Tài liệu Skkn một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn giáo dục công dân bậc thpt.

Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT MỘT SỐ KINH NGHIỆM KHI SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG GIẢNG DẠY MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN BẬC THPT I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Xã hội ngày càng phát triển, quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa diễn ra ngày càng mạnh mẽ, kéo theo đó giáo dục cũng phát triển không ngừng. Để đáp ứng kịp thời những yêu cầu của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa thì giáo dục và đào tạo có vai trò to lớn trong việc trực tiếp tham gia bồi dưỡng nguồn lực con người. Con người phát triển cao về trí tuệ, cường tráng về thể chất, phong phú về tinh thần, trong sáng về đạo đức là động lực và mục tiêu của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Chính vì vậy, trong văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng cộng sản Việt Nam đã nhấn mạnh: “Giáo dục và đào tạo phải xác định rõ mục tiêu, thiết kế nội dung, chương trình đổi mới phương pháp giáo dục, đào tạo, lựa chọn, những nội dung có tính cơ bản, hiện đại. Tăng cường giáo dục công dân, giáo dục lòng yêu nước, chủ nghĩa Mác Lê - nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, giáo dục đạo đức và nhân văn, lịch sử dân tộc và bản sắc văn hóa dân tộc, ý chí vươn lên vì tương lai của bản thân và tiền đồ của đất nước. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương pháp hiện đại vào quá trình đào tạo.... ” Đến đại hội X vẫn tiếp tục nhấn mạnh: “Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đổi mới tổ chức, nội dung, phương pháp và dạy học... ” Quán triệt nhiệm vụ đó, là một giáo viên, tôi luôn tìm tòi, nghiên cứu, sáng tạo để làm thế nào cho học sinh có hứng thú trong học tập nhất là bộ môn Giáo dục công dân. Môn Giáo dục công dân là môn khoa học xã hội, gắn với đường lối của Đảng, cùng với các bộ môn khác, nó góp phần đào tạo người lao động mới vừa có tri thức vừa có đạo đức, có năng lực hoạt động thực tiễn, có trách nhiệm với gia đình, xã hội, có phương pháp suy nghĩ, hành động phù hợp với điều kiện hoàn cảnh xã hội, lịch sử đất nước và nhân loại. Góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục ở trường THPT, củng cố, phát triển học sinh lý tưởng sống cao đẹp, những phẩm chất và năng lực cơ bản của con người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Nhưng trong thực tế hiện nay, học sinh không hứng thú với môn khoa học xã hội, đặc biệt là môn Giáo dục công dân, các em còn mang tính ỷ lại trong học tập và học theo cách đối phó. Thậm chí sẵn sàng buông xuôi luôn để dồn thời gian vào học các môn thi tốt nghiệp, đại học sau này. Bên cạnh đó, một số giáo viên chưa có nhận thức đúng vị trí của môn Giáo dục công dân thậm chí chỉ coi là môn GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 1 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT bổ trợ, môn phụ vì không phải thi tốt nghiệp, đại học. Giáo viên dạy bộ môn này có thể thiếu tự tin, thiếu nhạy cảm, sáng tạo, thậm chí mặc cảm trong việc giảng dạy bộ môn và sẽ dẫn đến tình trạng coi lên lớp là một nghĩa vụ, không thực hiện đầy đủ chương trình, không quán triệt “học đi đôi với hành”. Từ đó dẫn đến hậu quả là: Nhiệm vụ của bộ môn không thể được thực hiện tốt, không bảo vệ, phát triển được chủ nghĩa Mác - Lênin và Tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước trong điều kiện mới. Nhất