PhÇn mét :
Më ®Çu
1..Lý do chän ®Ò tµi :
Trong thùc tÕ d¹y häc vËt lý th× bµi tËp vËt lý ®îc hiÓu lµ mét vÊn ®Ò
®îc ®Æt ra ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt nhê nh÷ng suy luËn logic nh÷ng phÐp
to¸n vµ thÝ nghiÖm dùa trªn c¬ së c¸c ®Þnh luËt c¸c ph¬ng ph¸p vËt lý. HiÓu
theo nghÜa réng th× mçi vÊn ®Ò xuÊt hiÖn do nghiªn cøu tµi liÖu gi¸o khoa
còng chÝnh lµ mét bµi tËp ®èi víi häc sinh. Sù t duy mét c¸ch tÝch cùc lu«n
lu«n lµ viÖc vËn dông kiÕn thøc ®· häc ®Ó gi¶i bµi tËp.
Trong qu¸ tr×nh d¹y häc m«n vËt lý, c¸c bµi tËp vËt lý cã tÇm quan träng
®Æc biÖt. HiÖn nay ®Ó viÖc thùc hiÖn tèt ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi vµ
d¹y häc theo ph¬ng ph¸p ®æi míi cã hiÖu qu¶ th× viÖc híng dÉn häc sinh biÕt
ph©n lo¹i, n¾m v÷ng ph¬ng ph¸p vµ lµm tèt c¸c bµi tËp trong ch¬ng tr×nh
s¸ch gi¸o khoa ®· gãp phÇn kh«ng nhá trong viÖc thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng
t¸c d¹y häc theo ph¬ng ph¸p ®æi míi.
ë ch¬ng I: “§iÖn häc”: lµ mét trong nh÷ng ch¬ng quan träng cña ch¬ng
tr×nh vËt lý líp 9 nh»m gióp häc sinh n¾m ®îc kiÕn thøc vÒ: §Þnh luËt «m;
c¸ch x¸c ®Þnh ®iÖn trë cña d©y dÉn; sù phô thuéc cña ®iÖn trë vµo chiÒu
dµi tiÕt diÖn vµ vËt liÖu lµm d©y dÉn; biÕn trë- ®iÖn trë dïng trong kû thuËt;
x¸c ®Þnh ®îc c«ng suÊt cña dßng ®iÖn, c«ng cña dßng ®iÖn, ®Þnh luËt
Junlex¬; sö dông an toµn vµ tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng; kü n¨ng thùc hµnh thÝ
nghiÖm ®Ó rót ra kiÕn thøc míi, vËn dông c¸c ®Þnh luËt ®Ó gi¶i bµi tËp. V×
vËy ®Ó gióp häc sinh n¾m v÷ng c¸c kiÕn thøc trong ch¬ng nµy vµ vËn dông
c¸c kiÕn thøc ®· häc ®Ó lµm tèt c¸c d¹ng bµi tËp vËt lý trong ch¬ng I, t«i ®·
chän ®Ò tµi : “Ph©n lo¹i vµ híng dÉn häc sinh líp 9 lµm bµi tËp vËt lý trong ch¬ng I: “§iÖn häc ” ®Ó lµm ®Ò tµi nghiªn cøu.
2.NhiÖm vô cña ®Ò tµi :
§Ò tµi nªu vµ gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò sau :
2.1 C¬ së lý luËn liªn quan ®Õn ®Ò tµi :
2.2 C¬ së thùc tÕ vµ hiÖn tr¹ng cña viÖc gi¶ng d¹y vµ híng dÉn häc sinh lµm
bµi tËp vËt lý ë trêng THCS ThiÖu Long.
2.3 Ph©n lo¹i vµ híng dÉn häc sinh líp 9 lµm bµi tËp vËt lý ch¬ng I : §iÖn häc.
2.4 KÕt qu¶ ®¹t ®îc.
3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu :
3.1 §èi tîng nghiªn cøu :
Ph©n lo¹i vµ híng dÉn häc sinh lµm bµi tËp vËt lý líp 9 ch¬ng I: §iÖn häc.
3.2 Ph¹m vi nghiªn cøu :
1
Häc sinh líp 9A, 9B trêng THCS ThiÖu Long
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc: §Ó thùc hiÖn tèt ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi
m«n vËt lý líp 9 vµ d¹y - häc theo ph¬ng ph¸p ®æi míi ®¹t hiÖu qu¶ cao th×
®ßi hái gi¸o viªn ph¶i nghiªn cøu, t×m tßi ®Ó ®Ò ra ®îc nh÷ng ph¬ng ph¸p
gi¶ng d¹y cã hiÖu qu¶ nh»m híng dÉn häc sinh biÕt ph©n lo¹i, n¾m v÷ng ph¬ng ph¸p vµ lµm tèt c¸c d¹ng bµi tËp trong ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa.
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu :
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu t«i ®· sö dông mét sè ph¬ng ph¸p sau :
-
Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra gi¸o dôc.
-
Ph¬ng ph¸p quan s¸t s ph¹m
-
Ph¬ng ph¸p thèng kª, tæng hîp, so s¸nh.
-
Ph¬ng ph¸p m« t¶.
-
Ph¬ng ph¸p vËt lý.
PhÇn hai: Néi dung
1. C¬ së lý luËn cña vÊn ®Ò nghiªn cøu :
Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ mét bé phËn hîp thµnh cña qu¸ tr×nh s ph¹m nh»m
®µo t¹o thÕ hÖ trÎ cã tri thøc khoa häc, vÒ thÕ giíi quan vµ nh©n sinh quan,
thãi quen vµ kü n¨ng thùc hµnh, vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tÕ.
