Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
MỘT VAØI KINH NGHIỆM SỬ DỤNG SƠ ĐỒ GRAPH
ĐỂ DẠY MỘT SỐ TIẾT TIẾNG VIỆT LỚP 6, 7, 8
A. PHẦN MỞ ĐẦU
LÍ DO CHỌN ĐỀ TAØI
Việcduøng sơ ñồ (Graph) trong dạy học Tiếng Việt ñược coi như laø một
phương tiện dạy học. Trong lí luận dạy học, phương tiện dạy học ñược hiểu laø tất
cả những gì coù thể duøng ñeå taùc ñộ ng tới học sinh, giuùp caùc em hình thaønh tri
thức, kĩ năng, kĩ xảo cũng như hình thaønh đñược nhaân caùch tốt đñẹp maø gia đñình,
nhaø trường vaø xaõ hội mong muốn. Phương tiện ấy coù theå laø lời noùi hay
haønhđñộng của giaùo vieân, laø SGK hay taøi liệu học tập, laø thiết bị maùy moùc hay
dụng cụ thí nghiệm trực quan, laø caùc tập bản ñồ, tranh ảnh, maùy ghi aâm ... trong
số phương tiện ấy, lí luận dạy học thừa nhận lời noùi vaø haønh ñộng của giaùo vieân
ñược coi laø phương tiện chính của việc dạy học, coøn những phương tiện
khaùcđñoùng vai của những phương tiện hỗ trợ. Với caùch hiểu naøy về phương tiện,
chuùng ta cũng coù thể coi việc giaùo vieân sử dụng sơ đñồ ( Graph) trong dạy học
Tiếng Việt cũng giống như sử dụng những phương tiện khaùc trong dạy họ c. giaùo
vieân thể duøng sơ đñồ taùc ñộng tới học sinh, giuùp caùc em hình thaønh tri thức, kĩ
năng, kĩ xảo Tiếng Việt maø mình muốn. Sơ đñồ taùc ñộng tới học sinh ñể ñạt mục
ñích dạy họ c vaø học sinh cũng nhờ phương tiện ấy maø thu nhận kiến thức, đñạt
đñược kĩ năng, đñạt đñược mục đñích học tập. Chuùng ta coù thể hình dung ra sự taùc
ñộng giữa ba mặt naøy trong mố i quan hệ với việc đñạt mục đñích dạy học qua sơ
đñồ (Graph) sau ñaây:
Giaùo vieân
(Dạy)
Phương tiện dạy học
( Sơ ñoà Graph)
Học sinh
(học)
Mục đñích daïy học Tieáng Việt
(kieán thức, kæ năng, kæ xảo Tiếng Việt)
Như vậy, khi đñược sử dụng như một phương tiện dạy họ c, sơ đñồ (Graph)
sẽ trở thaønh chiếc cầu nố i vừa ñể dẫn giaùo vieân ñến với học sinh vừađñể dẫn học
sinh ñến với giaùo vieân với mục ñích dạy học .
1
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
THỰC TRẠNG TÌNH HÌNH:
Giaùo vieân: Vì thời gian vaø ñố i tượng học sinh chủ yếu laø trung bình vaø yếu
nhiều neân baøi giảng thường keùo daøi, học sinh ít coù chuẩn bị baøi ở nhaø, sau phần
củng coá baøi ở mỗ i tiết dạy, giaùo vieân chỉ dặn học sinh về nhaø học baøi vaø hoaøn
thiện caùc baøi tập coâ söûa treân lớp, vaø laøm một số baøi taäp coøn lại trong SGK, nhắc
học sinh coi trước baøi tiếp theo nhưng khoâng hướng dẫn sự chuẩn bị baøi của học
sinh một caùch cụ thể, vaø sự chuẩn bị đñồ duøng caàn thiết cho baøi họ c mới, phải
chăng giaùo vieân tự chuẩn bị cho mình .
Thường giaùo vieân soạn tiết naøo leân lớp tiết đñoù, neân cũng khoù dẫn dắt kĩ cho
học sinh khaâu chuẩn bị. Mặt khaùc vận dụng phương phaùp dạy vaø học mới đñoøi
hỏi sự chuẩn bị baøi của học sinh, thì mới phaùt huy tính tích cực của học sinh.Vaán
ñeà naøy mới đñược thực hiện những năm gần đñaây neân sự chuẩn bị chưa coù chuẩn
mực như về sự thống nhất.
Học sinh :
Khảo saùt chất lượng đñầu năm 2008-2009 của khối lớp 6/1, lớp 7/3, lớp 8/4 toâi
đñược dạy như sau :
Lớp 6/1 (45HS) treân trung bình (18 đñạt tỉ lệ 38,3%)
Lớp 7/3 (40HS) treân trung bình (15 đñạt tỉ lệ 37,5%)
Lớp 8/4 (43HS) treân trung bình (14 đñạt 31,1%)
Một số em chưa chuẩn bị baøi, khoâng laøm baøi tập ở nhaø neân mộ t số kiến thức bị
hỏng, giờ tiếng vieät nhưng khoâng khí học rất buồn tẻ. Để đñảm bảo thời gian 45
phuùt giaùo vieân trả lời thay cho họ c sinh, như vậy voâ hình chung aùp ñaët caùch hiểu,
suy nghĩ của mình cho học sinh.
