Tài liệu Skkn một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học văn

Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn Môc lôc: Trang A- Më ®Çu I: Lý do chän ®Ò tµi II:LÞch sö vÊn ®Ò III:Môc ®Ých cña ®Ò tµi IV:NhiÖm vô nghiªn cøu V:Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu B- Néi dung I.§¸nh gi¸ mét giê d¹y häc V¨n cã hiÖu qu¶ II:Nh÷ng h¹n chÕ cña giê d¹y vµ häc v¨n hiÖn nay – Nguyªn nh©n. III:Mét sè kinh nghiÖm n©ng cao hiÖu qu¶ giê d¹y vµ häc v¨n. IV:KÕt qu¶ nghiªn cøu øng dông cña ®Ò tµi. V:TriÓn väng cña ®Ò tµi. C. Gi¸o ¸n thö nghiÖm D. KÕt luËn 2 2 3 3 4 4 5 5 6 9 24 24 25 35 TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 1 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn PhÇn I : Më ®Çu I. Lý do chän ®Ò tµi 1.C¨n cø vµo yªu cÇu ph¬ng ph¸p d¹y häc m«n Ng÷ v¨n nãi chung vµ ph©n m«n V¨n nãi riªng . - Cïng víi mèi quan t©m chung vÒ chÊt lîng gi¸o dôc, l©u nay d luËn ®ang rÊt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò d¹y v¨n, häc v¨n trong nhµ trêng. Ai còng muèn giê d¹y v¨n ph¶i hÊp dÉn h¬n cuèn hót häc sinh vµ hiÖu qu¶ h¬n. - §æi míi d¹y häc b»ng ®¸p øng môc tiªu,yªu cÇu cña ®Êt níc trong giai ®o¹n míi lµ yªu cÇu vµ còng lµ niÒm mong mái cña ®éi ngò GV vµ c¸n bé qu¶n lýgi¸o dôc. “ Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ déng, s¸ng t¹o cña ngêi häc; phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng líp häc; phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng líp häc, m«n häc; båi dìng ph¬ng ph¸p tù häc, rÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó häc tËp cho ngêi häc ” . §æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc Ng÷ v¨n kh«ng n»m ngoµi nh÷ng ®Þnh híng ®æi míi nãi trªn. - Môc tiªu n¨m häc 2008 – 2009 ®· ®îc x¸c ®Þnh: gi¶m c¨ng th¼ng, kh¬i dËy høng thó häc tËp, kh¶ n¨ng ho¹t ®éng s¸ng t¹o tÝch cùc cña häc sinh. 2. C¨n cø vµo nh÷ng khã kh¨n trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ giê d¹y vµ häc V¨n HiÖn nay, sè häc sinh thÝch häc m«n V¨n cha nhiÒu. Mét sè kh«ng nhá häc sinh kh«ng thÝch häc V¨n vµ yÕu kÐm vÒ n¨ng lùc c¶m thô v¨n ch¬ng. §iÒu ®ã thÓ hiÖn qua nh÷ng giê häc ë líp vµ qua nh÷ng bµi kiÓm tra, bµi thi khiÕn c¸c thµy c« chÊm bµi ph¶i “cêi ra níc m¾t”. - VÒ phÝa häc sinh, phÇn lín c¸c em cha thùc sù hµi lßng víi c¸ch d¹y V¨n cña c¸c thµy c«. Theo ph¶n ¸nh cña kh«ng Ýt häc sinh, c¸c giê lªn líp cña thµy c« gi¸o V¨n kh«ng t¹o ®îc Ên tîng cho c¸c em. TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 2 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn - Nh vËy, c¶ thµy trß ®Òu c¶m thÊy cha thùc sù tho¶i m¸i. Trß mong muèn cã nh÷ng giê d¹y V¨n hÊp dÉn h¬n ë thµy cßn thµy còng ®ßi hái trß ph¶i say mª vµ cã tr¸ch nhiÖm víi m«n häc nµy. Dï hµng n¨m gi¸o viªn vÉn ®îc tham dù c¸c ®ît thùc tËp Khu, dù giê th¨m líp ë trêng, dù giê gi¸o viªn d¹y giái… nhng dêng nh vÉn cßn nh÷ng ®iÒu ®¸ng bµn vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc v¨n. II. LÞch sö vÊn ®Ò - Vô Gi¸o dôc Trung häc, Bé Gi¸o dôc §µo t¹o cã nhiÒu tµi liÖu båi dìng cho gi¸o viªn Ng÷ v¨n theo tinh thÇn ®æi míi. - VÊn ®Ò “ N©ng cao hiÖu qu¶ giê d¹y vµ häc V¨n” ®îc nhiÒu nhµ gi¸o, c¸c nhµ nghiªn cøu quan t©m vµ cã nhiÒu bµi viÕt cã chÊt lîng. §ã lµ nh÷ng ®Þnh híng ph¬ng ph¸p d¹y häc c¬ b¶n gióp gi¸o viªn vËn dông vµo qu¸ tr×nh d¹y häc Ng÷ v¨n Trung häc c¬ së. Ngêi viÕt trªn c¬ së kÕ thõa ph¬ng ph¸p gi¸o dôc ®· ®îc ®Þnh híng kÕt hîp víi viÖc häc hái ®ång nghiÖp, sù tr¶i nghiÖm cña b¶n th©n muèn qua ®Ò tµi nµy ®îc cïng c¸c ®ång chÝ vµ c¸c b¹n chia sÎ kinh nghiÖm “ N©ng cao hiÖu qu¶ giê d¹y vµ häc V¨n ” ë trêng THCS. III. Môc ®Ých cña ®Ò tµi 1. Rót ra mét sè nguyªn nh©n khiÕn giê d¹y vµ häc V¨n hiÖu qu¶ cha cao. 2. §Ò xuÊt mét sè kinh nghiÖm vÒ n©ng cao hiÖu qu¶ giê d¹y vµ häc V¨n. IV. NhiÖm vô nghiªn cøu 1. T×m hiÓu t×nh h×nh d¹y vµ häc V¨n ë trêng THCS (chñ yÕu ë líp 9) 2. T×m hiÓu nguyªn nh©n dÉn ®Õn hiÖu qu¶ giê d¹y vµ häc V¨n cha cao. 3. Rót ra mét sè kinh nghiÖm d¹y vµ häc V¨n. V. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu - T×m hiÓu, trao ®æi. - So s¸nh. - Ph©n tÝch. TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 3 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn PhÇn II : Néi dung I. §¸nh gi¸ mét giê d¹y vµ häc V¨n cã hiÖu qu¶ 1. Giê V¨n ®ã ph¶i t¹o nªn t©m lÝ tho¶i m¸i, nhÑ nhµng cho c¶ ngêi d¹y vµ ngêi häc. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë nhiÒu ph¬ng diÖn : giäng nãi cña thµy nhÑ nhµng, lîng kiÕn thøc nhÑ nhµng, lîng c©u hái võa ph¶i. Häc sinh cã gi©y phót ®îc l¾ng ®äng trong c¶m xóc cña t¸c phÈm, ®îc suy nghÜ vÒ mét vÊn ®Ò c¸c em muèn tù m×nh kh¸m ph¸… C¸c ho¹t ®éng cña giê häc ph¶i diÔn ra thËt tù nhiªn kh«ng hÒ gß Ðp, khiªn cìng. 2. Häc sinh ®îc kh¬i gîi høng thó, say mª, cã nhu cÇu kh¸m ph¸. Nãi nh nhµ v¨n T¹ Duy Anh th× “ b¶n chÊt cña viÖc häc v¨n lµ kh¸m ph¸ nh÷ng bÝ mËt vÒ vÎ ®Ñp: kh¸m ph¸ nh÷ng bÝ mËt vÒ con ngêi, kh¸m ph¸ sù k× l¹ cña ng«n ng÷… khi ®ã mçi giê häc V¨n gièng nh mét cuéc th¸m hiÓm vµo nh÷ng miÒn ®Êt míi lu«n høa hÑn v« sè bÊt ngê thó vÞ” . Ngêi thµy ph¶i lµ ngêi híng c¸c em ®i ®Õn nh÷ng miÒn ®Êt Êy. 3. Häc sinh cã t×nh c¶m, th¸i ®é ®óng ®¾n tríc nh÷ng con ngêi, sù viÖc , vÊn ®Ò… mµ t¸c phÈm ®Ò cËp, ph¶n ¸nh. §ã lµ nh÷ng t×nh c¶m, th¸i ®é: vui – buån, yªu – ghÐt, yªu th¬ng – c¨m thï, ca ngîi – phª ph¸n… Th¬ng “C« bÐ b¸n diªm” chÕt v× ®ãi rÐt gi÷a ®ªm giao thõa, bÊt b×nh tríc th¸i ®é thê ¬, Ých kØ cña con ngêi tríc nçi ®au ®ång lo¹i… Ngìng mé, tr©n träng lÏ sèng “ LÆng lÏ d©ng cho ®êi ” cña nh÷ng con ngêi míi n¬i Sa Pa th¬ méng ( LÆng lÏ Sa Pa)… Xóc ®éng bëi dßng c¶m xóc d¹t dµo cña t×nh bµ ch¸u( BÕp löa)… NghÜ suy vÒ nh÷ng lêi cha nãi víi con ( Nãi víi con). ThËt ®¸ng tiÕc khi häc nh÷ng ¸ng v¨n “ sèng m·i víi thêi gian ” Êy mµ c¸c em thê ¬ kh«ng mÊy xóc ®éng. 4. Häc sinh biÕt soi tõ t¸c phÈm vµo cuéc sèng b¶n th©n, b¹n bÌ, nh÷ng ngêi xung quanh… Häc ® îc ë ®ã bao ®iÒu tèt ®Ñp. Mét trong nh÷ng yªu cÇu ®æi míi cña d¹y häc chÝnh lµ “ Lµm cho viÖc häc g¾n víi m«i trêng thùc tÕ, g¾n víi kinh nghiÖm sèng cña c¸ nh©n ngêi häc, t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi häc cã kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc ®· häc vµo nh÷ng t×nh huèng kh¸c nhau trong häc tËp vµ thùc tiÔn cuéc sèng ” . ( §æi míi PPDH m«n Ng÷ v¨n THCS – NguyÔn Quang Minh, NguyÔn Thuý Hång). TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 4 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn Tõ “ Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng”, häc sinh thªm yªu nh÷ng khóc d©n ca quª m×nh, tr©n träng gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ cã tõ bao ®êi. Tõ lêi ngêi cha “Nãi víi con”, c¸c em t×m thÊy ë ®ã lêi nãi víi chÝnh m×nh vÒ t×nh c¶m gia ®×nh, t×nh yªu quª h¬ng, ý thøc g¾n bã céi nguån, ý chÝ v¬n lªn trong cuéc sèng… Nhng m«n V¨n kh«ng ph¶i lµ nh÷ng lêi gi¸o huÊn kh« khan, gîng Ðp, h« hµo… mµ lay ®éng t©m hån con ng êi rÊt tù nhiªn, rÊt ¸m ¶nh, rÊt tinh tÕ… vµ trµn ®Çy c¶m xóc. Tù c¸c em thÊy m×nh ph¶i nh thÕ, nªn nh thÕ, íc ao ®îc nh thÕ… Kh«ng cÇn lóc nµo ph¶i nãi ra mµ tù nhñ trong lßng. §ã lµ sù thµnh c«ng cña giê häc V¨n. 5. Mét ®iÒu rÊt quan träng ®ã lµ tõ mét giê V¨n cô thÓ, häc sinh hiÓu thªm c¸ch häc V¨n ®Ó dÇn dÇn c¸c em cã thÓ tù ®äc – hiÓu t¸c phÈm v¨n häc mét c¸ch khoa häc, ®óng ®¾n. “ H·y t×m ra ph¬ng ph¸p cho phÐp gi¸o viªn d¹y Ýt h¬n, häc sinh häc nhiÒu h¬n” ( A. K«menxki) Tªn gäi “ §äc – HiÓu v¨n b¶n ” ®· lu ý gi¸o viªn vÒ mÆt ph¬ng ph¸p, kh«ng chØ gióp häc sinh n¾m nh÷ng kiÕn thøc cô thÓ vÒ néi dung còng nh nghÖ thuËt cña mét v¨n b¶n nhÊt ®Þnh mµ cßn gióp häc sinh n¾m ®îc ®Æc ®iÓm cña kiÓu v¨n b¶n ®Ó tõ ®ã c¸ch ®äc – hiÓu thÝch hîp víi kiÓu v¨n b¶n. II. Nh÷ng ®iÓm h¹n chÕ cña giê d¹y vµ häc V¨n hiÖn nay – Nguyªn nh©n 1. VÉn cßn nh÷ng giê häc nÆng nÒ. Häc sinh lu«n ph¶i ®èi mÆt víi bao nhiªu c©u hái liªn tiÕp. Cã nh÷ng c©u hái hoÆc qu¸ khã hoÆc kh«ng phï hîp víi tr×nh ®é nh©n thøc cña häc sinh hoÆc c©u hái kh«ng râ. Cã nhiÒu c©u hái vôn vÆt, c©u hái xa rêi träng t©m. Häc sinh nh bÞ ®a vµo “ma trËn”, kh«ng h×nh dung næi ®©u lµ träng t©m bµi. Häc sinh quay cuång trong nh÷ng c©u hái, thãt tim vÒ lo bÞ c« gäi tr¶ lêi. Vµ nh thÕ kh«ng cßn c¶m høng chØ cßn thÊy sî, ch¸n, nÆng nÒ. Nguyªn nh©n cña c¨n bÖnh “ ma c©u hái” nµy lµ do gi¸o viªn nhÇm tëng ®Æt nhiÒu c©u hái ®Ó ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh. Mét nguyªn nh©n khiÕn cho giê häc nÆng nÒ ( nÆng vÒ kiÕn thøc), ®ã lµ bëi ngêi d¹y muèn ®a nhiÒu th«ng tin vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm, muèn truyÒn hÕt nh÷ng g× m×nh biÕt, m×nh hiÓu cho häc trß. 2. Gi¸o viªn cha cã ph¬ng ¸n c©u hái gîi më ®Ó nh÷ng häc sinh trung b×nh, yÕu ®îc tham gia vµo tiÕt häc. C¸c em gÇn nh bÞ ®øng ngoµi cuéc, c¶ líp chØ vµi ba em tr¶ lêi. Häc sinh im lÆng tríc c©u hái hoÆc tr¶ lêi miÔn cìng kh«ng høng thó. TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 5 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn 3. Nh÷ng lêi ph¸t biÓu, ý kiÕn häc sinh ®a ra cha ®îc sù ®éng viªn khuyÕn khÝch, bÞ phñ nhËn tøc th× hoÆc lêi nhËn xÐt “®óng”, “sai” mµ cha cã sù lÝ gi¶i thÊu ®¸o cã søc thuyÕt phôc. Cã khi häc sinh ®a ra ý hiÓu kh¸ ®éc ®¸o, míi mÎ nhng l¹i bÞ phñ nhËn (v× kh«ng ®óng ý c«). H¹n chÕ nµy lµ do b¶n th©n ngêi d¹y cha cã sù chuÈn bÞ chu ®¸o, cha n¾m ®îc ®Æc ®iÓm cña v¨n b¶n, ®ã lµ sù ®a nghÜa. Tríc ®©y mäi ngêi ®Òu cho r»ng v¨n b¶n chØ cã mét ý nghÜa duy nhÊt vµ ®Òu t×m c¸ch tiÕp cËn c¸i ý nghÜa duy nhÊt Êy. Nhng kh«ng cã mét t¸c phÈm xuÊt s¾c nµo l¹i chØ ®ãng khung trong mét c¸ch hiÓu duy nhÊt. Cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c vÒ mét v¨n b¶n : cã ý nghÜa do t¸c gi¶ dông ý biÓu ®¹t trong v¨n b¶n, cã ý nghÜa do cÊu t¹o cña v¨n b¶n gîi lªn, cã ý nghÜa do ngêi ®äc liªn hÖ, suy diÔn hay ¸p ®Æt cho nã. Trong