viªn cho häc sinh quan s¸t c¸c tËp hîp cã cïng b¶n sè ®Ó lµm râ b¶n chÊt
c¬ së sè tù nhiªn. Häc sinh quan s¸t vµ cã thÓ tr¶ lêi ®-îc sè phÇn tö cña
tõng tËp hîp. Nh-ng ®Ó ghi l¹i sè phÇn tö cña tËp hîp th× häc sinh kh«ng
thÓ vµ kh«ng ®-îc phÐp dïng bÊt kÓ mét ký hiÖu nµo kh¸c hÖ thèng c¸c
ch-c sè trong hÖ thËp ph©n. §iÒu nµy gi¸o viªn ph¶i cung cÊp cho häc
sinh.
Khi d¹y kh¸i niÖm vÒ ph©n sè, nh÷ng kiÕn thøc cÇn cung cÊp cho
häc sinh lµ biÓu t-îng vÒ ph©n sè, ý nghÜa cña ph©n sè, c¸c viÕt ®äc ph©n
sè, c¸c thµnh
phÇn trong ph©n sè bao gåm: sè cã a
(Trong ®ã a,b lµ c¸c sè tù
d¹ng
nhiªn,
b
b ¹ 0) a ®-îc gäi lµ tö sè, b ®-îc gäi lµ mÉu sè; mÉu sè lµ sè phÇn b»ng
nhau ®-îc chia ra cña ®¬n vÞ, tö sè lµ sè phÇn b»ng nhau ®-îc lÊy ®i.
BiÓu t-îng ban ®Çu vÒ ph©n sè häc sinh ®· cã dÞp lµm quen tõ líp
hai, nh-ng ®ã chØ lµ nh÷ng ph©n sè cã tö sè lµ 1 vµ ch-a ®-îc giíi thiÖu
mét c¸ch chÝnh thøc vÒ ph©n sè. V× vËy nh÷ng kiÕn thøc vÒ ph©n sè ë líp
bèn lµ nh÷ng kiÕn thøc hoµn toµn míi. ë ®©y ®· xuÊt hiÖn m©u thuÉn gi÷a
tri thøc cò vµ tri thøc míi lµ nh÷ng kiÕn thøc vÒ ph©n sè.
Trong tiÕt d¹y h×nh thµnh kh¸i niÖm ph©n sè, ®Çu tiªn gi¸o viªn ®-a
ra t×nh huèng ®Ó dÉn d¾t häc sinh hiÓu ®-îc b¶n chÊt cña ph©n sè. Sau ®ã
gi¸o viªn giíi thiÖu c¸ch viÕt, ®äc ph©n sè, tªn gäi c¸c thµnh phÇn trong
mét ph©n sè (Tö sè, mÉu sè) t×nh huèng ®Ó dÉn ®Õn kh¸i niÖm vÒ ph©n sè
14
cã thÓ lµ “H·y chia mét c¸ch b¸nh lµm 4 phÇn b»ng nhau. LÊy 3 phÇn.
Hái ®· lÊy ®i bao nhiªu phÇn c¸i b¸nh?” T×nh huèng trªn sÏ kh«ng ph¶i lµ
mét t×nh huèng cã vÊn ®Ò ®èi víi häc sinh líp 4, nÕu sè b¸nh ban ®Çu
kh«ng ph¶i lµ mét c¸i mµ lµ mét sè chia hÕt cho 4. Nh-ng trong tr-êng
hîp nµy sè dïng ®Ó biÓu diÔn sè b¸nh ®· lÊy ®i kh«ng ph¶i lµ mét sè tù
nmhiªn mµ lµ mét “kiÓu sè” hoµn toµn míi. ®©y lµ mét t×nh huèng cã vÊn
®Ò. §Ó gi¶i quyÕt t×nh huèng nµy, häc sinh cã thÓ tù vÏ h×nh chia thµnh 4
phÇn b»ng nhau vµ g¹ch 3 phÇn ®· lÊy ®i. Tøc lµ häc sinh cã thÓ biÓu diÔn
sè phÇn ®-îc lÊy ®i trªn h×nh vÏ. Nh-ng tõ h×nh vÏ dÉn d¾t ®Õn ph©n sè
3/4 th× ph¶i cÇn cã sù hç trî cña gi¸o viªn. Trong t×nh huèng nµy ph¶i cã
sù phèi hîp gi÷a ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÕn ®Ò víi c¸c ph-¬ng
ph¸p d¹y häc kh¸c.
