Tài liệu Skkn một vài kinh nghiệm trong giảng dạy từ hán việt ở trường trung học cơ sở

phßng Gi¸o dôc - §µo t¹o huyÖn Thêng TÝn trêng trung häc t©n minh ____________ Tªn ®Ò tµi: MỘT VÀI KINH NGHIỆM TRONG GIẢNG DẠY TỪ HÁN VIỆT Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ  NguyÔn Xu©n Trêng ngêi thùc hiÖn: Chøc vô: Phã hiÖu trëng N¨m häc 2008 - 2009 Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn Xu©n Trêng Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp - Tù do -H¹nh Phóc -----o0o----- S¸ng kiÕn kinh nghiÖm ____________________ I. S¬ yÕu lý lÞch:  Hä vµ tªn: NguyÔn Xu©n Trêng  Ngµy sinh: 03/3/1971  N¨m vµo ngµnh: 1994  Chøc vô: Phã hiÖu trëng  Tr×nh ®é chuyªn m«n: §¹i häc V¨n  §¬n vÞ c«ng t¸c: Trêng THCS T©n Minh  Bé m«n gi¶ng d¹y: V¨n - TiÕng ViÖt  Khen thëng: ChiÕn sÜ thi ®ua c¬ së A. Lý do chän ®Ò tµi Do vÞ thÕ ®Þa lý vµ hoµn c¶nh lÞch sö, trong tiÕng ViÖt cã mét líp tõ gèc H¸n rÊt phong phó vÒ mÆt sè lîng, cã gi¸ trÞ nhiÒu mÆt, thêng ®îc gäi díi d¹ng c¸i tªn chung lµ tõ H¸n - ViÖt. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Trang: 2 Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn Xu©n Trêng Líp tõ nµy ®· gãp mét phÇn tÝch cùc vµo viÖc lµm cho tiÕng ViÖt thªm giµu cã, tinh tÕ, chuÈn x¸c vµ uyÓn chuyÓn, ®ñ kh¶ n¨ng ®¸p øng mét c¸ch tèt nhÊt mäi yªu cÇu do cuéc sèng v¨n ho¸ x· héi ph¸t triÓn vµ sù c¶m nhËn c¸i hay, c¸i ®Ñp trong mçi t¸c phÈm v¨n häc qua viÖc hiÓu cÆn kÏ nh÷ng tõ H¸n ViÖt trong mçi t¸c phÈm ®ã. §èi víi häc sinh ë c¸c trêng THCS hiÖn nay, viÖc d¹y cho c¸c em hiÓu dóng nghÜa cña c¸c tõ H¸n ViÖt cã trong tõng t¸c phÈm v¨n häc mµ c¸c em ®îc häc lµ mét ®iÒu ®· khã. Song ®Ó c¸c em tõ "hiÓu ®óng" ®Õn "dïng ®óng" vµ "hay" trong mçi c©u v¨n c¸c em viÕt hoÆc nãi l¹i lµ ®iÒu cµng khã h¬n nhiÒu. ChÝnh v× suy nghÜ ®ã, sau nhiÒu n¨m gi¶ng d¹y m«n V¨n -TiÕng ViÖt ë trêng THCS, t«i nhËn thÊy trong viÖc sö dông tõ ng÷ H¸n ViÖt cña c¸c em häc sinh ®«i khi rÊt tuú tiÖn, nhiÒu khi ®· trë thµnh thãi quen kh«ng ®óng vµ viÖc sö dông tuú tiÖn tõ H¸n ViÖt ®ã dÉn ®Õn viÖc ngêi ®äc, ngêi nghe hiÓu lÇm, kh«ng hiÓu næi c¸c em ®Þnh viÕt g×, nãi g×. MÆt kh¸c, tõ H¸n ViÖt lµ mét líp tõ khã, võa "quen" l¹i võa "l¹".NÕu chóng ta - nh÷ng ngêi gi¸o viªn gi¶ng d¹y vÒ tõ ng÷ v¨n ch¬ng kh«ng cã híng uèn n¾n vµ söa ch÷a nh÷ng sai sãt kh«ng ®¸ng cã cña häc sinh sÏ t¹o ra thãi quen kh«ng tèt trong viÖc sö dông tõ H¸n ViÖt mµ kh«ng hiÓu tõ ®ã mang ý nghÜa g×. Tõ ®ã t«i ®· suy nghÜ vµ chän ®Ò tµi: "Mét vµi kinh nghiÖm trong gi¶ng d¹y tõ H¸n ViÖt ë trêng trung häc c¬ së" B. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn I. T×nh h×nh thùc tÕ Hµng chôc n¨m gi¶ng d¹y m«n V¨n -TiÕng ViÖt ë trêng THCS, t«i ®îc gi¶ng d¹y hÇu hÕt ë c¸c khèi líp tõ líp 6 ®Õn líp 9. T«i nhËn thÊy viÖc dïng sai tõ H¸n ViÖt lµ do c¸c em cha hiÓu hoÆc do c¸c nguyªn nh©n sau mµ ta thêng gÆp lµ: 1. LÇm lÉn tõ H¸n ViÖt ®îc vay mîn lµ ®¶o vÞ trÝ c¸c yÕu tè t¹o thµnh tõ ghÐp song ©m tiÕt (nhng vÉn gi÷ nguyªn ý nghÜa). VD: S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Trang: 3 Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn Xu©n Trêng LÖ ngo¹i (H¸n) - Ngo¹i lÖ (ViÖt). H¸n (H), ViÖt (V). Ngo¹i híng (H) - Híng ngo¹i (V); c¶i ho¸n (H) - ho¸n c¶i (V); khai triÓn (H)- triÓn khai (V). Sù thay ®æi nµy còng cã giíi h¹n. CÇn lu ý nh÷ng trêng hîp ®¶o vÞ trÝ dÉn ®Õn ý nghÜa kh¸c hoÆc mét tõ kh¸c.VD: "lai v·ng" vµ "v·ng lai" trong H¸n ng÷ ý nghÜa kh«ng thay ®æi, nhng tiÕng ViÖt "v·ng lai" cã ý nghÜa chung lµ lu ®éng, kh«ng cè ®Þnh, (" tíi råi l¹i ®i nh kh¸ch v·ng lai", cßn "lai v·ng" còng cã ý nghÜa chung lµ qua l¹i, tíi, ®Õn nhng ng÷ khÝ nÆng nÒ mang ý r¨n ®e, ng¨n cÊm. VD: "Tõ nay tam cÊm cöa kh«ng cho mµy lai v·ng ®Õn ®©y n÷a!" 2. LÇm lÉn trong viÖc ph©n biÖt ý nghÜa cña c¸c tõ, tõ tè H¸n ViÖt ®ång ©m a. §ång ©m gi÷a tõ H¸n ViÖt víi tõ H¸n ViÖt: nh cã em ®· viÕt: "Cíi vî thêng ®ãn d©u vµo buæi chiÒu (hoµng h«n), nªn míi gäi lµ h«n lÔ". Em häc sinh ®ã ®©u hiÓu r»ng "h«n" trong"hoµng h«n" cã nghÜa lµ tèi (c¶ nghÜa ®en vµ nghÜa bãng nh: "h«n qu©n" ch¼ng h¹n) vµ "h«n" trong "lÔ thµnh h«n" lµ "kÕt duyªn vî chång". b. §ång ©m gi÷a tõ H¸n ViÖt vµ tõ thuÇn ViÖt: nh "ngoan" trong H¸n ng÷ cã nghÜa lµ cøng ®Çu, cøng cæ, bíng bØnh cè chÊp, cøng cái" chØ xuÊt hiÖn víi t c¸ch lµ yÕu tè trong tõ ghÐp H¸n ViÖt nh "ngoan cè, ngoan cêng", nhng trong tõ thuÇn ViÖt nh "phiÕu bÐ ngoan"ch¼ng h¹n. Tõ nh÷ng nguyªn nh©n trªn, t«i ®· më mét cuéc ®iÒu tra nho nhá ë khèi líp 7 gi÷a n¨m häc 2002 - 2003 b»ng c¸ch ®a ra 10 tõ H¸n ViÖt ®Ó c¸c em gi¶i nghÜa vµ sau ®ã ®Æt c©u víi nh÷ng tõ ®ã. KÕt qu¶ lµ: Líp SÜ sè 7A Sè ®iÓm - tû lÖ 9-10 7-8 5-6 3-4 1-2 34 15% 20% 17% 25% 23% 7B 37 7% 14% 20% 28% 31% 7C 37 8% 15% 22% 26% 29% 7D 37 5% 15% 20% 29% 30% 0 1% Víi kÕt qu¶ ®iÒu tra trªn, t«i kh«ng khái suy nghÜ lµ lµm thÕ nµo ®Ó c¸c em "hiÓu ®óng" vµ "dïng ®óng" tõ H¸n ViÖt. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Trang: 4 Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn Xu©n Trêng II. Néi dung thùc hiÖn PhÇn I. Lý luËn chung Tríc hÕt, chóng ta thÊy tõ H¸n ViÖt cña c¶ mét qu¸ tr×nh tiÕp xóc ng«n ng÷ ViÖt - H¸n kÐo dµi Ýt nhÊt lµ hai thiªn niªn kû trong nh÷ng hoµn c¶nh ®Æc biÖt. V× vËy ta thÊy tõ H¸n ViÖt l¹i võa "quen" l¹i võa "l¹". Ta thÊy tõ H¸n ViÖt "quen" bëi v× c¸i vá ng÷ ©m cña nã ®· ®îc ViÖt ho¸ ®Õn cao ®é nªn kh«ng xa l¹ g× víi ng÷ c¶m, víi c¶m quan thÝnh gi¸c cña ngêi ViÖt chóng ta nãi chung vµ häc sinh nãi riªng. VD: "TÊt c¶ mäi ngêi sinh ra ®Òu cã quyÒn b×nh ®¼ng. T¹o ho¸ cho hä nh÷ng quyÒn kh«ng ai cã thÓ x©m ph¹m ®îc, trong nh÷ng quyÒn Êy cã quyÒn ®îc sèng, quyÒn