Tài liệu Skkn một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học ngữ văn cấp thcs

Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- PHÒNG GD & ĐT KRÔNG ANA TRƯỜNG THCS BUÔN TRẤP -----š š › › ----- SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Đề tài: MỘT VÀI KINH NGHIỆM VẬN DỤNG KIẾN THỨC LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC NGỮ VĂN CẤP THCS Họ và tên: Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Đơn vị công tác: Trường THCS Buôn Trấp Trình độ đào tạo: Đại học Sư Phạm Môn đào tạo: Ngữ văn Buôn Trấp, tháng 3 năm 2016 ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 1 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------MỤC LỤC STT Nội dung Trang 1 I. Phần mở đầu 3 I.1. Lý do chọn đề tài 3 I.2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài 4 I.3. Đối tượng nghiên cứu 4 I.4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 4 I.5. Phương pháp nghiên cứu 4 II. Phần nội dung 5 II.1: Cơ sở lý luận 5 II.2: Thực trạng 6 2 a. Thuận Lợi- khó khăn 6 b. Thành công-hạn chế 7 c. Mặt mạnh- mặt yếu 7 d. Các nguyên nhân- các yếu tố tác động 8 e. Phân tích, đánh giá các vấn đề….. 8,9 II.3. Giải pháp, biện pháp 9 a. Mục tiêu thực hiện các giải pháp, biện pháp 9 b. Nội dung và cách thức thực hiện các giải pháp, biện pháp 6->16 3 c. Điều kiện để thực hiện các giải pháp, biện pháp 16 d. Mối quan hệ giữa các các giải pháp, biện pháp 17 e. Kết quả khảo nghiệm, giá trị khao học 18 II.4. Kết quả thu được qua khảo nghiệm, giá trị khoa học… 19 III. Phần kết luận- kiến nghị 19 III.1. Kết luận 19 III.2. Kiến nghị 20,21 ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 2 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- I. Phần mở đầu: I.1. Lý do chọn đề tài. Trong hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục, vấn đề cơ bản nhất là xây dựng và hoàn thiện con người thông qua hoạt động giáo dục và tự giáo dục. Đảng, Nhà nước và nhân dân đã tin tưởng và giao trọng trách cao quý cho ngành giáo dục: “ Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài” đáp ứng yêu cầu sự nghiệp công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước trong thời kỳ hội nhập hiện nay để đáp ứng lòng mong muốn của Bác xây dựng đất nước Việt Nam đàng hoàng hơn, to đẹp hơn sánh vai với các cường quốc năm châu. Những năm gần đây, Nghị quyết của Trung ương Đảng và các văn kiện của nhà nước, của Bộ giáo dục và Đào tạo đều nhấn mạnh sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học. Trọng tâm của đổi mới phương pháp dạy học là thay đổi lối dạy truyền thụ một chiều ( chủ yếu là bắt người học ghi nhớ kiến thức) sang lối dạy tích cực có sự hướng dẫn giúp đỡ của người dạy nhằm phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, có niềm vui và hứng thú trong học tập. Chuyển từ hình thức đồng loạt cả lớp sang tổ chức dạy học theo các hình thức tương tác: Học cá nhân, học theo nhóm, bồi dưỡng năng lực độc lập suy nghĩ vận dụng sáng tạo kiến thức đã học tránh thiên về ghi nhớ máy móc, không nắm được bản chất vấn đề. Việc vận dụng tốt phương pháp dạy học liên môn trong dạy học Ngữ văn ở trường THCS có vai trò quan trọng góp phần bổ sung kiến thức các môn học khác, giúp học sinh hứng thú, say mê học tập, góp phần nâng cao hiệu quả bài học, thực hiện tốt định hướng đổi mới phương pháp dạy học ở trường THCS hiện nay. Đối với môn Ngữ văn là môn học nghiên cứu các kiến thức về đất nước, con người... liên quan đến cả tự nhiên và kinh tế xã hội nên trong quá trình học tập ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 3 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- chúng ta cần phải vận dụng kiến thức của nhiều môn học khác nhau như Toán, Sinh, Hóa, Lí, Sử, Địa, GDCD, Âm nhạc……để giải quyết một vấn đề nào đó. Xuất phát từ lý do trên chúng tôi chọn đề tài “ Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS” I.2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài. + Tăng khả năng tự học, tự nghiên cứu đối với mỗi học sinh. Biết kết hợp được việc học lý thuyết với thực hành, thể hiện phương châm “học đi đôi với hành” + Giúp học sinh vận dụng kiến thức của nhiều môn học khác nhau để giải quyết một vần đề nào đó trong bài học, góp phần