Ph¬ng ph¸p d¹y häc cã mèi liªn hÖ biÖn chøng víi c¸c nh©n tè kh¸c cña qu¸
tr×nh d¹y häc. Nh÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc ph¶i thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a
viÖc gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn víi viÖc häc tËp cña häc sinh. §ång thêi gãp phÇn
cã hiÖu qu¶ vµo viÖc thùc hiÖn tèt c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh d¹y häc. X¸c ®Þnh
kÕ ho¹ch gi¸o dôc, gi¸o dìng, ph¸t triÓn bé m«n mét c¸ch nhÞp nhµng, cô thÓ
ho¸ nhiÖm vô d¹y häc trªn c¬ së ®Æc ®iÓm cña häc sinh, ®iÒu chØnh kÕ
ho¹ch d¹y häc cho s¸t víi diÔn biÕn thùc tÕ, tæ chøc vµ híng dÉn häc sinh häc
tËp ë trªn líp còng nh ë nhµ phï hîp víi dù ®Þnh s ph¹m.
§èi víi m«n vËt lý ë trêng phæ th«ng, bµi tËp vËt lý ®ãng mét vai trß hÕt søc
quan träng, viÖc híng dÉn häc sinh lµm bµi tËp vËt lý lµ mét ho¹t ®éng d¹y
häc, lµ mét c«ng viÖc khã kh¨n, ë ®ã béc lé râ nhÊt tr×nh ®é cña ngêi gi¸o
viªn vËt lý trong viÖc híng dÉn ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña häc sinh, v× thÕ ®ßi hái
ngêi gi¸o viªn vµ c¶ häc sinh ph¶i häc tËp vµ lao ®éng kh«ng ngõng. Bµi tËp
vËt lý sÏ gióp häc sinh hiÓu s©u h¬n nh÷ng qui luËt vËt lý, nh÷ng hiÖn tîng
vËt lý. Th«ng qua c¸c bµi tËp ë c¸c d¹ng kh¸c nhau t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh
vËn dông linh ho¹t nh÷ng kiÕn thøc ®Ó tù lùc gi¶i quyÕt thµnh c«ng nh÷ng
t×nh huèng cô thÓ kh¸c nhau th× nh÷ng kiÕn thøc ®ã míi trë nªn s©u s¾c
hoµn thiÖn vµ trë thµnh vèn riªng cña häc sinh. Trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c
2
vÊn ®Ò, t×nh huèng cô thÓ do bµi tËp ®Ò ra häc sinh ph¶i vËn dông c¸c thao
t¸c t duy nh so s¸nh ph©n tÝch, tæng hîp kh¸i qu¸t ho¸....®Ó gi¶i quyÕt vÊn
®Ò, tõ ®ã sÏ gióp gi¶i quyÕt gióp ph¸t triÓn t duy vµ s¸ng t¹o, ãc tëng tîng,
tÝnh ®éc lËp trong suy nghÜ, suy luËn.... Nªn bµi tËp vËt lý g©y høng thó häc
tËp cho häc sinh.
2. C¬ së thùc tÕ vµ thùc tr¹ng cña viÖc híng dÉn häc sinh lµm bµi tËp
vËt lý ë trêng THCS ThiÖu Long.
2.1 §Æc ®iÓm t×nh h×nh nhµ trêng :
- Trêng THCS ThiÖu Long cã c¬ së vËt chÊt phôc vô cho viÖc gi¶ng d¹y t¬ng
®èi tèt, phßng häc vµ phßng thùc hµnh vËt lý kiªn cè, s¹ch sÏ ®óng qui c¸ch, cã
®å dïng ®Çy ®ñ cho c¸c khèi líp.
- Häc sinh trêng THCS ThiÖu Long ®a phÇn lµ c¸c em ngoan chÞu khã trong
häc tËp, c¸c em cã ®Çy ®ñ s¸ch gi¸o khoa, s¸ch bµi tËp.
- §éi ngò gi¶ng d¹y m«n vËt lý ë trêng cã 2 gi¸o viªn.
2.2 Thùc tr¹ng cña viÖc híng dÉn häc sinh lµm bµi tËp vËt lý t¹i trêng THCS
ThiÖu Long.
Trong ch¬ng I : §iÖn häc vËtlý líp 9 yªu cÇu ®èi víi häc sinh vÒ kiÕn thøc lµ :
n¾m v÷ng ®Þnh luËt «m, ®iÖn trë cña mét d©y dÉn hoµn toµn x¸c ®Þnh vµ
®îc tÝnh b»ng th¬ng sè gi÷a hiÖu ®iÖn thÕ ®Æt vµo hai ®Çu d©y dÉn vµ cêng ®é dßng ®iÖn ch¹y qua nã. §Æc ®iÓm cña cêng ®é dßng ®iÖn vµ hiÖu
®iÖn thÕ ®èi víi ®o¹n m¹ch m¾c nèi tiÕp vµ ®o¹n m¹ch m¾c song song, mèi
quan hÖ gi÷a ®iÖn trë cña d©y dÉn víi chiÒu dµi tiÕt diÖn vµ vËt liÖu lµm
d©y dÉn. BiÕn trë vµ ®iÖn trë trong kü thuËt- ý nghÜa cña c¸c con sè ghi trªn
c¸c thiÕt bÞ tiªu thô ®iÖn. ViÕt c«ng thøc tÝnh c«ng suÊt ®iÖn vµ ®iÖn n¨ng
tiªu thô ®iÖn cña mét ®o¹n m¹ch, x©y dùng c«ng thøc Q = I 2Rt - ph¸t biÓu
®Þnh luËt Junlen¬.
VÒ kü n¨ng häc sinh biÕt tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm kiÓm tra hay thÝ nghiÖm
nghiªn cøu ®Ó rót ra kiÕn thøc, vËn dông ®îc c¸c c«ng thøc ®Ó gi¶i bµi tËp.