tù do vµ quyÒn mu cÇu h¹nh phóc". (Tuyªn ng«n ®éc lËp 2/9/1945 - Hå ChÝ Minh) Hay: ((Mai cèt c¸ch tuyÕt tinh thÇn Mçi ngêi mét vÎ mêi ph©n vÑn mêi )) Chóng ta thÊy "Sinh, quyÒn, b×nh ®¼ng, t¹o ho¸, x©m ph¹m, mu cÇu, h¹nh phóc" hay "mai,cèt c¸ch, tuyÕt,tinh thÇn" râ rµng lµ quen thuéc gÇn gòi vµ chiÒu s©u cã ý nghÜa h¬n Mét sè tõ xÐt vÒ céi ngån còng lµ tõ gèc H¸n, nhng v× chóng vµo ViÖt Nam kh¸ sím, qua thêi gian l©u dµi ®· hoµ nhËp vµo h¼n tõ vùng tiÕngViÖt cho nªn nªó kh«ng t×m hiÓu tËn céi nguånth× khã nhËn ra ®îc lai lÞch nh: Cê, xe, c«,cËu,buång, buåm, v¹n, triÖu... Mét sè tõ kh¸c dung lîng ng÷ nghÜa kh¸ s©u réng nhng v× ®· g¾n bã chÆt chÏ víi lÞch sö, v¨n ho¸, x· héi cña ta vµ còng ®· tõng ®îc sö dông phæ biÕn nªn trë thµnh quen thuéc dÔ hiÓu nh: qu©n v¬ng, khanh tíng, c«ng hÇu, qu©n tö, tiÓu S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Trang: 5 Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn Xu©n Trêng nh©n, hiÕu ®Ô, trung tÝn... §èi víi häc sinh häc tiÕng ViÖt ®Æc biÖt lµ tõ H¸n ViÖt th× lµm cho c¸c em hiÓu ®îc ý nghÜa s©u s¾c (chø kh«ng ph¶i lµ nghÜa ®èi chiÕu trùc dÞch) cña nh÷ng tõ nh: thiªn h¹, qu©n tö, tiÓu nh©n, ch¼ng h¹n tõ "tiÓu nh©n"; häc sinh c¸c em sÏ hiÓu lµ tõ ®Ó chØ kÎ xÊu chø kh«ng ph¶i lµ ®Ó nãi vÒ chuyÖn vãc d¸ng con ngêi lín bÐ, cao thÊp nh mét em chØ hiÓu tõng tõ tè råi ghÐp nghÜa kiÓu nh: tiÓu (nhá), nh©n (ngêi)  ngêi bÐ. Vµ c¸c em häc sinh hiÎu r»ng ®©y lµ tõ chØ kÎ xÊu. C¸c em cã thÓ nªu ra hµng lo¹t tÝnh nÕt, hµnh vi, c¸ch øng xö cña kÎ "tiÓu nh©n" ®Ó minh ho¹. Cßn tõ H¸n ViÖt "l¹" chñ yÕu lµ do kÕt cÊu ng÷ nghÜa cña tõ H¸n ViÖt. Nh÷ng tõ nh "cøu c¸nh, b×nh sinh, nh©n th©n, trÇm kha" tuy còng thêng xuyªn xuÊt hiÖn trong lêi nãi trªn v¨n b¶n nhng ch¼ng ph¶i lµ dÔ hiÓu ®èi víi mäi ngêi, nhÊt lµ ®èi víi häc sinh ë bËc THCS. Tãm l¹i, c¸i "l¹" trong tõ ng÷ H¸n ViÖt lµ phæ biÕn ®èi víi ®¹i ®a sè c¸c em häc sinh THCS. §Ó c¸c em kh«ng cßn xa l¹ ®èi víi líp tõ quan träng nµy t«i ®· dïng nhiÒu biÖn ph¸p gióp c¸c em "hiÓu ®óng" vµ "dïng ®óng" tõ H¸n ViÖt. 1. NhËn diÖn tõ H¸n ViÖt b»ng c¸ch n¾m ®îc ®Æc ®iÓm cña tõ vùng H¸n ng÷ cæ - tõ vùng v¨n ng«n, nßng cèt cña líp tõ H¸n ViÖt. - Tõ ghÐp trïng lËp: lµ hai tõ ®¬n cã kÕt cÊu ©m tiÕt vµ ý nghÜa néi hµm hoµn toµn gièng nhau, sau khi l¾p ghÐp thµnh mét chØnh thÓ trë thµnh mét tõ ghÐp song ©m. VÝ dô: nh©n d©n: mäi ngêi, tÊt c¶ mäi ngêi, ai nÊy (®Òu...) xø xø: kh¾p n¬i, kh¾p trèn, mäi n¬i gia gia: mäi nhµ niªn niªn: hµng n¨m, n¨m nµy qua n¨m kh¸c - Tõ ghÐp kÕt hîp hai tõ ®¬n cã ý nghÜa gièng nhau hoÆc t¬ng tù nhau t¹o thµnh mét nghÜa míi hµm ý nãi chung hoÆc t¨ng thªm s¾c th¸i ý nghÜa. VÝ dô: b»ng h÷u: b¹n bÌ hiÓm trë: ®Þa thÕ kh«ng thuËn lîi cho viÖc ®i l¹i Mét ®iÒu cÇn lu ý lµ nhiÒu thµnh tè cña lo¹i tõ ghÐp nµy vÉn cã thÓ xuÊt hiÖn víi t c¸ch