TỒN TẠI VAØ NGUYEÂN NHAÂN
Tồn tại :
- Học sinh trường ở phường, xaõ, laøng daân tộc cũng khoâng xa thaønh phố
lắm nhưng học sinh ít ñoïc saùch, về nhaø coøn giuùp ñôõ bố mẹ coâng việc, moät số học
sinh lại ham chơi đñiện tử, ảnh hưởng đñến chất lượng giảng daïy ở tất cả caùc moân
học noùi chung, moân ngữ văn noùi rieâng.
- Học sinh daân tộc quaù ruït reø, khả năng tiếp thu chậm, caùc em ít troø chuyện
với họ c sinh kinh, phaùt aâm khoâng chuẩn neân ñọc sai viết sai.
Nguyeân nhaân:
- Qua tìm hiểu từ bản thaân học sinh vaø phụ huynh toâi thaáy coù một số
nguyeân nhaân sau:
* Tâaâm lí chung của học sinh laø khoâng thích họ c moân Ngữ văn xem nhẹ moân
naøy duø ñoù laø moân sẽ thi tốt nghiệp bắt buộc, số tiết trong tuần cao. Việc học sinh
học cho xong, đñối phoù, lười suy nghó laø phổ biến, học thụ ñộ ng ít phaùt biểu xaây
2
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
dựng baøi, laøm baøi tập cho co,ù khoâng chuù trọ ng ñuùng sai chủ yếu đñể đñối phoù với
lớp, coâ kiểm tra.
* Coù số em buổi chiều phải đñi chăn boø, hoặc ñi nương rẩy với gia đñình ít coù
thời gian họ c.
* Gia đñình khoâng thể kiểm tra việc họ c của em hoặc chỉ cho em học.
* Một phần do giaùo vieân dặn doø về nhaø coøn quaù sô saøi, qua loa, khoâng cụ thể
vì hết giờ.
* Khi cho baøi tập học sinh, sự chuẩn bị baøi ở nhaø coù trường hợp giaùo vieân
“Ñaùnh troáng bỏ duøi” khoâng kiểm tra nhắc nhở.
Từ thực traïng tình hình treân. Năm học 2006- 2007; 2007-2008; 2008-2009
Toâi ñaõ vận dụng cải tiến theo hướng dạy học cải caùchđñể naâng cao chất lượng,
toâi ñaõ vận dụng sử dụng ñoà duøng dạy học cụ thể toâi sử duïng sơ đñồ Graph trong
số tiết Tiếng Việt đñể khắc saâu, củng cố vaø oân tập cho học sinh nhớ laâu ít laøm tố n
nhiều thời gian học baøi vaø chuẩn bị baøi của học sinh.
Với quan ñiểm như treân vaø những trăn trở của bản thaân trong nhiều năm
dạy theo SGK mới (chương trình thay saùch thí đñiểm vaø thay saùch ñaïi traø ), ñặc
bieät laø nghieân cứu trong caùc tiết dạy Tiếng Việt ở caùc lớp 6,7,8 bản thaân toâi ruùt
ra kinh nghiệm nho nhỏ : “ Sơ đñồ Graph ñể dạy mộ t số tiết Tiếng Việt 6,7,8”.
Với kinh nghiệm naøy, bản thaân toâi khoâng coù tham vọng gì lớn maø hy vọng
rằng noù sẽ goùp một phần nhỏ vaøo việc giuùp giờ học Tiếng Việt sinh đñộ ng, hứng
thuù; học sinh vui, thích học caùc giờ Tiếng Việt vaø dần yeâu thích moân học Ngữ
văn. Ñồ ng thời duøng sơ đñồ sẽ tạo đñiều kiện cho họ c sinh tiếp nhận kiến thức theo
nguyeân lí thoâng tin: Biết thu nhập thoâng tin đñể xử lí lập ra caùc sơ đñồ học tập, sử
dụng sơ đñồ đñể lưu giữ ở “bộ nhớ ngoaøi” caùc thoâng tin, tiếp theo chuyển vaøo “bộ
nhớ trong” laø ghi nhớ trong oùc, vừa laâu bền vaø nhanh choùng taùi hiện thoâng tin
khi vận dụng vaøo caùc tình huống giao tiếp vaø baøi tập khaùc nhau.
3
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
B. PHẦN NỘI DUNG:
QUAÙ TRÌNH THỰC HIỆN KẾT QUẢ NGHIEÂN CỨU
I. QUÙA TRÌNH THỰC HIỆN :
Kết hợp thực tế giảng dạy vaø tham khảo taøi liệu, trong sự so saùnh với caùc
caùch sử dụng phương phaùp dạy họ c khaùc nhằm goùp phần naâng cao chất lượng vaø
hiệu quả của giờ dạy. Vì hiện nay, đñặc trưng của moân Ngữ văn laø sử dụng ñồ
duøng dạy học (Đồ ñuøng dạy họ c cũng laø mộ t phương tiện) rất ít, thậm chí khoâng
coù gì ngoaøi một số tranh, một số chaân dung của caùc taùc giả đñược Bộ giaùo dục vaø
ñaøo tạo cấp,đñể phục vụ giới thiệu rất ít ở một số văn bản trong chương trình từ
lớp 6-9, coøn lại phần lớn giaùo vieân vaø học sinh tự saùng tạo ñồ duøng cho phuø hợp
với tiết dạy ñể đñạt hiệu quả của mục tieâu baøi dạy vaø ñố i tượng họ c sinh, ñể caùc
em dễ daøng tiếp thu kiến thức tạo đñược sự hứng thuù. Vậy neân việc tạo caùc sơ đñồ
nhất laø cho giờ dạy Tiếng Việt nhằm mục đñích đñem lại hiệu quả cho giờ dạy, HS
học đñảm bảo yeâu cầu phương phaùp dạy học mới.