Nh- vËy, víi nh÷ng bµi häc cung cÊp kh¸i niÖm, biÓu t-îng, kÝ hiÖu
to¸n häc còng cã thÓ sö dông ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
Nh-ng ph-¬ng ph¸p ud nµy kh«ng thÓ sö dông ®éc lËp mµ ph¶i cã sù phèi
hîp c¸c ph-¬ng ph¸p kh¸c nh- vÊn ®¸p, gi¶ng gi¶i - minh ho¹ trùc quan...
§iÒu quan träng lµ gi¸o viªn ph¶i biÕt c¸ch lùa chän, phèi hîp c¸c ph-¬ng
ph¸p nh- thÕ nµo ®Ó phï hîp víi ®èi t-îng häc sinh, phï hîp víi ®iÒu
kiÖn d¹y häc cô thÓ.
2. So s¸nh c¸c sè
C¸c bµi tËp vÒ so s¸nh hai hay nhiÒu ®èi t-îng nãi chung yªu cÇu
häc sinh ph¶i cã nh÷ng kiÕn thøc tèi thiÓu vÒ ®èi t-îng ®ã. Vµ tõ nh÷ng
hiÓu biÕt vÒ c¸c ®èi t-îng, häc sinh míi cã thÓ tiÕn hµnh ph©n tÝch, so
s¸nh chóng víi nhau. Môc ®Ých cña c¸c bµi tËp so s¸nh nãi chung lµ nh»m
gióp häc sinh nhËn ra ®-îc mèi liªn hÖ , sù gièng, kh¸c nhau gi÷a c¸c ®èi
t-îng. Víi mçi bµi tËp so s¸nh ®Òu cã m©u thuÉn gi÷a kiÕn thøc cò còng
lµ nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c¸c ®èi t-îng vµ kiÕn thøc míi lµ sù kh¸c nhau,
gièng nhau, mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ®èi t-îng. M©u thu·n nµy häc sinh hoµn
toµn cã thÓ ®éc lËp gi¶i quyÕt ®-îc.
15
Ch-¬ng tr×nh sè häc trong m«n to¸n ë tiÓu häc chñ yÕu lµ c¸c d¹ng
bµi to¸n so s¸nh c¸c sè tù nhiªn, so s¸nh c¸c ph©n sè, so s¸nh c¸c sè thËp
ph©n. Môc ®Ých cña c¸c bµi tËp so s¸nh ë ®©y lµ t×m ra sè thø tù gi÷a c¸c
sè, t×m xem trong c¸c sè ®· cho sè nµo lín h¬n, sè nµo bÐ h¬n. ®Ó cã thÓ
tiÕn hµnh so s¸nh c¸c sè tù nhiªn, so s¸nh c¸c ph©n sè hay so s¸nh c¸c sè
thËp phËn, häc sinh ®Òu dc häc c¸ch so s¸nh mµ nh- s¸ch gi¸o khoa vÉn
th-êng gäi lµ quy t¨c so s¸nh. Sau khi ®cña häc ®-îc nh÷ng quy t¾c th× tÊt
c¶ c¸c bµi tËp so s¸nh häc sinh ®Òu cã thÓ ¸p dông c¸c quy t¾c ®ã. V× vËy
nh÷ng bµi tËp yªu cÇu häc sinh ®Òu cã thÓ ¸p dông c¸c quy t¾c ®ã. V× vËy
nh÷ng bµi tËp yªu cÇu häc sinh so s¸nh c¸c sè theo mét thø tù nµo ®ã
VÝ dô: s¾p xÕp c¸c sè thËp ph©n s¹u theo thø tù tõ lín ®Õn bÐ
7,46 ;
5,94 : 7,5 ; 8,9
Bµi tËp nµy kh«ng ph¶i lµ t×nh huèng cã vÊn ®Ò khi häc sinh ®· biÕt
c¸ch so s¸nh sè thËp ph©n. ®©y chØ lµ bµi tËp nh»m gióp häc sinh cñng cè
l¹i kiÕn thøc vÒ so s¸nh sè thËp ph©n. Víi phÇn so s¸ch c¸c sè th× nh÷ng
bµi d¹y nh»m cung cÊp cho häc sinh quy t¾c, c¸ch thøc ®Ó do s¸nh ®Òu cã
thÓ d¹y häc b»ng ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
V× ®Æc ®iÓm cÊu tróc ch-¬ng tr×nh m«n To¸n ë tiÓu häc lµ cÊu tróc
®ång t©m, c¸c vßng sè ®-îc më réng dÇn theo vßng xo¸y èc nªn kiÕn thøc
vÒ so s¸nh c¸c sè tù nhiªn míi ®-îc tæng hîp l¹i mét c¸ch ®Çy ®ñ, kh¸i
qu¸t nhÊt ë líp 4.