Gi¶i thÝch ®îc mét sè hiÖn tîng vÒ ®o¶n m¹ch vµ mét sè hiÖn tîng cã liªn
quan ®Õn ®Þnh luËt Junlenx¬....
Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y m«n vËt lý gi¸o viªn thêng sö dông ph¬ng ph¸p
chia nhãm ®Ó häc sinh th¶o luËn vµ t×m ra kÕt qu¶ cho c©u hái vµ gi¸o viªn
thêng kÕt luËn ®óng, saivµ kh«ng híng dÉn g× thªm, viÖc gi¶ng d¹y vËt lý
nhÊt lµ bµi tËp vËt lý nh thÕ sÏ kh«ng ®¹t ®îc kÕt qu¶ cao, v× trong líp cã c¸c
®èi tîng häc sinh giái, kh¸, trung b×nh, yÕu, kÐm nªn kh¶ n¨ng t duy cña c¸c
em rÊt kh¸c nhau, ®èi víi häc sinh yÕu, kÐm hay trung b×nh kh«ng thÓ t duy
3
kÞp vµ nhanh nh häc sinh kh¸, giái nªn khi th¶o luËn c¸c em cha thÓ kÞp hiÓu
ra vÊn ®Ò vµ nhÊt lµ khi th¶o luËn nhãm, gi¸o viªn l¹i h¹n chÕ thêi gian hoÆc
thi xem nhãm nµo ®a ra kÕt qu¶ nhanh nhÊt th× thêng c¸c kÕt qu¶ nµy lµ t
duy cña c¸c häc sinh kh¸, giái trong nhãm. V× thÕ nÕu gi¸o viªn kh«ng chó
träng ®Õn viÖc híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lý th× häc sinh
sÏ ®o¸n mß kh«ng n¾m v÷ng ®îc kiÕn thøc trong ch¬ng.
Thùc tÕ vÒ tr×nh ®é häc tËp cña häc sinh qua kh¶o s¸t ®Çu n¨m m«n vËt lý
ë hai líp 9A,9B nh sau:
Sè
Sè
bµi
Giái
Trung
Kh¸
YÕu
b×nh
KÐm
liÖu kiÓ
Líp
m
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
9A
tra
41
2
4,9
8
19,
22
53,
5
12,
4
9,8
9
5
20,
22
7
50
6
1
13,
5
11,5
9B
44
2
4,5
5
5
3. Ph©n lo¹i vµ híng dÉnhäc sinh líp 9 lµm bµi tËp vËt lý trong ch¬ng I
“§iÖn häc”
3.1 D¹ng bµi tËp ®Þnh tÝnh hay bµi tËp c©u hái:
§ã lµ nh÷ng bµi tËp vËt lý mµ khi gi¶i häc sinh kh«ng cÇn tÝnh to¸n hay chØ
lµm nh÷ng phÐp to¸n ®¬n gi¶n cã thÓ nhÈm ®îc.
Bµi tËp ®Þnh tÝnh cã tÇm quan träng ®Æc biÖt v× nhiÒu bµi tËp tÝnh to¸n
cã thÓ gi¶i ®îc ph¶i th«ng qua nh÷ng bµi tËp ®Þnh tÝnh....V× vËy viÖc luyÖn
tËp, ®µo s©u kiÕn thøc vµ më réng kiÕn thøc cña häc sinh vÒ mét vÊn ®Ò
nµo ®ã cÇn ®îc b¾t ®Çu tõ bµi tËp ®Þnh tÝnh. §©y lµ lo¹i bµi tËp cã kh¶
n¨ng trau dåi kiÕn thøc vµ t¹o høng thó häc tËp cña häc sinh.
§Ó gi¶i quyÕt ®îc bµi tËp ®Þnh tÝnh ®ßi hái häc sinh ph¶i ph©n tÝch ®îc
b¶n chÊt cña c¸c hiÖn tîng vËt lý. Víi c¸c bµi tËp ®Þnh tÝnh ta cã thÓ chia ra lµ
hai lo¹i: Lo¹i bµi tËp ®Þnh tÝnh ®¬n gi¶n vµ lo¹i bµi tËp ®Þnh tÝnh phøc t¹p.
3.1.1 Lo¹i bµi tËp ®Þnh tÝnh ®¬n gi¶n:
- Gi¶i bµi tËp ®Þnh tÝnh ®¬n gi¶n häc sinh chØ cÇn vËn dông mét hai kh¸i
niÖm hay ®Þnh luËt ®· häc lµ cã thÓ gi¶i quyÕt ®îc d¹ng bµi tËp nµy nªn dïng
®Ó cñng cè, kh¾c s©u kh¸i niÖn hay ®Þnh luËt nh c¸c vÝ dô sau :
VÝ dô 1: §Þnh luËt Jun-lenx¬ cho biÕt ®iÖn n¨ng biÕn ®æi thµnh :
A. C¬ n¨ng
B. N¨ng lîng ¸nh s¸ng
4
C. Ho¸ n¨ng
D. NhiÖt n¨ng
H·y chän ®¸p ¸n ®óng ?
- Víi bµi tËp nµy gi¸o viªn nªn ®a ngay sau khi häc sinh häc xong ®Þnh luËt
Jun-lenx¬.
+ (§¸p ¸n D lµ ®óng )
VÝ dô 2: Cã ba d©y dÉn cã chiÒu dµi nh nhau, tiÕt diÖn nh nhau, ë cïng ®iÒu
kiÖn. D©y thø nhÊt b»ng b¹c cã ®iÖn trë R 1, d©y thø hai b»ng ®ång cã ®iÖn
trë R2, d©y thø ba b»ng nh«m cã ®iÖn trë R3. Khi so s¸nh c¸c ®iÖn trë ta cã :
(Chän ®¸p ¸n ®óng)
A. R1>R2>R3
B. R1>R3>R2
C. R2>R1>R3
D. R3>R2>R1
+ §¸p ¸n ®óng lµ D
Víi bµi nµy gióp häc sinh n¾m ®îc c¸ch so s¸nh ®iÖn trë cña c¸c d©y dÉn
kh¸c nhau khi chóng ë cïng ®iÒu kiÖn vµ cã chiÒu dµi, tiÕt diÖn lµ nh nhau.