Duøng sơ đñồ (Graph) laø một hình thức phong phuù, sinh đñộng trong giờ học
Tiếng Việt. Giaùo vieân coù thể đñưa vaøo phần khai thaùc kiến thức mới, đñưa vaøo
phần luyện tập hoặc củng cố, ñöa vaøo phần oân tập ...
Sau đñaây laø một hình thức sử dụng sơ đñồ vaøo baøi dạy:
1. Đưa sô ñoà Graph vaøo phần luyện tập củng cố :
* Tiếng Việt 7
Trong phần luyện tập của baøi 19 SGK Ngữ văn 7 tập 2 nộ i dung của baøi tập
như sau :
“Trong caùc caâu tục ngữ sau, caâu naøo laø caâu ruùt gọ n? Những thaønh phần
naøo laø ñöôïc ruùt gọn? ruùt gọn như vậy đñể laøm gì ?
a) Người ta laø hoa đñất.
b) Ăn quả nhớ kẻ trồ ng caây.
c) Nuoâi lợn ăn cơm nằm, nuoâi tằm ăn cơm đñứng.
d) Tất đñất tất vaøng.
Với baøi tập naøy, ta hình dung ra ba yếu tố đñể tạo đñỉnh của Graph laø: Caâu
ruùt gọn - Phần đñược ruùt gọn- Taùc dụng của ruùt gọn. Như vậy Graph của baøi tập
naøy laø:
4
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
Ruùt goïn caâu
Caâu ruùt goïn
a.) AÊn quaû nhôù keû
troàng caây
b).Nuoâi lôïn aên côm
naèm, nuoâi taèm aên côm
ñöùng
*
Thaønh phaàn ruùt goïn
a) Chủ ngữ
b) Chuû ngữ
Muïc ñích
a) Neâu quy taéc öùng xöû
chung
b) Neâu ngaén goïn kinh
nghieäm saûn xuaát
Tiếng Việt 6
Hay với nhoùm caùc tập 1,2,3 trong phần luyện tập của baøi 8 SGK, Trang 87,
saùch Ngữ văn 6, tập 1 coù nội dung như sau:
1. Liệt keâ một số danh từ chỉ sự vật maø em biết. Đặt caâu với mộ t trong
những danh từ ấy.
2. Liệt keâ caùc loại từ:
a) Chuyeân duøng trước danh từ chỉ người, Ví dụ : OÂng, baø, coâ...
b) Chuyeân duøng trước danh từ chỉ đñồ vật, Ví dụ: Caùi, bức, cơn,
giấc...
3. Liệt keâ caùc danh từ:
a) Chỉ đñơn vị quy ước chính xaùc, Ví dụ: Meùt, ki- loâ- gam, lít,...
b) Chỉ đñơn vị quy ước chừng , Ví dụ: Nắm, mớ, đñaøn....”
Nếu xeùt rieâng từng baøi tập treân thì việc lập Graph laø khoâng cần thiết vì nội
dung baøi tập rất đñơn giản. Nhưng nếu nhìn tổng quaùt, cả ba baøi tập naøy đñều coù
lieân quan đñến việc thống keâ lại caùc tiểu loại khaùc nhau trong sự phaân chia của
danh từ. Vì vậy việc gộp 3 baøi tập naøy vừa giuùp học sinh nhớ lại caùch phaân chia
tiểu loại đñể củng cố lý thuyết mới học vừa coù kết quả của baøi tập. Graph của ba
baøi tập naøy coù theå laø:
5
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
Danh töø
BT1: Danh töø chæ söï vaät
_. Töø : baøn gheá, hoïc sinh, nai,
thoû.....
_. Ñaët caâu: Hoïc sinh chaïy chôi
ngoaøi saân
BT2,3
Danh töø chæ ñôn vò
BT3
Danh töø qui öôùc
BT2: Danh töø töï nhieân.
a) Ñöùng tröôùc danh töø chæ ngöôøi:
ngaøi, vieân, chuù...
b) Ñöùng tröôùc danh töø chæ ñoà vaät:
vaät, hoøn, quyeån..
a) Chính xaùc: caân, tạ, kí...
b) Öôùc chöøng: boù,baày,
naém,...
