Tài liệu Skkn Phân dạng và phương pháp giải toán Hóa học 8

Ph©n d¹ng vµ ph¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi to¸n Hãa häc líp 8 PHÇN I: §ÆT VÊN §Ò I.Lý do chän ®Ò tµi: Sù nghiÖp x©y dùng XHCN ë níc ta ®ang ph¸t triÓn víi tèc ®é ngµy cµng cao, víi quy m« ngµy cµng lín vµ ®ang ®îc tiÕn hµnh trong ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn nh vò b·o, nã t¸c ®éng mét c¸ch toµn diÖn lªn mäi ®èi tîng, thóc ®Èy sù tiÕn bé cña x· héi. Mét trong nh÷ng träng t©m cña sù ph¸t triÓn ®Êt níc lµ ®æi míi nÒn gi¸o dôc. Ph¬ng híng gi¸o dôc cña §¶ng, Nhµ níc, cña ngµnh gi¸o dôc vµ ®µo t¹o trong thêi gian tríc m¾t còng nh l©u dµi lµ ®µo t¹o nh÷ng con ngêi “lao ®éng, tù chñ, s¸ng t¹o” cã n¨ng lùc thÝch øng víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng, cã n¨ng lùc gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò thêng gÆp, t×m dîc viÖc lµm, biÕt lËp nghiÖp vµ c¶i thiÖn ®êi sèng ngµy mét tèt h¬n. §Ó båi dìng cho häc sinh n¨ng lùc s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, lý luËn d¹y häc hiÖn ®¹i kh¼ng ®Þnh: CÇn ph¶i ®a häc sinh vµo chñ thÓ ho¹t ®éng nhËn thøc, häc trong ho¹t ®éng. Häc sinh b»ng ho¹t ®éng tù lùc, tÝch cùc cña m×nh mµ chiÕm lÜnh kiÕn thøc. Qu¸ tr×nh nµy ®îc lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn sÏ gãp phÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cho häc sinh n¨ng lùc t duy s¸ng t¹o. T¨ng cêng tÝnh tÝch cùc ph¸t triÓn t duy s¸ng t¹o cho häc sinh trong qu¸ tr×nh häc tËp lµ mét yªu cÇu rÊt cÇn thiÕt. ®ßi hái ngêi häc tÝch cùc, tù lùc tham gia s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh nhËn thøc. Bé m«n hãa häc ë phæ th«ng cã môc ®Ých trang bÞ cho häc sinh hÖ thèng kiÕn thøc c¬ b¶n, bao gåm c¸c kiÕn thøc vÒ cÊu t¹o chÊt, ph©n lo¹i chÊt vµ tÝnh chÊt cña chóng. ViÖc n¾m v÷ng c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng ®µo t¹o ë bËc phæ th«ng, chuÈn bÞ cho häc sinh tham gia c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ c¸c ho¹t ®éng sau nµy. §Ó ®¹t ®îc môc ®Ých trªn, ngoµi hÖ thèng kiÕn thøc vÒ lý thuyÕt th× hÖ thèng bµi tËp hãa häc gi÷ mét vÞ trÝ vµ vai trß rÊt quan träng trong viÖc d¹y vµ häc hãa häc ë trêng phæng th«ng nãi chung, ®Æc biÖt lµ ë líp 8 trêng THCS nãi riªng. Bµi tËp hãa häc gióp ngêi gi¸o viªn kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh. Tõ ®ã ph©n lo¹i häc sinh ®Ó cã kÕ ho¹ch d¹y häc s¸t víi ®èi tîng. Qua nghiªn cøu bµi tËp hãa häc, b¶n th©n t«i thÊy râ nhiÖm vô cña m×nh trong gi¶ng d¹y còng nh trong gi¸o dôc häc sinh. Ngêi gi¸o viªn d¹y hãa häc muèn n¾m v÷ng ch¬ng tr×nh hãa häc phæ th«ng, th× ngoµi viÖc n¾m v÷ng néi dung ch¬ng tr×nh, ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cßn cÇn n¾m v÷ng c¸c bµi tËp hãa häc cña tõng ch¬ng, hÖ thèng c¸c bµi tËp c¬ b¶n nhÊt vµ c¸ch gi¶i tæng qu¸t cho tõng d¹ng bµi tËp, biÕt sö dông bµi tËp phï hîp víi tõng c«ng viÖc: luyÖn tËp, kiÓm tra nh»m ®¸nh gi¸ tr×nh ®é n¾m v÷ng kiÕn thøc cña häc sinh. Tõ ®ã cÇn ph¶i sö dông bµi tËp ë c¸c møc kh¸c nhau cho tõng ®èi tîng häc sinh: Giái, kh¸, trung b×nh, yÕu… Tõ nh÷ng vÊn ®Ò trªn, víi mong muèn gãp phÇn nhá bÐ cña m×nh vÒ viÖc t×m tßi ph¬ng ph¸p d¹y häc thÝch hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn cã cña häc sinh, nh»m ph¸t triÓn t duy cña häc sinh THCS, gióp c¸c em tù lùc chiÕm lÜnh tri thøc, t¹o tiÒn ®Ò quan träng cho viÖc ph¸t triÓn t duy cña c¸c em ë c¸c cÊp häc cao h¬n. Nªn t«i ®· chän ®Ò tµi “ph©n d¹ng vµ ph¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi to¸n hãa häc líp 8”. II. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña ®Ò tµi: 1. Môc ®Ých GV: Tõ ThÞ Hång Thanh Trêng THCS Hång Thñy Ph©n d¹ng vµ ph¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi to¸n Hãa häc líp 8 Gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ gi¶ng d¹y hãa häc cña gi¸o viªn vµ häc sinh. Gióp häc sinh ph©n lo¹i c¸c d¹ng bµi to¸n hãa häc 8 vµ t×m ra nh÷ng ph¬ng ph¸p gi¶i dÔ hiÓu. 2. NhiÖm vô - Nªu lªn ®îc c¬ së lÝ luËn cña viÖc ph©n d¹ng c¸c bµi to¸n Hãa häc trong qu¸ tr×nh d¹y häc. - TiÒn hµnh ®iÒu tra t×nh h×nh n¾m v÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña häc sinh líp 8 ë trêng THCS. - HÖ thèng bµi to¸n theo tõng d¹ng. - X©y dùng c¸c c¸ch gi¶i bµi to¸n theo tõng d¹ng nh»m gióp häc sinh lÜnh héi c¸c kiÕn thøc mét c¸ch v÷ng ch¾c vµ rÌn luyÖn tÝnh ®éc lËp hµnh ®éng vµ trÝ th«ng minh cña häc sinh. III. §èi tîng nghiªn cøu. Häc sinh líp 8A, 8D, 8E ë trêng THCS Hång Thñy IV. Ph¹m vi nghiªn cøu - Häc sinh líp 8 - Ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa hãa häc 8 V. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó lµm tèt ®Ò tµi nghiªn cøu t«i sö dông c¸c ph¬ng ph¸p sau: - VËn dông c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc nh: Ph©n tÝch lý thuyÕt, ®iÒu tra c¬ b¶n, tæng kÕt kinh nghiÖm s ph¹m vµ sö dông mét sè ph¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc trong viÖc ph©n tÝch kÕt qu¶ thùc nghiÖm s ph¹m v.v.. . - T×m hiÓu th«ng tin trong qu¸ tr×nh d¹y häc, ®óc rót kinh nghiÖm cña b¶n th©n qua c¸c n¨m häc. - Nghiªn cøu s¸ch gi¸o khoa hãa häc líp 8 vµ c¸c s¸ch n©ng cao vÒ ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp. - Trùc tiÕp ¸p dông ®Ò tµi ®èi víi häc sinh líp 8A, 8D, 8E - Lµm c¸c cuéc kh¶o s¸t tríc vµ sau khi sö dông ®Ò tµi nµy, trao ®æi ý kiÕn, häc hái kinh nghiÖm cña mét sè ®ång nghiÖp. PHÇN II: NéI DUNG I. C¬ së lÝ luËn vµ c¬ së thùc tiÓn. 1. C¬ së lÝ luËn Trong qu¸ tr×nh d¹y häc hãa häc ë trêng THCS viÖc ph©n d¹ng vµ gi¶i c¸c bµi to¸n theo tõng d¹ng lµ viÖc lµm rÊt quan träng. C«ng viÖc nµy cã ý nghÜa ®èi víi c¶ gi¸o viªn vµ häc sinh. ViÖc ph©n d¹ng c¸c bµi to¸n hãa häc, gióp giao viªn s¾p xÕp c¸c bµi to¸n nµy vµo nh÷ng d¹ng nhÊt ®Þnh vµ chia ra ®îc ph¬ng ph¸p gi¶i chung cho tõng d¹ng. PhËn lo¹i d¹ng bµi to¸n gióp häc sinh nghiªn cøu t×m tßi, t¹o cho häc sinh thãi quen t duy, suy luËn vµ kü n¨ng lµm bµi khoa häc, chÝnh x¸c, gióp häc sinh cã thãi quen nh×n nhËn vÊn ®Ò theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau, tõ ®ã häc sinh cã thÓ dïng nhiÒu kiÕn thøc cïng gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò. Trong viÖc ph©n lo¹i c¸c bµi to¸n hãa häc vµ ph¬ng ph¸p gi¶i cho tõng d¹ng gióp häc sinh rÌn luyÖn mét c¸ch tËp trung tõng kÜ n¨ng, kÜ x¶o lµm bµi, tõ ®ã c¸c em sö dông kÜ n¨ng, kÜ x¶o ®ã mét c¸ch linh ho¹t. Trong qu¸ tr×nh gi¶i bµi to¸n theo tõng d¹ng häc sinh ®îc «n tËp còng cè l¹i c¸c kiÕn thøc ®· häc theo tõng chñ ®Ò gióp häc sinh n¾m v÷ng c¸c kiÕn thøc ®· häc ®Ó vËn dông trong c¸c bµi to¸n cô thÓ. 2. C¬ së thùc tiÓn GV: Tõ ThÞ Hång Thanh Trêng THCS Hång Thñy Ph©n d¹ng vµ ph¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi to¸n Hãa häc líp 8 Hãa häc lµ m«n häc thùc nghiÖp kÕt hîp lý thuyÕt. Thùc tÕ viÖc gi¶i quyÕt c¸c bµi to¸n hãa häc ®èi víi häc sinh líp 8 cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n v× ®©y lµ m«n häc, häc sinh míi tiÕp cËn. Tõ khi ®îc chuyÓn vÒ trêng THCS Hång Thñy c«ng t¸c, gi¶ng d¹y m«n hãa häc. Qua qu¸ tr×nh d¹y häc t«i thÊy: chÊt lîng ®èi tîng häc sinh ë ®©y cha ®ång ®Òu, cã nhiÒu em häc sinh cßn yÕu, lóng tóng vÒ c¸ch lµm mét bµi to¸n hãa häc vµ ®a sè häc sinh cha ph©n d¹ng ®îc c¸c bµi to¸n vµ cha ®Þnh d¹ng ®îc ph¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi to¸n gÆp ph¶i. Tríc t×nh h×nh häc tËp cña häc sinh líp 8 hiÖn nay, lµ gi¸o viªn phô tr¸ch bé m«n, t«i nhËn thÊy viÖc cÇn thiÕt lµ ph¶i híng dÉn häc sinh c¸ch ph©n d¹ng c¸c bµi to¸n hãa häc vµ ph¬ng ph¸p chung ®Ó gi¶i c¸c bµi to¸n thuéc mçi d¹ng. Tõ ®ã gióp häc sinh häc tËp tèt h¬n vµ khi gÆp mét bµi to¸n hãa häc tù häc sinh cã thÓ ph©n d¹ng vµ ®a ra ph¬ng ph¸p gi¶i thÝch hîp. II. Thùc tr¹ng tríc khi thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p cña ®Ò tµi Qua trao ®æi cëi më sau giê häc, c¸c em häc sinh cho biÕt c¸c kh¸i niÖm më ®Çu cña hãa häc rÊt khã thuéc vµ còng rÊt dÔ quªn. T«i ®· cã nh÷ng nhËn xÐt: - §a sè häc sinh trong líp 8A, 8D, 8E cã th¸i ®é häc tËp nghiªm tóc, tËp trung nghe gi¶ng. - Mét sè em ®· biÕt sö dông c¸c ph¬ng ph¸p gi¶i to¸n (¸p dông tèt lý thuyÕt vµ c¸c c«ng thøc ®· häc) mét c¸ch thÝch hîp. Tuy nhiªn, cßn cã mét sè vÊn ®Ò lµm cho c¸c em Ýt quan t©m, häc kÐm m«n hãa häc ®ã lµ: Do sù hiÓu biÕt c¸c kh¸i niÖm hãa häc míi mÎ nªn c¸c em dÔ quªn vµ khã häc thuéc, phÇn lín c¸c em chØ häc lý thuyÕt, Ýt lµm bµi tËp nªn rÊt khã trong viÖc gi¶i bµi to¸n. - Cha biÕt sö dông thêi gian hîp lÝ ®Ó häc tèt, häc nhí c¸c kh¸i niÖm, c«ng thøc. - PhÇn lín c¸c em cha x¸c ®Þnh, ph©n d¹ng ®îc bµi to¸n nªn t×m c¸ch gi¶i sai - Häc sinh líp 8 ®ang ë giai ®o¹n løa tuæi hiÕu ®éng, cha cã tÝnh kiªn tr×, cÈn thËn do ®ã khi lµm bµi tËp c¸c em thêng m¾c mét sè sai lÇm phæ biÕn. KÕt qu¶ kiÓm tra bµi 1 tiÕt Líp SÜ sè Giái Kh¸ TB YÕu-KÐm SL % SL % SL % SL % 8A 35 0 0 4 11,4 19 54,3 12 34,3 8D 38 1 2,6 6 15,8 23 60,5 8 21,1 8C 35 0 0 3 8,6 21 60,0 11 31,4 III.BiÖn ph¸p thùc hiÖn: Qua qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, nghiªn cøu tµi liÖu, néi dung ch¬ng tr×nh m«n häc, t«i ®· ph©n d¹ng c¸c lo¹i bµi to¸n hãa häc líp 8 nh sau: - Bµi to¸n tÝnh theo c«ng thøc hãa häc - Bµi to¸n vÒ lËp CTHH - Bµi to¸n tÝnh theo ph¬ng tr×nh hãa häc - Bµi to¸n vÒ dung dÞch vµ nång ®é dung dÞch. A. D¹ng 1: Bµi to¸n tÝnh theo c«ng thøc hãa häc 1. TÝnh thµnh phÇn phÇn tr¨m c¸c nguyªn tè theo khèi lîng * C¸ch gi¶i: CTHH cã d¹ng AxBy - T×m khèi lîng mol cña hîp chÊt MAxBy = x.MA + y.MB - T×m sè mol nguyªn tö mçi nguyªn tè trong 1 mol hîp chÊt x,y lµ chØ sè nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè trong CTHH - TÝnh thµnh phÇn % mçi nguyªn tè theo c«ng thøc %A = mA MAxBy .100% = x.MA MAxBy 100% GV: Tõ ThÞ Hång Thanh Trêng THCS Hång Thñy Ph©n d¹ng vµ ph¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi to¸n Hãa häc líp 8 * VÝ dô: T×m TP % cña S vµ O trong hîp chÊt SO2 - Tìm khối lượng mol của hợp chất : MSO2 = 1.MS + 2. MO = 1.32 + 2.16 = 64(g) - Trong 1 mol SO2 cã 1 mol nguyên tử S (32g), 2 mol nguyªn tö O (64g) - TÝnh thanh phần %: mS %S = MSO 2 .100% = 1.32 .100% = 50% 64 mO %O = MSO 2 .100% = 2.16 .100% = 50% (hay 100%- 50% = 50%) 64 2. Tìm khối lượng nguyên tố trong một lượng hợp chất. * C¸ch giải: CTHH cã d¹ng AxBy - TÝnh khèi lîng mol của hợp chất. MAxBy = x.MA + y. MB - T×m khèi lîng mol cña từng nguyªn tố trong 1 mol hợp chất: mA = x.MA , mB = y. MB - TÝnh khối lượng từng nguyªn tố trong lîng hîp chÊt ®· cho. mA = mA.mAxBy = x.MA.mAxBy , mB = mB.mAxBy = y.MB.mAxBy MAxBy MAxBy MAxBy MAxBy * VÝ dô: T×m khèi lîng cña C¸c bon trong 22g CO2 Gi¶i: - TÝnh khèi lîng mol của hợp chất. MCO2 = 1.Mc + 2. MO = 1.12 + 2. 