nâng cao kiến thức, tạo ra nhiều phương pháp để học sinh say mê môn học hơn, tạo được kết quả cao trong học tập. + Tạo điều kiện thuận lợi cho những học sinh có năng lực, có niềm đam mê, có sáng tạo trong học tập bộ môn. + Qua việc vận dụng kiến thức liên môn trong học tập sẽ giúp các em tư duy tốt hơn, khả năng học tập linh hoạt hơn, hiểu được mối quan hệ mật thiết giữa một số môn học từ đó các em sẽ học tốt hơn môn Ngữ văn mà trước đây đã có thời kì các em chán học và các môn học khác. I.3. Đối tượng nghiên cứu - Học sinh khối THCS - Giáo viên dạy bộ môn Ngữ văn trong tổ chuyên môn, cụm chuyên môn. I.4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu - Chương trình sách giáo khoa Ngữ văn 6,7,8,9 - Chuẩn kiến thức kỹ năng môn học - Học sinh trường THCS I.5. Phương pháp nghiên cứu ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 4 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- - Tìm tòi nghiên cứu tài liệu tham khảo - Phương pháp vận dụng kiến thức liên môn - Phương pháp so sánh, đối chiếu - Phương pháp trải nghiệm thực tế - Phương pháp thuyết trình, vấn đáp - Đánh giá kết quả ban đầu và điều chỉnh, bổ sung II. Phần nội dung II.1. Cơ sở lí luận Dạy học liên môn là một trong những nguyên tắc quan trọng trong dạy học nói chung và dạy học môn Ngữ văn nói riêng, đây được coi là một quan điểm dạy học hiện đại nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục. Dạy học liên môn giúp học sinh thấy được mối liên hệ hữu cơ giữa các lĩnh vực của đời sống xã hội, khắc phục tính tản mạn, rời rạc trong kiến thức. Theo các nhà nghiên cứu thì: “Học sinh giỏi môn Ngữ văn chỉ cần học thuộc là chưa đủ, chưa chính xác vì Ngữ văn là môn khoa học có đối tượng nghiên cứu phong phú, phức tạp. Chính vì vậy, người dạy và học Ngữ văn cần có phương pháp tư duy, phân tích, xét đoán theo quan điểm hệ thống”. Phương pháp dạy học liên môn không phải là mới, nhưng nếu biết vận dụng hợp lý thì sẽ làm cho bài giảng thêm sinh động, có tính hấp dẫn với học sinh. Qua thực tế quá trình dạy học chúng tôi thấy rằng việc kết hợp kiến thức liên môn học vào để giải quyết một vấn đề nào đó trong một môn học là việc làm hết sức cần thiết. Điều đó đòi hỏi người giáo viên bộ môn không chỉ nắm chắc môn mình dạy mà còn phải không ngừng trau dồi kiến thức các môn học khác để tổ chức, hướng dẫn các em giải quyết các tình huống, các vấn đề đặt ra trong môn học một cách nhanh nhất, hiệu quả nhất. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 5 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Dạy học vận dụng kiến thức liên môn giúp giờ học trở nên sinh động hơn, vì không chỉ có giáo viên là người trình bày mà học sinh cũng tham gia vào quá trình tiếp nhận kiến thức, từ đó phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh. Dạy học liên môn cũng góp phần phát triển tư duy liên hệ, liên tưởng ở học sinh, tạo cho học sinh một thói quen trong tư duy, lập luận từ đó mới có thể nhận thức vấn đề một cách thấu đáo. II.2. Thực trạng a. Thuận lợi, khó khăn * Thuận lợi: Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn sẽ làm cho quá trình học tập có ý nghĩa; Xác định rõ mục tiêu, phân biệt cái cốt yếu và cái ít quan trọng hơn. Dạy sử dụng kiến thức trong tình huống, lập mối liên hệ giữa các khái niệm đã học, tránh những kiến thức, kỹ năng trùng lặp; Các kiến thức gắn liền với kinh nghiệm sống của học sinh; Có điều kiện phát triển kỹ năng chuyên môn. * Khó khăn: Tuy nhiên khi thực hiện môn tích hợp cũng gặp phải những khó khăn như: Còn mới đối với nhà trường, với giáo viên, với phương diện quản lý, tâm lý học sinh và phụ huynh học sinh cũng như các nhà khoa học của mỗi bộ môn; Các chuyên gia, các nhà sư phạm đào tạo giáo viên trong các trường sư phạm, các chuyên viên phụ trách môn học, họ khó có thể chuyển đổi từ chuyên môn sang lĩnh vực mới cần sự kết hợp với chuyên ngành khác mà họ đã gắn bó. Mặt khác giáo viên và các cán bộ thanh tra, chỉ đạo thường gắn theo môn học, không dễ gì có thể yêu cầu họ thực hiện chương trình tích hợp các môn học; Phụ huynh học sinh và những người lớn khó có thể ủng hộ những chương trình khác với chương trình mà họ có đã được học. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 6 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Nhiều em học sinh xem môn Ngữ văn là môn học khó, học thuộc nhiều đặc biệt nhiều phụ huynh học sinh còn định hướng cho con em mình học thiên về các môn tự nhiên nên còn sao nhãng trong việc học tập. Mô ôt số ít giáo viên chưa xác định rõ trọng tâm kiến thức, chưa có kinh nghiệm lồng ghép các môn học trong tiết dạy để làm cho tiết dạy hứng thú hơn. Lượng kiến thức trong một bài dạy nhiều song thời gian cho mỗi tiết học thì ít, đời sống giáo viên còn thấp, học sinh ít hứng thú với các môn xã hội... b. Thành công, hạn chế * Thành công Sau mỗi tiết dạy, khi vận dụng các phương pháp này thì chúng tôi cảm thấy rất tự tin và thỏa mãn hơn, các em vận dụng được nhiều môn học trong một tiết học, giáo viên truyền đạt được cho học sinh hệ thống kiến thức mở rộng và nâng cao khá phong phú, đa dạng, các em học tập say mê hơn, thích thú hơn. Khơi dậy trong các em niềm đam mê khám phá, phát huy tính độc lập, sáng tạo ở học sinh chính vì thế chất lượng bộ môn ngày càng được nâng cao. * Hạn chế Vận dụng phương pháp này sẽ gặp không ít khó khăn đối với những giáo viên ở vùng sâu, vùng xa, vì ở những vùng này điều kiện về cơ sở vật chất và các thiết bị dạy học còn nhiều hạn chế. c. Mặt mạnh, mặt yếu * Mặt mạnh Giáo viên chủ động về phương pháp và kiến thức trong mỗi bài dạy. Học sinh nắm chắc kiến thức, có hệ thống, kích thích khả năng tư duy, sáng tạo của học sinh. Giúp các em chủ động, tích cực chiếm lĩnh tri thức. * Mặt yếu. Phương pháp dạy học trên sẽ khó khăn cho những giáo viên trẻ, chưa có nhiều kinh nghiệm trong dạy học, vì ngoài nắm chắc kiến thức bộ môn còn phải ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 7 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- hiểu và nắm kiến thức của các môn học mà mình ý định vận dụng. Đây là phương pháp còn mới đối với nhà trường, với giáo viên, tâm lý học sinh và phụ huynh cũng như các nhà khoa học của mỗi bộ môn. d. Các nguyên nhân, các yếu tố tác động… * Nguyên nhân thành công. Những năm gần đây quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thực hiện nghị quyết Trung ương Đảng lần thứ 2 khoá IX, lối dạy truyền thụ một chiều đang được khắc phục, việc rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của học sinh đã và đang được quan tâm. Bộ môn Ngữ văn nói riêng và các môn học khác nói chung được các cấp lãnh đạo, Ban giám hiệu nhà trường và xã hội quan tâm nhìn nhận tích cực hơn. Giáo viên dạy nhiệt tình, tích cực và có tinh thần trách nhiệm cao. Học sinh học tự giác, chăm chỉ học tập. * Nguyên nhân của hạn chế. Nguyên nhân cơ bản của tình trạng này là do nhiều người chưa nhận thức đúng, đầy đủ vai trò vị trí của bộ môn học. Sự lạc hậu về phương pháp dạy học, sự lười biếng suy nghĩ tìm tòi, vận dụng, sáng tạo của không ít giáo viên và học sinh. Nhiều giáo viên chưa quán triệt vận dụng linh hoạt các nguyên tắc phương pháp dạy học, thiếu đầu tư tâm sức thời gian cho tìm hiểu tư liệu, cập nhật thông tin, chưa chú trọng phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh gây hứng thú ham mê tìm tòi vận dụng trong học tập của học sinh, soạn giảng qua loa đại khái để rồi lên lớp “ Thầy đọc giáo án – trò ngán vô cùng!” Trong thực tế không ít giáo viên còn quá rập khuôn trong bài giảng nên dẫn đến sự khô khan và thiếu sinh động. Mặt khác, việc tích cực chủ động và tìm tòi tài liệu ở học sinh còn hạn chế, các em chưa nắm bắt kịp thời các thay đổi về kinh tế xã hội của đất nước. e. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 8 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Ngày nay công nghệ thông tin ngày càng được ứng dụng rộng rãi, nhờ vậy mà giáo viên và các em học sinh có rất nhiều thuận lợi trong việc thu thập tài liệu học tập nói chung và môn Ngữ văn nói riêng. Môn Ngữ văn là môn học nghiên cứu nhiều vấn đề về đời sống con người và xã hội vì thế vấn đề cập nhật kiến thức qua mạng, qua các phương tiện thông tin đại chúng là vô cùng quan trọng. Các kiến thức, số liệu luôn thay đổi nên học sinh càng hứng thú hơn, quan tâm nhiều hơn đến môn học. Mặt khác nhiều em học sinh đã có hứng thú và đam mê với môn học vì vậy trong các tiết học các em rất say mê học tập. Trong những năm gần đây được sự quan tâm của các cấp lãnh đạo đối với công tác giáo dục nên trường lớp ngày càng khang trang, thiết bị dạy học ngày càng phong phú hơn đã tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên khi lên lớp, nhưng ở không ít trường đồ dùng dạy học, tài liệu tham khảo vẫn không đáp ứng đủ nhu cầu cho dạy và học của giáo viên và học sinh. II.3. Giải pháp, biện pháp: a. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp. - Nhằm nâng cao chất lượng dạy và học nói chung, chất lượng dạy học bộ môn Ngữ văn nói riêng - Là động lực thúc đẩy phong trào thi đua học tập ở học sinh - Tạo điều kiện thuận lợi cho những học sinh có năng lực, có niềm đam mê, có sáng tạo trong học tập bộ môn - Phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo trong mỗi học sinh, rèn luyện cho các em thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác và có niềm vui trong học tập. - Việc vận dụng tốt kiến thức của nhiều môn học để giải quyết một tình huống nào đó góp phần bổ sung cho các em kiến thức các môn học khác, giúp học ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 9 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- sinh nắm được mối quan hệ giữa các môn học từ đó các em hứng thú, say mê học tập, góp phần nâng cao hiệu quả bài học nói riêng và môn học nói chung. b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp Vận dụng kiến thức liên môn vào trong quá trình dạy học là rất quan trọng đối với môn học Ngữ văn vì đây cũng là môn học có nghiên cứu đến cả kiến thức tự nhiên lẫn xã hội. Nhờ vận dụng kiến thức của các môn học khác nhau nên chúng ta có thể tự giải quyết được một số kiến thức trong môn học. Trau dồi thêm kiến thức cho bản thân, làm quen với quá trình hoạt động nhóm, kết hợp được “học đi đôi với hành”. Để thực hiện thành công một tiết dạy thì sực chuẩn bị của giáo viên là rất cần thiết, giáo viên ngoài việc xác định mục đích, yêu cầu, đồ dùng dạy học liên quan…thì việc chuẩn bị giáo án là vô cùng quan trọng: Giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn không phải là một bản đề cương kiến thức để giáo viên lên lớp giảng giải, truyền thụ áp đặt cho học sinh, mà là một bản thiết kế các hoạt động, thao tác nhằm tổ chức cho học sinh thực hiện trong giờ lên lớp để lĩnh hội tri thức, phát triển năng lực và nhân cách theo mục đích giáo dục và giáo dưỡng của bộ môn. Đó là bản thiết kế gồm hai phần hợp thành hữu cơ: Một là, hệ thống các tình huống dạy học được đặt ra từ nội dung khách quan của bài dạy, phù hợp với tính chất và trình độ tiếp nhận của học sinh. Hai là, một hệ thống các hoạt động, thao tác tương ứng với các tình huống trên do giáo viên sắp xếp, tổ chức hợp lí nhằm hướng dẫn học sinh từng bước tiếp cận, chiếm lĩnh bài học một cách tích cực và sáng tạo. Thiết kế giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn phải bám chặt vào những kiến thức các bộ môn có liên quan. Giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn phải bảo đảm nội dung và cấu trúc đặc thù nhưng không gò ép vào một khuôn mẫu cứng nhắc mà cần tạo ra những khoảng trống mở cho sự tìm tòi sáng tạo trong các phương án tiếp nhận của học sinh, trên cơ sở bảo đảm được yêu cầu ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 10 Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- chung của giờ học. Nội dung dạy học của thiết kế giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn phải chú trọng nội dung tích hợp giữa tri thức bộ môn mình dạy với các quan điểm tích hợp phải chú trọng thiết kế các tình huống tích hợp và tương ứng là các hoạt động phức hợp để học sinh vận dụng phối hợp các tri thức và kĩ năng của các phân môn vào xử lí các tình huống đặt ra, qua đó chẳng những lĩnh hội được những tri thức và kĩ năng riêng của từng phân môn mà còn chiếm lĩnh tri thức và phát triển năng lực tích hợp. Để vận dụng các môn học vào tiết dạy đạt hiệu quả cũng cần có sự phối hợp của học sinh, vì thế giáo viên giao cho các em về nhà tìm hiểu, nghiên cứu trước bài học, chuẩn bị một số dụng cụ, ... Đối với các bài có liên quan đến nhiều môn học thì giáo viên phải xác định nội dung liên môn cho phù hợp, cách liên môn như thế nào? Vì môn học có liên quan cả kiến thức tự nhiên và xã hội. Giáo viên phải biết chọn lọc môn học để thực hiện liên môn để các em nắm chắc, hiểu sâu hơn kiến thức môn học và các môn liên quan. Ví dụ 1: Khi dạy văn bản Đấu tranh cho một thế giới hòa bình (Lớp 9), ta cần vận dụng vào nhiều môn học: - Lịch sử : Lịch sử hình thành của chiến tranh và các sự kiện, mốc thời gian xảy ra chiến tranh. - Địa lí : Các quốc gia, địa điểm bị chiến tranh tàn phá và hậu quả mà nó gây ra cho nền kinh tế, dân cư, xã hội, chính trị của các quốc gia đó. - Hoá học : Thành phần của chất độc hoá học sử dụng trong các cuộc chiến tranh. - Sinh học : Bệnh, tật di truyền xảy ra do hậu quả của chiến tranh. - Giáo dục công dân : Bài học về lòng yêu hoà bình và thái độ chống lại chiến tranh, chạy đua vũ trang... - Toán : Thống kê số liệu về hậu quả của chiến tranh. - Ngữ văn : Sử dụng từ ngữ, phương thức biểu đạt phù hợp cho bài văn. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 11 Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- - Số liệu thống kê của Phòng Lao động thương binh và xã hội huyện Krông Ana. Việc kết hợp các kiến thức liên môn như Lịch sử, Địa lý, Hoá học, Sinh học, Giáo dục công dân... vào môn Ngữ văn rất quan trọng, giúp cho bài học bao quát, đầy đủ ý hơn. Việc kết hợp này giúp ta có thể đưa ra các dẫn chứng, khái niệm, thuật ngữ một cách chính xác, có căn cứ từ đó khiến cho bài học có sức thuyết phục cao. Tiết học đem lại cho người đọc những thông tin khách quan về vấn đề bảo vệ hoà bình qua đó giúp họ hiểu rằng đây là một vấn đề hết sức cấp bách và cần thiết. Tuyên truyền tới mọi người để cùng nhau bảo vệ một thế giới hoà bình, chống lại chiến tranh và chạy đua vũ trang. Kiến thức liên môn đã tạo cho học sinh tính chủ động, sáng tạo; giúp học sinh có điều kiện để vận dụng kiến thức mình đã được học ở nhà trường và cuộc sống vào thực tiễn để củng cố kiến thức của mình. Ví dụ 2: Khi dạy Bài Tục ngữ về thiên nhiên và lao động sản xuất ( Lớp 7) Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng Ngày tháng mười chưa cười đã tối Để học sinh nắm được Ngày đêm, dài ngắn theo mùa và theo vĩ đô .ô Tôi sử dụng kiến thức Địa lí để khắc sâu kiến thức cho học sinh. Yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức mới học để giải thích ? “Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng” Viê ôt Nam nằm trong vùng nô iô chí tuyến bán cầu bắc. Tháng 5 âm lịch của Việt Nam tương ứng là tháng 6 dương lịch. Tháng 6 dương lịch BCB là mùa hè. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 12 Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Ngày 22/6 hàng năm, tia bức xạ mặt trời chiếu vuông góc với tiếp tuyến bề mặt trái đất tại chí tuyến bắc (23 o27’B) nên thời gian chiếu sáng ở nửa cầu Bắc (Việt Nam) dài. Càng về phía Cực Bắc ngày càng dài, đêm càng ngắn, nên có hiện tượng ngày dài, đêm ngắn. “Ngày tháng mười chưa cười đã tối” Vào ngày 22/12 (tháng 10 âm lịch), Mặt trời chuyển động biểu kiến về chí tuyến Nam và vuông góc tại bề mặt đất tại tiếp tuyến 23 o27’N (Chí tuyến Nam) thì ở BCN lúc này ngày dài đêm ngắn và ở BCB (Việt Nam) hiện tượng ngày ngắn đêm dài nên. Hoặc: Chuồn chuồn bay thấp thì mưa Bay cao thì nắng bay vừa thì râm. Để hỏi học sinh: Các em đã được tìm hiểu điều kiện ngưng đọng hơi nước trong khí quyển, điều kiện hình thành mây và mưa. Hãy dựa vào mối liên hệ giữa sinh vật và hiện tượng thời tiết để giải thích tại sao én bay thấp - cao có liên quan đến hiện tượng mưa to hay mưa rào? Giải thích: Trong số các loài côn trùng: chuồn chuồn, các loài mối, muỗi nhỏ mà chúng ta không nhìn thấy hay các loài sinh vật như chim én thường thì vào cuối xuân đầu hạ, quan sát ở ngoài đồng, nếu thấy chúng bay thành đàn sà thấp xuống mặt đất thì thường sau đó, trời sẽ mưa. Nguyên nhân là trước lúc trở trời, trong không khí có nhiều hơi nước, đọng vào những bộ cánh mỏng của côn trùng, làm tăng tải trọng, khiến chúng chỉ có thể bay là là sát mặt đất. Người nông dân chỉ đúc kết kinh nghiệm về thay đổi thời tiết của độ bay cao, thấp của con chuồn chuồn. Học sinh khi học phần khí hậu (khí quyển, khí áp, gió, mưa...) sẽ giải thích độ cao, thấp của chuồn chuồn khi bay với hiện tượng “mưa, nắng” là do yếu tố áp suất không khí và độ ẩm. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 13 Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ( “Én bay thấp mưa ngập bờ ao. Én bay cao mưa rào lại tạnh” Vì áp thấp, ngột ngạt, nên nhiều loài sâu bọ cũng chui lên khỏi mặt đất. Chim én bay xuống thấp chính là để bắt những côn trùng, sâu bọ này. Cho nên, cứ mỗi khi thấy chim én bay thành đàn sà xuống, người ta lại nói rằng trời sắp có mưa. Hoặc Trong dân gian mới có câu:“Cơn đàng Đông vừa trông vừa chạy” Nhưng nếu thấy: “Cơn đàng Nam vừa làm vừa chơi” Hay: “Cơn đàng Bắc đổ thóc ra phơi” Vào tháng 7, mùa hè của nửa Cầu Bắc (Việt Nam), nhiệt độ không khí ở trên lục địa cao hình thành khu áp thấp hút gió (khối khí ẩm) từ Thái Bình dương vào gây nên những trận mưa lớn cùng với sự xuất hiện của các khí áp thấp gây nên mưa bão ở Bắc bộ và Bắc trung Bộ. Do ảnh hưởng của địa hình: dãy Hoàng Liên Sơn ở Bắc Bộ, dãy Trường Sơn Bắc (Bắc Trung Bộ) nên khi có gió Tây Nam (gió Nam) chỉ gây mưa ở Nam bộ và Tây Nguyên. Còn ở vùng đồng bằng Sông Hồng, Bắc Trung Bộ và ven biển Nam Trung Bộ không có mưa. Tương tự “cơn đàng Bắc...” là ảnh hưởng của khối khí ôn đới xuất phát từ cao áp lục địa (Xibia) tính chất lạnh và khô nên không gây mưa. Ví dụ 3: Khi dạy bài Bài thơ về tiểu đội xe không kính( Lớp 9), giáo viên liên hệ đến những câu hát: Trường sơn Đông, Trường sơn Tây Bên nắng đốt, bên mưa quay. Hoặc: Anh lên xe trời đổ cơn mưa, cái gạt nước xua đi nỗi nhớ Em xuống núi, nắng vàng rực rỡ..... ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 14 Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Giáo viên hướng dẫn học sinh dựa vào kiến thức môn Văn các em đã học nhắc lại một bài thơ đã được phổ thành nhạc mà nó phản ánh rất thực tế khí hậu của miền trung vào mùa hè: gió mùa Tây nam từ biển thổi vào do dãy trường sơn Bắc chắn lại nên mưa trút hết bên sườn đón gió, sang đến sườn khuất gió thì đã biến tính trở nên nóng và khô ( Gió lào) Dựa vào kiến thức môn Toán để tính nhiệt độ trung bình tháng, lượng mưa trung bình tháng của 3 điểm Hà Nội, Huế, Thành phố Hồ Chí minh Ví dụ 4: Khi dạy văn bản nhật dụng Thông tin về ngày trái đất năm 2000 ( Lớp 8), giáo viên hướng dẫn học sinh dựa vào môn Sinh học: Biết được nước rất cần thiết đối với sự sống của chúng ta, tuy nó không phải là chất dinh dưỡng, chúng ta có thể nhịn ăn 1 tuần nhưng không thể nhịn uống trong 3 - 5 ngày được. Cho chúng ta thấy được tầm quan trọng của nước, chúng ta phải biết quý trọng nguồn nước, phải biết bảo vệ sự trong sạch của các dòng sông nơi chúng ta sinh sống vì hiện nay một số con sông đang bị ô nhiễm nặng Ví dụ 5: Vận dụng kiến thức liên môn để dạy bài: Chiếu dời đô của Lý Công Uẩn ( Lớp 8) - Dựa vào kiến thức Lịch sử để biết được đây là đồng bằng có lịch sử hình thành lâu đời nhất. Đồng bằng Sông Hồng gắn liền với nền văn minh lúa nước: Cách đấy 4 nghìn năm, tại vùng đồng bằng này nhân dân ta đã đặt nền móng cho việc trồng lúa nước của nước ta và sông Hồng cũng là con sông gắn liền với nền văn minh nước ta: văn minh sông Hồng, văn hóa Việt Nam. - Qua kiến thức Mỹ thuật để tìm hiểu các kiến trúc ở vùng này: Kinh thành Thăng Long, chùa một cột, lăng Bác... - Qua kiến thức Âm nhạc để học sinh tìm hiểu, sưu tầm các bài hát về Hà Nội, về Lăng Bác.. - Qua kiến thức môn Giáo dục công dân để giáo dục học sinh biết bảo tồn và lưu giữ các công trình kiến trúc, di tích lịch sử thời xưa để lại. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 15 Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- - Môn Toán: Tính bình quân đất nông nghiệp đầu người ở vùng này để thấy được đây là vùng có mật độ dân số cao nhất cả nước dẫn đến bình quân đất nông nghiệp đầu người thấp nên cần có biện pháp thích hợp để điều chỉnh phân bố lại dân cư hợp lý. Ví dụ 6 : Khi dạy bài Bài toán dân số ( Lớp 8) Giáo viên có thể hướng dẫn học sinh dựa vào kiến thức môn Toán để tính được: Dân số nước ta đông và tăng nhanh, mỗi năm dân số nước ta tăng khoảng 1 triệu người, với mật độ dân số cao 254 người/km2, tỉ lệ gia tăng dân số tự nhiên là 1.3% Mặt khác chúng tôi yêu cầu học sinh dựa vào kiến thức Hóa học để giải thích: Dân số đông và tăng nhanh gây ô nhiễm do các chất khí thải ra từ sinh