2. Đưa sơ ñồ Graph vaøo ñeå oân tập:
* Tiếng Việt 7:
Gv coù thể duøng Graph đñể oân tập Tiếng Việt giuùp học sinh hệ thống lại toaøn
bộ kiến thức của chương, hay phần, coù thể laø cả học kì. Chẳng hạn, trong chương
trình Ngữ văn 7 coù tiết oân tập của baøi 16, trang 183 SGK Ngữ văn 7, tập 1: Nội
dung oân tập về từ phức vaø ñại từ. Với nội dung naøy, GV coù thể tạo sẳn caùc ñỉnh
của Graph đñể lộn xộn, kết hợp với vai troø chơi, thi hoaøn thaønh nhanh Graph giữa
caùc tố nhằm khaùi quaùt lại toaøn bộ nội dung của từ gheùp, baøi từ laùy, baøi ñại từ về
khai niệm cho ñến phaân loại vaø cả phần ví dụ. Graph ñoù sau khi hình thaønh như
sau:
6
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
Ví duï:
Töø phöùc
Töø gheùp
Töø gheùp
đñaúng lập
Töø laùy
Töø gheùp
chính phuï
Töø laùy
toaøn boä
Töø laùy boä
phaän
Töø laùy
aâm ñaàu
Töø laùy
vaàn
Ví duï
Ñaïi töø
Ñaïi töøđñeå troû
Troû
ngöôøi –
söï vaät
Trỏ
soá
löôïng
Ñaïi töø ñeå hoûi
Troû hoaït
đñoäng, tính
chaát
Hoûi veà
ngöôøi
söï vaät
Hoûi veà
soá
löôïng
Hoûi veà
hoaït
ñoäng tính
chaát
7
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
Đối vôùi caùc ñỉnh trống yeâu cầu học sinh ghi ví dụ ñuùng, sau ñoù nhận xeùt,
kiểm tra ñaùnh giaù, hoaøn chỉnh caùc ñỉnh Graph với nội dung ghi ñỉnh cho phuø
hợp vaø xem xeùt tính thẩm mỹ của Graph.
Đối với coù tính chất hệ thống lại kiến thức của caùc baøi: Sự phaùt triển của
từ vựng tiết 21, 22 tuần 5 lớp 9; Từ Haùn Việt tiế t 8, Tiết 22 tuần 6, 7- lớp 7; Từ
nhiều nghĩa vaø hiện tượng chuyển nghĩa của từ tiết 19 tuần 5 - lớp 6; Ẩn dụ,
hoaùn dụ tiết 95 tuần 24 vaø tiết 101 tuần 26 - lớp 6; caùcđñơn vị kiến thức naøy coøn
vận dụng tích hợp xuyeân suốt ở lớp 7,8,9 neân việc giaùo vieân duøng sơ đñồ trong
tiết họ c sẽ giuùp học sinh hệ thống ñược một khố i lượng kiến thức khaù lớn với số
lượng thời gian quùa ít. Bằng mặt bằng của sơ đñồ học sinh dễ daøng taùi hiện, hình
dung lại kiến thức ñaõ học ở nhiều lớp cuøng một luùc. Nếu khoâng coùsơ đñồ việc
nhớ lại kiến thức sẽ hạn chế vaø tất nhieân hiệu quả sẽ khoâng cao. Sơ đñồ như sau:
Caùc caùch phaùt trieån töø vöïng
Phaùt trieån veà nghóa cuûa
töø
Theâm
nghóa môùi
Phaùt trieån veà soá löôïng cuaû
töø
chuyeån
nghóa cuûa töø
chuyeån
nghóa
theo
phöông
thöùc aån
duï
Chuyeån
nghóa
theo
phöông
thöùc
hoaùn duï
Möôïn töø
nöôùc ngoaøi
Mượn
tieáng
Haùn
Möôïn
ngoân
ngöõ
khaùc
Taïo töø ngöõ
môùi
Taïo töø
môùi
theo
moâ
hình
Gheùp
caùc
töø coù
saün
8
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
* Tiếng Việt 8:
Với tiết oân tập phần Tiếng Việt 8 ở học kì 2: Tiết 126 Tuần - 32 – Baøi 31:
OÂn tập Tiếng việt - Phần I Saùch giaùo Khoa Ngữ văn 8 tập 2, Phần naøy nhằm hệ
thống kiến thức về kiểu caâu: Nghi vấ n, cầu khiến, cảm thaùn, trần thuật, phủ
ñịnh của tiết 75 tuần 19; tiết 78 tuần 20; tiết 82 tuần 21; tiết 86 tuần 22; tiết 89tuần 23; tiế t 91 tuần 23; giaùo vieân coù thể lập sơ đñồ sau đñaây ñeå họ c sinh dễ daøng
nhớ lại một caùch hệ thống về đñặc đñiểm, chức năng vaø coù ñöôïc những ví dụ cụ
thể. Từ ñoù họ c sinh nhớ laâu vaø phục vụ kiểm tra họ c kì tốt hơn.
Để hình thaønh sơ đñồ coù thể yeâu cầu họ c sinh lấy caùc ví dụ về caùc kiểu caâu
chuẩn bị oân. Từ ví dụ chỉ ra caùcđñặc ñiểm hình thức vaø chức năng của caùc loại
caâu một caùch dễ daøng vì học sinh quan saùt trực quan vaøo ví dụ, Tận mắt “nhìn”
một caùch tường minh qua sơ đñồ mối quan hệ giữa caùc nội dung lí thuyết vaø baøi
tập qua những dấu hiệu trực quan.
9
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
KIEÅU
CAÂU
NGHI
VAÁN
CAÀU
KHIEÁN
CAÛM
THAÙN
TRAÀN
THUAÄT
PHUÛ
ÑÒNH
ÑAËC ÑIEÅM HÌNH
THÖÙC
CHÖÙC NAÊNG
VÍ DUÏ
Coù nhöõng töø nghi
vaán: ai, sao, bao
nhieâu, đñaâu, öø, haû....
- Keát thuùc caâu baèng
daáu chaám hoûi
Duøng ñeå hoûi. Ngoaøi
ra coøn duøng ñeå caàu
khieán, khaúng đñònh,
đñe doạ, boäc loä caûm
xuùc...