16 = 44(g) - T×m khèi lîng mol cña từng nguyªn tố trong 1 mol hợp chất: mC = 1.Mc = 1.12 = 12 (g) - TÝnh khối lượng từng nguyªn tố trong lîng hîp chÊt ®· cho. mC = mC .mCO 2 = 1.12.22 = 6(g) MCO 2 44 B. D¹ng 2: Bµi to¸n vÒ lËp c«ng thøc hãa häc. 1.LËp CTHH hîp chÊt khi biÕt thµnh phÇn nguyªn tè vµ biÕt hãa trÞ cña chóng * C¸ch gi¶i: - CTHH cã d¹ng chung : AxBy (Bao gåm: ( M 2Oy , HxA, M(OH)y , MxAy) VËn dông Qui t¾c hãa trÞ ®èi víi hîp chÊt 2 nguyªn tè A, B (B cã thÓ lµ nhãm nguyªn tè:gèc axÝt,nhãm– OH) : a.x = b.y � x b = (tèi gi¶n) � thay x= a, y a y = b vµo CT chung � ta cã CTHH cÇn lËp. * VÝ dô LËp CTHH cña hîp chÊt nh«m oxÝt a b * Gi¶i: CTHH cã d¹ng chung Al xOy Ta biÕt hãa trÞ cña Al=III,O=II � a.x = b.y � III.x= II. y � x II � thay x= 2, y = 3 ta cã CTHH lµ: Al2O3 = y III 2.LËp CTHH hîp chÊt khi biÕt thµnh phÇn khèi lîng nguyªn tè . a. BiÕt tØ lÖ khèi lîng c¸c nguyªn tè trong hîp chÊt. * C¸ch gi¶i: - §Æt c«ng thøc tæng qu¸t: AxBy MA mA - Ta cã tØ lÖ khèi lîng c¸c nguyªn tè: MB.. x = mB y a - T×m ®îc tØ lÖ : x = mA..MB = b (tØ lÖ c¸c sè nguyªn d¬ng, tối giản) y mB MA - Thay x= a, y = b - Viết thành CTHH. * VÝ dô:: Laäp CTHH cuûa saét vaø oxi, bieát cöù 7 phaàn khoái löôïng saét thì keát hôïp vôùi 3 phaàn khoái löôïng oxi. * Gi¶i: - §Æt c«ng thøc tæng qu¸t: FexOy - Ta cã tØ lÖ khèi lîng c¸c nguyªn tè: MFe..yx = mFe = 7 MO mO 3 x mFe. MO 7.16 112 2 - T×m ®îc tØ lÖ : y = mO.MFe = 3.56 = 168 = 3 - Thay x= 2, y = 3 - Viết thành CTHH. Fe2O3 GV: Tõ ThÞ Hång Thanh Trêng THCS Hång Thñy Ph©n d¹ng vµ ph¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi to¸n Hãa häc líp 8 b. X¸c ®Þnh c«ng thøc hãa häc cña hîp chÊt khi biÕt thµnh phÇn % c¸c nguyªn tè hoÆc tØ lÖ khèi lîng c¸c nguyªn tè: * C¸ch gi¶i: - NÕu ®Ò bµi kh«ng cho d÷ kiÖn M ( khèi lîng mol ) . Gäi c«ng thøc cÇn t×m : AxBy hoÆc AxByCz ( x, y, z nguyªn d¬ng) . TØ lÖ khèi lîng c¸c nguyªn tè : x : y : z = %A MA : hoÆc = mA MA : %B MB mB MB : %C MC : mC MC = a : b : c ( tØ lÖ c¸c sè nguyªn ,d¬ng ) C«ng thøc hãa häc : AaBbCc - NÕu ®Ò bµi cho d÷ kiÖn M . Gäi c«ng thøc cÇn t×m : AxBy hoÆc AxByCz ( x, y, z nguyªn d¬ng) . Ta cã tØ lÖ khèi lîng c¸c nguyªn tè : M A .x %A = M B .y %B = M Ax B y C z M C .z = %C 100 . Gi¶i ra t×m x, y, z Chó ý : - NÕu ®Ò bµi kh«ng cho d÷ kiÖn M : §Æt tØ lÖ ngang - NÕu ®Ò bµi cã d÷ kiÖn M : §Æt tØ lÖ däc * VÝ dô1: Mét hîp chÊt cã thµnh phÇn % vÒ khèi lîng c¸c nguyªn tè : 70%Fe,30%O .H·y x¸c ®Þnh c«ng thøc hãa häc cña hîp chÊt ®ã. * Gi¶i: Gäi c«ng thøc hîp chÊt lµ : FexOy 30 70 Ta cã tØ lÖ : x : y = : 16 56 = 1,25 : 1,875 = 1 : 1,5 = 2 : 3 VËy c«ng thøc hîp chÊt : Fe2O3 * VÝ dô 2: LËp c«ng thøc hãa häc cña hîp chÊt chøa 50%S vµ 50%O.BiÕt khèi lîng mol M= 64 gam. * Gi¶i: Gäi c«ng thøc hîp chÊt SxOy. BiÕt M = 64 gam Ta cã tØ lÖ khèi lîng c¸c nguyªn tè : ⇒ 32 x 16 y 64   50 50 100 50.64 x = 100.32 1 50.64 y = =2 100.16 VËy c«ng thøc hãa häc cña hîp chÊt lµ : SO2 C. D¹ng 3: Bµi to¸n tÝnh theo ph¬ng tr×nh ho¸ häc * Ph¬ng ph¸p chung : §Ó gi¶i ®îc c¸c d¹ng bµi tËp tÝnh theo ph¬ng tr×nh ho¸ häc líp 8 yªu cÇu häc sinh ph¶i n¾m c¸c néi dung: - ChuyÓn ®æi gi÷a khèi lîng chÊt hoÆc thÓ tÝch chÊt khÝ thµnh sè mol chÊt ViÕt ®Çy ®ñ chÝnh x¸c ph¬ng tr×nh ho¸ häc x¶y ra. - Dùa vµo ph¬ng tr×nh ho¸ häc ®Ó t×m sè mol chÊt tham gia hoÆc chÊt t¹o thµnh. GV: Tõ ThÞ Hång Thanh Trêng THCS Hång Thñy Ph©n d¹ng vµ ph¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi to¸n Hãa häc líp 8 - ChuyÓn ®æi sè mol thµnh khèi lîng (m = n.M) hoÆc thÓ tÝch chÊt khÝ ë ®ktc ( V= n.22,4). 