lµ mét tõ ®¬n (®¬n ©m) víi nh÷ng s¾c th¸i ý nghÜa riªng biÖt. VÝ dô: b»ng h÷u: b¹n bÌ (nãi chung) b»ng: ®øng riªng lµ mét tõ ®¬n l¹i cã nghÜa lµ b¹n bÌ cïng chung chÝ híng, tr×nh ®é häc vÊn, së thÝch nÕp sèng... S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Trang: 6 Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn Xu©n Trêng h÷u: lµ b¹n bÌ chç quen biÕt nãi chung. - Tõ ghÐp kÕt hîp hai tõ ®¬n tr¸i nghÜa + T¹o ra nghÜa chung, bao hµm ý nghÜa cña c¶ hai thµnh tè. VÝ dô: nam n÷: trai g¸i, nam n÷ (nãi chung) tö sinh: sèng chÕt (nãi chung) + T¹o ra nghÜa riªng kh«ng bao hµm nghÜa riªng cña tõng thµnh tè VÝ dô: t¶ h÷u: vèn nghÜa lµ bªn tr¸i, bªn ph¶i chuyÓn nghÜa thµnh bÒ t«i th©n tÝn. + NghÜa cña mét thµnh tè trë thµnh nghÜa cña tõ ghÐp. VÝ dô: ®¾c thÊt: ®¾c (®îc), thÊt (mÊt) th× ®¾c thÊt cã nghÜa chung lµ mÊt, thÊt b¹i. -Tõ ghÐp kÕt hîp hai tõ ®¬n theo quan hÖ chÝnh phô. Trong lo¹i tõ ghÐp nµy, nghÜa cña thµnh tè nµy quy ®Þnh, h¹n chÕ, bæ sung ý nghÜa cña thµnh tè kai ®Ó t¹o lªn mét nghÜa hoµn chØnh. C¸c nÐt nghÜa cña thµnh tè g¾n bã h÷u c¬ víi nhau. VÝ dô: Tæ quèc: tæ quèc BÊt nghÜa: bÊt nghÜa Phi thêng: phi thêng - Tõ ghÐp kÕt hîp k¹i hai tõ ®¬n thµnh mét chØnh thÓ, mang mét nghÜa néi hµm hoµn chØnh, riªng biÖt. VÝ dô: qu©n tö: qu©n tö tiÓu nh©n: tiÓu nh©n tóc h¹: tõ t«n xng ngêi ®èi tho¹i víi m×nh MÆt kh¸c, cßn ph¶i cho häc sinh n¾m ®îc mét tõ (mét ch÷) H¸n cã thÓ cã nhiÒu nghÜa nhng còng l¹i cã hiÖn tîng mét ý nghÜa cã thÓ ®îc biÓu ®¹t b»ng rÊt nhiÒu tõ (ch÷) kh¸c nhau. Tuy nhiªn mçi tõ (ch÷) nµy, ngoµi nghÜa chung nhÊt cßn mang nhiÒu s¾c th¸i kh¸c nhau. VÝ dô: §Ó ®Þnh danh sù vËt lµ "con ngùa" bªn c¹nh tõ "m·" cßn cã nhiÒu tõ kh¸c ®Ó chØ c¸c lo¹i ngùa kh¸c nhau: VD: "C©u": ngùa cßn non tuæi, khoÎ m¹nh, sung søc, ®Ñp m· "TuyÕt in s¾c ngùa c©u gißn Cá pha mµu ¸o nhuém non da trêi" (TruyÖn KiÒu - NguyÔn Du) S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Trang: 7 Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn Xu©n Trêng - ¤ th«ng: ngùa s¾c l«ng ®en nh¸nh, cao khoÎ cßpn gäi t¾t lµ « (ngùa «). "V©n Tiªn ®Çu ®éi kim kh«i Tay cÇm siªu b¹c m×nh ngåi ngùa «" (Lôc V©n Tiªn) - B¸t: ngùa kho¶ng t¸m tuæi - Li: ngùa s¾c l«ng ®en - §Ých: ngùa cã m¶ng l«ng tr¾ng ë tr¸n - Hµ: ngùa hång ®èm tr¾ng ... HoÆc bªn c¹nh tõ S¬n ®Ó chØ nói cßn cã: - hç: nói cã c©y, cã cá - dÜ: nói träc - héc: nói cã nhiÒu t¶ng ®¸ - ngao: nói cã nhiÒu ®¸ nhá ... 