hoạt như CO, SO2, CO2, NO2…nó vô cùng có hại đến sức khỏe của con người c. Điều kiện để thực hiện giải pháp, biện pháp * Đối với giáo viên - Để thành công trong tiết dạy việc chuẩn bị của giáo viên là vô cùng quan trọng. Ngoài việc xác định mục đích, yêu cầu, đồ dùng dạy học liên quan đến bài dạy thì giáo viên còn dự kiến cho bài dạy, mục dạy nào cần phải sử dụng nhiều môn học để giải quyết vấn đề cần nêu ra - Để nâng cao chất lượng môn Ngữ văn người giáo viên phải yêu nghề, có tâm huyết với nghề, có bề dày kinh nghiệm, có tinh thần trách nhiệm cao, nhiệt tình với công việc - Không ngừng trau dồi kiến thức, nắm vững kiến thức về bộ môn, phải biết phối hợp các phương pháp khác để phát huy tối ưu nhất hiệu quả cảu việc vận dụng kiến thức liên môn - Thường xuyên ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy để học sinh thấy được ngoài lời giảng, lời giải thích, thuyết trình của giáo viên các em còn ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 16 Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- được xem những video, những hình ảnh thực tế sinh động, những hình ảnh các môn học khác liên quan đến môn Ngữ văn - Trong giảng dạy luôn tạo được không khí giờ dạy nhẹ nhàng thoải mái học mà chơi, chơi mà học, quan tâm giúp đỡ được cả 3 đối tượng học sinh đặc biệt là đối tượng học sinh giỏi và đối tượng học sinh yếu kém nhằm mục đích hạn chế tỉ lệ học sinh yếu kém và nâng cao tỉ lệ học sinh khá giỏi giúp các em có hứng thú học tập và yêu thích môn học. * Đối với học sinh - Xây dựng cho bản thân một kế hoạch, thời gian biểu cụ thể, hợp lý, đảm bảo hài hòa giữa học tập, sinh hoạt, giải trí và giúp đỡ gia đình... - Nắm vững kiến thức cơ bản, chú ý tới những mục Sgk cần lưu ý và chịu khó học bài và làm bài tập ở nhà. - Tránh quay cóp - học vẹt vì thuộc bài chưa chắc đã áp dụng để làm bài tập được. Học sinh cũng tự xây dựng cho mình một tủ sách riêng. d. Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp. Tất cả các giải pháp, biện pháp được xây dựng để thực hiện mục tiêu và nhiệm vụ của đề tài đặt ra đều phải được thực hiện đồng bộ, không nên xem nhẹ biện pháp này và đặt nặng biện pháp kia. Các sự vật, hiện tượng tạo thành thế giới luôn có mối quan hệ gắn bó với nhau, tồn tại trong sự tác động qua lại và chuyển hóa lẫn nhau theo những quan hệ xác định. Sự thay đổi sự vật, hiện tượng này có thể bắt nguồn từ sự thay đổi sự vật hiện tượng khác, và đồng thời nó sẽ ảnh hưởng đến một sự vật, hiện tượng khác nữa. Do đó, khi nhận thức về một vấn đề, chúng ta phải có quan điểm toàn diện, tránh quan điểm phiến diện chỉ xét sự vật, hiện tượng ở một mối liên hệ rồi vội vàng kết luận bản chất và quy luật của chúng. Vì vậy, để nhận thức đúng đắn một vấn đề phải đặt chúng trong mối liện hệ giữa các bộ phận, giữa các yếu tố, giữa các mặt của chính sự vật, hiện tượng đó, trong sự tác động ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 17 Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- qua lại giữa sự vật đó với sự vật khác, kể cả mối liên hệ trực tiếp và mối liên hệ gián tiếp, trên cơ sở đó ta mới nhận thức đúng và đầy đủ một vấn đề. e. Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu Qua thực tế giảng dạy bộ môn Ngữ văn, chúng tôi nhận thấy vẫn còn nhiều học sinh không thích học bộ môn này và coi đây là môn nặng nề về lý thuyết. Sau nhiều năm giảng dạy, đi dự giờ các đồng nghiệp chúng tôi nhận thấy rằng nếu như trong tiết dạy nếu như giáo viên chỉ sử dụng một vài phương pháp thông dụng như thuyết trình, giải thích, sử dụng đồ dùng trực quan trong bài dạy thì sẽ khiến bài học nặng nề, khô khan học sinh sẽ cảm thấy nhàm chán. Do vậy việc vận dụng kiến thức liên môn phù hợp trong từng bài dạy, tiết dạy sẽ thêm phần hấp dẫn, sẽ thu hút được sự chú ý của học sinh, dần dần sẽ khiến các em yêu thích môn học. Với kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS, chúng tôi đã khảo nghiệm ở học sinh, các em ngày càng yêu thích môn học hơn, thấy môn học không nhàm chán, không khô khan như các em nghĩ và chất lượng bộ môn ngày càng nâng cao. II.4. Kết quả thu được qua khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu. Sau khi thực hiện sáng kiến: “ Vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS”, chúng tôi nhận thấy các em say mê hơn trong học tập, chất lượng đại trà cũng như mũi nhọn ngày càng được nâng, làm cho tiết học thêm phần hấp dẫn, thu hút được sự chú ý của học sinh. Kết quả đạt được: Sau khi vận dụng kiến thức liên môn vào dạy học Ngữ văn kết quả các em có sự chuyển biến rõ rệt so với trước. Chúng tôi đã lấy ý kiến thăm dò của học sinh ở các khối lớp với kết quả đạt được ngoài mong đợi: 85% các em yêu thích học môn Ngữ văn so với 60% trước đây( tăng 25%). Từ chỗ yêu thích môn học nên các ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 18 Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- em học sinh đăng ký đi thi học sinh giỏi đông hơn và kết quả đạt được qua các kỳ thi HSG rất cao. III. Phần kết luận, kiến nghị. III.1. Kết luận. Trong quá trình giảng dạy các bộ môn khoa học nói chung và môn Ngữ văn nói riêng, thì việc truyền thụ kiến thức và phương pháp giảng dạy của người thầy đối với học sinh trong một tiết dạy là quan trọng nhất. Trong giảng dạy phải làm sao để phát huy được tất cả các đối tượng học sinh cùng tích cực hoạt động. Đa số các em hiểu bài nắm bài ngay tại lớp, phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của các em. Muốn đạt được điều đó người thầy phải có bề dày kinh nghiệm, yêu nghề có tâm huyết với nghề và phải thật sự thương yêu, tận tuỵ với học sinh, nhiệt tình và sát sao với từng đối tượng học sinh, hiểu rõ hoàn cảnh của các em để áp dụng vào tiết giảng sao cho không khí của tiết học được nhẹ nhàng, thoải mái, trò thích học. Người giáo viên phải biết băn khoăn, trăn trở khi học sinh không hiểu bài, biết vui mừng phấn khởi khi học sinh thành đạt. Hay nói cách khác là người dạy phải lấy kết quả của học sinh làm thước đo tay nghề của mình. Dưới sự hướng dẫn của thầy từ dễ đến khó, từ cụ thể đến tổng quát, có như vậy học sinh mới được đào sâu ôn luyện kiến thức, giúp các em hiểu bài nắm chắc kiến thức cơ bản, nắm sâu, nắm rộng, từ đó các em có hứng thú và yêu thích bộ môn. Bên cạnh đó giáo viên phải luôn chú trọng đến việc hình thành cho học sinh các phương pháp học tập đặc trưng của bộ môn để các em biết tự đặt ra và trả lời các câu hỏi: Nội dung ? Nghệ thuật? Ý nghĩa? Như thế nào? Tại sao? … có như vậy các em mới phát triển tư duy Ngữ văn. Từ đó các em ham học và yêu thích môn học. Có tình yêu thiên nhiên và người lao động thể hiện qua việc tôn trọng tự nhiên, và các thành quả kinh tế - xã hội của đất nước Việt Nam nói riêng và các nước trên thế giới nói chung. Các em cũng có động lực để tham gia tích cực vào ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 19 Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016 Một vài kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Ngữ văn cấp THCS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- các hoạt động bảo vệ, cải tạo cảnh quan môi trường mà trước hết là nơi các em sinh sống, học tập, và vui chơi. III.2. Kiến nghị: * Đối với nhà trường. - Tổ chức các hoạt động NGLL liên quan đến các môn học - Hàng năm nên tổ chức cho các em đi ngoại khóa để các em tìm hiểu thêm các kiến thức về quê hương đất nước từ từ đó giáo dục các em ý thức bảo vệ thiên nhiên, môi trường, di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh, bảo vệ đất nước, bảo vệ chủ quyền dân tộc. * Đối với giáo viên: - Phải có tinh thần trách nhiệm cao, phải nhiệt tình, say mê với công việc, tận tụy với học sinh. Phải có sự đầu tư, chú trọng hơn nữa trong giảng dạy, giáo dục học sinh, quan tâm đổi mới phương pháp dạy học - Phải không ngừng trau dồi chuyên môn, nghiệp vụ để vận dụng linh hoạt các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, tham khảo quy trình vận dụng kiến thức liên môn vào nội dung bài học Trên đây là một vài kinh nghiệm nhỏ trong quá trình dạy học nhiều năm chúng tôi tích lũy nên chắc chắn sẽ còn những hạn chế. Rất mong sự đóng góp ý kiến để chúng tôi có thêm kinh nghiệm trong công tác giảng dạy môn Ngữ văn. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn! Buôn trấp, ngày 20 tháng 3 năm 2016 Người viết Thái Thị Hường Nguyễn Thị Thi ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 20 Thái Thị Hường - Nguyễn Thị Thi Năm học: : 2015 - 2016