là hiện nay chúng ta đứng trước một tình trạng: Nền kinh tế phát triển nhưng những giá trị đạo đức chân chính lại bị coi thường... Xuất phát từ những lý do trên và nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Giáo dục công dân trong trường THPT, để học sinh nhận thức về môn Giáo dục công dân một cách hiệu quả hơn. Nên trong quá trình giảng dạy tôi đã áp dụng nhiều phương pháp dạy học tích cực khác nhau trong đó có phương pháp dạy học thảo luận nhóm. Với phương pháp này, phát huy tính chủ động, sáng tạo, năng lực diễn đạt, hợp tác, làm việc theo nhóm của học sinh. Đó là một phấm chất quan trọng của người công dân trong xu thế hội nhập, toàn cầu hóa ngày nay. Bằng những kinh nghiệm của bản thân và thu nhận một số ý kiến đóng góp từ quý thầy cô trong tổ bộ môn cùng với việc tham khảo ở đồng nghiệp về chất lượng học tập của học sinh nên tôi đã thực hiện đề tài: “Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT”. II. TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI 1. Cơ sở lý luận của đề tài 1. Những vấn đề chung về dạy học 1.1.1. Khái niệm phương pháp dạy học Thuật ngữ phương pháp dạy học có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp là “Methodos”, có nghĩa là con đường, cách thức hoạt động nhằm đạt được mục đích. Có khá nhiều khái niệm về phương pháp dạy học, tuy nhiên dù ở những phạm vi quan niệm khác nhau tất cả đều cho rằng: - Phương pháp dạy học phản ánh hình thức vận động của nội dung dạy học. - Phương pháp dạy học phản ánh sự vận động quá trình nhận thức của học sinh nhằm đạt được mục đích học tập. - Phương pháp dạy học phản ánh cách thức hoạt động, thao tác, trao đổi thông tin, dạy học giữa thầy và trò. 1.1.2. Khái niệm phương pháp dạy học tích cực Phương pháp dạy học tích cực là phương pháp mà trong đó học sinh được chủ động tham gia vào bài học, được làm những việc cả về các hoạt động trí tuệ GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 2 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT lẫn các hoạt động chân tay, miễn là các hoạt động đó phù hợp với nội dung bài học và đặc biệt là các hoạt động chứa đựng nhiều các hoạt động tư duy nhằm kích thích phát triển trí óc của học sinh trở thành những con người năng động sáng tạo. 1.1.3. Các định hướng trong quá trình dạy học tích cực Trong chương trình hành động của ngành giáo dục nhằm triển khai thực hiện nghị quyết hội nghị lần 6 của BCH TW về chiến lược phát triển giáo dục 2001 - 2010 đã xác định: “Một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của ngành giáo dục hiện nay là tập trung cải tiến phương pháp dạy và học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học, tăng cường thực hành, thực tập... ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin và các thành tựu khác của khoa học công nghệ vào việc dạy và học”. Sau đây tôi sẽ giới thiệu các định hướng trong quá trình dạy học tích cực của Lê Phước Lộc (2002) trong cuốn “Lý luận dạy học” (trang 52 - 69) đã nêu 5 định hướng đó là: Định hướng 1: Tạo bầu không khí học tập tích cực. Trong mỗi giờ học cả học sinh và giáo viên đều căng thẳng do trải qua nhiều hoạt động dạy và học cùng với các thao tác tư duy. Vì vậy, nếu tạo bầu không khí lớp học thoải mái, thân thiện, với sự nhận thức của học sinh về một nội dung bổ ích, khả thi, học sinh sẽ có tâm thế sẵn sàng hợp tác. Bầu không khí này được tạo nên bao gồm tác động của ngoại cảnh như: Nhiệt độ, ánh sáng, âm thanh, mùi vị... Tôi hoàn toàn đồng ý với quan điểm này của tác giả. Nếu