c¸c ý nghÜa Êy, nh÷ng ý nghÜa phï hîp víi cÊu tróc biÓu ®¹t th× bæ sung cho nhau. C¸c ý nghÜa kh«ng phï hîp víi sù biÓu ®¹t th× ph¶i coi lµ kh«ng cã søc thuyÕt phôc. V× vËy, viÖc phñ nhËn nh÷ng ý nghÜa phï hîp víi v¨n b¶n do häc sinh ph¸t hiÖn ra sÏ lµm mÊt ®i høng thó s¸ng t¹o, ph¸t hiÖn cña c¸c em. 4. Th¶o luËn cßn mang tÝnh h×nh thøc + Mét giê häc V¨n ®a ra qu¸ nhiÒu c©u hái th¶o luËn. C¶m thô v¨n b¶n ( nhÊt lµ v¨n b¶n nghÖ thuËt) thuéc vÒ kh¶ n¨ng cña mçi c¸ thÓ häc sinh. Do vËy ho¹t ®éng c¸ nh©n tù béc lé ph¶i lµ h×nh thøc d¹y häc thêng xuyªn hµng ®Çu. + C©u hái th¶o luËn kh«ng cã søc thu hót häc sinh: qu¸ ®¬n ®iÖu, qu¸ dÔ hoÆc qu¸ khã víi kh¶ n¨ng häc sinh. - VÝ dô : NhËn xÐt vÒ logic diÔn biÕn t©m tr¹ng cña ngêi anh? (Bøc tranh cña em g¸i t«i – Ng÷ V¨n 6) C©u th¬ : ¸nh tr¨ng ®i qua ngâ Nh ngêi dng qua ®êng (¸nh tr¨ng – Ng÷ v¨n 9) Sö dông biÖn ph¸p tu tõ g× ? + Cuéc th¶o luËn tÎ nh¹t, chØ tËp trung vµo häc sinh kh¸, giái, nh÷ng häc sinh kh¸c v× tù ti kh«ng ®a ý kiÕn g×. 5. C¸c ph¬ng ph¸p vµ h×nh thøc d¹y häc cha phong phó l«i cuèn. Ho¹t ®éng chñ yÕu lµ hái, tr¶ lêi, vµi lÇn th¶o luËn nhãm. 6. Ngêi thµy cha chó ý ®Õn giäng ®iÖu v¨n ch¬ng. Giäng ®iÖu ®Òu ®Òu, hoÆc qu¸ nhá hoÆc qu¸ to ( nhÊt lµ khi häc sinh ån µo) hoÆc qu¸ nhanh … Sù thµnh c«ng cña giê d¹y V¨n cã phÇn kh«ng nhá cña giäng ®iÖu ngêi thµy. 7. VÒ phÝa häc sinh : TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 6 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn - Kh«ng ®äc kÜ tríc v¨n b¶n. ChuÈn bÞ bµi ë nhµ cßn mang tÝnh ®èi phã ( ChÐp ë s¸ch gi¶i bµi tËp, “ §Ó häc tèt”), b¶n th©n cha suy nghÜ tríc nh÷ng c©u hái phÇn “ §äc – HiÓu v¨n b¶n”. - ThÓ hiÖn nh÷ng kiÕn thøc ®Ó ®äc – hiÓu v¨n b¶n cßn thiÕu hôt ( TiÕng ViÖt, V¨n häc, LÞch sö…) - Cha biÕt c¸ch ®äc – hiÓu v¨n b¶n theo thÓ lo¹i. NhiÒu khi chØ n¾m ®îc néi dung, nghÖ thuËt cña 1 v¨n b¶n cô thÓ. Nh vËy viÖc kh¾c s©u c¸ch kh¸m ph¸ t¸c phÈm theo mét thÓ lo¹i nµo ®ã cßn cha ®îc gi¸o viªn chó träng. v¨n III. Mét sè kinh nghiÖm n©ng cao hiÖu qu¶ giê d¹y vµ häc 1. Chó ý viÖc x¸c ®Þnh thÓ lo¹i vµ c¸ch tiÕp cËn v¨n b¶n Tríc khi t×m hiÓu VB, gi¸o viªn còng cho häc sinh x¸c ®Þnh thÓ lo¹i. Nhng qua nhiÒu tiÕt häc ®îc dù, t«i thÊy sau khi x¸c ®Þnh t¸c phÈm thuéc thÓ thÓ lo¹i g×, gi¸o viªn chuyÓn sang phÇn kh¸c häc sinh cha hiÓu x¸c ®Þnh thÓ lo¹i ®Ó lµm g×. Vµ sau khi häc xong v¨n b¶n, gi¸o viªn vÉn cha lu ý cho häc sinh c¸ch kh¸m ph¸ v¨n b¶n theo thÓ lo¹i ®ã. Nh vËy mÆc dï ®îc häc nhiÒu bµi th¬, nhiÒu truyÖn ng¾n, nhiÒu v¨n b¶n nghÞ luËn… häc sinh vÉn cßn lóng tóng khi ph¶i tù ®äc – hiÓu mét v¨n b¶n nµo ®ã. Mét trong nh÷ng nguyªn lÝ cña viÖc ®äc – hiÓu v¨n b¶n lµ ®äc t¸c phÈm theo ®Æc trng thÓ lo¹i. §äc – hiÓu v¨n b¶n kh«ng chØ nh»m tiÕp nhËn gi¸ trÞ riªng cña 1 v¨n b¶n cô thÓ. Víi vÞ trÝ tiªu biÓu cho 1 thÓ lo¹i nµo ®ã, viÖc tiÕp nhËn mçi v¨n b¶n ®Òu bao hµm sù ®Þnh híng vÒ c¸ch thøc tiÕp cËn mçi v¨n b¶n ®Òu bao hµm sù ®Þnh híng vÒ c¸ch thøc tiÕp cËn kiÕn thøc cña thÓ lo¹i hoÆc kiÓu bµi v¨n. Nh vËy, khi t×m hiÓu mét v¨n b¶n (nhÊt lµ sau khi t×m hiÓu), gi¸o viªn cÇn kh¾c s©u kiÕn thøc vÒ thÓ lo¹i ®· häc, c¸ch tiÕp cËn, kh¸m ph¸ v¨n b¶n ®Ó häc sinh cã thÓ vËn dông víi 1 v¨n b¶n cã cïng thÓ lo¹i. *Tæ chøc cho häc sinh kh¸m ph¸ t¸c phÈm theo mét thÓ lo¹i nµo ®ã lµ gióp häc sinh tr¶ lêi ®îc c©u hái: cÇn dùa vµo nh÷ng yÕu tè nµo ®Ó t×m ra néi dung vµ ý nghÜa v¨n b¶n. + Víi kiÓu v¨n b¶n th¬ tr÷ t×nh: YÕu tè quan träng vÒ néi dung lµ c¶m xóc cña nh©n vËt tr÷ t×nh. YÕu tè quan träng vÒ nghÖ thuËt lµ tõ ng÷, h×nh ¶nh, nhÞp ®iÖu, vÇn ®iÖu c©u th¬, c¸c biÖn ph¸p tu tõ. + Víi kiÓu v¨n b¶n tù sù : YÕu tè quan träng lµ c¸c sù kiÖn, nh©n vËt, c¸c tÝnh c¸ch, lµ ng«n ng÷ tù sù, t×nh huèng, kÞch tÝnh… TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 7 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn + Víi kiÓu v¨n b¶n nghÞ luËn : lµ tr×nh tù lËp luËn mèi quan hÖ gi÷a c¸c lËp luËn. VÝ dô 1 : Sau khi häc bµi th¬ “Mïa xu©n nho nhá”, cÇn kh¾c s©u cho häc sinh chó ý khai th¸c c¶m xóc cña nh©n vËt tr÷ t×nh víi c¸c cung bËc c¶m xóc. Ban ®Çu sù t¸c ®éng vµo xóc c¶m nh©n vËt thêng lµ nh÷ng g× gÇn gòi nhÊt, dÔ t¸c ®éng vµo c¸c gi¸c quan con ngêi. Sau ®ã c¶m xóc ®îc më réng mªnh mang, bay bæng vµ cuèi cïng trë vÒ l¾ng ®äng trong t©m t, nçi niÒm nh©n vËt tr÷ t×nh. Cô thÓ : khæ th¬ ®Çu ®i tõ c¶m xóc tríc mïa xu©n thiªn nhiªn víi dßng s«ng, b«ng hoa, tiÕng chim hãt råi nh÷ng khæ tiÕp theo më réng thµnh c¶m xóc tríc mïa xu©n cña ®Êt níc. Nh÷ng khæ cuèi trë vÒ víi mïa xu©n trong t©m hån nhµ th¬. Häc sinh sÏ kh«ng cßn bì ngì khi t×m hiÓu nh÷ng bµi th¬ tiÕp : - Bµi “ViÕng l¨ng B¸c”: tõ c¶m xóc tríc hµng tre bªn l¨ng B¸c tíi mïa xu©n vÒ cuéc ®êi B¸c vµ t×nh c¶m cña nh©n d©n dµnh cho B¸c råi khæ cuèi l¾ng ®äng nh÷ng t×nh c¶m, íc nguyÖn thiÕt tha cña nhµ th¬. - Bµi “Sang thu” : c¶m xóc ®îc kh¬i lªn tõ h¬ng æi gÇn gòi quen thuéc trong mét ngâ nhá råi më réng trong kh«ng