ë líp 1, t- duy cña häc sinh chñ yÕu dùa vµo c¸c dông cô trùc
quan. Muèn h×nh thµnh cho c¸c em c¸ch so s¸nh c¸c sè ph¶i th«ng qua so
s¸nh lùc l-îng cña c¸c tËp hîp. Gi¸o viªn ph¶i h-íng dÉn tõng b-íc ®Ó
dÉn ®Õn kiÕn thøc Häc sinh líp 1, míi b¾t ®Çu ®i häc, tÊt c¶ mäi kiÕn thøc
®èi víi c¸c em ®Òu rÊt míi. V× vËy viÖc sö dông ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò cÇn ph¶i cã sù phèi hîp víi c¸c ph-¬ng ph¸p kh¸c nhph-¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan, ph-¬ng ph¸p vÊn ®¸p gîi më.
ë líp 2, yªu cÇu häc sinh so s¸nh c¸c sè cã 3 ch÷ sè, víi nh÷ng sè
cã 3 ch÷a sè trë lªn th× viÖc häc sinh tù thao t¸c trªn ®å dïng cµng trë nªn
16
khã kh¨n h¬n, c¸c dông cô trùc quan ph¶i ®-îc gi¶m dÇn nh»m t¨ng dÇn
kh¶ n¨ng t- duy trõu t-îng cña häc sinh. V× vËy c¸ch so s¸nh c¸c sè tù
nhiªn ph¶i ®-îc thùc hiÖn dùa vµo cÊu t¹o thËp ph©n cña sè.
MÆt kh¸c ë cuèi líp 1, häc sinh ®· biÕt c¸ch so s¸nh c¸c sè cã hai
ch÷ sè: so s¸nh hµng chô, nÕu hµng chôc b»ng nhau th× tiÕp tôc so s¸nh
hµng ®¬n vÞ. Nh- vËy khi so s¸nh c¸c sè cã 3 ch÷ sè häc sinh còng cã thÓ
vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®· biÕt ®Ó so s¸nh c¸c sè cã 3 ch÷ sè: b¾t ®Çu
so s¸nh tõ hµng cao nhÊt ( tõ tr¸i sang ph¶i), so s¸nh sè cã ba ch÷ sè lµ
kiÕn thøc míi ®èi víi häc sinh líp hai nªn häc sinh còng cã thÓ kh«ng
gi¶i quyÕt ®-îc vÊn ®Ò ®Æt ra cña gi¸o viªn. NÕu häc sinh kh«ng thÓ gi¶i
quyÕt ®-îc th× gi¸o viªn míi ®-a ra c©u hái gîi më vÊn ®Ò gióp häc sinh
cã thÓ so s¸nh nhê sù hç trî cña ®å dïng trùc quan tlµ h×nh vÏ trªn b×a, bé
®å dïng.
T-¬ng tù nh- vËy, ë c¸c líp trªn, häc sinh cã thÓ so s¸nh c¸c sè
nhiÒu ch÷a sè mµ sè ch÷ sè b»ng nhau. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ so s¸nh c¸c sè cã
nhiÒu ch÷ sè nh-ng sè ch÷ sè kh«ng b»ng nhau. §©y lµ mét khã kh¨n ®èi
víi häc sinh. Song khã kh¨n nµy kh«ng ph¶i lµ kh«ng gi¶i quyÕt ®-îc.
Häc sinh cã thÓ so s¸nh dùa vµo phÐp ®Õm, ®-a vµo sè liÒn tr-íc, sè liÒn
tr-íc, sè liÒn sau ®Ó so s¸nh 999 víi sè 1000; 9999 víi 100000, v.v... ®Ó
tõ ®ã rót ra c¸ch so s¸nh c¸c sè cã nhiÒu ch÷ sè.