2. Tõ viÖc gióp c¸c em nhËn diÖn tõ H¸n ViÖt, sau ®ã chØ ra cho c¸c em thÊy tõ viÖc hiÒu sai ®Õn chç dïng sai tõ H¸n ViÖt, ch¼ng h¹n nh ®· cã em viÕt lµ: VÝ dô: a) "B¹n Nam kh«ng ch¨m häc, ®ã lµ yÕu ®iÓm cña b¹n Êy." b) "Cè Bé trëng Bé gi¸o dôc ®ang nghØ hu t¹i mét vïng quª yªn tÜnh" c) "S¾p ®Õn giê ®i häc råi, em ph¶i khÈn cÊp lµm xong bµi tËp ë nhµ ®Ó cã bµi tËp nép cho c« gi¸o". Ta thÊy: ë c©u (a) YÕu ®iÓm vµ ®iÓm yÕu kh¸c nghÜa nhau hoµn toµn. YÕu ®iÓm lµ mét tõ H¸n ViÖt (yÕu: quan träng, VD: chñ yÕu, träng yÕu)  "yÕu ®iÓm" lµ ®iÓm quan träng. Nh vËy cÇn söa c©u trªn lµ: "B¹n Nam kh«ng ch¨m häc, ®ã lµ ®iÓm yÕu cña b¹n Êy". Còng t¬ng tù nh vËy, trong c©u (b): Cè bé trëng vµ Cùu bé trëng: tõ cè trong ch÷ H¸n cã nhiÒu nghÜa kh¸c nhau. Cè lµ cò (cè nh©n: ngêi quen cò). Cè cã gèc lµ tõ tríc (cè h¬ng, cè quèc). Cè cßn cã nghÜa lµ chÕt (qu¸ cè). VËy Cè bé trëng lµ «ng bé trëng ®· qua ®êi, nªn kh«ng thÓ ®ang nghØ hu ë mét vïng quª yªn tÜnh nh c©u v¨n ®· viÕt. Ph¶i ch÷a l¹i lµ: "¤ng cùu bé trëng..." Cùu cã nghÜa lµ cò, tõ dïng ®Ó chØ ngêi th«i gi÷ chøc vô. Trêng hîp ë c©u (c): khÈn cÊp vµ khÈn tr¬ng C©u v¨n dïng sai tõ khÈn cÊp, ph¶i söa l¹i thµnh "... khÈn tr¬ng lµm xong bµi tËp...". KhÈn nghÜa lµ gÊp rót ph¶i lµm ngay míi ®îc; cÊp S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Trang: 8 Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn Xu©n Trêng nghÜa lµ véi, gÊp rót, nªn  khÈn cÊp chØ c«ng viÖc cÇn kÝp ph¶i lµm ngay ®Ó ®èi phã víi mét nguy c¬ nguy hiÓm nµo ®ã. VD: Tin b·o khÈn cÊp. Cßn khÈn tr¬ng (tr¬ng nghÜa lµ c¨ng, c¨ng th¼ng) ý nãi viÖc gÊp ph¶i lµm, viÖc c¨ng th¼ng hÕt søc nhanh chãng kÞp thêi cã kÕt qu¶. 3. Tõ viÖc nhËn diÖn tõ H¸n ViÖt, chØ ra chç dïng sai tõ H¸n ViÖt, t«i ®· tæng hîp mÊy ph¬ng ¸n häc tõ H¸n ViÖt sau: * Ph¬ng ¸n "häc Ýt biÕt nhiÒu" Theo t¸c gi¶ Phan ThiÒu trong "D¹y häc sinh n¾m yÕu tè vµ c¸c quan hÖ ng÷ nghÜa trong c¸c ®¬n vÞ ®Þnh danh" cho r»ng c¸c tõ ghÐp mang néi dung ng÷ nghÜa nhÊt ®Þnh mµ ®¹i ®a sè trong c¸c trêng hîp ta cã thÓ suy ra ®îc 1. BiÕt nghÜa cña c¸c yÕu tè thµnh phÇn 2. BiÕt quan hÖ ng÷ nghÜa cña c¸c yÕu tè Ph¬ng ¸n nµy gióp tiÕt kiÖm thêi gian. Mét con tÝnh nho nhá sau gióp ta h×nh dung kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm thêi gian lín ®Õn dêng nµo:gi¶ sö cã 5 tõ tè A, B, C, D, E lµm gèc ®Ó l¾p r¸p tõng cÆp thµnh nh÷ng tõ ghÐp nhÊt ®Þnh kiÓu AB, BC, CD, DE... ta sÏ cã c«ng thøc to¸n häc vÒ kh¶ n¨ng l¾p r¸p n(n - 1): 2, trong ®ã n lµ sè lîng c¸c yÕu tè dïng ®Ó l¾p r¸p ta cã: 5 x 4 : 2 =10 (tõ ghÐp). §ã lµ cha kÓ ghÐp nhê c¸ch ®¶o vÞ trÝ (AB vµ BA)... -Häc tõ tè H¸n ViÖt cha ®ñ mµ cßn n¾m ®îc c«ng thøc cÊu t¹o nghÜa cña tõ ghÐp H¸n ViÖt n÷a. NÕu A, B lµ nh÷ng tõ tè H¸n ViÖt; a, b lµ nghÜa cña tõ t¬ng øng, x lµ nÐt nghÜa kh«ng cã trong A, B nhng cã thÓ suy ra tõ ng÷ c¶nh ta sÏ cã: AB =ab (¸i quèc = yªu níc) AB =ba (®¶ng kú = cê ®¶ng) AB = a (x) b (tranh thñ =giµnh mµ n¾m lÊy) AB = b (x) a (quèc lé = ®êng do nhµ níc qu¶n lý) Tuy thÕ, ph¬ng ¸n nµy chØ thÝch hîp víi nh÷ng em th«ng minh, cã kü n¨ng nhÊt ®Þnh trong sö dông tiÕng ViÖt. * Ph¬ng ¸n "häc Ýt hiÓu kü" §èi víi häc sinh phæ th«ng th× ®iÒu quan träng kh«ng ph¶i sè tõ nhiÒu hay