Em ñöôïc thì
cho anh xin
Hay laø emđñeå
laøm tin trong
nhaø
Coù nhöõng töø caàu
khieán: Haõy, chôù
.đñi, thoâi,..hoaëc ngöõ
ñieäu caàu khieán
keát thuùc caâu daáu
chaám than, daáu
chaám
Duøng ñeå yeâu caàu,
ñeà nghị, khuyeân
baûo
OÂng Giaùo huùt
thuoác ñi.
(Laõo HaïcNam Cao)
Coù nhöõng töø ngöõ
caûm thaùn: OÂi, than
oâi, hôõi ôi, biết bao...
Thöôøng keát thuùc
baèng daáu chaám than
Duøng ñeå boäc loä caûm
xuùc
Hôõi caùnh röøng
gheâ gôùm cuûa
ta ôi
( Nhôù röøng Thế Löõ)
Duøng ñể keå, thoâng
baùo, nhaän ñònh,
mieâu taû.
Ngöôøi buoàn
nhaát laø Lang
Lieâu
Khoâng coù ñaëc ñieåm
hình thöùc cuûa caâu
nghi vaán, caàu khieán,
caûm thaùn.
Keát thuùc baèng daáu
chaám, chaám than,
chaám löûng
Coù nhöõng töø ngöõ phuû
đñònh: Khoâng, chua,
chaúng, Khoâng phaûi
(laø), đñaâu coù phaûi....
Keát thuùc baèng daáu
chaám
Duøng ñeå thoâng
baùo, xaùc nhaän laø
khoâng coù söï vaät,
söï vieäc, tính chaát
quan hệ naøo ñoù
hoaëc phaûn baùc
moät yù kieán...bieåu
thị yù nghóa khaúng
ñịnh
Nam chöa ñđi
Hueá.
Nam chaúng đñi
Hueá.
Khoâng phaûi laø
khoâng hieåu
(Töùc laø coù
hieåu)
HIEÄU QUÛA GIAO TIEÁP
10
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
3. Đưa sơ ñồ Graph ñể dạy baøi mới.
* Tiếng Việt 8
Ở tiết 100 tuần 27- Baøi luyện viết đñoạn văn chứng minh: Trình baøy luận
đñiểm ñể ñạt ñược yeâu cầu: Học sinh trình baøy ñược ñoạn văn nghị luận coù luận
đñiểm (Caâu chủ ñề) ở ñầu hoặc cuố i ñoạn trong ñoù coù ñaày ñuû luận cứ cần thiết, tổ
chức lập luận theo một trật tự hợp lí ñể laøm nổi bật luận ñiểm, ñồng thời giuùp caùc
em nhớ laị caùc yeâu cầu nghị luận ñaõ học ở lớp 7, giaùo vieân coù thể duøng sơ ñồ
phaân tích mối quan hệ giữa caùc caâu trong ñoạn văn bằng Graph. Ngoaøi ñoạn văn
tìm hiểu ở saùch giaùo khoa chuùng ta coù thể bắt ñầu từ ñoạn văn sau:
(1) Thaønh ñoïc saùch nhiều nhưng cũng chơi nhiều. (2) Chuù thích ñaùnh ñaùo,
ñaùnh cờ. (3) Chuù thích leân nuùi chung. (4) Treân ñoù coù những chỗ ñất bằ ng ñaùnh
cuø rất tiện. (5) Lại coù luùc chuù thơ thẩn một mình trước cửa ñền Thaùnh Cả. (6)_
Đứng ñoù nhìn ra xung quanh rất ñeïp. (7) Lại coù luùc mấy anh em keùo nhau ñi
chơi thật xa. (8) Đi leân Ruù Mượu. (9) Đi qua ñền Độc Loâi. (10) Đi ñến tận Ruù
Thaønh. (11) Nơi ñoù caùch laøng vaøi chuïc caây số.
(Theo Hoaøi Thanh – Thanh Tịnh)
Tìm hiểu ñoạn văn, ta thấy nổi leân một số ñieåm đñaùng chuù yù sau:
a) Caâu (1) Thaønh ñoïc saùch nhiều nhưng cũng chơi nhiều laø chủ ñề (caâu neâu
luận ñiểm). Caùc caâu coøn lại giải thích, b ổ sung cho roõ theâm nghĩa của caâu (1)
maø chủ yếu laøm roõ nghĩa cho từ ngữ chốt: chơi nhiều. Từ ngữ naøy lập thaønh ñiểm
xuất phaùt của Graph.
b) Để laøm roõ cho nội dung caùc caâu ñược phaân ra laøm thaønh từng nhoùm, nội
dung nhỏ hơn:
- Nhoùm 1: Gồm caâu (2) với từ ngữ trung taâm: Thích ñaùnh ñaùo, ñaùnh cờ.
- Nhoùm 2: Gồm caâu (3), (4) với từ ngữ trung taâm: Thích leân nuùi Chung.
- Nhoùm 3: Gồm caâu (5), (6) với từ ngữ trung taâm: thích thẩn thơ một
mình trước ñền Thaùnh Cả.
- Nhoùm 4: Gồ m caâu (7), (8), (9), (10), (11) với từ ngữ trung taâm: ñi chơi
thật xa.