C¸ch so s¸nh ph©n sè vµ sè thËp ph©n ®-îc häc ë líp 4, líp 5 lµ
d¹ng so s¸nh kh¸c víi sè tù nhiªn. Tuy nhiªn häc sinh còng cã thÓ tù t×m
c¸ch so s¸nh ®-îc c¸c ph©n sè, c¸c sè thËp ph©n. VÝ dô so s¸nh hai ph©n
sè cïng mÉu sè. Häc sinh cã thÓ dïng b¨ng giÊy hoÆc cã thÓ biÓu diÔn c¸c
ph©n sè trªn tia sè ®Ó so s¸nh vµ gi¸o viªn dÉn d¾t häc sinh nªu ra kÕt luËn
vÒ c¸c so s¸nh hai ph©n sè cïng mÉu sè.
Tãm l¹i c¸c kiÕn thøc vÒ so s¸nh c¸c sè ®Òu cã thÓ sö dông ph-¬ng
ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
3. D¹y häc c¸c phÐp tÝnh.
17
Néi dung d¹y häc c¸c phÐp tÝnh bao gåm c¸ch ®Æt tÝnh vµ c¸ch tÝnh.
§èi víi mçi lo¹i phÐp tÝnh ( phÐp céng, phÐp trõ, phÐp nh©n, phÐp chia) ë
c¸c tiÕt häc ®Çu tiªn gi¸o viªn ph¶i nãi râ c¸ch ®Æt tÝnh th× häc sinh míi
cã thÓ biÕt ®-îc c¸ch ®Æt tÝnh vµ c¸ch thùc hiÖn. Ch¼ng h¹n c¸ch ®Æt tÝnh
vµ thùc hiÖn ph¸p tÝnh céng, trõ trong ph¹m vi 10 ( To¸n líp 1), phÐp
nh©n, phÐp chia ( to¸n líp 4). Ë ®©y gi¸o viªn nªn sö dông ph-¬ng ph¸p
d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò kÕt hîp víi c¸c ph-¬ng ph¸p d¹y häc truÒyn
thèng. Khi chuyÓn tõ phÐp céng, trõ c¸c sè cã mét ch÷ sè h¹ng sè cã hai
ch÷a sè, c¸ch ®Æt tÝnh vµ thùc hiÖn phÐp tÝnh l¹i lµ mét vÊn ®Ò ®èi víi häc
sinh. T-¬ng tù nh- vËy, c¸c phÐp tÝnh chuyÓn tõ vßng sè nµy sang vßng sè
kh¸c lµ mét t×nh huèng cã vÊn ®Ò. ®Ó gi¶i quyÕt ®-îc c¸c vÊn ®Ò ®ã, häc
sinh cã thÓ vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ë c¸c vßng sè tr-íc hoÆc cã thÓ ph¶i
cÇn sù trî gióp cña gi¸o viªn.
VËy khi më réng c¸c vßng sè ®Ó d¹y c¸ch thùc hiÖn c¸c phÐp tÝnh
®Òu xuÊt hiÖn nh÷ng m©u thuÉn vµ nh÷ng m©u thuÉn nµy ®¶m b¶o tÝnh
võa søc. C¸c t×nh huèng d¹y häc ®Òu cã thÓ trë thµnh c¸c t×nh huèng cã
vÊn ®Ò.
4. D¹y häc c¸ch tÝnh chÊt cña c¸c phÐp tÝnh.
C¸c tÝnh chÊt cña phÐp tÝnh ®Òu ®-îc h×nh thµnh th«ng qua viÖc
tÝnh gi¸ trÞ biÓu thøc, so s¸nh kÕt qu¶ råi rót ra nhËn xÐt.
Khi d¹y c¸c tÝnh chÊt th-êng xuÊt hiÖn hai t×nh huèng sau:
- T×nh huèng 1: so s¸nh
- T×nh huèng 2: nªu nhËn xÐt
§Ó gi¶i quyÕt t×nh huèng 1, häc sinh ph¶i tiÕn hµnh hai thao t¸c lµ
tÝnh gi¸ trÞ biÓu thøc råi so s¸nh. Häc sinh cã thÓ vËn dông c¸c kiÕn thøc
®· lÜnh héi ®-îc ®Ó gi¶i quyÕt t×nh huèng mét c¸ch dÔ dµng, t×nh huèng
trªn kh«ng ph¶i lµ t×nh huèng cã vÊn ®Ò.