Ýt mµ lµ n¾m ý nghÜa tõng tõ vµ biÕt sö dông cho chÝnh x¸c, nghÜa lµ ®óng ch÷, ®óng nghÜa, ®óng lóc, ®óng mµu s¾c tu tõ, ®óng thÓ lo¹i. Nguyªn t¾c lµ d¹y Ýt, bµy cho häc sinh ph¬ng ph¸p t×m hiÓu ch¾c ch¾n, so s¸nh víi nh÷ng tõ ®ång ©m, ®ång nghÜa, gÇn nghÜa vµ ®a ra c¸ch S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Trang: 9 Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn Xu©n Trêng sö dông thÝch hîp. ë trêng phæ th«ng trÝ ãc c¸c em líp díi cha ph¸t triÓn khi d¹y tõ H¸n ViÖt nªn ®Æt tõ vµo v¨n c¶nh cô thÓ gióp c¸c em tiÕp nhËn ý nghÜa tõ mét c¸ch chÝnh x¸c, kh«ng nªn t¸ch rêi v¨n c¶nh, t¹o cho c¸c em thãi quen dïng tõ chÝnh x¸c. TÊt nhiªn c¸ch tiÕp nhËn nµy thêng bÞ thu hÑp trong v¨n c¶nh cô thÓ, cßn nÕu ®æi v¨n c¶nh, häc sinh cã thÓ hiÓu sai, dïng sai, v× vËy c¸c em hiÓu réng h¬n b»ng c¸ch ph©n tÝch c¸c yÕu tè thµnh phÇn, hiÓu nghÜa tõng yÕu tè råi suy ra nghÜa cña tõ, nghÜa ®en vµ nghÜa bãng, nghÜa cô thÓ vµ trõu tîng, nghÜa réng vµ nghÜa hÑp. Theo ph¬ng ¸n nµy høa hÑn nhiÒu kÕt qu¶ tèt ®Ñp. 4. Muèn häc sinh dïng ®óng tõ H¸n ViÖt cÇn cho häc sinh n¾m ®îc mÊy ®iÓm sau: a. Ph¶i hiÓu ®óng nghÜa kh¸i qu¸t tæng hîp cña tõ ng÷ H¸n ViÖt chø kh«ng nªn hiÓu theo c¸ch ®¬n gi¶n céng nghÜa nh÷ng yÕu tè H¸n trong tõ ng÷ H¸n ViÖt. VÝ dô: §éc lËp + Kh«ng thÓ hiÓu theo c¸ch réng nghÜa c¸c yÕu tè H¸n: §éc: mét m×nh; lËp: ®øng  ®øng mét m×nh. + Ph¶i hiÓu theo nghÜa kh¸i qu¸t tæng hîp trong 2 trêng hîp: - Sèng ®éc lËp: Sèng dùa vµo søc m×nh kh«ng û l¹i phô thuéc vµo ngêi kh¸c. - §Êt níc ®éc lËp: Níc gi÷ ®îc chñ quyÒn mäi mÆt kh«ng bÞ níc kh¸c thèng trÞ. b. Ph¶i hiÓu theo nghÜa ngêi ViÖt hiÓu. Cã nh÷ng tõ H¸n ViÖt dïng theo nghÜa kh¸c h¼n gèc H¸n. VÝ dô: hïng hæ, thiÕt tha, liªn chi hå ®iÖp... Ch¼ng h¹n: hïng hæ nghÜa gèc H¸n lµ con gÊu vµ con hæ; nghÜa ViÖt lµ vÎ hung h·n d÷ tîn. c. Ph¶i chó ý ®Õn hoµn c¶nh nãi n¨ng, hoµn c¶nh nµo th× dïng tõ H¸n ViÖt th× phï hîp, hoµn c¶nh nµo th× kh«ng phï hîp. - Dïng tõ H¸n ViÖt cho trang träng: VÝ dô: Bµ Hoµng ThÞ Loan lµ th©n mÉu Hå Chñ TÞch - Trêng hîp th©n mËt kh«ng dïng tõ H¸n ViÖt: VÝ dô: MÑ ¬i! Con mêi mÑ vµo x¬i c¬m. Cßn nÕu viÕt: "Con ®Ò nghÞ (hoÆc "thØnh cÇu") mÑ vµo x¬i c¬m th× c¸ch nãi nµy sÏ cÇu kú, kh«ng phï hîp. PhÇn 2. Bµi tËp øng dông thùc hµnh S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Trang: 10 Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn Xu©n Trêng Bµi: ChÞ em thuý kiÒu 1. V¨n b¶n: §Çu lßng hai ¶ tè nga Thuý KiÒu lµ chÞ em lµ Thuý V©n Mai cèt c¸ch tuyÕt tinh thÇn Mçi ngêi mét vÎ mêi ph©n vÑn mêi V©n xem trang träng kh¸c vêi Khu«n tr¨ng ®Çy ®Æn, nÐt ngµi në nang Hoa cêi ngäc thèt ®oan trang M©y thua níc tãc tuyÕt nhêng mµu da KiÒu cµng s¾c s¶o mÆn mµ So bÒ tµi s¾c l¹i lµ phÇn h¬n Lµn thu thuû nÐt xu©n s¬n Hoa ghen thua th¾m liÔu hên kÐm xanh Mét hai nghªng níc nghiªng thµnh S¾c ®µnh ®ßi mét tµi ®µnh ho¹ hai. Th«ng minh vèn s½n tÝnh trêi, Pha nghÒ thi ho¹ ®ñ mïi ca ng©m. Cung th¬ng lÇu bËc ngò ©m, NghÒ riªng ¨n ®øt Hå cÇm mét tr¬ng. Khóc nhµ tay lùa lªn ch¬ng, Mét thiªn "b¹c mÖnh" l¹i cµng n·o nh©n. Phong lu rÊt mùc hång quÇn, Xu©n xanh xÊp xØ tíi tuÇn cËp kª. £m ®Òm tríng rñ mµn che Têng ®«ng ong bím ®i vÒ mÆc ai. (TruyÖn KiÒu - NguyÔn Du) 2. ThuyÕt minh H¸n ViÖt a. Gi¶i thÝch tõ ng÷ Tè nga: ®îc dïng ®Ó nãi vÒ ngêi phô n÷ ®Ñp, thiÕu n÷ xinh ®Ñp Cèt c¸ch: d¸ng vÎ, d¸ng ®iÖu, h×nh thÓ §oan trang: ®øng ®¾n nghiªm trang Thu thuû xu©n s¬n: níc mïa thu, nói mïa xu©n. Th¬ v¨n cæ cßn cã c©u: "Nh·n nh thu thuû, mÞ tù xu©n s¬n (m¾t trong nh níc mïa thu, l«ng mµy xanh nh s¾c nói mïa xu©n) ®Ó t¶ vÎ ®Ñp trªn khu«n mÆt phô n÷. Cung th¬ng, ng÷ ©m: n¨m cung bËc ©m ®iÖu trong nh¹c cæ (cung, th¬ng, gièc, chuû, vò). S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Trang: 11 Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn Xu©n Trêng Hång quÇn: QuÇn mµu ®á, phô n÷ quý ph¸i ë Trung Hoa thêi cæ xa thêng mÆc; phô n÷, ph¸i ®Ñp. CËp kª: §Õn tuæi cµi tr©m, ®Õn tuæi trëng thµnh. b. Më réng vèn tõ Tè nga cã nghÜa lµ "t¬ tr¾ng" sau cã nghÜa më réng lµ "tr¾ng to¸t, tr¾ng tinh, tr¾ng trong..." nga cã nghÜa gèc lµ "tèt ®Ñp" sau më réng nghÜa lµ "con g¸i, thiÕu n÷ ®Ñp ngêi tèt nÕt". Tè: víi nh÷ng nÐt nghÜa ®· nªu thêng xuÊt hiÖn trong tõ ghÐp: tè chÊt, tè n÷, nguyªn tè. * Tõ ®ång ©m víi tõ tè: Tè: nãi cho biÕt, m¸ch b¶o, tè c¸o, khiÕu tè, tè gi¸c, tè tông, truy tè.. §oan trang: do "®oan" (ngay th¼ng, ngay ng¾n, ®Çu mèi, nguyªn nh©n" vµ "trang" (nghiªm chØnh, nghiªm tóc) hîp thµnh cã nghÜa "®øng ®¾n, nghiªm trang". §oan thêng xuÊt hiÖn trong c¸c tõ ghÐp: ®oan chÝnh, cùc ®oan. Víi nghÜa ®· nªu "trang" thêng xuÊt hiÖn trong nh÷ng tõ ghÐp trang nghiªm, trang träng, trang nh·. * Tõ ®ång ©m víi "trang" Trang 1: th«n Êp, xãm lµng, ®ång ruéng, mïa mµng, ®Êt ®ai, trang tr¹i, trang Êp, trang viÕt, n«ng trang, ®iÒn trang, nghÜa trang, th«n trang. Trang 2: ®å dïng, quÇn ¸o, s¾p ®Æt bè trÝ: trang phôc, qu©n trang, thêi trang, vâ trang, gi¶ trang, ho¸ trang, trang bÞ, t©n trang, nguþ trang, trang trÝ, trang thiÕt bÞ, trang hoµng... Trang 3: t« ®iÓm (t« son ®iÓm phÊn): trang ®iÓm, ®iÓm trang, n÷ trang, trang søc, trang ®µi (n¬i phô n÷ trang ®iÓm), hång trang (n÷ giíi, phô n÷). S¾c: mµu s¾c (c¶ nghÜa ®en vµ nghÜa bãng) vÎ mÆt tinh thÇn, tr¹ng th¸i; vÎ ®Ñp cña phô n÷... thêng xuÊt hiÖn trong c¸c tõ ghÐp: s¾c th¸i, ©m s¾c, b¶n s¾c, ®¬n s¾c, hoµ s¾c, ngò s¾c, khëi s¾c, nhuËn s¾c, xuÊt s¾c, quèc s¾c, nhan s¾c, töu s¾c, tuyÖt s¾c, thÇn s¾c, khÝ s¾c, thÊt s¾c, xu©n s¾c. * Tõ ®ång ©m víi "s¾c" S¾c: v¨n b¶n mÖnh lÖnh; ý kiÕn, mÖnh lÖnh... thêng xuÊt hiÖn trong c¸c tõ ghÐp: s¾c lÖnh, s¾c phong, s¾c chØ. Tµi: n¨ng