gian bao la (dßng s«ng, c¸nh chim, ®¸m m©y…) vµ khÐp l¹i b»ng nh÷ng suy ngÉm cña nh©n vËt tr÷ t×nh. VÝ dô 2 : §äc v¨n b¶n “Lµng” – Kim L©n Sau khi x¸c ®Þnh thÓ lo¹i : TruyÖn ng¾n - GV ®Æt c©u hái : t×m hiÓu nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù em cÇn khai th¸c nh÷ng yÕu tè nµo? - Häc sinh ®a ý kiÕn (cã thÓ cßn thiÕu th× gi¸o viªn bæ sung): + T×nh huèng truyÖn ®Ó nh©n vËt béc lé, ®Ó thö th¸ch nh©n vËt. + Néi t©m + Ng«n ng÷ + Hµnh ®éng TiÕt häc sau ®ã lµ truyÖn ng¾n “LÆng lÏ Sa Pa” – NguyÔn Thµnh Long, häc sinh sÏ tù x¸c ®Þnh c¸ch tiÕp cËn v¨n b¶n: + T×m hiÓu t×nh huèng : cuéc gÆp gì gi÷a c¸c nh©n vËt phô víi nh©n vËt anh thanh niªn. Qua c¸i nh×n vµ c¶m nghÜ cña c¸c nh©n vËt, anh thanh niªn hiÖn lªn nh mét bøc ch©n dung tuyÖt ®Ñp. + T×m hiÓu nh©n vËt qua : hoµn c¶nh sèng vµ lµm viÖc, nh÷ng suy nghÜ, viÖc lµm, c¸ch sèng, t×nh c¶m vµ quan hÖ víi mäi ngêi. TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 8 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn 2. X©y dùng hÖ thèng c©u hái hîp lÝ trªn c¬ së môc tiªu cÇn ®¹t 2.1. X¸c ®Þnh môc tiªu cÇn ®¹t (VÒ néi dung vµ nghÖ thuËt) tõ ®ã ph¸c th¶o hÖ thèng c¸c ý * VÝ dô : V¨n b¶n “ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng” - Sè phËn oan nghiÖt cña ngêi phô n÷ díi chÕ ®é phong kiÕn. - NghÖ thuËt dùng truyÖn, dùng nh©n vËt, yÕu tè k× ¶o. Nguyªn nh©n nçi oan (Th¾t nót, kÞch tÝnh) Tù minh oan b»ng c¸i chÕt (nót th¾t ®Ønh ®iÓm) Nçi oan s¸ng tá b»ng c¸i bãng (më nót) Cuéc sèng díi thuû cung, kh¸t väng gi¶i oan (YÕu tè k× ¶o) Oan t×nh ®îc gi¶i, Vò N¬ng vÉn kh«ng trë vÒ (TÝnh bi kÞch yÕu tè k× ¶o) Dùa trªn hÖ thèng c¸c ý, gi¸o viªn ph¸c th¶o hÖ thèng c©u hái. Nh vËy hÖ thèng c©u hái sÏ lu«n híng vÒ träng t©m. 2.2. X©y dùng hÖ thèng c©u hái hîp lÝ, hÊp dÉn a. BiÓu hiÖn sù hîp lÝ, hÊp dÉn cña hÖ thèng c©u hái + TÝnh träng t©m : c¸c c©u hái ®Òu ph¶i híng vÒ träng t©m, phôc vô cho môc tiªu cÇn ®¹t. + TÝnh liªn kÕt : c¸c c©u hái ph¶i g¾n kÕt víi nhau hîp lÝ, kh«ng lén xén. Tr¶ lêi c©u hái ®ã cã nghÜa lµ ®· h×nh thµnh ®îc néi dung chÝnh cña bµi. + TÝnh ch¾t läc : Kh«ng «m ®åm, nhiÒu c©u hái lan man, nhiÒu c©u hái ph¸t hiÖn qu¸, dÔ lµm mÊt thêi gian, rèi bµi hoÆc lµm häc sinh mÊt sù tËp trung. Ch¾t läc c©u hái sÏ t¹o nªn sù nhÑ nhµng cho giê häc. + TÝnh ph©n ho¸ : Ph©n ho¸ thµnh nhiÒu møc ®é gióp cho mäi ®èi tîng häc sinh ®Òu ®îc tham gia vµo bµi. + TÝnh hÊp dÉn : §ã lµ nh÷ng c©u hái ph¶i ®¹t ®îc yªu cÇu : ®éc ®¸o, míi, l¹, kÝch thÝch sù c¶m thô, thu hót sù chó ý, kh¶ n¨ng thÝch nghÜ, thÝch nãi cña trß. Cã thÓ sö dông c©u hái nªu gi¶ ®Þnh ®¶o ngîc ®Ó t¹o kh«ng khÝ tranh luËn. §¶o ngîc còng lµ c¸ch l¹ ho¸ cho c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ vÒ ®èi tîng nhËn thøc. TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 9 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn * VÝ dô : Ta thö ®Æt ra hai c¸ch kÕt thóc: mét kÕt thóc nh truyÖn (Vò N¬ng kh«ng trë vÒ). Mét kÕt thóc : Vò N¬ng ®îc vÒ víi Tr¬ng Sinh vµ con. Em nghÜ xem kÕt thóc nµo hay h¬n, lµm cho ý nghÜa c©u chuyÖn s©u s¾c h¬n? V× sao? b. VÝ dô hÖ thèng c©u hái cho “ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng” ?1. T×nh huèng nµo ®· khiÕn b¶n tÝnh ghen tu«ng cña Tr¬ng Sinh cã c¬ héi bïng næ? T×nh huèng Êy cã vai trß g× trong c©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi Vò N¬ng? ?2. Th¸i ®é cña Tr¬ng Sinh nh thÕ nµo? V× sao Tr¬ng Sinh cã thÓ ®èi xö nh vËy? Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt cña t¸c gi¶? ?3. Em cã suy nghÜ g× vÒ c¸ch tù minh oan cña Vò N¬ng? (Nã cã mang tÝnh tÝch cùc kh«ng? Nµng cã c¸ch gi¶i o¹n, thanh minh nµo kh¸c kh«ng?) ?4. H×nh tîng c¸i bãng ®em l¹i gi¸ trÞ g× cho c©u chuyÖn ? ?5. Tr¬ng Sinh ®· lËp ®µn gi¶i oan cho nµng. Oan t×nh ®· ®îc gi¶i, ph¶i ch¨ng nçi ®au kh«ng cßn, nµng sÏ ®îc sèng trong b×nh yªn? ?6. H·y chØ ra nh÷ng chi tiÕt k× ¶o cña truyÖn truyÒn k× trong truyÖn? T¸c dông cña nh÷ng chi tiÕt ®ã. ?6. Ta thö ®Æt ra 2 c¸ch kÕt thóc : mét kÕt thóc nh truyÖn (Vò N¬ng kh«ng trë vÒ), mét kÕt thóc lµ Vò N¬ng ®îc vÒ víi Tr¬ng Sinh vµ con. Em nghÜ xem kÕt thóc nµo hay h¬n, lµm cho ý nghÜa c©u chuyÖn s©u s¾c h¬n? V× sao? ?7. Theo em, nh÷ng nguyªn nh©n nµo g©y nªn c¸i chÕt oan nghiÖt cho Vò N¬ng? §©u lµ nguyªn nh©n s©u xa? Tõ viÖc ®äc – t×m hiÓu v¨n b¶n b»ng tr¶ lêi c¸c c©u hái häc sinh sÏ gi¶i m· ®îc ý nghÜa cña v¨n b¶n. §ã lµ : 1. NghÖ thuËt dùng truyÖn (T¹o t×nh huèng truyÖn) hÊp dÉn. 2. NghÖ thuËt miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt - Tr¬ng Sinh xö sù hå ®å, ®éc ®o¸n, vò phu. - X· héi phong kiÕn xem träng quyÒn uy cña kÎ giµu vµ cña ngêi ®µn «ng trong gia ®×nh. 3. Vò N¬ng dïng c¸i chÕt ®Ó tù minh oan, ®ã lµ sù ®Çu hµng sè phËn, ch a thùc sù ®Êu tranh ®Ó chèng l¹i sè phËn, giµnh l¹i h¹nh phóc cho m×nh. Nhng nµng kh«ng cã c¸ch nµo kh¸c v× luËt lÖ x· héi phong kiÕn, kh«ng bªnh vùc cho ngêi phô n÷. 4. H×nh tîng c¸i bãng lµ t×nh tiÕt ®Ó dÉn ®Õn truyÖn (nçi oan), ®Èy truyÖn lªn tíi ®iÓm ®Ønh (bÞ m¾ng nhiÕc, ®¸nh ®uæi, dÉn ®Õn c¸i chÕt oan nghiÖt) vµ chÝnh nã l¹i më nót ®Ó gi¶i quyÕt c©u chuyÖn ( nçi oan s¸ng tá). TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 10 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn 5. Dï c©u chuyÖn cã kÕt thóc phÇn nµo cã hËu, Vò N¬ng ®îc ë trong mét thÕ giíi kh¸c nhng tÊt c¶ chØ lµ ¶o ¶nh. Ngêi ®· chÕt kh«ng thÓ sèng l¹i ®îc h¹nh phóc thùc sù ®©u cßn cã thÓ lµm l¹i ®îc. §ã chÝnh lµ bi kÞch cuéc ®êi sè phËn ngêi phô n÷ vÉn tiÒm Èn ë ngay trong c¸i lung linh k× ¶o Êy. 6. Vò N¬ng kh«ng trë vÒ, Tr¬ng Sinh suèt ®êi sÏ ph¶i sèng trong ®au khæ d»n vÆt. Ngêi ®êi ph¶i lÊy ®ã lµm bµi häc c¶nh tØnh: nh÷ng g× tèt ®Ñp ta kh«ng n©ng niu tr©n träng mµ phò phµng lµm tan vì kh«ng bao giê cã thÓ lÊy l¹i ®îc. 7. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¸i chÕt oan nghiÖt cña Vò N¬ng : Do con d¹i v« t×nh, do chiÕn tranh, do Vò N¬ng yÕu ®uèi, Tr¬ng Sinh ghen tu«ng hå ®å tµn nhÉn… Nhng nguyªn nh©n s©u xa chÝnh lµ x· héi phong kiÕn víi chÕ ®é nam quyÒn. Ngêi ®µn «ng cã quyÒn hµnh tuyÖt ®èi víi vî con trong gia ®×nh. Hä cã quyÒn quyÕt ®Þnh cuéc ®êi ngêi phô n÷. Bëi vËy t«n ti trËt tù cña x· héi phong kiÕn chÝnh lµ bøc têng x©y ngâ côt cuéc ®êi ngêi phô n÷. 8. Nh÷ng yÕu tè k× ¶o lµm cho truyÖn li k× hÊp dÉn h¬n ( ®óng víi ®Æc ®iÓm cña truyÖn truyÒn k×) c. X©y dùng mét sè c©u hái gîi më Kh«ng ph¶i mäi c©u hái mµ gi¸o viªn ®a ra häc sinh ®Òu tr¶ lêi ngay mµ c¸c em cßn ph¶i suy nghÜ. Gi¸o viªn ph¶i cã c¸ch gîi më, dÉn d¾t suy nghÜ cho häc sinh b»ng c¸c c©u hái gîi më ( nh thªm d÷ kiÖn ®Ó häc sinh dÔ tr¶ lêi, thay ®æi trËt tù kÕt cÊu c©u hái) * VÝ dô : ? H×nh ¶nh Vò N¬ng gi÷a dßng s«ng lóc Èn lóc hiÖn nãi lêi vÜnh biÖt “ §a t¹ t×nh chµng thiÕp ch¼ng thÓ trë vÒ nh©n gian ®îc n÷a” vµ “bãng nµng loang lo¸ng mê nh¹t dÇn mµ biÕn ®i mÊt” ®Ó l¹i cho em c¶m nghÜ g×? Gi¸o viªn gîi : - C¶m nghÜ g× vÒ sè phËn “Ngêi con g¸i Nam X¬ng”? - C¸i gi¸ ph¶i tr¶ cña Tr¬ng Sinh? - T×nh c¶m t¸c gi¶ dµnh cho nh©n vËt? 3. VËn dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc hîp lÝ Cã nhiÒu ph¬ng ph¸p d¹y häc v¨n, trong ®Ò tµi nµy, t«i chØ xin ®Ò cËp ®Õn mét sè kinh nghiÖm vËn dông ph¬ng ph¸p d¹y häc v¨n ®Ó häc sinh tÝch cùc høng thó häc tËp. 3.1. Ph¬ng ph¸p vÊn ®¸p gîi t×m TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 11 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn B¶n chÊt cña ph¬ng ph¸p nµy lµ sö dông mét hÖ thèng c©u hái ®Ó gîi häc sinh t×m tßi suy nghÜ nh»m ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu cña bµi häc. Gi¸o viªn kh«ng trùc tiÕp ®a ra kiÕn thøc mµ híng dÉn häc sinh t duy tõng bíc ®Ó tù hoµn thµnh kiÕn thøc. C¸c bíc tiÕn hµnh : VÝ dô khi t×m hiÓu khæ cuèi bµi th¬ “BÕp löa” cña B»ng ViÖt: * Bíc 1 : X¸c ®Þnh yªu cÇu cÇn ®¹t sau khi vÊn ®¸p VD : T×nh c¶m cña ch¸u dµnh cho bµ, réng h¬n lµ t×nh yªu ®Êt níc, t×nh c¶m céi nguån. * Bíc 2 : X©y dùng hÖ thèng c©u hái phï hîp víi viÖc t×m hiÓu néi dung ®ã. VÝ dô : ?1. Ch¸u ®· ®i xa lµ ch¸u ë n¬i nµo? cuéc sèng n¬i ®ã cã g× kh¸c n¬i quª nhµ ? (c©u hái t¸i hiÖn, so s¸nh) ?2. C©u hái ë cuèi bµi th¬ cã t¸c dông g× ? (c©u hái ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt) - Kh«ng chØ dõng l¹i ë ý nghÜa bÒ mÆt c©u ch÷, thµy nªn gîi cho häc sinh ý nghÜa s©u xa h¬n ®îc t¸c gi¶ kÝn ®¸o göi g¾m. ?3. §»ng sau nçi nhí bµ, nhí bÕp löa quª nghÌo lam lò, ngêi ®äc cßn t×m thÊy ë ®©y mét nçi niÒm, 1 t×nh c¶m s©u xa nµo ë ngêi ch¸u ? - §ã lµ t×nh c¶m thuû chung, g¾n bã víi céi nguån dï quª h¬ng, ®Êt níc cßn nghÌo. GV : Nh vËy, tõ t×nh yªu nçi nhí bµ vµ mét bÕp löa cô thÓ, B»ng ViÖt ®· gîi cho ta t×nh yªu céi nguån, t×nh yªu quª h¬ng, tæ quèc. §Ó häc sinh tiÕp tôc réng më c¸nh cöa t©m hån, cã sù ®ång ®iÖu víi t¸c gi¶, gi¸o viªn cã thÓ thªm c©u hái gi¶ ®Þnh: ? 4. NÕu mét ngµy nµo ®ã, em còng rêi lµng quª ®Õn mét n¬i phån hoa xa x«i, th× bµi th¬ nµy sÏ cã ý nghÜa g× víi em ? C©u hái 1 : u tiªn cho häc sinh yÕu, trung b×nh yÕu. C©u hái 2 : dµnh cho häc sinh trung b×nh tr¶ lêi. C©u hái 3 : nªn gäi häc sinh kh¸ giái C©u hái 4 : dµnh cho c¸c ®èi tîng häc sinh. NghÜa lµ, víi mçi møc ®é cña c©u hái cÇn x¸c ®Þnh nªn gäi ®èi tîng nµo tr¶ lêi ®Ó c¸c lo¹i ®èi tîng ®Òu ®îc tham gia . C¸c em häc yÕu, trung b×nh, kh¸, giái TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 12 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn ®Òu ®îc ph¸t huy vai trß cña m×nh trong viÖc tham gia x©y dùng bµi. TÊt nhiªn, nªu häc sinh yÕu, trung b×nh muèn ®îc tr¶ lêi c¸c c©u hái khã h¬n còng nªn khuyÕn khÝch c¸c em . Nªn x©y dùng nh÷ng c©u hái mang tÝnh chÊt t duy, c¶m thô, kh¸i qu¸t, gi¶m nh÷ng c©u hái ph¸t hiÖn ®Ó häc sinh ®îc ph¸t triÓn n¨ng lùc t duy, c¶m thô. 3.2. Ph¬ng ph¸p dïng lêi (Gi¶ng b×nh) - NhiÒu gi¸o viªn Ng÷ v¨n ®· vËn dông ®æi míi th¸i qu¸ biÓu hiÖn ë viÖc hÇu nh chØ ®a ra c¸c c©u hái, híng dÉn häc sinh th¶o luËn mµ quªn ®i