T×nh huèng 2 dùa vµo biÓu thøc vµ kÕt qu¶ so s¸nh ë t×nh huèng 1
häc sinh nªu nhËn xÐt.
18
§Ó cã thÓ ®-a ra ®-îc mét nhËn xÐt chÝnh x¸c, häc sinh ph¶i thùc
hiÖn b-íc kh¸i qu¸t ho¸ vÊn ®Ò. Tõ nh÷ng vÝ dô cô thÓ, häc sinh ph¶i ®-a
ra ®-îc nhËn xÐt mang tÝnh tæng qu¸t. §èi víi häc sinh tiÒu häc t- duy cô
thÓ vÉn chiÕm -u thÕ nªn yªu cÇu kh¸i qu¸t ho¸ mét vÊn ®Ò lµ mét yªu
cÇu khã ë ®©y xuÊt hiÖn m©u thuÉn gi÷a c¸i ®· biÕt lµ nh÷ng kÕt qu¶ cña
c¸c biÓu thøc ®· tÝnh ®-îc vµ c¸i ch-a biÕt lµ nhËn xÐt tæng qu¸t ®èi víi
tÊt c¶ c¸c tr-êng hîp t-¬ng tù kh¸c. m©u thuÉn nµy häc sinh cã thÓ tù gi¶i
quyÕt ®-îc. Do ®ã t×nh huèng 2 lµ t×nh huèng cã vÊn ®Ò.
Nh- vËy chóng ta thÊy c¸c t×nh huèng xuÊt hiÖn trong tiÕt d¹y c¸c
tÝnh chÊt phÐp tÝnh cã thÓ trë thµnh t×nh huèng cã vÊn ®Ò. V× vËy ë ®©y cã
thÓ sö dông ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Nh-ng ®Ó giê d¹y ®¹t
hiÖu qu¶ cao, nhiÒu khi gi¸o viªn cÇn ph¶i cã sù phèi hîp c¸c ph-¬ng
ph¸p d¹y häc mét c¸ch hîp lý.
5. D¹y häc t×m thµnh phÇn ch-a biÕt tr ong phÐp tÝnh
Néi dung d¹y häc t×m thµnh phÇn ch-a biÕt trong phÐp tÝnh ®-îc
chia thµnh nhiÒu tiÕt d¹y víi c¸c néi dung sau: T×m mét sè h¹ng trong
mét tæng, t×m sè bÞ trõm t×m sè trõ, t×m mét thõa sè trong phÐp nh©n, t×m
sè bÞ chia, t×m sè chia.
Nh÷ng bµi tËp thuéc d¹ng bµi t×m thµnh phÇn ch-a biÕt trong phÐp
tÝnh ®· ®-îc giíi thiÖu tõ líp 1. Nh-ng ®Õn líp 2 th× häc sinh míi ®-îc
häc quy t¾c th× c¸c thµnh phÇn ch-a biÕt trong phÐp tÝnh. §èi víi häc sinh
líp 2, quy t¾c ®Ó t×m mét thµnh phÇn ch-a biÕt trong phÐp tÝnh lµ hoµn
toµn míi. Tr-íc c¸c em míi chØ biÕt thùc hiÖn c¸c phÐp tÝnh céng, trõ,
nh©n, chia ®Ó t×m kÕt qu¶ cña biÓu thøc sè. BiÕt t×m sè ®iÒn vµo « trèng
nhê phÐp thö. Víi nh÷ng kiÕn thøc ®· biÕt häc sinh cã thÓ gi¶i quyÕt ®-îc
nh÷ng t×nh huèng gi¸o viªn ®-a ra ®Ó tõ ®ã rÝt ra quy t¾c t×m thµnh phÇn
ch-a biÕt trong phÐp tÝnh. Nh- vËy t×m thµnh phÇn ch-a biÕt trong phÐp
tÝnh lµ mét t×nh huèng cã vÊn ®Ò. Do ®ã cã thÓ tiÕn hµnh d¹y häc t×m
thµnh phÇn ch-a biÕt trong phÐp tÝnh b»ng ph-¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò. Tuy nhiªn, ë líp 2, gi¸o viªn th-êng ph¶i sö dông h×nh thøc
19
- Xem thêm -
.PDF 
84 
1900 
59 