VÝ dô 3 :
NÕu hiÖu ®iÖn thÕ U ®Æt vµo hai ®Çu bãng ®Ìn t¨ng liªn tôc, th×
cêng ®é dßng ®iÖn I qua bãng ®Ìn ®ã còng t¨ng liªn tôc, ta nãi nh vËy cã
hoµn toµn ®óng kh«ng ?
+ Víi c©u hái nµy häc sinh dÔ nhÇm lÉn khi vËn dông ®Þnh luËt ¤m lµ cêng
®é dßng ®iÖn tØ lÖ thuËn víi hiÖu ®iÖn thÕ, mµ häc sinh chó ý tíi hiÖu ®iÖn
thÕ ®Þnh møc cña bãng ®Ìn, còng nh cêng ®é ®Þnh møc cña bãng ®Ìn- nÕu
vît qu¸ giíi h¹n ®Þnh møc th× bãng cã thÓ ch¸y vµ nh thÕ th× cêng ®é dßng
®iÖn kh«ng t¨ng liªn tôc.
3.1.2 D¹ng bµi tËp ®Þnh tÝnh phøc t¹p :
§èi víi c¸c bµi tËp d¹ng ®Þnh tÝnh phøc t¹p th× viÖc gi¶i c¸c bµi tËp nµy lµ
gi¶i mét chuçi c¸c c©u hái ®Þnh tÝnh. Nh÷ng c©u hái nµy ®ßi hái häc sinh
ph¶i dùa vµo viÖc vËn dông mét ®Þnh luËt vËt lý, mét tÝnh chÊt vËt lý nµo
®ã. Khi gi¶i c¸c bµi tËp ®Þnh tÝnh phøc t¹p nµy ta thêng ph©n tÝch ra ba giai
®o¹n :
+ Ph©n tÝch ®iÒu kiÖn c©u hái.
+ Ph©n tÝch c¸c hiÖn tîng vËt lý m« t¶ trong c©u hái, trªn c¬ së ®ã liªn hÖ víi
®Þnh luËt vËt lý, ®Þnh nghÜa, mét ®¹i lîng vËt lý hay mét tÝnh chÊt vËt lý liªn
quan.
+ Tæng hîp c¸c ®iÒu kiÖn ®· cho vµ kiÕn thøc t¬ng øng ®Ó gi¶i.
5
VÝ dô 4: Cã hai d©y dÉn mét b»ng ®ång, mét b»ng nh«m, cïng chiÒu dµi vµ
cïng tiÕt diÖn ë cïng mét ®iÒu kiÖn. Hái nÕu m¾c hai d©y ®ã nèi tiÕp vµo
m¹ch ®iÖn th× khi cã dßng ®iÖn ®i qua, nhiÖt lîng to¶ ra ë d©y nµo lµ lín
h¬n?
+ §©y lµ mét c©u hái khã, ®ßi hái häc sinh ph¶i t duy vËn dông c¸c kiÕn thøc
®· häc trong ch¬ng ®Ó gi¶i quyÕt, nªn gi¸o viªn cã thÓ ®a ra mét sè c©u hái
gîi ý ®Ó häc sinh suy nghÜ vµ gi¶i quyÕt lÇn lît :
+ Gi¸o viªn cã thÓ híng b»ng c¸ch ®a ra mét sè c©u hái sau :
Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn
Ho¹t ®éng cña häc sinh
- GV : NhiÖt lîng to¶ ra ë mét d©y - HS : Häc sinh ph¶i nªu ®îc ®Þnh
dÉn khi cã dßng ®iÖn ®i qua phô luËt Jun-lenx¬
thuéc yÕu tè nµo ?
Q=I2 R t
- GV : Ta cã thÓ nãi g× vÒ thêi - HS: Thêi gian dßng ®iÖn ch¹y
gian dßng ®iÖn ch¹y qua hai d©y qua hai d©y dÉn lµ nh nhau.
dÉn?
- HS : V× nèi tiÕp nªn cêng ®é
- GV : Ta cã thÓ nãi g× vÒ cêng dßng ®iÖn qua d©y ®ång vµ d©y
®é dßng ®iÖn qua hai d©y dÉn.
nh«m vµ b»ng nhau.
- HS: §iÖn trë hai d©ynµy tØ lÖ
- GV : §iÖn trë cña hai d©y nµy thuËn víi chiÒu dµi tØ lÖ nghÞch
nh thÕ nµo ? Chóng phô thuéc vµo víi tiÕt diÖn vµ phô thuéc b¶n
yÕu tè nµo?
chÊt d©y dÉn vµ nhiÖt ®é.
- HS : b»ng nhau
- GV: So s¸nh chiÒu dµi hai d©y,
tiÕt diÖn cña hai d©y.
- HS : b»ng nhau
- GV: NhiÖt ®é hai d©y tríc khi
m¾c vµo m¹ch ?
- HS:
nh«m >®ång
- GV : So s¸nh ®iÖn trë xuÊt cña
nh«m vµ ®ång.
+ Trªn ®©y lµ mét sè c©u hái gîi ý ph©n tÝch gióp c¸c ®èi tîng häc sinh yÕu,
trung b×nh, cã thÓ t×m ra c©u tr¶ lêi gi¶i nhanh chãng vµ dÔ hiÓu sau ®ã
gi¸o viªn cã thÓ ®a ra c©u hái mang tÝnh tæng hîp.
GV: D©y nµo cã ®iÖn trë lín h¬n :
HS : D©y nh«m
GV : D©y nµo cã nhiÖt ®é to¶ ra lín h¬n khi cã dßng ®iÖn ch¹y qua ?