1. Bµi to¸n dùa vµo sè mol tÝnh khèi lîng, thÓ tÝch chÊt tham gia( hoÆc chÊt t¹o thµnh) * C¸ch gi¶i: V m - T×m sè mol chÊt ®Ò bµi cho: n = hoÆc n = 22,4 M - LËp ph¬ng tr×nh ho¸ häc - Dùa vµo tØ lÖ c¸c chÊt cã trong ph¬ng tr×nh t×m ra sè mol chÊt cÇn t×m - ChuyÓn ®æi ra sè gam hoÆc thÓ tÝch chÊt cÇn t×m . * VÝ dô1 : Cho 6,5 gam Zn t¸c dông víi axit clohi®ric .TÝnh : a) ThÓ tÝch khÝ hi®ro thu ®îc sau ph¶n øng(®ktc)? b) Khèi lîng axit clohi®ric ®· tham gia ph¶n øng? Bµi gi¶i m 6 ,5 = 0,1 mol - nZn = = M 65 - PTHH : Zn + 2HCl ZnCl2 + H2 (  ) 1 mol 2 mol 1 mol 0,1 mol x ? mol y ? mol theo ph¬ng tr×nh ph¶n øng tÝnh ®îc: x= 0,2 mol vµ y = 0,1 mol - VËy thÓ tÝch khÝ hi®ro : V = n.22,4 = 0,1. 22,4 = 2,24 lÝt - Khèi lîng axit clohi®ric : m = nM = 0,2.36,5 = 7,1 gam 2. Bµi to¸n vÒ lîng chÊt d. * C¸ch gi¶i : - Viết và cân bằng PTHH: - Tính số mol của chất đề bài đã cho. - X¸c ®Þnh lîng chÊt nµo ph¶n øng hÕt, chÊt nµo d b»ng c¸ch: - Lập tỉ số : Số mol chất A đề bài cho (> ; <) Số mol chất B đề bài cho Số mol chất A trên PT Số mol chất B trên PT => Tỉ số của chất nào lớn hơn -> chất đó dư; tỉ số của chất nào nhỏ hơn, chất đó pư hết. - Dựa vào PTHH, tìm số mol các chất sản phẩm theo chất pư hết. - Tính toán theo yêu cầu của đề bài (khối lượng, thể tích chất khí…) * VÝ dô: §èt ch¸y 6,2 gam Photpho trong b×nh chøa 6,72 lÝt khÝ Oxi ë ®ktc. H·y cho biÕt sau khi ch¸y : a) Photpho hay oxi chÊt nµo cßn d ? b) ChÊt nµo ®îc t¹o thµnh vµ khèi lîng lµ bao nhiªu gam ? * C¸ch gi¶i: a) X¸c ®Þnh chÊt d m 6,2  0,2 mol nP = M 31 V 6,72  0,3 22,4 22,4 nO2= mol PTHH: 4P + 5O2 to 2P2O5 LËp tØ lÖ : 0,2 0,3 0,05 < 0,06 4 5 VËy Oxi d sau ph¶n øng, tÝnh to¸n theo lîng ®· dïng hÕt 0,2 mol P GV: Tõ ThÞ Hång Thanh Trêng THCS Hång Thñy Ph©n d¹ng vµ ph¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi to¸n Hãa häc líp 8 b. ChÊt ®îc t¹o thµnh : P2O5 Theo ph¬ng tr×nh ho¸ häc : 4P + 5O2 4 mol 0,2 mol to 2P2O5 2 mol x?mol vËy x = 0,1 mol. Khèi lîng P2O5: m= n.M = 0,1.152 = 15,2 gam 3. D¹ng to¸n hçn hîp : Bµi to¸n cã d¹ng : cho m (g) hçn hîp A ( gåm M, M’) ph¶n øng hoµn toµn víi läng chÊt B  TÝnh thµnh phÇn % cña hçn hîp hay lîng s¶n phÈm. a. Trêng hîp trong hçn hîp cã mét sè chÊt kh«ng ph¶n øng víi chÊt ®· cho: cho m (g) hçn hîp A(gåm M, M’) + chØ cã mét chÊt ph¶n øng hoµn toµn víi l äng chÊt B. *C¸ch gi¶i: - X¸c ®Þnh trong hçn hîp A (M, M’) chÊt nµo ph¶n øng víi B. viÕt v à c©n b ằng PTHH. - TÝnh số mol c¸c chÊt trong qu¸ tr×nh ph¶n øng theo c¸c d÷ kiÖn cña bµi to¸n liªn quan ®Õn läng hh hay lîng chÊt ph¶n øng, ®Ó x¸c ®Þnh lîng chÊt nµo trong hçn hîp ph¶n øng, lîng chÊt kh«ng ph¶n øng. - Dựa vµo PTHH, c¸c d÷ kiÖn bµi to¸n, t×m lîng c¸c chÊt trong hçn hîp hay lîng c¸c chÊt s¶n phÈm theo yªu cÇu . * VÝ dô: Cho 9,1 gam hçn hîp kim lo¹i Cu vµ Al ph¶n øng hoµn toµn víi dd HCl, thu ®îc 3,36 lÝt khÝ (®ktc). TÝnh TP % cña hçn hîp kim lo¹i. * Gi¶i: - Cho hçn hîp kim lo¹i vµo HCl chØ cã Al ph¶n øng theo PT: 2Al + 6 HCl 2 AlCl3 + 3 H2 (1) x (mol) - Theo PT: n H2 = 3x 3.x 2 3,36 3.x = = 0,15 (mol)  x = 0,1 (mol) 22, 4 2  m Al = n.M = 0,1. 