Tài liệu Skkn-một số thủ thuật sử dụng kênh hình trong giảng dạy môn sinh học theo chương trình sách giáo khoa mới

phòng giáo dục huyện triệu sơn trường trung học cơ sở thọ tân Sáng kiến kinh nghiệm Phần 1 :Một số thủ thuật sử dụng kênh hình trong giảng dạy môn sinh học theo chương trình sách giáo khoa mới Người thực hiện : Chức vụ : Đơn vị công tác : Lê Thị Phương Giáo viên Trường THCS Thọ Tân phßng gi¸o dôc huyÖn triÖu s¬n trêng trung häc c¬ së thä t©n S¸ng kiÕn kinh nghiÖm PhÇn 1 :Mét sè thñ thuËt sö dông kªnh h×nh trong gi¶ng d¹y m«n sinh häc theo ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi A ®Æt vÊn ®Ò I Lý do chän ®Ò tµi Nh ta ®· biÕt s¸ch gi¸o khoa míi ch¬ng tr×nh bËc THCS hiÖn ®ang sö dông t¹i c¸c trêng gåm chñ yÕu c¸c kªnh th«ng tin ®Ó truyÒn t¶i kiÕn thøc cho häc sinh nh : Kªnh ch÷ , kªnh h×nh , thÝ nghiÖm thùc hµnh .... §Ó truyÒn t¶i kiÕn thøc mét c¸ch ®Çy®ñ cho häc sinh ®ßi hái ngêi gi¸o viªn ph¶i biÕt sö dông c¸c kªnh th«ng tin nh thÕ nµo ®¹t hiÖu qu¶ nhÊt lµ mét vÉn ®Ò . Do quan niÖm xa ®Õn nay ( Th«ng qua d¹y ch÷ ®Ó d¹y ngêi ) dÉn ®Õn viÖc truyÒn ®¹t kiÕn thøc bé m«n cßn nhiÒu h¹n chÕ . 1 Trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn . Ngêi gi¸o viªn khi sö dông c¸c kªnh th«ng tin nµy ®ßi hái ph¶i cã c¸c thñ thuËt kh¸c nhau . Trong ph¹m vi h¹n hÑp cña mét s¸ng kiÕn kinh nghiÖm t«i xin tr×nh bÈy mét néi dung ®ã lµ “ Thñ thuËt khi sö dông kªnh h×nh trong gi¶ng d¹y m«n sinh häc líp 7 “ II: Thùc tr¹ng vÊn ®Ò nghiªn cøu 1 . Thèng kª chÊt lîng m«n sinh häc líp 7 trêng THCS Thä T©n trong nh÷ng n¨m gÇn®©y Khè SÜ Giái Kh¸ TB YÕu KÐm N¨m SL % SL % SL % SL % SL % i sè 2006 7 103 3 2.9 15 14.5 72 69.9 9 8.7 3 2.9 2007 7 104 3 2.9 17 16.3 75 72.1 6 5.7 3 2.9 2 NhËn xÐt Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y viÖc thay s¸ch gi¸o khoa t¹i c¸c cÊp häc diÔn ra trªn ®Þa bµn c¶ níc . S¸ch gi¸o khoa míi cã rÊt nhiÒu u ®iÓm víi s¸ch gi¸o khoa cñ vµ ®îc thèng nhÊt ch¬ng tr×nh trªn c¶ níc . Tuy ch¬ng tr×nh ®· cã sù nghiªn cøu ®Ó phï hîp víi c¸c vïng miÒn vµ c¸c ®èi tîng häc sinh . Tuy nhiªn s¸ch gi¸o khoa míi biªn so¹n cã lîng kiÕn thøc n»m trong hÖ thèng kªnh h×nh chiÕm tû lÖ cao ®· lµm cho viÖc d¹y häc cña gi¸o viªn gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n trong d¹y häc . KÕt qu¶ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do gi¸o viªn cha gióp häc sinh häc tËp ®¹t chÊt lîng cao theo ý ®å cña t¸c gi¶ ®ã lµ “ C¸ biÖt hãa trong qu¸ tr×nh d¹y häc “ ViÖc h¹n chÕ trong d¹y häc vµ mét sè vÊn ®Ò ph¸t sinh kh¸c mµ häc sinh Ýt ph©n hãa vÒ 2 cùc ®ã lµ” Kh¸ , giái vµ yÕu ,kÐm “ Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh vËy trong ®ã viÖc sö dông kªnh h×nh trong d¹y häc còng lµ mét nguyªn nh©n gãp phÇn Ýt ph©n cùc mét c¸ch râ rÖt h¬n tû lÖ häc sinh giái gi¶m . B Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò I Mét sè gi¶i ph¸p trong viÖc ph¸t triÓn kh¶ n¨ng trÝ tuÖ cho häc sinh 1 . Trang bÞ s¸ch gi¸o khoa vµ ®å dïng häc tËp Nh ta ®· biÕt s¸ch gi¸o khoa lµ mét tµi liÖu kh«ng thÓ thiÕu trong häc tËp cña häc sinh . Kh«ng cã s¸ch gi¸o khoa th× häc sinh kh«ng cã tµi liÖu ®Ó tham kh¶o cha nãi ®Õn nhiÒu bµi trong s¸ch gi¸o khoa ®îc biªn so¹n theo th«ng tin tranh vµ ph¸t vÊn . S¸ch gi¸o khoa míi lîng kªnh h×nh chiÕm mét vai trß hÕt søc quan träng. Nã chiÕm mét lîng lín kiÕn thøc truyÒn t¶i cho häc sinh . Trong ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc ®ang ®îc ¸p dông hiÖn nay . Gi¸o viªn chñ ®¹o trong truyÒn b¸ tri thøc cßn häc sinh tÝch cùc chñ ®éng chiÕm lØnh kiÕn thøc th× s¸ch gi¸o khoa cµng ®ãng vai trß hÕt søc quan träng . 2 Theo thèng kª nh÷ng n¨m gÇn ®©y tû lÖ häc sinh thiÕu s¸ch gi¸o khoa vµ c¸c tµi liÖu phôc vô häc tËp cßn chiÕm tû lÖ cao mµ nguyªn nh©n rÊt nhiÒu nh : Gia ®×nh khã kh¨n kh«ng cã tiÒn mua s¸ch , do gia ®×nh kh«ng quan t©m ®Õn s¸ch c¸c m«n phô ( Theo quan ®iÓm m«n sinh häc hiÖn nay t¹i c¸c vïng n«ng th«n ).... 2 §æi míi Ph¬ng ph¸p d¹y häc Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ h×nh thøc tæ chøc d¹y häc cña ngêi thÇy gi¸o . Trong d¹y häc tÝch cùc hiÖn ®ang ¸p dông hiÖn nay ®ßi hái mäi ®èi tîng häc sinh ®Òu ®îc tham gia vµ ®Òu tÝch cùc ho¹t ®éng chiÕm lÜnh tri thøc “ C¸ biÖt hãa trong gi¶ng d¹y “ . Gi¸o viªn kh«ng nh÷ng ph¶i n¾m v÷ng tri thøc ,kiÕn thøc mµ cßn ph¶i n¾m v÷ng c¸c ®èi tîng häc sinh . Bªn c¹nh ®ã ph¶i chuÈn bÞ hÖ thèng c©u hái ph¸t vÊn ®Ó phï hîp víi c¸c ®èi tîng häc sinh trong khèi líp II. Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao 1.BiÖn ph¸p trang bÞ s¸ch gi¸o khoa vµ thiÕt bÞ d¹y häc Nh trªn ®· nªu s¸ch gi¸o khoa vµ dông cô häc tËp lµ mét tµi liÖu rÊt cÇn thiÕt cho gi¸o viªn vµ häc sinh . ®Ó trang bÞ tµi liÖu cho c¸c em . Gi¸o viªn ph¶i dïng c¸c biÖn ph¸p sau ®©y : - Phæ biÕn cho phô huynh sù cÇn thiÕt cña s¸ch gi¸o khoa trong tiÕp thu kiÕn thøc cña c¸c em trong buæi häp phô huynh tæ chøc ®Çu n¨m . - §èi víi nh÷ng gia ®×nh phô huynh cha hiÓu hÕt tÇm quan träng cña m«n sinh häc trong viÖc gi¸o dôc cho häc sinh tõ ®ã phô huynh mua s¸ch cho c¸c em - §èi víi nh÷ng gia ®×nh phô huynh cã hoµn c¶nh khã kh¨n kh«ng cã tiÒn mua s¸ch cho c¸c em t«i tæ chøc vËn ®éng c¸c häc sinh khèi tríc cho s¸ch nh÷ng häc sinh khèi sau hoÆc thµnh lËp tæ chøc tñ s¸ch dïng chung . - §èi víi c¸c thiÕt