viÖc thªm nh÷ng lêi b×nh gi¶ng ®Çy chÊt v¨n ch¬ng vµo giê d¹y. Gi¶ng gi¶i ®Ó lµm râ hoÆc më réng kiÕn thøc khã trong v¨n b¶n. B×nh khi cÇn thÓ hiÖn sù c¶m thô s©u s¾c, tinh tÕ cña ngêi ®äc cã kinh nghiÖm vÒ t¸c phÈm. - NÕu b×nh, gi¶ng ®îc ph¸t huy ®óng lóc, ®óng chç sÏ cã t¸c dông hç trî, g©y lßng tin vµ høng thó thÈm mÜ cho ngêi häc. ThËm chÝ lêi b×nh hay cßn gãp phÇn rÌn kÜ n¨ng c¶m thô v¨n ch¬ng, kÜ n¨ng biÕt nghe nh÷ng lêi hay ý ®Ñp, tõ ®ã lµm n¶y sinh nhu cÇu viÕt hay cña ngêi häc trong nh÷ng bµi tù luËn v¨n häc. - Nhng lêi b×nh gi¶ng Êy kh«ng mang tÝnh ¸p ®Æt mµ chØ víi t c¸ch lµm mét ngêi b¹n cïng tham gia ®äc - hiÓu, tranh luËn víi häc sinh, qua ®ã gióp c¸c em lÜnh héi ®îc gi¸ trÞ ®a chiÒu cña t¸c phÈm ( híng dÉn chø kh«ng lµm thay, c¶m thô thay). - ë ®©y, t«i muèn nãi ®Õn viÖc khuyÕn khÝch häc sinh cã nh÷ng lêi b×nh (béc lé sù rung ®éng,say mª, sù c¶m kÝch, c¶m phôc cña m×nh tríc c¸c b×nh diÖn nµo ®ã cña ¸ng v¨n, bµi th¬, tríc t©m hån vµ tµi hoa cña t¸c gi¶..). Trong c¸c giê v¨n, lêi b×nh hÇu nh chØ xuÊt hiÖn ë phÝa gi¸o viªn (thµy nãi c¸i hay mµ trß c¶m nhËn ®îc cho häc sinh nghe). Häc sinh cha ®îc chó ý, ph¸t huy kh¶ n¨ng nµy. §Ó häc sinh ®îc ph¸t huy n¨ng lùc c¶m thô cïng høng thó víi t¸c phÈm, gi¸o viªn cÇn híng dÉn häc sinh tù biÕt b×nh c¸c chi tiÕt, h×nh ¶nh nghÖ thuËt cã gi¸ trÞ. §iÒu nµy rÊt cÇn thiÕt gióp cho häc sinh viÕt v¨n tèt h¬n. * VÝ dô : Híng dÉn häc sinh b×nh vÒ lÏ sèng “lÆng lÏ d©ng cho ®êi” trong bµi th¬ “Mïa xu©n nho nhá” cña Thanh H¶i. Gîi : - Nhµ th¬ Thanh H¶i s¾p tõ gi· câi ®êi nhng vÉn kh«ng ngõng kh¸t khao cèng hiÕn cho cuéc ®êi. Em cã c¶m nghÜ g× vÒ lÏ sèng Êy, h·y nãi cho c¸c b¹n cïng nghe? TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 13 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn - Em cã thÓ dïng c©u béc lé c¶m xóc ®¸nh gi¸ vÒ lÏ sèng Êy? HoÆc ®a ra mét h×nh ¶nh so s¸nh ®Ó lµm ®Ñp h¬n lÏ sèng Êy? Häc sinh ®a ra lêi b×nh: - HS 1: LÏ sèng Êy thËt tuyÖt ®Ñp biÕt bao! - HS 2: ¤ng nh mét con t»m tríc khi chÕt vÉn cè g¾ng nh¶ nh÷ng sîi t¬ ®Ñp cho ®êi vµ bµi th¬ “Mïa xu©n nho nhá” «ng ®Ó l¹i tríc khi vÒ n¬i c¸t bôi lµ sîi t¬ tuyÖt ®Ñp Êy. Nh÷ng lêi b×nh cña thµy trß sÏ lµm giê häc ®Ëm ®µ chÊt v¨n ch¬ng h¬n. 3.3. Th¶o luËn nhãm - H×nh thøc ho¹t ®éng nhãm chØ nªn xuÊt hiÖn khi: + Cã nh÷ng ph¹m vi kiÕn thøc mang tÝnh kh¸i qu¸t. + Cã nh÷ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò trong bµi vît qu¸ kh¶ n¨ng c¸ thÓ vµ ph¶i cÇn ®Õn t duy tËp thÓ. - Tr¸nh t×nh tr¹ng trong nhãm chØ cã häc sinh kh¸ giái lµm viÖc rÊt tÝch cùc cßn hÇu nh häc sinh trung b×nh, yÕu tù ti kh«ng lµm g×, nªn th¶o luËn theo c¸c b íc: + Bíc 1: Mçi häc sinh trong nhãm ®Òu ®a ra ý kiÕn trªn phiÕu häc tËp cña m×nh. (®Ó mäi ®èi tîng häc sinh ®Òu ®îc tham gia ) + Bíc 2: Nhãm trëng tËp trung c¸c phiÕu vµ ®iÒu hµnh nhãm. + Bíc 3: C¸c nhãm ®i ®Õn thèng nhÊt, cö ®¹i diÖn tr×nh bµy. C¸c nhãm tranh luËn cuèi cïng ®i ®Õn thèng nhÊt. Gi¸o viªn lµ ngêi chèt l¹i b»ng ®¸p ¸n chuÈn. + Bíc 4: Sau khi cã ®¸p ¸n c¸c nhãm cÇn chÊm chÐo.(®Ó t¹o sù hµo høng cho häc sinh ) 4. §a d¹ng c¸c h×nh thøc d¹y häc 4.1 . VÏ tranh vµ tù thuyÕt minh tranh Sau khi tù ®äc, tù t×m hiÓu v¨n b¶n ë nhµ, häc sinh vÏ theo ý tëng cña m×nh, minh ho¹ mét h×nh ¶nh nµo ®ã m×nh t©m ®¾c (nªn cho mét tæ vÏ mét tranh). Häc sinh tù cö mét b¹n viÕt lêi thuyÕt minh cho tranh vÏ cña tæ. Qua thùc tÕ vËn dông, häc sinh rÊt thÝch h×nh thøc ho¹t ®éng nµy. * VÝ dô : + Tæ 1 : VÏ c¶nh TrÞnh H©m du V©n Tiªn xuèng vêi. + Tæ 2 : VÏ c¶nh «ng Ng câng V©n Tiªn. + Tæ 3 vµ tæ 4 : VÏ h×nh ¶nh «ng Ng trong cuéc sèng: TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 14 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn “ Rµy roi mai vÞnh vui vÇy Ngµy kia høng giã ®ªm nÇy ch¬i tr¨ng” (C¸c tranh vÏ minh ho¹ cho tiÕt häc “Lôc V©n Tiªn gÆp n¹n”) 4.2. KÓ mét c©u chuyÖn nhá vÒ t¸c gi¶, hoµn c¶nh s¸ng t¸c t¸c phÈm, ®äc ®o¹n th¬, ®o¹n v¨n m×nh thÝch nhÊt.(gi¸o viªn vµ häc sinh cïng tham gia) §©y lµ nh÷ng h×nh thøc ho¹t ®éng khiÕn häc sinh hµo høng vµ nhiÖt t×nh tham gia. Gi¸o viªn cã thÓ cho ®iÓm ®Ó khuyÕn khÝch c¸c em. §Ó cã nh÷ng c©u chuyÖn hay vÒ t¸c gi¶ vµ hoµn c¶nh s¸ng t¸c t¸c phÈm, gi¸o viªn cÇn tÝch cùc su tÇm. VÝ dô : C©u chuyÖn vÒ t¸c gi¶ Thanh H¶i – ngêi s¸ng t¸c “ Mïa xu©n nho nhá” §îc tËp kÕt ra B¾c n¨m 1959 (tuæi 20) nhng Thanh H¶i vÉn xin ë l¹i miÒn Nam chiÕn ®Êu. ¤ng sèng cïng ®ång bµo Tµ «i, V©n KiÒu ¨n cñ n©u, cñ chuèi thay c¬m. Cuéc ®êi bao gian khæ nhng «ng vÉn kiªn cêng. Khi vµo tuæi 50 ( tãc b¹c), «ng l©m bÖnh nÆng, ph¶i chèng chäi víi nçi ®au ®ín cña c¨n bÖnh ung th gan hiÓm nghÌo, sù sèng chØ tÝnh b»ng giê, b»ng phót. Nh¹c sÜ TrÇn Hoµn, ngêi b¹n th©n thiÕt cña «ng khuyªn «ng h·y nghØ ng¬i, ®õng viÕt n÷a nhng «ng vÉn viÕt, viÕt hèi h¶ v× sî m×nh kh«ng cßn viÕt ®îc n÷a, chØ mét th¸ng sau (12/ 1980), «ng ®· qua ®êi. Sau khi «ng mÊt, vî «ng dän giêng bÖnh vµ t×m thÊy díi tÊm nÖm bµi th¬ nµy… Tõ c©u chuyÖn, häc sinh hiÓu vµ ®ång c¶m víi nhµ th¬ h¬n, tr©n träng bµi th¬, xóc ®éng tríc nh÷ng t×nh c¶m ch©n thµnh, cao ®Ñp mµ t¸c gi¶ göi g¾m trong ®ã. 4.3. §ãng vai nh©n vËt, diÔn xuÊt mét ®o¹n trong truyÖn lµ ho¹t ®éng khiÕn häc sinh ghi nhí, in s©u Ên tîng vµ c¶m xóc vÒ nh©n vËt. * VÝ dô : 2 em häc sinh ®ãng vai «ng Hai vµ bµ chñ nhµ (Lµng – Kim L©n) diÔn xuÊt ®o¹n kÕt truyÖn. + Tù nhËp th©n quan toµ xÐt xö trong phiªn toµ “Nçi oan cña Vò N¬ng”. Häc sinh tù ph¸n xö theo ý cña m×nh. NÕu kh«ng ®îc c¸c b¹n (ngêi dù) ®ång t×nh th× “luËt s” sÏ lªn tiÕng. * VÝ dô : Häc sinh ®· ph¸n xö : Tr¬ng Sinh, ta kh«ng cho ngêi chÕt mµ sÏ b¾t ngêi ph¶i sèng trong d»n vÆt. §ªm nµo c¸i bãng cña Vò N¬ng còng vÒ ¸m ¶nh ng¬i. Nh©n ®©y ta còng nãi cho tÊt c¶ mäi ngêi dù phiªn toµ tØnh ngé: t tëng nam TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 15 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn quyÒn gia trëng, thãi hå ®å tµn nhÉn, coi thêng phô n÷ vÉn Èn n¸u trong c¸c ngêi ph¶i xo¸ bá ngay. NÕu kÎ nµo vi ph¹m g©y nªn téi ¸c ta sÏ kh«ng dung tha. 4.4. Nãi lêi sÎ chia víi t¸c gi¶, víi nh©n vËt (ho¹t ®éng vµo cuèi giê häc) hoÆc vÒ nhµ viÕt. §©y lµ h×nh thøc ®Ó häc sinh ®îc nãi lªn c¶m nghÜ cña m×nh vÒ t¸c gi¶, vÒ nh©n vËt trong t¸c phÈm, lµm c¸c em ®îc më réng t©m hån m×nh víi con ngêi vµ cuéc sèng, biÕt yªu th¬ng con ngêi, biÕt tr©n träng cuéc sèng… * VÝ dô : SÎ chia víi “ Em bÐ b¸n diªm” ( TruyÖn C« bÐ b¸n diªm- An ®Ðc xen). SÎ chia víi Thanh H¶i vÒ íc nguyÖn “Mét mïa xu©n nho nhá –LÆng lÏ d©ng cho ®êi” … Lêi sÎ chia víi nh©n vËt Vò N¬ng (TrÝch trong bµi lµm cña em NguyÔn ThÞ Thuý –líp 9A1) “ Cã thÓ nãi víi em vµ nhiÒu ®éc gi¶ kh¸c th× chÞ lµ mét c« g¸i rÊt hoµn h¶o, rÊt xøng ®¸ng ®Ó ®îc hëng h¹nh phóc trän vÑn. Nhng xãt xa thay l¹i kh«ng ph¶i nh vËy. T¹i sao l¹i thÕ chÞ ¬i? ChØ v× mét “c¸i bãng”, mét c¸i bãng nhá bÐ cña ngêi mÑ hiÒn mîn ®Ó an ñi vç vÒ con nhá ®· lµm cho gia ®×nh h¹nh phóc mµ chÞ g×n gi÷ vun ®¾p bao l©u ph¶i tan vì. BÞ chång ®¸nh ®Ëp, m¾ng nhiÕc, ®uæi ra khái nhµ v« lÝ, biÕt m×nh bÞ oan mµ kh«ng ®îc thanh minh, em biÕt chÞ tñi nhôc vµ uÊt øc l¾m! …ChÞ kh«ng quay vÒ! Em hiÓu bëi sÏ ch¼ng cßn h¹nh phóc nµo cho chÞ trong c¸i x· héi bÊt c«ng ®ã c¶. Cuéc sèng díi thñy cung tuy chØ lµ ¶o ¶nh nhng còng phÇn nµo lµm ngu«i ngoai sù ®au ®ín, tiÕc th¬ng cho ®éc gi¶ nh em… Em cÇu chóc cho chÞ sèng n¬i Êy cã mét cuéc sèng b×nh yªn, mong chÞ quªn ®i nh÷ng nçi ®au khi xa ®Ó t©m hån ®îc thanh th¶n. NÕu cã kiÕp sau, em mong chÞ ®îc sèng ë mét x· héi c«ng b»ng vµ lÊy ®îc ngêi chång xøng ®¸ng…” 5. NghÖ thuËt s ph¹m khi ngêi thµy ®ãng vai trß híng dÉn häc sinh Ngêi d¹y v¨n kh«ng chØ lµ nhµ khoa häc, nhµ s ph¹m mµ cßn lµ nghÖ sÜ trªn bôc gi¶ng. 5.1. Khi ®Æt c©u hái Gi¸o viªn ph¶i thÓ hiÖn ®îc sù b¨n kho¨n thùc sù tríc mét vÊn ®Ò ®Æt ra tõ t¸c phÈm. ThÓ hiÖn ®îc sù b¨n kho¨n thùc sù tríc mét vÊn ®Ò ®Æt ra tõ t¸c phÈm vµ khao kh¸t nhËn ®îc c©u tr¶ lêi tõ c¸c em. Tõ giäng hái, cö chØ, ®iÖu bé, ¸nh m¾t… ®Òu ph¶i thÓ hiÖn ®îc ®iÒu ®ã. 5.2. Khi nghe häc sinh tr¶ lêi TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 16 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn - Kh«ng nªn nghÜ r»ng thµy ë tÇm cao, lu«n th©u tãm ®îc tÊt c¶ mµ ph¶i “ lu«n lu«n l¾ng nghe, lu«n lu«n thÊu hiÓu”. - Lu«n cã sù tr©n träng, biÕt ¬n, ®ång c¶m ch©n thµnh tríc nh÷ng c©u tr¶ lêi, nh÷ng ý hiÓu ®éc ®¸o s¸ng t¹o cña c¸c em. (Tr¸nh nång nhiÖt th¸i qu¸ nh kÞch). * VÝ dô : + ý cña em thËt s¸ng t¹o, c¶m ¬n em! + Em cã mét c¸ch hiÓu thËt míi mÎ, thµy sÏ bæ sung vµo gi¸o ¸n cña m×nh. … - Häc sinh nãi cha ®óng, gi¸o viªn nªn nhÑ nhµng tá ý tiÕc vµ nhê nh÷ng b¹n kh¸c gióp ®ì b¹n chø kh«ng nªn phñ nhËn b»ng c¸c tõ “ sai råi! ” , “ Em chËm hiÓu qu¸ !”… - KhuyÕn khÝch nh÷ng c¸ch hiÓu, c¸ch c¶m míi mÎ s¸ng t¹o vÒ nh©n vËt, vÒ chi tiÕt nghÖ thuËt trong t¸c phÈm… Nh chóng ta ®· biÕt, ®äc mét t¸c phÈm mçi ngêi ®Òu cã thÓ ®a ra mét c¸ch gi¶i m· cho riªng m×nh. Nhng muèn hiÓu theo nghÜa nµo th× ®Òu ph¶i xuÊt ph¸t tõ v¨n b¶n, ph¶i c¨n cø vµo h×nh tîng, c©u ch÷ cô thÓ cña bµi th¬, ¸ng v¨n. NÕu nh ý hiÓu cña häc sinh phï hîp vµ thÓ hiÖn sù s¸ng t¹o míi mÎ th× gi¸o viªn cÇn ®ãn nhËn, khuyÕn khÝch, t¹o høng thó cho c¸c em, kh¬i gîi nhu cÇu thÝch kh¸m ph¸, ®îc kh¸m ph¸. Víi 3 c©u th¬ : “ Sèng nh s«ng nh suèi Lªn th¸c xuèng ghÒnh Kh«ng lo cùc nhäc” (Nãi víi con – Y Ph¬ng) Häc sinh cã nhiÒu ý hiÓu kh¸c nhau: - Ngêi ®ång m×nh sèng m¹nh mÏ nh s«ng nh suèi vît qua mäi ghÒnh th¸c. - Ngêi ®ång m×nh sèng nh s«ng nh suèi ch¶y vÒ biÓn, chØ biÕt cho, kh«ng biÕt nhËn. - Ngêi ®ång m×nh t©m hån trong trÎo, v« t hån nhiªn nh s«ng nh suèi, kh«ng ng¹i g× gian khã. Gi¸o viªn nhËn xÐt : nh÷ng c¸ch hiÓu cña c¸c em ®Òu ®óng v× c¸c em ®· c¶m nhËn ®îc qua h×nh ¶nh so s¸nh ®ã mét t©m hån, c¸ch sèng cña ngêi miÒn Nói thËt ®Ñp, phong phó, kho¸ng ®¹t, trµn ®Çy niÒm tin… TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 17 