27 = 2,7 (g)  m Cu = m hh - m Al = 9,1 - 2,7 = 6,4 (g) b.Trêng hîp c¸c chÊt trong hçn hîp ®Òu tham gia ph¶n øng cho m (g) hçn hîp A ( gåm M, M’) + c¸c chÊt trong ·«n hîp A ®Òu ph¶n øng hoµn toµn víi läng chÊt B. * C¸ch gi¶i: - ViÕt vµ c©n bằng PTHH x¶y ra - TÝnh số mol c¸c chÊt trong qu¸ tr×nh ph¶n øng theo c¸c d÷ kiÖn cña bµi to¸n liªn quan ®Õn lîng hh hay lîng chÊt ph¶n øng . - Dựa vµo PTHH, c¸c d÷ kiÖn bµi to¸n, LËp hÖ ph¬ng tr×nh bËc nhÊt 1 Èn( hoÆc 2 Èn ). t×m lîng c¸c chÊt trong hçn hîp hay lîng c¸c chÊt s¶n phÈm theo yªu cÇu . * VÝ dô: §èt ch¸y 29,6 gam hçn hîp kim lo¹i Cu vµ Fe cÇn 6,72 lÝt khÝ oxi ë ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn.TÝnh khèi lîng chÊt r¾n thu ®îc theo 2 c¸ch. * Gi¶i: noxi = 6,72 : 22,4 = 0,3 mol moxi = 0,3 x 32 = 9,6 gam PTP¦ : 2Cu + O2 -> 2CuO (1) x (mol) : x/2 : x 3 Fe + 2O2 -> Fe3O4 (2) y (mol) 2y/3 y/3 C¸ch 1: ¸p dông §LBTKL cho ph¶n øng (1) vµ (2) ta cã : ms¨t + m®ång + moxi = m oxit = 29,6 + 9,6 = 39,2 gam GV: Tõ ThÞ Hång Thanh Trêng THCS Hång Thñy Ph©n d¹ng vµ ph¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi to¸n Hãa häc líp 8 C¸ch 2 : Gäi x,y lµ sè mol cña Cu vµ Fe trong hçn hîp ban ®Çu (x,y nguyªn d¬ng) Theo bµi ra ta cã : 64x + 56y = 29,6 x/2 + 2y/3 = 0,3  x = 0,2 ; y = 0,3  khèi lîng oxit thu ®îc lµ : 80x + (232y:3 ) = 80 . 0,2 + 232 . 0,1 = 39,2 gam 3.Bµi to¸n tÝnh hiÖu suÊt cña ph¶n øng * C¸ch gi¶i: Thùc tÕ trong mét ph¶n øng ho¸ häc phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè nh nhiÖt ®é, chÊt xóc t¸c...lµm cho chÊt tham gia ph¶n øng kh«ng t¸c dông hÕt nghÜa lµ hiÖu suÊt díi 100%.§Ó tÝnh ®îc hiÖu suÊt cña ph¶n øng ¸p dông mét trong 2 c¸ch sau: a1. HiÖu suÊt ph¶n øng liªn quan ®Õn khèi lîng s¶n phÈm : H% = Khèi lîng s¶n phÈm ( thùc tÕ ) x 100% Khèi lîng liªn quan lý chÊt tham a2. HiÖu suÊt ph¶n øng s¶n phÈm(®ÕnthuyÕt ) gia: H% = x 100% Khèi lîng chÊt tham gia ( theo lý thuyÕt ) Khèi lîng chÊt tham gia ( theo thùc tÕ Chó ý: Khèi lîng thùc tÕ lµ khèi lîng ®Ò bµi cho ) Khèi lîng lý thuyÕt lµ khèi lîng tÝnh theo ph¬ng tr×nh * VÝ dô1: Nung 150 kg CaCO3 thu ®îc 67,2 kg CaO. TÝnh hiÖu suÊt ph¶n øng. * Gi¶i: Ph¬ng tr×nh ho¸ häc : CaCO3 to CaO + CO2 100 kg 56 kg 150 kg x ? kg 150.56  84 kg Khèi lîng CaO thu ®îc ( theo lý thuyÕt) : x = 100 HiÖu suÊt ph¶n øng : 67,2 .100% = 80% H= 84 * VÝ dô2 : S¾t ®îc s¶n xuÊt theo s¬ ®å ph¶n øng: Al + Fe2O3 Fe + Al2O3 TÝnh khèi lîng nh«m ph¶i dïng ®Ó s¶n xuÊt ®îc 168 gam Fe. BiÕt r»ng hiÖu suÊt ph¶n øng lµ 90%. * Gi¶i: 168  3 mol. Sè mol s¾t : n = 56 Ph¬ng tr×nh ho¸ häc: 2Al + Fe2O3 to 2 Fe + Al2O3 2 mol 2 mol x? mol 3 mol VËy x = 3 mol Khèi lîng Al tham gia ph¶n øng ( theo lý thuyÕt ): mAl = 3.27 = 81 gam V× H = 100% nªn khèi lîng nh«m thùc tÕ ph¶i dïng lµ : 81 .100 = 90 gam mAl = 90 D. D¹ng 4: Bµi to¸n vÒ dung dÞch vµ nång ®é dung dÞch. GV: Tõ ThÞ Hång Thanh Trêng THCS Hång Thñy Ph©n d¹ng vµ ph¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi to¸n Hãa häc líp 8 a. C¬ së lÝ thuyÕt : - Kh¸i niÖm vÒ dung dÞch: Dung dÞch lµ hçn hîp ®ång nhÊt cña chÊt tan vµ dung m«i. Cã 2 lo¹i nång ®é thêng gÆp: mct + Nång ®é phÇn tr¨m: C% = mdd . 