Đ aây laø nhöõng caâu trực tiếp laøm saùng tỏ nghóa cho caâu chủ ñề, cụ thể laø laøm
saùng toû nghĩa cho từ ngữ chốt: chơi nhiều. Những caâu naøy tạo thaønh caùc ñænh
bậc (1) của sơ ñồ (Graph).
Tới ñaây, ta coù thể lập một Graph cho caùc nhoùm caâu treân như sau:
11
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
Thaønh chôi nhieàu
Nhoùm 1:
Đaùnh ñaùo,
Ñaùnh côø
Nhoùm 2:
Leân nuùi
Chung
Nhoùm 3:
Thaån thô moät
mình tröôùc ñeàn
Thaùnh Caû
Nhoùm 4:
Ñi chôi thaät
xa
c) Nhưng ở bốn ñỉnh bậc 1 naøy ta lại thấy những ñænh laø một cụm caâu.
Những caâu naøy củng coù mối quan hệ nghĩa với nhau rất chặt chẽ. Bởi thế, ta lại
coù thể tiếp tục phaân tích ñỉnh bậc 1 naøy nhỏ hơn nữa ñể thấy ñủ mối quan hệ giữa
tất cả caùc caâu trong ñoạn văn:
- Đỉnh leân nuùi Chung gồm 2 caââu. Trong hai caâu naøy, caâu (4) bổ sung,
laøm roõ cho nghĩa cụm từ nuùi Chung ở caâu (3). Vậy trong mối quan hệ nghĩa, caâu
(3) laø chính coøn caâu (4) laø phụ, trực tiếp laøm saùng tỏ nghĩa cho caâu tạo ñỉnh bậc
1. Ta gọi caâu (4) laø caâu thuộc ñỉnh bậc 2, Đỉnh bậc 1 vaø ñỉnh bậc 2 laø những
đñỉnh thuộc hai bậc nghĩa khaùc nhau.
- Đỉnh thẩn thơ một mình trước ñền Thaùnh Cả cũng gồ m 2 caâu. Trong
hai caâu naøy, caâu (6) bổ sung, laøm roõ cho cụm từ ñền Thaùnh Cả ở caâu (5) vaø trả
lời cho caâu hỏi: Đền Thaùnh Cả coù ñaëc ñiểm như thế naøo? Vậy, caâu (5) thuộc
ñỉnh bậc 1, coøn caâu (6) thuộ c ñænh bậc 2.
- Ñænh ñi chơi xa gồm 5 caâu. Trong năm caâu naøy, caâu (8), (9), (10) trực
tiếp bổ sung, laøm roõ nghĩa cho cụm từ thật xa ở caâu (7) vaø trả lời cho caâu hỏ i: ñi
thật xa laø ñi nhöõng ñaâu? Vậy, caâu (7) laø caâu thuộcđñỉnh bậc 12, caùc caâu (8), (9),
(10) thuộc ñỉnh bậc 2, caâu (10) lại coù caâu (11) laøm saùng tỏ nghĩa chôi töø Ruù
Thaønh ở caâu (10) vaø trả lời cho caâu hỏi: Nơi đñoù caùch laøng bao xa? Vậy caâu (11)
lại thuộc vaøo baäc yù khaùc. Đoù laø caâu thuộc ñỉnh 3.
Từ sự phaân tích treân, ta coù thể lập Graph cho moái quan hệ nghĩa giữa tất
caùc caâu trongđñoạn văn như sau. Ñaây laø sơ ñồ của ñoạn văn trình baøy luận ñiểm ở
ñầu ñoạn (diễn dịch).
12
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
Thaønh chôi nhieàu
Đỉnh xuất phaùt
Ñænh baäc 1
Ñænh baäc 2
Ñænh baäc 3
Nhoùm 1:
Ñaùnh ñaùo,
ñaùnh cờ
NHoùm 2:
Leân nuùi
Chung
Coù
nhöõng
choã đñaát
baèng
ñaùnh
curaát
tieän
Nhoùm 3:
Thaån thô moät mình
tröôùc đñeàn Thaùnh
Caû
Ñöùng
đñoù nhìn
ra xung
quanh
raát ñeïp
Leân
Ruù
Möôïu
Nhoùm 4:
Đi chôi
thaät xa
Qua
ñeàn
Ñoäc
loâi
Ñeán
taän Ruù
Thaønh
Caùch
laøng
vaøi
chuïc
caây soá
II. KẾT QUẢ VẬN DỤ NG:
Để thấy roõ thế mạnh của việc duøng sơ ñồ (Graph) trong việc dạy họ c Tiếng
Việt, ta haõy so saùnh hai caùch thể hiện nội dung baøi: Từ vaø cấ u tạo từ Tiếng Việt
(SGK Ngữ văn 6, NXB Giaùo Dục) như sau:
1. Caùch duøng lời: (Ngữ văn 6, tập 1, trang 14):
“Từ chỉ gồm mộ t tiếng laøtừ ñơn. Từ gồm nhiều tiếng laø từ phức.
Những từ phức ñược tạo ra bằng caùch gheùp caùc tiếng coù quan hệ với nhau
về nghĩa ñược gọi laø từ gheùp. Coøn những từ phức coù quan hệ laùy aâm giöõa caùc
tiếng ñược gọi laø từ laùy.”