bÞ phôc vô thùc hµnh ,tËn dông c¸c lo¹i cã s¼n ë ®Þa ph¬ng ®Ó lµm ®å dïng häc tËp . - §èi víi c¸c tranh ¶nh phôc vô cho bµi thùc hµnh , ¸p dông d¹y häc tÝch hîp t«i cho häc sinh vÏ thªm tranh ¶nh ®Ó cã thªm tµi liÖu vµ th«ng qua ®ã gióp c¸c em yªu nghÖ thuËt h¬n , ®ång thêi t¨ng cêng kh¶ n¨ng t×m hiÓu c¸c yªu cÇu bé m«n 1. §æi míi ph¬ng ph¸p Trong ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc m«n sinh häc còng nh nhiÒu bé m«n kh¸c ®ã lµ c¶ mét vÊn ®Ò . Trong ph¹m vi cña mét s¸ng kiÕn kinh nghiÖm t«i chØ nãi vÒ thñ thuËt sö dông kªnh h×nh trong d¹y häc m«n sinh häc líp 7 nh sau : a . Kªnh h×nh khi sö dông lµm th«ng tin cÇn cã c¸c yªu cÇu * §èi víi h×nh ¶nh ®îc in trong s¸ch gi¸o khoa : 3 Gi¸o viªn sö dông phÇn lín trong mét ho¹t ®éng tæ chøc d¹y häc , khi ®ã c¸c em thêng cã ®Çy ®ñ nªn Ýt chó ý quan s¸t dÉn ®Õn néi dung tranh kh«ng ®îc tËn dông triÖt ®Ó . Khi sö dông gi¸o viªn cÇn chó ý c¸c thñ thuËt + Gi¸o viªn ph¶i ®Æt c©u hái ®Çu võa mang tÝnh kh¸i qu¸t võa mang tÝnh chi tiÕt . VÝ dô d¹y phÇn : CÊu t¹o ngoµi( c¸ chÐp – bµi 31 – SGK trang 102 ) khi gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t tranh ®Æt c©u hái nh sau . GV :Em h·y quan s¸t tranh cÊu t¹o ngoµi cña c¸ chÐp vµ cho c« biÕt th©n c¸ chÐp cã cÊu t¹o gièng h×nh g× ?T¹i sao c¸ l¹i cã h×nh nh vËy ? - Tõ quan s¸t kh¸i qu¸t gi¸o viªn gióp häc sinh n¾m ®îc phÇn chÝnh bøc tranh qua ®ã híng dÉn c¸c em quan s¸t c¸c chi tiÕt vµ kh¾c s©u ý chÝnh . - GV : T¹i sao v©y c¸ l¹i cã h×nh b¬i chÌo.? - GV : khi ta b¾t con c¸ ( cßn sèng ) ta thÊy th©n c¸ bao phñ mét líp nhên t¹i sao l¹i cã nh vËy ? ( gi¸o viªn cã thÓ hái thªm) líp nhên cã t¸c dông nh thÕ nµo trong viÖc gi¶m ma s¸t khi b¬i léi ?...... - Qua sù quan s¸t tranh vµ hÖ thèng c©u hái cña gi¸o viªn häc sinh th¶o luËn vµ tù t×m ra ®îc néi dung cña ho¹t ®éng . Yªu cÇu khi ®Æt c©u hái kh«ng qu¸ tØ mÈn vµ chi tiÕt mµ c¸c c©u hái tr¸nh häc sinh häc vÑt theo kªnh ch÷ s¸ch gi¸o khoa sÏ kh«ng kh¾c s©u kiÕn thøc  §èi víi c¸c tranh gi¸o viªn sö dông trªn b¶ng( dïng chung cho c¶ líp ) - Yªu cÇu tranh ph¶i cã ®é chÝnh x¸c t¬ng ®èi cao , võa cã thÈm mÜ , kÝch thíc tranh ph¶i ®ñ lín ®Ó c¸c em ngåi t¹i c¸c vÞ trÝ kh¸c nhau ®Òu cã thÓ nh×n râ. - Tranh tr¸nh t« mµu lße loÑt t« mµu kh«ng hîp lý thùc tiÔn dÔ lµm häc sinh ph©n t¸n träng t©m kiÕn thøc cÇn truyÒn ®¹t . - Tranh sö dông lµm thiÕt bÞ ph¶i ®îc gi÷ kÝn ®Õn ®óng ho¹t ®éng míi ®îc cho häc sinh quan s¸t . Tr¸nh ®Ó häc sinh quan s¸t nhiÒu lÇn sÏ b×nh phÈm vÒ mü thuËt lµ chÝnh Ýt ®Ó ý ®Õn néi dung bøc tranh cÇn truyÒn ®¹t. - Khi sö dông tranh gi¸o viªn cÇn chó ý ®Õn thêi ®iÓm xuÊt hiÖn cña bøc tranh vµ thêi gian lu trªn b¶ng cña bøc tranh ( Sau khi quan s¸t xong , häc sinh ®· tr¶ lêi ®îc néi dung bøc tranh cÇn truyÒn t¶i ) Gi¸o viªn ph¶i cÊt ngay tr¸nh t×nh tr¹ng lu tranh thêi gian l©u häc sinh sÏ bÞ ph©n t¸n ë c¸c ho¹t ®éng kh¸c . b . Mét sè lu ý khi sö dông kªnh h×nh trong gi¶ng d¹y . * ®èi víi bµi t×m hiÓu kiÕn thøc míi : HÖ thèng c©u hái ph¸t vÊn ph¶i ®îc chuÈn bÞ chi tiÕt víi tÊt c¶ c¸c ®èi tîng häc sinh . 4 - Nh÷ng c©u hái dÔ vµ kh¸i qu¸t nªn cho nhãm c¸c ®èi tîng trung b×nh vµ yÕu tr¶ lêi . C¸c c©u hái nay nªn tung ra ë phÇn ®Çu ho¹t ®éng . - Nh÷ng c©u hái chi tiÕt vµ nh÷ng c©u hái khã ( Më réng ) dµnh cho c¸c ®èi tîng kh¸ giái vµ häc sinh n¨ng khiÕu bé m«n. - TÊt c¶ c¸c ®èi tîng ( Nhãm ) ®Òu ®îc hái ph¸t vÊn ë c¸c møc ®é kh¸c nhau sÏ lµm cho tÊt c¶ c¸c em ®Òu ®îc lµm viÖc tõ ®ã c¸c em kh«ng lµm viÖc riªng, kh«ng quan s¸t hoÆc ph©n t¸n - Chó ý : Khi ph¸t vÊn c¸c c©u hái thø tù hái cã thÓ thay ®æi tríc sau nhng kh«ng thÓ thay ®æi ®èi tîng ®îc hái ph¸t vÊn dÔ lµm häc sinh ch¸n häc 1 Mét sè kÕt qu¶ bíc ®Çu Sau khi sö dông kªnh h×nh trong d¹y häc sinh 7 mét c¸ch hîp lý t«i ®· thu ®îc mét sè kÕt qu¶ bíc ®Çu kh¶ quan. SÜ Giái Kh¸ TB YÕu KÐm N¨m Khèi SL % SL % SL % SL % SL % sè 2008 7 91 5 5.4 18 19.7 62 68.1 4 4.3 2 2.1 Qua kiÓm tra chÊt lîng kú I Khèi t«i d¹y tû lÖ kh¸ giái ®· t¨ng so víi n¨m häc tríc Sè häc sinh yÕu kÐm gi¶m so víi cïng kú . ®©y lµ mét tÝn hiÖu ®¸ng mõng trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ ®µo t¹o m«n sinh t¹i c¸c trêng THCS hiÖn nay. II .bµi häc vµ kiÕn nghÞ . 1 .Bµi häc - Muèn cã trß giái ph¶i cã thÇy giái . Tuy nhiªn thÇy giái ph¶i cã ph¬ng ph¸p phï hîp vµ ®îc vËn dông s¸ng t¹o trong gi¶ng d¹y ph¶i lu«n t×m tßi vµ häc hái. - §Ó d¹y häc hiÖu qu¶ bªn c¹nh tri thøc ngêi gi¸o viªn ph¶i cã lßng nhiÖt t×nh vµ ý thøc tr¸ch nhiÖm. - ®Ó cã thiÕt bÞ d¹y häc trong c«ng t¸c x· héi hãa trong gi¸o dôc ph¶i ®Èy lªn mét tÇng cao míi ,. 2 KiÕn nghÞ . * §èi víi nhµ trêng : CÇn ®Çu t thªm thiÕt bÞ vµ ®å dïng phôc vô d¹y häc bé m«n . Tham mu víi c¸c cÊp x©y dùng CSVC quy chuÈn nh phßng bé m«n, phßng thùc hµnh... * §èi víi ngµnh gi¸o dôc cÇn trang bÞ bæ xung c¸c tranh ¶nh khæ lín ®Çy ®ñ vµ cung cÊp c¸c tµi liÖu tham khao ®Ó gi¸o viªn cã ®iÒu kiÖn tham kh¶o . C Kªt luËn Trªn ®©y lµ mét sè kinh nghiÖm vµ thñ thuËt sö dông kªnh h×nh trong gi¶ng d¹y m«n sinh häc líp 7 . V× lµ trong ph¹m vi h¹n hÑp cña mét s¸ng kiÕn , thêi gian ¸p 5 dông cha l©u tÊt nhiªn c«ng t¸c kiÓm chøng cha chuÈn x¸c rÊt mong ®îc sù gãp ý gióp ®ì cña c¸c ®ång nghiÖp ®Ó t«i hoµn thµnh phÇn 2 cña bé s¸ng kiÕn nµy . Thä T©n th¸ng 4 n¨m 2008 Ngêi viÕt Lª ThÞ Ph¬ng 6