Tài liệu Skkn một số phương pháp nâng caohiệu quả dạy học phân môn vẽ trang trí

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ PHÒNG GD-ĐT ĐÔNG GIANG TRƯỜNG PTCS Xà TƯ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC PHÂN MÔN VẼ TRANG TRÍ Người thực hiện: Nguyễn Thi Thư PHÒNG GD-ĐT ĐÔNG GIANG TRƯỜNG PTCS Xà TƯ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ 1 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC PHÂN MÔN THƯỜNG THỨC MĨ THUẬT VÀ PHÂN MÔN VẼ TRANG TRÍ. A. CƠ SƠ LÝ LUẬN THỰC TIỂN. -Trong bối cảnh toàn ngành giáo dục và đào tạo đang nổ lực đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực chủ động của học sinh trong hoạt động học tập thì phương pháp dạy học được xem như là cách thức hoạt động của giáo viên trong việc chỉ đạo, tổ chức các hoạt động học tập nhằm giúp học sinh chủ động đạt các mục tiêu dạy học. -Mĩ thuật là nghệ thuật của thị giác, nghệ thuật nhìn cái đẹp nên dạy học mĩ thuật là tổ chức và thực hiện các hoạt động giúp học sinh nâng cao sự hiểu biết về giáo dục thẩm mĩ, rèn luyện kĩ năng để ứng dụng sự hiểu biết thẩm mĩ vào cuộc sống . -Với mục tiêu chung và chương trình cụ thể, dạy học mĩ thuật ở THCS không chỉ là vẽ mà lấy hoạt động mĩ thuật để nâng cao hiểu biết cho học sinh giúp các em có thêm kiến thức, kỷ năng trong quá trình hoàn thiện nhân cách Đức-Trí- Thể - Mĩ. -Dạy học mĩ thuật ở bậc THCS có 4 phân môn chính: + Thường thức mĩ thuật. + Vẽ theo mẫu. + Vẽ trang trí. + Vẽ tranh. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ 2 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ Để nâng cao hiệu quả dạy học các phân môn mĩ thuật, ngoài những kiến thức cơ bản, trình độ chuyên môn nghiệp vụ, khả năng sư phạm người giáo viên giảng dạy mĩ thuật cần phải biết vận dụng khoa học, linh hoạt những phương pháp dạy học các phân môn mĩ thuật. B. DẠY HỌC BỘ MÔN MĨ THUẬT Ở BẬC THCS I. Phương pháp dạy học đặc trưng của bộ môn mĩ thuật. -Mĩ thuật là một bộ môn thuộc lĩnh vực nghệ thuật.Tuy môn học cung cấp kiến thức theo những quy định chung, nhưng khi vận dụng giáo viên không đòi hỏi, không bắt buộc tất cả học sinh phải làm bài như nhau, tuân thủ một cách máy móc, rập khuôn theo cái chung. Có thể cùng một mẫu, một đề tài nhưng sản phẩm sẽ khác nhau về hình, nét, màu sắc, bố cục và cách khai thácđề tài. Cách nhìn, cách hiểu, cách cảm nhận của mỗi học sinh khác nhau sẽ tạo ra những sản phẩm khác nhau. Kết quả học tập của học sinh phụ thuộc vào kiến thức, vào “nghệ thuật truyền đạt” của giáo viên, nhưng quan trọng hơn cả là khả năng cảm nhận của học sinh. Bởi lẽ học sinh có hứng thú thì mới chịu khó suy nghĩ, tìm tòi và thể hiện bằng cảm xúc của mình. Dạy học mĩ thuật không đơn giản là dạy học kĩ thuật vẽ mà còn phải kết hợp dạy học cảm thụ thế giới xung quanh. Bắt buộc gò ép học sinh trong học mĩ thuật sẽ dẫn đến khuôn mẫu, đồng điệu. -Cần phát huy tính tích cực, độc lập suy nghĩ, tìm tòi, sáng tạo của học sinh là tư tưởng chủ đạo của phương pháp dạy học mĩ thuật. Kết quả cuả việc “dạy” là kiến thức phải “đến”, phải “vào” người học. Hơn nữa, học sinh phải là người chủ động tiếp nhận kiến thức từ giáo viên. Khi giảng dạy, giáo viên không chỉ quan tâm đến phương pháp dạy của giáo viên mà còn phải chú ý tới phương pháp học của học sinh. Do đó dạy học mĩ thuật ở trường THCS, giáo viên cần lưu ý những điểm sau: +Tạo không khí học tập tốt để học sinh háo hức chờ đón bài học. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ 3 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ +Tạo điều kiện cho học sinh suy nghĩ, tìm hiểu những vấn đề mà giáo viên giảng giải. +Tổ chức bài học sao cho học sinh tham gia vào quá trình nhận thức một cách tự giác. +Động viên, khích lệ nhằm giúp học sinh làm bài bằng khả năng và cảm xúc riêng. II. Vì sao phải chú trọng đổi mới phương pháp dạy học? -Tình trạng dạy học thầy đọc, trò chép hoặc giảng giải xen kẽ vấn đáp, giải thích minh họa bằng tranh, dẫn đến học sinh vẫn quen lối học thụ động, gây khó khăn cho việc áp dụng lối dạy hoạt động tích cực. -Nhiều giáo viên còn lúng túng, thiếu những phương pháp mẫu cụ thể để tham khảo, học tập vận dụng phương pháp dạy học tích cực. -Việc kiểm tra thi cử vẫn theo lối cũ, chưa khuyến khích cách học tự học, tự tìm tòi, sáng tạo. -Phương tiện, thiết bị dạy học môn mĩ thuật còn chưa đáp ứng đủ chương trình. Còn có thể nêu thêm những nguyên nhân khác. Đáng chú ý là nhiều giáo viên chưa thực sự giác ngộ ý nghĩa việc đổi mới phương pháp dạy học trong mục tiêu đào tạo lớp người mới, năng động sáng tạo phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước nên chưa quyết tâm từ bỏ thói quen dạy học theo kiểu truyền đạt kiến thức sách vở, thụ động. -Không ít giáo viên dạy mĩ thuật theo kiểu chuyên nghiệp: dạy kĩ thuật vẽ là chủ yếu, chưa chú ý đến mục tiêu là giáo dục thẩm mĩ cho học sinh nên chưa thực sự phát huy khả năng độc lập suy nghĩ, tìm tòi, sáng tạo của học sinh. C. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC PHÂN MÔN THƯỜNG THỨC MĨ THUẬT VÀ VẼ TRANG TRÍ TRONG BỘ MÔN MĨ THUẬT. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ 4 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ I. Dạy học phân môn thường thức mĩ thuật bậc THCS. 1. Mục tiêu dạy học phân môn Thường thức mĩ thuật. -Phân môn Thường thức mĩ thuật chủ yếu mang tính giáo dục thẫm mĩ, tạo điều kiện cho học sinh tiếp xúc làm quen và thưởng thức cái đẹp của thiên nhiên, của các tác phẩm mĩ thuật. Qua đó các em vận dụng hiểu biết về cái đẹp vào cuộc sống thường ngày và để có thêm tình yêu quê hương đất nước. -Phân môn Thường thức mĩ thuật giúp cho học sinh có điều kiện học tập và tiếp cận những công trình kiến trúc, những tác phẩm nghệ thuật trong và ngoài nước. Qua đó, các em được bồi dưỡng thêm kiến thức thẩm mĩ, biết nhìn nhận, phân tích, đánh giá để rút ra bài học cho bản thân. 2. Phương pháp dạy học phân môn thường thức mĩ thuật. -Thường thức mĩ thuật có hai dạng bài học: +Bài học giới thiệu chung: . Hoàn cảnh lịch sử, kinh tế, chính trị, xã hội. . Các công trình mĩ thuật, tác phẩm mĩ thuật và tác giả tiêu biểu. +Bài học giới thiệu, phân tích một số công trình tác phẩm, tác giả tiêu biểu. Hai dạng bài học trên đều có thể ứng dụng các phương pháp dạy học sau: Phương pháp quan sát. Quan sát giữ vai trò quan trọng đối với phân môn thường thức mĩ thuật, sử dụng SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ 5 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ phương pháp này học sinh được quan sát những công trình kiến trúc, tác phẩm nghệ thuật và được phân tích cụ thể, chi tiết qua tranh ảnh, đoạn phim hoặc mô hình của công trình kiến trúc tác phẩm nghệ thuật đó. Phương pháp trực quan. -Dạy mĩ thuật chủ yếu là bằng đồ dùng dạy học. Dạy trên những gì học sinh nhìn thấy. Vì vậy khi dạy học môn thường thức mĩ thuật giáo viên