HS: D©y nh«m v× cïng cêng ®é dßng ®iÖn, trong cïng mét kho¶ng thêi gian
nªn nhiÖt lîng to¶ ra nhiÒu h¬n ë d©y cã ®iÖn trë nhiÒu h¬n.
6
+ Trªn c¬ së ®ã ta cã thÓ dÇn dÇn trang bÞ cho häc sinh ph¬ng ph¸p suy
nghÜ logic vµ lËp luËn cã c¨n cø.
3.2 D¹ng bµi tËp tÝnh to¸n :
§ã lµ d¹ng bµi tËp muèn gi¶i ®ù¬c ph¶i thùc hiÖn mét lo¹t c¸c phÐp tÝnh :
§Ó lµm tèt lo¹i bµi tËp nµy gi¸o viªn cÇn híng dÉn häc sinh ®äc kü ®Ò, t×m
hiÓu ý nghÜa thuËt ng÷ míi (nÕu cã), n¾m v÷ng c¸c d÷ kiÖn ®©u lµ Èn sè
ph¶i t×m.
- Ph©n tÝch néi dung bµi tËp, lµm s¸ng tá b¶n chÊt vËt lý cña c¸c hiÖn tîng m«
t¶ trong bµi tËp.
- X¸c ®Þnh ph¬ng ph¸p gi¶i vµ v¹ch ra kÕ ho¹ch gi¶i bµi tËp.
§èi víi bµi tËp tÝnh to¸n ta cã thÓ ph©n lµm hai lo¹i: Bµi tËp tËp dît vµ bµi tËp
tæng hîp.
3.2.1 Bµi tËp tËp dît :
Lµ lo¹i bµi tËp ®¬n gi¶n sö dông khi nghiªn cøu kh¸i niÖm, ®Þnh luËt hay
mét qui t¾c vËt lý nµo ®ã. §©y lµ lo¹i bµi tËp tÝnh to¸n c¬ b¶n gióp häc sinh
n¾m v÷ng hiÓu ®Çy ®ñ h¬n, s©u s¾c h¬n mét ®Þnh lîng cña c¸c bµi tËp
vËt lý. D¹ng bµi tËp nµy gi¸o viªn nªn ®Ó híng dÉn häc sinh cñng cè vËn dông
sau bµi häc.
VÝ dô 5 : Cho m¹ch ®iÖn nh h×nh vÏ 1
v«n kÕ chØ 12V, R1=15, R2=10.
a, TÝnh ®iÖn trë t¬ng ®¬ng cña ®o¹n
A1
M
R1
N
A
R2
A1
m¹ch MN.
b, TÝnh chØ sè cña c¸c AmpekÕ A1,A2
V
vµ A.
H×nh
1
+ Híng dÉn häc sinh ghi cho biÕt :
Cho biÕt
R1=15,
Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn
Ho¹t ®éng cña häc sinh
-GV: M¹ch ®iÖn ®· cho cã bao -HS: R1//R2
R2=10.
nhiªu ®iÖn trë? Chóng m¾c
UMN=12V
nh thÕ nµo?
R1//R2
-GV: Bµi to¸n cÇn t×m nh÷ng
-HS: RMN=? A1=?,A2=? vµ A=?
yÕu tè nµo?
1
1
1
-HS:
hay
RMN
R1 R2
a, TÝnh RMN? -GV: TÝnh ®iÖn trë t¬ng ®-
b,
¬ng cña ®o¹n m¹ch m¾c //
A1=?,A2=?
nh thÕ nµo?
7
RMN =
R1R2
15.10
6 ()
=
R1 R2 15 10
vµ A=?
- HS : U hai ®Çu R1 vµ R2
- GV: Muèn t×m dßng ®iÖn
qua A1,A2 ta cÇn biÕt d÷ kiÖn - HS: v× R1//R2 =>
nµo?
UMN = U1 = U2=12V
- GV : HiÖu ®iÖn thÕ U1,U2 ®·
biÕt cha?
- GV: H·y ¸p dông ®Ó t×m
I1,I2,I
-HS: I1=
I2=
I=
U1 12 4
(A)
=
R1
15 5
U 2 12 6
(A)
=
R 2 10 5
U MN 12
2 (A)
=
RMN 1 6
R2
R1
VÝ dô 6: Cho m¹ch ®iÖn nh h×nh vÏ 2. Trong
V
®ã R1=5. Khi ®ãng kho¸ K v«nkÕ chØ 6V,
A
Ampekª chØ 0,5A.
a, TÝnh ®iÖn trë t¬ng ®¬ng cña ®o¹n m¹ch?
K
b, TÝnh ®iÖn trë R2?
A
H×nhB
2
Cho biÕt
R1=5
Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn
Ho¹t ®éng cña häc sinh
-GV: M¹ch ®iÖn trªn cho -HS:
R1=5,
UV=6V
chóng ta biÕt nh÷ng g×?
UV=6V,IA=0,5A,R1nt R2
IA=0,5A
R1nt R2
-GV: Ta cã thÓ tÝnh ®iÖn trë -HS: ¸p dông ®Þnh luËt «m:
toµn m¹ch AB nh thÕ nµo?
I=
a,RAB?
b,R2=?
-GV: Ta cã thÓ tÝnh ®iÖn trë
U
R
RAB=
U
I
=
6
12 ()
0,5
R2 nh thÕ nµo ?