13
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
2. Caùch duøng sơ ñồ (Graph) (Ngữ văn 6, tập 1, trang 13)
CAÁU TAÏO TÖØ
TÖØ ÑÔN
TÖØ PHÖÙC
TÖØ GHEÙP
TÖØ LAÙY
Mức ñộ cụ thể (phức tạp) hay sơ lược (ñơn giản) trong nội dung của sơ ñồ
tuøy thuộc vaøo dụng yù của người tạo lập. Chẳng hạn, với sơ ñồ treân, ta cũng coù thể
cụ thể hoaù bằng việc cung cấp một caùch chi tiết hơn, ñầy ñủ hơn nộ i dung cho
mỗi ñỉnh mộ t sơ ñồ (Graph):
CAÁU TAÏO TÖØ
TÖØ ÑÔN
TÖØ PHÖÙC
Goøm moät tieáng
Goàm hai hoaëc nhieàu tieáng
TÖØ GHEÙP
Gheùp caùc tieáng
coù quan heä vôùi
nhau veà nghóa
TÖØ LAÙY
Giöõa caùc tieáng
coù quan heä laùy
aâm
14
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
So saùnh hai caùch thể hiện nội dung baøi học: “Từ vaø cấu tạo từ Tiếng Việt”
như treân, duøng lời vaø duøng sơ ñồ (Graph), chuùng ta thấy roõ laø caùch duøng lời chủ
yếu mới tập trung cung cấp cho học sinh những khaùi niệm khoa họ c, coøn mối
quan hệ giữa caùc khaùi niệm trong ngoân ngữ như ñaõ bị nhoaø ñi. Nhưng duøng sơ
đñồ chuùng ta coù lợi thế hơn: một mặt, vừa cung cấp khaùi niệm cho họ c sinh, mặt
khaùc lại vừa coù ñiều kiện laøm nổi bậc ñược mối quan hệ tầng bậc, ña chiều trong
ngoân ngữ, giuùp caùc em quan saùt nội dung baøi học ñược deã daøng hơn. Ñaây cũng
laø một trong những cơ sở gíup caùc em nhớ laâu, ñuùng bản chất hơn những hiện
tượng ngoân ngữ ñược tìm hiểu.
Mặt khaùc, việc duøng sơ ñồ trong caùc tiết dạy Tieáng Việt coøn tạo khoâng khí
học tập soâi nổi, khaùm phaù của học sinh. Caùc em hứng thuù hơn so với những tiết
học duøng lời maø khoâng duøng sơ ñồ như ñaõ neâu ở phần so saùnh treân. Qua quan
saùt, trong mộ t tiết họ c Tiếng Việt coù duøng sơ ñồ thì tỉ lệ họ c sinh coù yù kiến chính
xaùc cũng cao hơn. Sau ñaây laø bảng so saùnh tỉ leä yù kiến chính xaùc của học sinh ở
lớp, 6.7.8.
Bảng so saùnh số yù kiến tham gia xaây dựng baøi chính xaùc:
Lớp 6/2
Lớp 7/5
Lớp 8/9
Soá yù kiến Tỉ lệ Soá yù kiến Tỉ lệ Soá yù kiến Tỉ lệ
Phương tham
%
%
gia
tham gia xaây
tham gia
phaùp
xaây
dựng
dựng
baøi
xaây dựng
baøi
chính
chính xaùc
baøi chính
xaùc
xaùc
8/17
47,1% 7/15
46,6% 11/20
55,0%
Duøng
lời
14/17
82,3% 12/15
80,0% 16/20
80,0%
Duøng
sơ ñoà
15
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
C. PHẦN KẾT LUẬN
KẾT LUẬN VAØ KIẾN NGHỊ:
I.
Mức ñộ, phạ m vi taùc dụng vaø saùng kiến của saùng kiến kinh
nghiệm:
- Laø giaùo vieân laøm nghề dạy chữ: phải biết chấp nhận thấy ñược ưu thế,
khiếm khuyết bản thaân.
- Khoâng ngừng trao dồi, tự học saùng tạo kiến thức, khoâng dấu dốt, cầu toaøn,
mạnh dạn xoâng xaùo cần mẫn thực tập thao giảng, khoâng neù traùnh.
- Tham gia viết saùng kiến, hội giảng laø một lần naâng cao tay nghề.
- Trong tiết dạy ta ñaõ phaân hoaù trình ñộ học sinh vừa dạy, vừa phụ đñạo học
sinh yếu vaø bồ i dưỡng học sinh giỏ i.
Với những taøi liệu tham khảo khoâng nhiều, chủ yếu laø những cố gắng suy
nghĩ từ thực tế giảng dạy đñối tượng học sinh phần lớn laø yếu vaø trung bình (ñưa
theâm một số caâu hỏi tìm hiểu giuùp học sinh nắm kĩ hơn kiến thức baèng caùch naøo
ñể giuùp caùc em nắm bắt, hiểu baøi tốt nhất. Cần vận dụng kiến thức khoa học một
caùch triệt ñể trong quùa trình giảng dạy coù một kết qủa từ baøi yếu leân trung bình...,
coøn một số họ c sinh biết vận dụng tốt chắc chắn sẽ laøm ñöôïc baøi khaù, tốt.