cần phải lựa chọn đồ dùng dạy học, tranh dạy học điển hình, rõ nội dung, có tính thẩm mĩ, khuôn khổ hợp lý để học sinh nhìn rõ. Với phương tiện dạy học hiện đại ngày nay, người giáo viện dạy mĩ thuật có thể sưu tầm các tư liệu, tranh ảnh có liên qua đến bài học rất thuận tiện thông qua Internet, các công cụ tìm kiếm, địa chỉ các trang Web, sách báo điện tử…Nên rất thuận tiện cho việc sưu tập, chọn lựa và xữ lý thông tin để có những đồ dùng trực quan mang tính hiệu quả. Phương phương pháp trực quan kết hợp với phương pháp phân tích. Các bài học thường thức mĩ thuật tuy mang tính sơ lược, thường thức, nhưng yêu cầu bộ môn là phải giúp cho các em khắc sâu được kiến thức, nhớ lâu. Vì vậy phương pháp trực quan kết hợp với phương pháp phân tích là yếu tố quan trọng đối với việc dạy học phân môn thường thức mĩ thuật. Tuy không có điều kiện tiếp xúc trực tiếp những công trình, tác phẩm, nhưng thông qua tranh ảnh, đoạn phim ngắn và được phân tích cụ thể các em dễ dàng tiếp thu nội dung kiến thức bài học hơn. Phương pháp thuyết trình: SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ 6 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ Ngoài những nội dung kiến thức cơ bản của bài học, giáo viên cần phải rèn luyện kỹ năng thuyết trình, viết, vẽ minh họa… để khi trình bày những công trình, tác phẩm nghệ thuật. Giáo viên có thể nhập vai như một người hướng dẫn, dẫn dắt chương trình để lôi cuốn sự chú ý vào bài học của học sinh. Phương pháp vấn đáp: Dùng các câu hỏi để học sinh suy nghĩ trả lời về nội dung bài học. Học sinh được suy nghĩ trước và dự đoán nội dung mà giáo viên sẽ giảng, các em sẽ không bị động trong qua trình tiếp thu kiến thức. Cần kết hợp nhuần nhuyễn giữa phương pháp thuyết trình và phương pháp vấn đáp. Lời giảng đan xen với câu hỏi, tạo điều kiện cho học sinh được chủ động nghe-suy nghĩ-dự đoán-chờ đợi thông tin mới. Phương pháp gợi mở. Sử dụng phương pháp gợi mở giáo viên tạo điều kiện cho học sinh tự suy nghĩ tìm hiểu để tìm đến kiến thức bài học. Phương pháp nêu vấn đề. Đây cũng là một trong những phương pháp dạy học theo phương pháp tích cực. Giáo viên hoặc học sinh đưa ra một vấn đề chung cho các nhóm hoặc các thành viên thảo luận để đi đến thống nhất, kết luận chung. Từ một vấn đề được đặt ra nhiều học sinh được tham gia thảo luận, trình bày ý kiến của mình. Phương pháp làm việc theo nhóm: SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ 7 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ Phương pháp này phát huy được tính tích cực, chủ động, mọi học sinh đều được tham gia học tập. Xây dựng cho học sinh tinh thần tập thể, ý thức cộng đồng với công việc chung, đồng thời hình thành ở học sinh phương pháp làm việc khoa học, tự lập kế hoạch và làm việc theo kế hoạch. * Hình thành học tập: +Giao bài tập +Giao câu hỏi theo phiếu bài tập, giao bài cho từng nhóm học sinh thảo luận. * Tổ chức: +Chia nhóm. Có thể đặt tên cho nhóm. +Cử nhóm trưởng và thư ký ghi chép… +Vị trí của nhóm * Tiến hành: +Nhận bài tập. +Nhóm trưởng nêu yêu cầu. +Các thành viên thảo luận hoặc cùng làm. +Nhóm trưởng hoặc đại diện thay mặt nhóm trình bày. +Các nhóm hoặc cá nhân khác góp ý, bổ sung, tranh luận, đánh giá. +Giáo viên nhận xét, bổ sung, tổng kết, đánh giá. Phương pháp trò chơi. Phương pháp này gây được hứng thú học tập cho học sinh, tạo ở các em sự háo hức chờ đón để được học phân môn thường thức mĩ thuật. Giáo viên là người đóng vai trò chỉ đạo tổ chức các hoạt động chơi mà học để đạt được hiệu quả cao nhất. II. Dạy học phân môn vẽ trang trí bậc THCS. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ 8 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ 1. Mục tiêu dạy học phân môn Vẽ trang trí. Vẽ trang trí giúp học sinh có cách nhìn về đường nét, mảng hình, màu sắc, đậm nhạt và bố cục. Trên cơ sở đó học sinh có thể tạo ra các họa tiết, các hình trang trí, bài trang trí đẹp, đồng thời cảm thụ được vẽ đẹp của sản phẩm mĩ thuật, đặc biệt là mĩ thuật truyền thống. 2. Các phương pháp dạy học phân môn Vẽ trang trí. Phương pháp quan sát. -Quan sát để tìm hiểu đối tượng, tìm ra vẻ đẹp của đối tượng, tạo điều kiện cho bài vẽ trang trí đẹp hơn. -Giáo viên phải hướng dẫn cách quan sát, phân tích các sản phẩm mĩ thuật về bố cục, đường nét, màu sắc… để học sinh có được phương pháp quan sát tốt, góp phần hình thành tính thẩm mĩ, cách nhìn nhận, đánh giá cho học sinh . Phương pháp trực quan. -Dạy học bằng đồ dùng dạy học giúp học sinh lĩnh hội tri thức nhanh, nhớ lâu và hứng thú hơn. Song trên thực tế, một số giáo viên dạy mĩ thuật ở trường THCS còn bộc lộ những số thiếu sót sau: +Chưa khai thác hết lợi thế của đồ dùng dạy học. +Sử dụng đồ dùng dạy học chưa có trọng tâm, chưa thực sự chú ý đến tính thẩm mĩ của nó: chưa chọn lọc được mẫu đẹp về hình, về cấu trúc và màu sắc.. +Trình bày đồ dùng dạy học chưa khoa học. +Ít sử dụng kết quả học tập của học sinh làm đồ dùng dạy học. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ 9 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ -Để sử dụng đồ dùng dạy học mĩ thuậtở THCS có hiệu quả, giáo viên cần chú ý: . Có cách trình bày đồ dùng dạy học khác nhau tùy theo nội dung bài dạy . Trình bày cùng 1 lúc để học sinh có cách nhìn bao quát về nội dung bài học. . Trình bày theo trình tự bài giảng để học sinh theo dõi từng phần của nội dung. . Sau khi giới thiệu đồ dùng dạy học theo từng nội dung, giáo viên phải cất đi để học sinh tập trung vào nội dung khác. Cuối cùng trình bày tổng thể để chốt lại nội dung tổng quát của bài dạy. . Cần chú ý tới vị trí trình bày đồ dùng dạy học. -Giáo viên cần có kế hoạch sưu tầm bài vẽ trang trí của học sinh để làm tư liệu giảng dạy. Sau khi có tư liệu, cần phân loại từng bài dạy sao cho sát đối tượng. Chính những bài vẽ của học sinh mới là là minh chứng sinh động cho bài dạy, bởi chúng sát nội dung, yêu cầu bài học, phù hợp với khả năng học sinh, vì vậy có tác dụng khích lệ động viên các em học tập. Phương pháp trò chơi. Sử dụng phương pháp trò chơi giáo viên sẽ tạo được sự hứng thú, thi đua học tập giữa các nhóm, các cá nhân. Phương pháp vấn đáp. Thường được sử dụng trong các hoạt động quan sát, nhận xét, đánh giá kết quả học tập. Phương pháp gợi mở. Có hiệu quả cao khi sử dụng trong dạy học phân môn vẽ trang trí. Giáo viên dùng lời nhận xét, câu hỏi gợi mở để học sinh quan SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ 10 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ sát, nhận xét, suy nghĩ, so sánh đối chiếu và tự điều chỉnh, sửa chữa bài vẽ của mình. Phương pháp này rất phù hợp với việc hướng dẫn học sinh làm bài tập, vì nó phát huy được khả năng độc lập suy nghĩ, tìm tòi, tính tích cực học tập của mọi học sinh. Phương pháp làm việc theo nhóm. -Làm việc theo nhóm tạo điều kiện cho nhiều học sinh được tham gia vào quá trình nhận