100% mdd = mct + mdm - mkhÝ ( - mkÕt tña ) + Nång ®é mol/lÝt: CM = n V (V ®¬n vÞ lµ lÝt) 10.D C«ng thøc chuyÓn ®æi 2 nång ®é: CM = M . C% Trong ®ã : - CM: Nång ®é mol/ lÝt - C%: Nång ®é % dung dÞch. - mct: Khèi lîng chÊt tan ®¬n vÞ tÝnh (gam) - mdd: Khèi lîng dung dÞch ®¬n vÞ tÝnh (gam) - mkhÝ: Khèi lîng chÊt khÝ - mkÕt tña: Khèi lîng chÊt kÕt tña - n: Sè mol chÊt tan - V: ThÓ tÝch dung dÞch ®¬n vÞ lµ lÝt - M: Khèi lîng mol chÊt tan ®¬n vÞ tÝnh (gam) - D: Khèi lîng riªng cña dung dÞch (g/ml) + §é tan cña 1 chÊt kÝ hiÖu lµ S: S= mct .100 m H 2O b) C¸c d¹ng bµi tËp thêng gÆp: - Bµi tËp pha chÕ dung dÞch. - Bµi tËp ®é tan, mèi liªn hÖ gi÷a ®é tan vµ nång ®é dung dÞch. - Bµi tËp sù pha trén c¸c dung dÞch. - Bµi tËp tÝnh nång ®é % , nång ®é mol/l c) Bµi tËp vËn dông : Chó ý : D¹ng bµi tËp vÒ dung dÞch rÊt phong phó vµ ®a d¹ng nhng cã 2 d¹ng bµi tËp cÇn ph¶i n¾m ®îc ®ã lµ bµi tËp tÝnh nång ®é % vµ nång ®é mol/l . * VÝ dô1 : Hoµ tan 155 gam natri oxit vµo 145 gam níc ®Ó t¹o thµnh dung dÞch cã tÝnh kiÒm. TÝnh nång ®é % dung dÞch thu ®îc . Bµi gi¶i 155 Sè mol Na2O : n = = 2,5 mol 62 Khèi lîng dung dÞch thu ®îc : mdd = 155 + 145 = 300 gam Ph¬ng tr×nh ho¸ häc : Na2O + H2O 2NaOH 1 mol 2 mol 2,5 mol x? mol  x = 2,5.2 = 5 mol Khèi lîng NaOH thu ®îc lµ : mNaOH = 5.40 = 200 gam Nång ®é % dung dÞch thu ®îc: GV: Tõ ThÞ Hång Thanh Trêng THCS Hång Thñy Ph©n d¹ng vµ ph¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi to¸n Hãa häc líp 8 200 C%(NaOH) = x 100 = 66,66% 300 * VÝ dô2: Cho 5,4 gam Al vµo 500 ml dung dÞch HCl. TÝnh nång ®é mol/l cña chÊt thu ®îc sau ph¶n øng. Coi nh thÓ tÝch dung dÞch kh«ng thay ®æi . Bµi gi¶i 5,4 Sè mol Al : nAl = = 0,2 mol 27 ThÓ tÝch dung dÞch : Vdd = 0,5 lÝt Ph¬ng tr×nh hãa häc: 2Al + 6HCl 2 mol 0,2 mol  x = 0,2 mol VËy nång ®é mol/l dung dÞch thu ®îc lµ : CM = 2 AlCl3 + 3 H2 (  ) 2 mol x? mol n 0,2   V 0,5 0,4M * VÝ dô3: Hoµ tan 2,3 g Na kim lo¹i vµo 197,8 g H2O a, TÝnh C% cña dd thu ®îc b, TÝnh CM cña dd thu ®îc. BiÕt D = 1,08g/ml * Gi¶i a, Sè mol Na ®· dïng : 2,3 0,1mol 23 2Na + 2H2O  2NaOH 0,1mol 0,1mol  mNaOH = 0,1.40 = 4g - Dung dÞch thu ®îc cã khèi lîng lµ: Ph¶n øng x¶y ra: + H2 0,05mol mNa + mH 2 O - mH 2 = 2,3 + 197.8 - 0,05.2 = 200g VËy C% = b, ThÓ tÝch dd thu ®îc: mdd m ct .100 mdd = 4. .100 200 200 =2% 0,1 Vdd = D 1,08  185ml  CM = 0,185 0,54M IV. KÕt qu¶ cña ®Ò tµi: §Ò tµi nµy ®îc t«i ¸p dông trong d¹y häc Hãa häc líp 8 t¹i trêng THCS Hång Thñy, t«i thu ®îc mét sè kÕt qu¶ nh sau: - Sè lîng häc sinh hiÓu bµi, gi¶i thµnh th¹o c¸c d¹ng bµi to¸n Ho¸ häc ngay t¹i líp chiÕm tû lÖ cao. - Gi¸o viªn tiÕt kiÖm ®îc thêi gian, häc sinh tù gi¸c, ®éc lËp lµm bµi. Ph¸t huy ®îc tÝnh tÝch cùc cña häc sinh. - Dùa vµo sù ph©n d¹ng c¸c bµi to¸n, gi¸o viªn cã thÓ d¹y n©ng cao ®îc nhiÒu ®èi tîng häc sinh.  KÕt qu¶ cô thÓ nh sau: * ChÊt lîng kiÓm tra häc kú I: Líp SÜ sè SL 8A 35 4 8D 38 5 8E 35 4 GV: Tõ ThÞ Hång Thanh Giái % 11,4 13,2 11,4 SL 13 12 11 Kh¸ % 37,1 31,6 31,4 TB YÕu-KÐm SL % SL % 12 34,3 6 17,1 16 42,1 5 13,2 14 40,0 6 17,1 Trêng THCS Hång Thñy Ph©n d¹ng vµ ph¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi to¸n Hãa häc líp 8 * ChÊt lîng kiÓm tra häc kú II: Líp SÜ sè 8A 8D 8E 35 38 35 SL 7 6 6 Giái % 20,0 15,8 17,1 SL 11 15 12 Kh¸ % 31,4 39,5 34,3 SL 13 14 13 TB % 37,1 36,8 37,1 YÕu-KÐm SL % 4 11,4 3 7,9 4 11,4 Së dÜ kÕt qu¶ vµ chÊt lîng häc sÞnh ®îc n©ng lªn râ rÖt lµ do häc sinh ®· hiÓu thÊu ®¸o vÊn ®Ò ë nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau. §Æc biÖt lµ ë häc sinh ®· h×nh thµnh ®îc kü n¨ng gi¶i bµi tËp, biÕt ph©n tÝch bµi to¸n. T«i thiÕt nghÜ häc kú II nµy, kÕt qu¶ chÊt l îng kh¶o s¸t cña c¸c líp sÏ ®îc n©ng cao h¬n n÷a. V. Bµi häc kinh nghiÖm: Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, b¶n th©n t«i nhËn thÊy mét sè vÊn ®Ò nh sau: - §Ó n©ng cao ®îc chÊt lîng d¹y häc th× ®ßi hái ngêi gi¸o viªn ph¶i cã t©m huyÕt víi nghÒ, ph¶i ®Çu t nhiÒu thêi gian vÒ thiÕt kÕ x©y dung gi¸o ¸n gi¶ng d¹y sao