lùc ®Æc biÖt, ®Æc biÖt giái giang (vÒ mét mÆt, mét lÜnh vùc nµo ®ã) thêng xuÊt hiÖn trong c¸c tõ ghÐp: tµi n¨ng, tµi s¾c, tµi trÝ, S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Trang: 12 Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn Xu©n Trêng nh©n tµi, thiªn tµi, kú tµi, ®¹i tµi, thùc tµi, anh tµi, tµi hoa, tµi nghÖ, tµi tö, tµi m¹o (tµi n¨ng tíng m¹o), hiÒn tµi. * Tõ ®ång ©m víi "tµi" Tµi 1: gç, nguyªn vËt liÖu. Thêng xuÊt hiÖn trong c¸c tõ: tµi liÖu, ®Ò tµi, khÝ tµi, quan tµi. Tµi 2: vun trång: tµi båi Tµi 3: c¾t, gi¶m, ph¸n xÐt, quyÕt ®Þnh: tµi ph¸n, träng tµi Tµi 4: tiÒn cña: Tµi chÝnh, tµi kho¶n, tµi nguyªn, tµi s¶n, tµi vô, tµi phiÖt, gia tµi, ph¸t tµi, träng nghÝa khinh tµi. phÇn iii. kÕt qu¶ Trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn, ¸p dông mét sè biÖn ph¸p gióp häc sinh "hiÓu ®óng" vµ "dïng ®óng" tõ H¸n ViÖt. Víi mét ph¹m vi ®iÒu tra kh¸ réng toµn bé häc sinh khèi 7 (4 líp), h¬n 100 häc sinh. KÕt qu¶ cho thÊy r»ng: sau khi häc sinh ®· ®îc cung cÊp, híng dÉn c¸ch häc tõ H¸n ViÖt, c¸c em kh«ng cßn bì ngì víi nh÷ng tõ H¸n ViÖt ®îc sö dông trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc vµ viÖc hiÓu ®îc líp tõ quan träng nµy c¸c em sÏ hiÓu tèt h¬n vÒ t¸c phÈm, ®ång thêi c¸c em cßn "dïng ®óng" c¸c tõ H¸n ViÖt ®· häc vµo v¨n c¶nh cô thÓ. KÕt qu¶ sau khi thùc hiÖn: Líp SÜ sè 7A 7B 7C 7D 34 37 37 37 Sè ®iÓm - tû lÖ 9-10 25% 25% 23% 17% S¸ng kiÕn kinh nghiÖm 7-8 35% 30% 32% 30% 5-6 40% 35% 37% 39% 3-4 1-2 0 10% 8% 14% Trang: 13 Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn Xu©n Trêng c. kÕt luËn Trªn ®©y lµ mét sè vÊn ®Ò mµ t«i suy nghÜ vµ ®· ¸p dông trong viÖc uèn n¾n, söa ch÷a thãi quen kh«ng chÝnh x¸c ë häc sinh khi hiÓu vµ dïng tõ H¸n ViÖt mµ t«i c¶m thÊy cã kÕt qu¶ kh¶ quan trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y bé m«n V¨n - TiÕng ViÖt ë bËc THCS. T«i thiÕt nghÜ líp tõ H¸n ViÖt kh¸ ®Æc biÖt vµ v« cïng quan träng, bëi mÆc dï ®¸ ®îc ViÖt ho¸ cao song líp tõ nµy cßn chiÕm sè lîng t¬ng ®èi lín trong ng«n ng÷ tiÕng ViÖt vµ nhÊt lµ trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc mµ c¸c em häc sinh ®îc häc ngay c¶ trong ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi c¶i c¸ch. Víi kh¶ n¨ng, kinh nghiÖm cha nhiÒu, b¶n th©n t«i kh«ng d¸m coi ®©y lµ "s¸ng kiÕn" mµ chØ d¸m coi lµ "kinh nghiÖm", coi ®©y lµ nh÷ng suy nghÜ ®a ra ®Ó trao ®æi víi c¸c b¹n ®ång nghiÖp, nh»m cïng rót ra nh÷ng biÖn ph¸p, c¸ch d¹y tèt nhÊt ®Ó híng dÉn cho häc sinh vµ c¸c em ngµy cµng hiÓu ®óng vµ dïng ®óng h¬n líp tõ ®Æc biÖt vµ quan träng nµy - líp tõ H¸n ViÖt. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! ®¸nh gi¸ cña héi ®ång xÐt duyÖt T©n Minh, ngµy 30 th¸ng 4 n¨m 2004 Ngêi viÕt NguyÔn Xu©n Trêng S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Trang: 14