thức, mặt khác giúp học sinh tích cực tự giác học tập hơn. Góp ý, trao đổi, tranh luận sẽ là cơ sở tốt cho sự hình thành và phát triển khả năng tư duy, phân tích ở học sinh. -Với các bài vẽ trang trí, phương pháp này có thể thực hiện ở đầu tiết học qua phần quan sát nhận xét, hoặc cuối tiết học để nhận xét đánh giá kết quả bài học. -Tùy theo yêu cầu của các loại bài, từng bài cụ thể và từng thời điểm nhất định mà giáo viên vận dụng phương pháp làm việc theo nhóm sao cho phù hợp, có hiệu quả nhất. Phương pháp luyện tập: Phân môn vẽ trang trí lấy thực hành làm hoạt động chính và chỉ có trên cơ sở thực hành thì nhận thức lý thuyết mới rõ dần. Học vẽ trang trí, học sinh phải được làm nhiều bài tập, có thể là các bài tập sẽ trùng lặp về đề tài, cách tiến hành, song mỗi bài học sinh phải tìm ra cách vẽ khác nhau: về khai thác đề tài, tìm chủ đề, bố cục, xây dựng hình tượng, cách xử lý màu, đậm nhạt… Hướng dẫn học sinh làm bài, giáo viên cần tìm ra những thiếu sót về bố cục, vẽ hình, vẽ màu, gợi ý cho các em suy nghĩ và tự tìm ra cách sửa chửa, điều chỉnh theo khả năng, phù hợp với từng dạng bài của mỗi em. Cần có kế hoạch làm việc với từng loại học SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ 11 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ sinh; giỏi, khá, trung bình, yếu kém. Mỗi loại học sinh đều có yêu cầu, gợi ý riêng và cách bổ sung khác nhau. Giáo viên làm việc với từng học sinh, góp ý, khích lệ mỗi em hoàn thành bài vẽ bằng khả năng của mình. Đánh giá kết quả bài học. Việc đánh giá kết quả bài học cần được tính ngay từ khi xác định mục tiêu và thiết kế bài học nhằm giúp học sinh và giáo viên kịp thời nắm được thông tin liên hệ ngược chiều để điều chỉnh hoạt động dạy và học. Dựa vào mục tiêu của môn mĩ thuật là giáo dục thị hiếu thẩm mĩ, nhìn nhận ra cái đẹp, cảm thụ cái đẹp, tập tạo ra cái đẹp để thưởng thức và vận dụng cái đẹp vào cuộc sống. Do vậy đánh giá kết quả học mĩ thuật không nên quá phụ thuộc vào kết quả bài vẽ cụ thể, vì đằng sau bài vẽ và quá trình học mĩ thuật, học sinh còn hiểu biết về cái đẹp và đã vận dụng vào sinh hoạt, học tập hàng ngày. Hơn nữa một bộ phận học sinh hiểu và cảm thụ được cái đẹp nhưng rất khó thể hiện ra bài vẽ. Cái đích của dạy mĩ thuật ở phổ thông là đào tạo ra nhiều người biết thưởng thức cái đẹp chứ không phải là đào tạo người làm ra cái đẹp cho xã hội. D KẾT LUẬN -Nói đến phương pháp dạy học là nói đến cách dạy của giáo viên và cách học của học sinh. Giáo viên không chỉ chú ý đến phương pháp truyền đạt mà còn phải tạo dựng cho học sinh phương pháp tiếp nhận, để cuối cùng là kiến thức đến với học sinh một cách dễ dàng, nhanh và sâu sắc hơn. Như định hướng đổi mới phương pháp dạy học: Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ 12 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. -Qua quá trình giảng dạy tôi đã áp dụng một số phương pháp dạy học nêu trên trong tất cả các phân môn của bộ môn mĩ thuật và đã phát huy được tính tích cực học tập của học sinh, đem lại hiểu quả cao. Tôi trình bày một số kinh nghiệm khi áp dụng phương pháp dạy học tích cực vào hai phân môn Thường thức mĩ thuật và Vẽ trang trí, rất mong được sự góp ý của quý thầy cô, các đồng chí, đồng nghiệp để tôi có hướng thực hiện hoàn thiện hơn. Đông hà ngày 18 tháng 5 năm 2007 Người thực hiện: Phạm Hồng Thư SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM –&& PHẠM HỒNG THƯ 13