cho kÝch thÝch ®îc tÝnh t duy còng nh g©y høng thó cho häc sinh trong mçi mét tiÕt d¹y. - ChÊt lîng ®èi tîng häc sinh trong mét líp kh«ng ®ång ®Òu. Do ®ã gi¸o viªn ph¶i vËn dông ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y phï hîp theo tong ®èi tîng häc sinh. Trong qu¸ tr×nh gi¶ng bµi gi¸o viªn nªn chó ý ®Õn ®èi tîng häc sinh yÕu. - §Ó thùc hiÖn tèt ph¬ng ph¸p d¹y häc th× sè lîng häc sinh trªn mét líp häc kho¶ng 30- 35 em lµ võa ®Ó tiÖn cho c«ng t¸c tæ chøc chia nhãm, tiÖn cho gi¸o viªn bao qu¸t líp nh»m thùc hiÖn bµi d¹y tèt h¬n. - Thêng xuyªn tù häc, tù nghiªn cøu, coi ®©y lµ m«tj viÖc lµm thêng xuyªn kh«ng thÓ thiÕu ®îc. VI. Híng tiÕp theo cña SKKN - Bæ sung thªm c¸c d¹ng bµi to¸n ®Þnh lîng ë møc ®é dµnh cho häc sinh ®¹i trµ vµ häc sinh kh¸ giái. - ¸p dông ®iÒu chØnh nh÷ng thiÕu sãt vµo gi¶ng d¹y t¹i n¬i c«ng t¸c. - VËn dông c¸c kinh nghiÖm gi¶ng d¹y, tiÕp thu c¸c ý kiÕn chØ b¶o, tranh thñ sù ®ãng gãp x©y dùng cña c¸c ®ång nghiÖp ®Ó ®a ®Ò tµi nµy cã tÝnh thùc tiÔn cao. PhÇn III: kÕt luËn chung Ho¸ häc nãi chung, bµi tËp Ho¸ häc nãi riªng ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong viÖc häc tËp Ho¸ häc. Nã gióp häc sinh ph¸t triÓn t duy s¸ng t¹o, ®ång thêi nã gãp phÇn quan träng trong viÖc «n luyÖn kiÕn thøc cò, bæ sung thªm nh÷ng phÇn thiÕu sãt vÒ lý thuyÕt vµ thùc hµnh trong ho¸ häc. Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y m«n Ho¸ häc t¹i trêng THCS còng gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n trong viÖc gióp c¸c em häc sinh lµm c¸c d¹ng bµi to¸n Ho¸ häc, song víi lßng yªu nghÒ, sù tËn t©m c«ng viÖc cïng víi mét sè kinh nghiÖm Ýt ái cña b¶n th©n vµ sù gióp ®ì cña c¸c b¹n ®ång nghiÖp. T«i ®· lu«n biÕt kÕt hîp gi÷a hai mÆt :"Lý luËn d¹y häc Ho¸ häc vµ thùc tiÔn ®øng líp cña gi¸o viªn". ChÝnh v× vËy kh«ng nh÷ng tõng bíc lµm cho ®Ò tµi hoµn thiÖn h¬n vÒ mÆt lý thuyÕt, mÆt lý luËn d¹y häc mµ lµm cho nã cã t¸c dông trong thùc tiÔn d¹y vµ häc Ho¸ häc ë trêng THCS. Trªn ®©y lµ mét sè kinh nghiÖm nhá cña b¶n th©n t«i ®· rót ra trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y bé m«n Hãa häc 8, nh»m thùc hiÖn ®a chÊt lîng d¹y häc cña nhµ trêng ngµy mét ®i lªn, n©ng cao chÊt lîng hiÖu qu¶ d¹y vµ häc ®¸p øng víi yªu cÇu cña nghµnh GD-§T trong giai ®o¹n hiÖn nay. MÆc dï b¶n th©n hÕt søc cè g¾ng t×m tßi, thùc nghiÖm ®Ó thùc hiÖn s¸ng kiÕn song kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. GV: Tõ ThÞ Hång Thanh Trêng THCS Hång Thñy Ph©n d¹ng vµ ph¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi to¸n Hãa häc líp 8 RÊt mong ®îc sù gãp ý, gióp ®ì cña héi ®ång khoa häc nhµ trêng vµ phßng gi¸o dôc. Hång Thñy, ngµy 20/ 5/ 2011 ý kiÕn cña héi ®ång khoa häc nhµ trêng Ngêi viÕt Tõ ThÞ Hång Thanh I. II. III. IV. V. Môc lôc PhÇn I: §Æt vÊn ®Ò Lý do chän ®Ò tµi Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña ®Ò tµi §èi tîng nghiªn cøu Ph¹m vi nghiªn cøu Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu PhÇn II: Néi dung I. C¬ së lý luËn vµ c¬ së thùc tiÓn. II. Thùc tr¹ng tríc khi thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p cña ®Ò tµi. III. BiÖn ph¸p thùc hiÖn. A. D¹ng 1: Bµi to¸n tÝnh theo c«ng thøc B. D¹ng 2: Bµi to¸n vÒ lËp c«ng thøc Hãa häc C. D¹ng 3: Bµi to¸n tÝnh theo PTHH D. D¹ng 4: Bµi to¸n vÒ dung dÞch vµ nång ®é dung dÞch IV. KÕt qu¶ cña ®Ò tµi. V. Bµi häc kinh nghiÖm. VI. V. Híng tiÕp theo cña s¸ng kiÕn kinh nghiÖm. PhÇn III: KÕt luËn chung GV: Tõ ThÞ Hång Thanh Trêng THCS Hång Thñy