Một trong những xu hướng dạy học Tiếng Việt hiện nay laø cố gắng biến
những nội dung trừu tượng thaønh những dấu hiệu trực quan nhằm gíup học sinh
dễ hình dung hơn kiến thức cơ bản một baøi học. So với duøng lời, việc duøng những
dấu hiệu trực quan như vậy mang tính cụ thể hơn vaø ñược coi laø một phương tiện
“tường minh hoaù”, biến những lí thuyết vố n rất khoù hiểu trở neân ñôn giản hơn,
học sinh dễ quan saùt hơn. Nội dung của một baøi họ c khoâng chỉ ñược caùc em tiếp
thu bằng caùch nghe qua baøi giảng của giaùo vieân maø coøn ñược tận mắt chứng
kieán, tận mắt ñược “nhìn” một caùch tường minh mối quan hệ giữa caùc nội dung
lí thuyết qua những dấu hiệu trực quan.
Phương tiện naøy coù thể vận dụng cho mọi moâi trường dạy học: Vuøng thuận
lợi cũng như khoù khăn. Đặc biệt vuøng khoù khăn đñaây laø biện phaùp hiệu quả trong
việc truyền kiến thức Tiếng Việt.
Việc duøng sơ ñồ ñược trình baøy trong saùng kiến kinh nghiệm naøy coù thể
laøm thaønh caùc boä ñoà duøng dạy sinh ñộng, bắt mắt vaø loâi cuốn hứng thuù của học
sinh bằng caùch taùi hiện caùc ñỉnh của sơ ñồ (Graph) treân những mẫu giấy bìa cứng
với nhiều maøu sắc (đñể sử dụng ñược laâu, bền coù thể eùp nhựa) rồi gắn treân bảng
từ bằng nam chaâm.
Với kiến thức kinh nghiệm naøy, bản thaân toâi ñaõ baùo caùo cho ñồng nghiệp
trong lớp bồi dưỡng chuyeân moân heø với chuyeân ñề: Caùch laøm vaø sử dụng ñoà
duøng dạy học bằng sơ ñồ trong dạy học Tiếng Việt.
16
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
Rieâng baûn thaân toâi ñaõ duøng bộ ñoà duøng dạy học Tiếng Việt bằng sơ ñồ ñể
dạy một số tiết Tiếng Việt như đñaõ trình baøy ở treân.
Hiện nay, ngaønh Giaùo duïc ñang khuyến khích caùc trường ứng dụng coâng
nghệ thông tin vaøo dạy học, ñặc biệt laø sử dụng trang Gíao aùn ñiện tử trong giờ
dạy học thì sơ ñồ (Graph) trong dạy Tiếng Việt laø rất thuận lợi, hiệu qủa vaø coù
taùc dụng cho những trang giaùo aùnđấy.
Nghề dạy học với những người coù taâm huyết khoâng coù ñiểm dừng ở tìm
toøi nghieân cứu vaø saùng tạo, một tiết dạy duø ở mức ñoä naøo cũng ñể lại khoâng ít
nhiều những băn khoăn thắc mắc. Vì thế treân ñaây laø những kinh nghiệm ít ỏi hết
sức khieâm tố n của bản thaân ñöôïc ruùt ra từ thực tế giảng dạy của một gíao vieân
laâu năm. Qua söï nổ lực cuûa bản thaân, sự giuùp ñôõ của ñồng nghiệp, vì thế khoâng
traùnh khỏ i những thiếu soùt. Toâi rất mong ñược Ban Giaùm khảo ñoùng goùp xaây
dựng yù kiến ñeå toâi daàn dần hoaøn thiện mình trong sự nghiệp “Trồng người”.
Toâi chaân thaønh cảm ơn.
II.
Kiến nghị về việc aùp dụng triển khai saùng kiến kinh nghiệm:
Tuy vậy, vẫn khẳng ñịnh lại rằng, trong dạy học, khoâng coù phương phaùp
naøo laø vạn năng. Mỗi phương phaùp, phương tiện ñều coùđñiểm mạnh vaø yếu rieâng.
Điều quan trọng laø người giaùo vieân phải biết ñiểm mạnh của từng phương phaùp
ñể khi cần thiết coù thể lựa chọ n vaø sử dụng ñược một phương phaùp ñuùng nhất,
phuø hợp vaø coù hiệu quả nhất trong việc truyền thụ kiến thức cho học sinh. Việc
duøng sơ đñồ (Graph) cũng khoâng nằm ngoài qui luật chung ñoù.
III. Taøi liệu tham khảo
- Baøi soạn Ngữ văn 8.
- Saùch giaùo khoa Ngữ văn 8 Tập 1, 2.
- Saùch giaùo vieân lớp 8;
- Taøi lieäu bồi dưỡng thường xuyeân
- Tư liệu Ngữ văn 8.
Tham khảo taøi liệu: Đọc taøi liệu tìm hiểu những kiến thức kĩ năng lieân quan
ñến Tiếng việt laøm cơ sở nghieân cứu.
- Khảo nghiệm thực tế giảng dạy moân Ngữ văn lớp 6,7,8 ( qua 3 năm học
2006-2007, 2007-2008, 2008-2009): Suy nghĩ vận dụng vaøo thực tế giảng dạy,
trao ñoåi vaø dự giờ ñồng nghiệp, ruùt kinh nghiệm.
- Phaân tích: Phaân tích kết quả baøi laøm của học sinh
- So saùnh ñối chiếu: Kết quả trước vaø sau khi vận dụng, những ñề xuất ở lớp
mình dạy, ở những lớp chưa vận dụng.
--------------------------
17
Đinh Lệ Quỳnh Nga – THCS Trần Phú
18
- Xem thêm -