- HS: VËn dông c«ng thøc tÝnh
®iÖn
trë
t¬ng
®¬ng
cña
m¹ch nèi tiÕp ta cã:
Rt®=R1+R2 =>R2=Rt®-R1
R2=12-5=7
R1
A1
3.2.2: Bµi tËp tæng hîp :
N
M
R3
Lµ nh÷ng bµi tËp phøc t¹p mµ muèn gi¶i ®îc chóng
R2 ta ph¶i vËn dông nhiÒu
kh¸i niÖm, nhiÒu ®Þnh luËt hoÆc qui t¾c, c«ng thøc n»mA2ë nhiÒu bµi nhiÒu
22
8
A
B
môc. Lo¹i bµi tËp nµy cã môc ®Ých chñ yÕu lµ «n tËp tµi liÖu gi¸o khoa, ®µo
s©u më réng kiÕn thøc gióp c¸c em häc sinh thÊy ®îc
mèi quan hÖ gi÷a
nh÷ng phÇn kh¸c nhau. Bµi tËp d¹ng nµy gi¸o viªn cÇn híng dÉn cÆn kÏ ®Ó
gióp c¸c ®èi tîng häc sinh trong líp cã thÓ n¾m b¾t kÞp thêi.
VÝ dô 7: Cho mét m¹ch ®iÖn nh h×nh vÏ 3:
R3=10,R1=20, ampekÕ A1 chØ 1,5A
ampekÕ A2 chØ 1A. C¸c d©y nèi vµ ampekÕ
cã ®iÖn trë kh«ng ®¸ng kÓ. TÝnh:
a. §iÖn trë R2 vµ ®iÖn trë t¬ng ®¬ng
toµn m¹ch?
H×nh
3
* §èi víi lo¹i bµi nµycã thÓ ®a ra mét sè c©u hái ®Ó gîi ý gióp c¸c
b. HiÖu ®iÖn thÕ cña m¹ch AB?
em nhËn râ c¸c yÕu tè cÇn t×m, t duy logic ®Ó t×m ra lêi gi¶i
nhanh chãng chÝnh x¸c.
Cho biÕt
Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn
Ho¹t ®éng cña häc sinh
-GV: M¹ch ®iÖn cã bao nhiªu -HS: Cã 3 ®iÖn trë vµ ®©y lµ
®iÖn trë vµ m¾c nh thÕ d¹ng m¹ch hçn hîp
nµo?
(R1//R2) nt R3
R3=10,R1=2
0,
-GV: Nh÷ng yÕu tè nµo ®· -HS: R1,R3,I1,I2
I1=1,5A
biÕt?
I2=1,0A
-GV: CÇn t×m nh÷ng yÕu tè -HS: R2=? RAB=? UAB=?
(R1//R2) nt R3
nµo?
-GV: Em cã nhËn xÐt g× vÒ -HS: V× R1//R2 nªn U1=U2
a. R2=? RAB=?
U1
vµ
U 2?
b. UAB =?
-GV: Ta cã thÓ tÝnh U1 ®îc -HS:
kh«ng?
§îc:
U1=I1.R1=1,5.20=30(V)
U2=U1=30V
-GV: VËy ta cã thÓ tÝnh
®iÖn trë R2 b»ng c¸ch nµo?
-HS: R2=
U 2 30
30
I2
1
-GV: Muèn tÝnh ®iÖn trë t¬ng ®¬ng trªn m¹ch AB ta -HS: RAB=RMN+R3
tÝnh nh thÕ nµo?
-GV: TÝnh ®iÖn trë ®o¹n MN -HS:
b»ng c¸ch nµo?
RMN =
9
R1R2
20.30
600
12
R1 R2 20 30 50
-GV: Tõ ®ã h·y tÝnh ®iÖn RMN=12
trë toµn m¹ch AB?
-HS:
-GV: Muèn tÝnh hiÖu ®iÖn RAB=RMN+R3=12+10=22
thÕ toµn m¹ch AB ta cÇn biÕt
thªm yÕu tè nµo?
-HS: CÇn biÕt thªm cêng ®é
-GV: Cêng ®é dßng ®iÖn dßng ®iÖn toµn m¹ch.
toµn m¹ch ®· biÕt cha?
-GV : VËy hiÖu ®iÖn thÕ -HS:
§·
biÕt
m¹ch AB lµ bao nhiªu?
I=I1+I2=1,5+1=2,5A
v×
:
-HS: UAB =IAB.RAB =2,5.22=55V
VÝ dô 8: Mét d©y xo¾n cña bÕp ®iÖn dµi 8m, tiÕt diÖn 0,1mm 2 vµ ®iÖn trë
suÊt lµ =1,1.10-6m. H·y tÝnh.
a, §iÖn trë cña d©y xo¾n?
b, NhiÖt lîng to¶ ra trong 5 phót khi m¾c bÕp ®iÖn vµo hiÖu ®iÖn thÕ 220V?
c, Trong thêi gian 5 phót bÕp nµy cã thÓ ®ua s«i bao nhiªu lÝt níc tõ 27OC,
biÕt nhiÖt dung riªng cña níc lµ C=4200J/kgK. Sù mÊt m¸t nhiÖt ra
m«i trêng coi nh kh«ng ®¸ng kÓ?
Cho biÕt
Ho¹t ®éng cña gi¸o
l= 8m
viªn
-GV : Bµi to¸n cho biÕt -HS:
=1,1.10-6m
nh÷ng d÷ kiÖn nµo?
S=0,1mm2=0,1.10-
-GV:
6
m
CÇn
ph¶i
Ho¹t ®éng cña häc sinh
,u,t,t1=270C,
l,s,
C=4200J/kgk
t×m -HS: Rd=?, Q1=?, V=?
nh÷ng d÷ kiÖn nµo?
U=220V
-GV: TÝnh ®iÖn trë cña
t= 5 phót =300s
d©y xo¾n b»ng c¸ch
t1=270C
nµo?
t2=1000C
-GV: NhiÖt lîng to¶ ra
C=4200J/kgk
trªn ®o¹n d©y khi m¾c
vµo U=220V ë thêi gian
-HS:
Rd=
1,1.10 6.8
88()
0,1.10 6
-HS:
Q1=
U2
2202.300
.t
R
88
=165000(J)
a,Rd=?