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn 5.3. Gi¶i quyÕt nh÷ng t×nh huèng VÝ dô : Khi häc sinh ®a ra nh÷ng c©u hái bÊt ngê: * Cã häc sinh tr¸ch Vò N¬ng : t¹i sao Vò N¬ng kh«ng bá ®i ®Õn mét n¬i nµo ®ã tù kiÕm sèng nu«i th©n, ch¶ lÏ cø ph¶i rêi nhµ cña Tr¬ng Sinh nµng kh«ng sèng ®îc hay sao ? - Gi¸o viªn cã thÓ hái l¹i häc sinh : ? §iÒu g× khiÕn Vò N¬ng ®au khæ ®Õn møc ph¶i tù vÉn ? HS : Danh dù bÞ b«i nhä. GV: Nh c¸c em ®· biÕt, Vò N¬ng hÕt lêi ph©n trÇn, hµng xãm thanh minh cho nµng ®Òu kh«ng ®îc, kh«ng thÓ minh oan ®îc trong mét x· héi phô n÷ bÞ coi thêng, nµng cã thÓ bá ®i mét n¬i nµo ®ã kiÕm sèng nhng nµng kh«ng muèn sèng khi bÞ nhôc nh· nh vËy. NghÜa lµ nµng chÕt kh«ng ph¶i v× kh«ng cã c¸ch nµo kiÕm sèng mµ chÕt v× kh«ng thÓ minh oan. ChÝnh c¸i chÕt cña nµng lµ sù tè c¸o x· héi ham quyÒn ®Çy bÊt c«ng. * Sau khi häc xong ®o¹n trÝch “M· Gi¸m Sinh mua KiÒu” (TruyÖn KiÒu – NguyÔn Du; Ng÷ v¨n 9 – TËp I ), häc sinh cã liªn hÖ ®Õn T¸c phÈm “T¾t ®Ìn” ( Ng« TÊt Tè; Ng÷ v¨n 8 – TËp I) : - Thuý KiÒu lµ mét ngêi con g¸i d¸m hi sinh th©n m×nh ®Ó cøu cha vµ em. T¹i sao chÞ DËu l¹i kh«ng d¸m b¸n m×nh cho tªn quan phô mÉu ®Ó cøu gia ®×nh ®Ó ®øa con kh«ng l©m vµo t×nh c¶nh khæ së. Theo em, chÞ DËu lµ mét ngêi phô n÷ Ých kØ. Víi nh÷ng c©u hái nh thÕ vµ cßn rÊt nhiÒu nh÷ng c©u hái kh¸c, yªu cÇu ngêi gi¸o viªn gi¶i ®¸p tho¶ ®¸ng, gióp cho häc sinh cã c¸i nh×n ®óng ®¾n. Tãm l¹i, ngêi gi¸o viªn cÇn biÕt t¹o t©m thÕ cho giê häc v¨n qua : nghÖ thuËt øng xö c¸c t×nh huèng s ph¹m, biÕt c¸ch hái, c¸ch nghe, c¸ch ®¸p, nghÖ thuËt biÕt giao hoµ xo¸ ®i kho¶ng c¸ch thµy – trß, hai ®èi tîng cïng kh¸m ph¸ v¨n b¶n. 6. ChÊt v¨n trong d¹y vµ häc v¨n Mét ®iÒu dÔ nhËn thÊy, trong mét sè tiÕt d¹y vµ häc v¨n lµ ngêi thµy nhiÒu khi biÕn thµnh mét nhµ ®¹o ®øc vông vÒ, mét t¸c phÈm v¨n häc bÞ biÕn thµnh mét bµi häc lÞch sö - VÝ dô : d¹y v¨n b¶n “ Phong c¸ch Hå ChÝ Minh ” , gi¸o viªn chñ yÕu ph©n tÝch nh÷ng phÈm chÊt cña B¸c qua trang phôc, ¨n uèng, n¬i ë vµ cuèi cïng TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 18 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn kÕt luËn cÇn häc tËp theo tÊm g¬ng cña B¸c. Nh vËy, chÊt v¨n cña v¨n b¶n cha ®îc khai th¸c. §Ó giê d¹y häc mang chÊt v¨n, gi¸o viªn cÇn cho häc sinh liªn tëng ®Õn mét sè c©u th¬ ngîi ca vÎ ®Ñp trong phong c¸ch sèng cña B¸c, t×m hiÓu nghÖ thuËt kÓ kÕt hîp víi b×nh luËn, nh÷ng h×nh ¶nh so s¸nh mang tÝnh chÊt kh¼ng ®Þnh, giäng v¨n chuyÓn m¹ch nhÑ nhµng, l¾ng s©u ®Çy xóc c¶m. §Ó giê häc v¨n kh«ng trë thµnh nhµm ch¸n, kh« khan. Theo t«i ngêi d¹y v¨n cÇn n©ng cao tinh thÇn nh©n b¶n cña bé m«n v¨n “tr¶ l¹i b¶n chÊt nghÖ thuËt k× diÖu cho bé m«n v¨n trong nhµ trêng”. ChÊt v¨n cã thÓ t¹o nªn tõ : - PhÇn giíi thiÖu bµi, giíi thiÖu t¸c gi¶, hoµn c¶nh s¸ng t¸c t¸c phÈm. - Tõ lêi dÉn d¾t chuyÓn ý (chiÕc cÇu nèi uyÓn chuyÓn gi÷a c¸c phÇn cña bµi). - Tõ viÖc khai th¸c t×m hiÓu v¨n b¶n, c¸ch hái häc sinh. - Giäng ®iÖu cña ngêi thµy. IV. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ øng dông cña ®Ò tµi §Ò tµi trªn ®· ®îc chóng t«i nghiªn cøu vµ vËn dông trong c¸c giê d¹y vµ häc V¨n. C¸c em häc sinh høng thó h¬n víi giê häc, yªu thÝch nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc h¬n. B¶n th©n ngêi d¹y thÊy nhÑ nhµng h¬n trong viÖc tæ chøc líp häc ®äc – hiÓu v¨n b¶n. V. TriÓn väng cña ®Ò tµi §Ò tµi nµy sÏ tiÕp tôc ®îc nghiªn cøu víi híng cô thÓ h¬n : - D¹y t¸c phÈm tù sù hiÖn ®¹i. - D¹y t¸c phÈm th¬ tr÷ t×nh. TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 19 Một số kinh nghiệm nâng cao hiệu quả giờ dạy và học Văn PhÇn C : Gi¸o ¸n thö nghiÖm TiÕt 77: cè h¬ng (Lç TÊn ) A. Môc tiªu bµi häc 1. KiÕn thøc : häc sinh thÊy ®îc sù thay ®æi cña con ngêi ë cè h¬ng vµ nguyªn nh©n s©u xa cña sù thay ®æi ®¸ng buån Êy. Qua ®ã, thÊy râ tinh thÇn phª ph¸n s©u s¾c x· héi cò cña t¸c gi¶. T¸c gi¶ ®· sö dông thµnh c«ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt so s¸nh ®èi chiÕu, kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn nhiÒu ph¬ng thøc biÓu ®¹t trong t¸c phÈm. 2. KÜ n¨ng : c¸ch ®äc – hiÓu v¨n b¶n tù sù ( ph©n tÝch nh©n vËt) 3. Th¸i ®é : th¬ng c¶m tríc sè phËn con ngêi, bÊt b×nh tríc hiÖn thùc cña x· héi. B. ChuÈn bÞ : 1. Gi¸o viªn : M¸y Proje cter, phiÕu häc tËp cho c¸ nh©n. 2. Häc sinh : §äc, so¹n bµi, vÏ tranh minh ho¹, viÕt lêi thuyÕt minh C. Tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y häc * Ho¹t ®éng 1 : kiÓm tra bµi cò, giíi thiÖu bµi míi 1. KiÓm tra bµi cò : Trë vÒ lµng quª sau 20 n¨m xa c¸ch, nh©n vËt “t«i” cã t©m tr¹ng g× ? V× sao “t«i ” l¹i cã t©m tr¹ng ®ã. 2. Giíi thiÖu bµi : Chøng kiÕn c¶nh lµng quª tµn t¹, tiªu ®iÒu, “t«i” c¶m thÊy buån, th¬ng c¶m vµ hÉng hôt, thÊt väng. Bëi v× trong håi øc “t«i”, c¶nh lµng quª ®Ñp chø kh«ng nh thÕ. C¶nh quª ®¸ng buån cßn con ngêi ë quª ra sao? “t«i” ®· gÆp nh÷ng ai trong nh÷ng ngµy ë quª ? TrÇn ThÞ Kh¸nh V©n – Trêng THCS H¬ng Gi¸n – Yªn Dòng 20