5 phót b»ng bao nhiªu?
b, Q1=?
-GV: Víi nhiÖt lîng Q1 nh
c, V=?
trªn th× cã thÓ ®un s«i -HS: Q=mC(t2-t1)
bao
nhiªu
lÝt
níc
10
tõ
l
=
s
270C?
=>m=
Q
C (t 2 t1 )
165000
=> m= 4200(100 27) 0,5kg
0,5 kg t¬ng ®¬ng 0,5 lÝt
=> V=0,5 (lÝt)
3.3 D¹ng bµi tËp ®å thÞ:
§ã lµ nh÷ng bµi tËp mµ trong d÷ kiÖn ®· cho cña ®Ò bµi vµ trong tiÕn tr×nh
gi¶i cã sö dông vÒ ®å thÞ. Lo¹i bµi tËpnµy cã t¸c dông tríc hÕt gióp häc sinh
n¾m ®îc ph¬ng ph¸p quan träng biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a sè vµ c¸c ®¹i lîng vËt lý, t¹o ®iÒu kiÖn lµm s¸ng tá mét c¸ch s©u s¾c b¶n chÊt vËt lý.
Trong ch¬ng I vËt lý 9 bµi tËp ®å thÞ tuy kh«ng nhiÒu nhng híng dÉn lo¹i bµi
tËp nµy gióp häc sinh n¾m ®îc ph¬ng ph¸p ®å thÞ trong viÖc x¸c ®Þnh sè
liÖu ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái.
H×nh
4 R1
VÝ dô 9: Trªn h×nh 4 vÏ ®å thÞ kiÓu biÓu diÔn
sù phô thuéc cña cêng ®é dßng ®iÖn vµo hiÖu5
®iÖn thÕ cña hai d©y dÉn kh¸c nhau.
R2
4
a, Tõ ®å thÞ h·y x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cêng ®é dßng
3
®iÖn ch¹y qua mçi d©y dÉn khi hiÖu ®iÖn thÕ2
®Æt giõa hai ®Çu d©y dÉn lµ 3V.
R3
1
b, D©y dÉn nµo cã ®iÖn trë lín nhÊt? Nhá
nhÊt?
0
1
2
3
Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn
Ho¹t ®éng cña häc sinh
-GV: Quan s¸t ®å thÞ chØ ra trªn -HS: 3 ®êng: R1,R2,R3
4
5
®å thÞ cã mÊy ®êng biÓu diÔn
®iÖn trë?
-HS: Tõ trôc hµnh biÓu diÔn hiÖu
-GV: X¸c ®Þnh cêng ®é dßng ®iÖn thÕ U t¹i vÞ trÝ 3V ta giãng
®iÖn ch¹y qua
®êng th¼ng song song víi trôc
mçi ®iÖn trë khi hiÖu ®iÖn thÕ tung biÓu diÔn I ta cã:
hai ®Çu d©y lµ 3V
-GV: §iÖn trë nµo cã gi¸ trÞ lín
I1=5mA; I2=2mA; I3=1mA
-HS: R1=
nhÊt? Nhá nhÊt?
3.4 D¹ng bµi tËp thÝ nghiÖm:
11
U
3
600
I1
0,005
R2=
U2
3
1500
I2
0,002
R3=
U3
3
3000
I3
0,001
6
Lµ d¹ng bµi tËp mµ trong khi gi¶i ph¶i tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, nh÷ng quan s¸t
hoÆc kiÓm chøng cho lêi gi¶i lý thuyÕt hoÆc t×m sè liÖu, d÷ kiÖn dïng cho
viÖc gi¶i bµi tËp. ThÝ nghiÖm cã thÓ do gi¸o viªn lµm biÓu diÔn hoÆc do häc
sinh thùc hiÖn lµm. C¸c thÝ nghiÖm cã thÓ mang tÝnh chÊt nghiªn cøu kh¶o
s¸t, t×m hiÓu mét khÝa c¹nh míi cña kiÕn thøc ®· häc hoÆc nghiÖm l¹i c¸c vÊn
®Ò ®· ®îc rót ra tõ lý thuyÕt.
VÝ dô 10: §Ó x©y dùng c«ng thøc tÝnh c«ng suÊt ®iÖn gi¸o viªn cã thÓ tiÕn
hµnh thÝ nghiÖm, häc sinh quan s¸t vµ rót ra c«ng thøc.
-GV: m¾c s¬ ®å m¹ch ®iÖn nh h×nh 5.
K
-HS: nªn lµm c¸c ®å dïng trong s¬ ®å.
-GV: V«nkÕ ®o hiÖu ®iÖn thÕ ë ®©u?
A
-GV: Sè chØ cña AmpekÕ cho ta biÕt ®iÒu g×?
+ Sau ®ã gi¸o viªn lµm thÝ nghiÖm víi hai bãng
X
H×nh
5
®Ìn 6V-5W vµ 6V-3W.
V
LÇn 1: Lµm víi bãng ®Ìn 6V-5W, ®ãng kho¸ K ®Ìn s¸ng, ®iÒu chØnh biÕn trë
®Ó V«nkÕ cã chØ sè 6V, ®äc kÕt qu¶ cña AmpekÕ.
LÇn 2: Lµm víi bãng ®Ìn 6V-3W tiÕn hµnh t¬ng tù ®äc sè chØ cña AmpekÕ.
Ta cã kÕt qu¶ trong b¶ng sau:
Sè ghi trªn bãng ®Ìn
Sè liÖu
C«ng suÊt (W
Cêng ®é dßng
HiÖu ®iÖn thÕ ®iÖn
(V)
(A)
®o
®îc
LÇn thÝ nghiÖm
LÇn 1
5
6
0,82
LÇn 2
3
6
0,51
-HS: tÝnh tÝch U.I ®èi víi mçi bãng ®Ìn sau ®ã so s¸nh tÝch nµy víi c«ng suÊt
®Þnh møc ghi trªn bãng ®Ìn.
-GV: híng dÉn häc sinh bá qua sai sè do phÐp ®o ®Ó rót ra c«ng thøc : P=U.I
4. KÕt qu¶ ®¹t ®îc:
Th«ng qua tiÕn hµnh nghiªn cøu trªn líp 9B víi ®Ò tµi ph©n lo¹i vµ híng dÉn
häc sinh lµm bµi tËp v¹t lý 9 ch¬ng I: §iÖn häc, t«i ®· thu ®îc mét sè kÕt qu¶
®ã lµ häc sinh n¾m v÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña ch¬ng, biÕt c¸ch lµm c¸c bµi
tËp vËn dông trong s¸ch bµi tËp.
§Ó chøng minh t«i xin ®a ra mét sè kÕt qu¶ sau:
- KÕt qu¶ kh¶o s¸t chÊt lîng m«n vËt lý 9 ®Çu n¨m:
Sè
Sè
liÖ
bµi
u
kiÓ
Giái
SL
Trung
Kh¸
%
SL
%
b×nh
SL
%
12
YÕu
SL
KÐm
%
SL
%
Líp
9A
m
41
tra
2
4,9
8
19,
22
53,
5
12,
4
9,8
9B
44
2
4,5
9
5
20,
22
7
50
6
1
13,
5
11,
5
5
5
- Sau khi tiÕn hµnh nghiªn có trªn líp 9B cßn líp 9A ®Ó ®èi chøng,
khi kiÓm tra kÕt thóc ch¬ng I t«i ®· thu ®îc kÕt qu¶ sau:
Sè
Sè
liÖ
bµi
u
kiÓ
Líp
m
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
9A
tra
41
3
7,3
10
24,
23
56,
3
7,3
2
4,9
16
4
36,
19
1
43,
2
4,5
0
0
9B
44
Giái
7
Trung
Kh¸
15,
9
b×nh
4
YÕu
KÐm
2
PhÇn Ba : KÕt luËn
§èi víi gi¸o viªn ®Ò tµi nµy gióp cho viÖc ph©n lo¹i mét sè d¹ng bµi tËp trong
ch¬ng I: “ §iÖn häc” cña ch¬ng tr×nh vËt lý 9 ®îc dÔ dµng vµ híng dÉn häc
sinh gi¶i bµi tËp ®¹t kÕt qu¶, nh»m n©ng cao chÊt lîng d¹y- häc m«n vËt lý
theo ph¬ng ph¸p ®æi míi. Gióp häc sinh n¾m v÷ng c¸c d¹ng bµi tËp, biÕt c¸ch
suy luËn logic, tù tin vµo b¶n th©n khi ®øng tríc mét bµi tËp hay mét hiÖn tîng
vËt lý, cã c¸ch suy nghÜ ®Ó gi¶i thÝch mét c¸ch ®óng ®¾n nhÊt.
Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn t«i ®· rót ra nh÷ng bµu häc kinh nghiÖm sau:
- ViÖc ph©n lo¹i c¸c d¹ng bµi tËp vµ híng dÉn häc sinh lµm tèt c¸c d¹ng bµi tËp
®· gióp cho gi¸o viªn n¾m v÷ng môc tiªu, ch¬ng tr×nh tõ ®ã n©ng cao chÊt
lîng gi¶ng d¹y m«n vËt lý.
- Gióp gi¸o viªn kh«ng ngõng t×m tßi, s¸ng t¹o nh÷ng ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i vµ
gi¶i bµi tËp phï hîp víi ®èi tîng häc sinh, tõ ®ã nh»m n©ng cao tr×nh ®é
chuyªn m«n vµ nghiÖp vô cña ngêi gi¸o viªn.
* Mét sè kiÕn nghÞ:
ViÖc d¹y häc m«n vËt lý trong trêng phæ th«ng lµ rÊt quan träng, gióp
c¸c em biÕt c¸ch t duy logic, biÕt ph©n tÝch tæng hîp c¸c hiÖn tîng trong cuéc
sèng. V× vËy gi¸o viªn gi¶ng d¹y m«n vËt lý cÇn kh«ng ngõng häc hái, s¸ng t¹o
®Ó t×m ra nh÷ng ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y phï hîp nhÊt víi tõng ®èi tîng häc
sinh.§èi víi b¶n th©n t«i kinh nghiÖm nghiªn cøu khoa häc cha nhiÒu nªn trong
13
®Ò tµi nµy cã khiÕm khuyÕt g× mong c¸c ®ång chÝ ®ång nghiÖp tiÕp tôc
nghiªn cøu, bæ sung ®Ó ®Ò tµi cã thÓ ®¹t ®îc kÕt qu¶ cao h¬n. T«i xin
ch©n thµnh c¶m ¬n.
C¸c môc lôc:
1.Tµi liÖu tham kh¶o:
- S¸ch gi¸o khoa vËt lý 9 -NXB_GD N¨m 2005
- S¸ch bµi tËp vËt lý 9 - NXBGD n¨m 2005
- S¸ch gi¸o viªn vËt lý 9 - NXBGD n¨m 2005
- Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý ë trêng phæ th«ng, tËp 1 - NXBGD-1979
- Ph¬ng ph¸p d¹ng bµi tËp vËt lý - NXBGD
2. Môc lôc tæng qu¸t
PhÇn mét: më ®Çu : Tõ trang 1 ®Õn trang 2
PhÇn hai: néi dung: Tõ trang 2 ®Õn trang 16
PhÇn ba: kÕt luËn: Tõ trang 17 ®Õn trang 17.
14
- Xem thêm -
.PDF 
14 
8 
112 