học sinh học trong một không gian ồn ào bởi tiếng chợ búa, tiếng sắt thép - bê tông từ công trình kế bên đang xây dựng, tiếng ve kêu... sẽ ảnh hưởng đến nhiều hoạt động học tập và giảng dạy của học sinh và giáo viên. Thế nhưng bầu không khí thân thiện được tạo nên qua quan hệ thầy trò thì lại rất quan trọng. Ví dụ: Nếu người giáo viên bước vào lớp với gương mặt vui vẻ, thân thiện, giọng nói tự nhiên, có cách mở bài giảng lôi cuốn, phù hợp, sáng tạo sẽ tạo cho học sinh bầu không khí học tập tích cực, làm cho khoảng cách giữa thầy và trò được rút ngắn lại, từ đó tạo sự hứng thú cho học sinh trong việc học tập và hợp tác sẽ tốt hơn. Tất cả điều này quyết định một giờ giảng có triển vọng thu được kết quả tốt. Ngược lại, nếu giáo viên bước vào lớp trong một tâm trạng bực tức hay quát mắng học sinh... hoặc dạy học trong sự áp đặt học sinh vào những khuôn khổ gắt gao mà giáo viên đưa ra sẽ tạo cho học sinh tâm lý học tập không tốt, việc học sẽ kém hiệu quả. Định hướng 2: Tổ chức việc tiếp thu kiến thức và nối kết với các kiến thức đã có. GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 3 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT Khi tham gia vào quá trình học tập có 2 loại kiến thức mà học sinh phải tiếp thu đó là kiến thức thông báo và kiến thức quy trình. - Kiến thức thông báo(kiến thức khái niệm): giáo viên cần làm cho học sinh trả lời được câu hỏi “Nó là cái gì ?”. Như vậy, để trả lời được câu hỏi này học sinh cần biết và hiểu. Điều này cần học sinh phải liên kết với những kiến thức thông tin đã biết (đi từ cái chưa biết thành cái đã biết). - Kiến thức qui trình (kiến thức kỹ năng). Nếu như kiến thức thông báo giúp học sinh hình thành những khái niệm về những vấn đề cần tiếp thu thì kiến thức qui trình sẽ giúp cho học sinh hình thành những kiến thức kỹ năng. Với kiến thức qui trình sẽ trả lời cho câu hỏi “làm cái đó như thế nào ?”. Kiến thức này giúp học sinh hành động (trí tuệ và tay chân) để thực hiện một nội dung có liên quan tới chuyên môn một cách khoa học, hoàn thành kỹ năng làm việc. Để trả lời được câu hỏi giáo viên có vai trò rất quan trọng trong việc tổ chức nội dung, phương pháp dạy học cho học sinh. Định hướng 3: Phát triển tư duy thông qua việc mở rộng và tinh lọc kiến thức. Cái đích của việc học là học sinh hiểu sâu sắc các kiến thức quan trọng sao cho học sinh có thể vận dụng chúng ở trường và trong cuộc sống, như vậy việc học mới có kết quả. Khái niệm mở rộng và tinh lọc kiến thức được hiểu ngắn gọn là quá trình làm cho người học biến kiến thức giáo khoa được mở rộng bằng các quá trình tư duy thành tri thức của riêng mình. Học sinh có thể phát biểu kiến thức ấy bằng ngôn ngữ của mình, có thể sử dụng nó như công cụ của mình. Định hướng 4: Phát triển tư duy bằng việc sử dụng kiến thức có ý nghĩa. Với định hướng 3, giáo viên làm cho học sinh tinh lọc và mở rộng kiến thức. Tuy nhiên, khi có kiến thức rồi thì phải biết cách áp dụng chúng như thế nào? Ở định hướng 4 này, hướng giáo viên làm cho học sinh luôn bận rộn với việc học tập của mình, luôn phải suy nghĩ, phải lập luận. Nếu học sinh tham gia giải quyết vấn đề nhiều ở lớp thì các em sẽ nhanh, nhạy với những giải quyết sự việc hằng ngày. Và khi giải quyết những vướng mắc trong thực tế thì kích thích mạnh trong học tập, đó chính là sử dụng kiến thức có ý nghĩa. Định hướng 5: Thói quen tư duy Định hướng 5 này có thể xem như một cái đích phải tới hay sản phẩm của quá trình dạy học. Khi học sinh phát triển thói quen tư duy sẽ có hai cái lợi. Một là phát triển thói quen tư duy sẽ làm cho học sinh có khả năng học tốt hơn nội dung tri thức khoa học trong sách giáo khoa. Hai là, thói quen tư duy sẽ hỗ trợ tốt cho học sinh trong tương lai. Điều này rất quan trọng vì cái đi theo cuộc đời của mỗi GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 4 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT người làm công tác khoa học chính là phương pháp làm việc bằng trí tuệ, bằng thói quen tư duy của mình. Tóm lại: Các định hướng 2, 3 và 4 vạch ra cho giáo dục một chiến lược làm việc về nội dung bài giảng đối với học sinh. Tuy nhiên, các định hướng không dừng lại ở những điều đã nói mà ẩn phía sau một đòi hỏi rất cao đối với người giáo viên, đó là dạy học và phát triển tư duy. Vì vậy, định hướng 5 đã nêu rõ dạy học phải đạt kết quả cuối cùng là học sinh biết tư duy năng động và tư duy có hiệu quả. Nếu coi các định hướng 2, 3, 4 là những việc của thầy và trò trong một chiến lược dạy học mới, định hướng 5 hướng những hiệu quả của chiến lược ấy thì định hướng 1 là mở đầu cho chiến lược dạy học mà ta đang nói tới. Một chiến lược hoạt động tư duy sẽ thành công nếu như học sinh cảm nhận được tốt khi bắt đầu chiến lược ấy. 1.2. Phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân Thảo luận nhóm là gì? Theo tác giả: Phan Trọng Ngọ “ Thảo luận nhóm là phương pháp trong đó nhóm lớn (lớp học) được chia thành các nhóm nhỏ để tất cả các thành viên ở trong lớp đều được làm việc, được bàn bạc và trao đổi về một chủ đề cụ thể và đưa ra ý kiến chung của nhóm mình về vấn đề đó”. Thảo luận nhóm là phương pháp để trao đổi ý kiến với người khác về một vấn đề nào đó nhằm phát hiện ra mọi khía cạnh của vấn đề với mục đích cuối cùng là nhóm đạt được một cách hiểu thống nhất về điều đó. Phương pháp thảo luận nhóm có sự phát triển của phương pháp thảo luận trên lớp, phương pháp này hiện nay được sử dụng khá phổ biến ở tất cả các môi trường THPT , trong đó có môn Giáo dục công dân. Mục đích của phương pháp này là làm tăng tối đa cơ hội để học sinh làm việc và khả năng của mình, được chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm ý kiến để giải quyết một vấn đề có liên quan đến nội dung bài học Đây là phương pháp dạy học hợp tâm lý con người mọi cá nhân từ nhỏ đến lớn đều có xu hướng thích sinh hoạt quan hệ và làm việc trong nhóm nhỏ.Trong đó, cá nhân không những thoải mãn được nhu cầu giao tiềp, có cảm giác an toàn mà còn xuất hiện những hứơng khởi làm tăng hiệu xuất làm việc do có sự tương tác mặt đối mặt giữa các thành viên, có sự phụ thuộc lẫn nhau một cách tích cực và trách nhiệm phải giải thích vấn đề thuộc về từng cá nhân trong nhóm và kĩ năng xử lí tình huống trong nhóm. Như vậy, phương pháp thảo luận nhóm một mặt vừa chú trọng phát huy tính tích cực, tính chủ thể của người học; mặt khác lại chú trọng sự phối hợp, hợp tác cao giữa các chủ thể đó trong quá trình học tập. Cần kết hợp tốt giữa năng lục cạnh tranh và năng lực hợp tác của người học.Để sự dụng hiệu quả phương pháp này, giáo cần phải chú trọng xây dựng trách nhiệm cá nhân và trách nhiệm nhóm, GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 5 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT xây dựng vị thế cuả người học trong nhóm và trong lớp, hình thành kĩ năng làm việc nhóm trong học sinh. 2. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài Để đổi mới phương pháp đào tạo là một vấn đề cấp bách đang được sự chú ý và quan tâm của dư luận toàns xã hội. Trong lĩnh vực đào tạo về con người thì nhu cầu này càng trở nên bức thiết hơn. Phương pháp giải dạy truyền thống với vai trò người thầy làm trung tâm phát thông tin và học sinh bị động tiếp nhận thông tin đã trở nên lạc hậu trước yêu cầu về đào tạo con người mới của xã hội, khi các giá trị được kì vọng từ các nhà quản lí tương lai là năng lực tư duy sáng tạo và khả năng tiếp thu cái mới hay cao hơn nữa là khả năng tự hoàn thiện. Những bài học về khoa học xã hội càng có điều kiện dễ dàng khi tiến hành các phương pháp dạy học tích cực trong đó có phương pháp thảo luận nhóm. Với phương pháp này không đòi hỏi gì nhiều về vật chất, tiền của, thiết bị nhưng nó đòi hỏi người thầy phải biết các tổ chức, hướng dẫn thảo luận. Đồng thời đòi hỏi người học phải luôn có sự sáng tạo và một sự năng động trong tự học. Để vận dụng phương pháp thảo luân nhóm trong dạy học hiệu quả thì: 2.1. Giáo viên cần phải tìm hiểu đặc điểm của phương pháp thảo luân nhóm - Thảo luận là phương pháp trao đổi ý kiến về một chủ đề giữa giáo viên và học sinh cũng như giữa học sinh với nhau. - Mục đích của thảo luận là để khuyến khích sự phân tích một vấn đề hoặc các ý kiến khác nhau của học sinh và trong những trường hợp nhất định, nó mang lại sự thay đổi thái độ của những người tham gia. 2.2. Giáo viên cần phải biết hiểu rõ ý nghĩa của phương pháp thảo luận nhóm - Giúp học cho sinh mở rộng, đào sâu thêm những vấn đề học tập trên cơ sở nhìn nhận một cách có suy nghĩ, phân tích lí lẽ, có dẫn chứng minh họa, phát triển được tư duy khoa học. - Giúp học sinh phát triển được kĩ năng nói, giao tiếp, tranh luận, bồi dưỡng các phương pháp nghiên cứu một cách vừa sức như: các phương pháp tìm đọc tài liệu tham khảo, phương pháp quan sát và ghi chép ngoài thực địa, trong sách giáo khoa, sách có liên quan… - Thông qua tài liệu có thể làm thay đổi quan điểm của cá nhân trên cơ sở các sự kiện, thông tin một cách có logic từ các học sinh trong nhóm, lớp. - Quá trình trảo luận dưới sự hướng dẫn của giáo viên còn tạo ra mối quan hệ hai chiều giữa học sinh và học sinh, giúp cho giáo viên nắm được hiệu quả giáo dục về các mặt nhận thức, thái độ, quan điểm, xu hướng, hành vi của học sinh. 2.3. Định hướng cách tiến hành phương pháp thảo luận nhóm ở môn Giáo dục công dân GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 6 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT Có rất nhiều cách thức khác nhau để giáo viên có thể nâng cao hiệu quả giờ dạy. Theo tôi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm có nhiều ưu việt và khả năng thực thi tương đối cao so với các phương pháp dạy học khác. Để sử dụng có hiệu quả phương pháp này trong dạy học môn Giáo dục công dân theo tôi giáo viên cần phải: Thứ nhất: Nắm được những nguyên tắc trong việc xây dựng quy trình thảo luận nhóm, bao gồm: - Nguyên tắc đảm bảo mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh. - Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống. - Nguyên tắc đảm bảo tính thực tế. - Nguyên tắc đảm bảo tính toàn diện. Thứ hai: Xây dựng quy trình phương pháp thảo luận nhóm. Theo tôi, quy trình này có một hệ thống bao gồm 3 giai đoạn và 10 bước và được thể hiện ở sơ đồ dưới đây: GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 7 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT Sơ đồ: Tích hợp quá trình dạy học theo phương pháp thảo luận nhóm) Bước Giáo viên 1 Xác định mục tiêu bài học 2 Xây dựng, thiết kế nội dung bài học 3 Lựa chọn phương pháp, phương tiện Giai đoạn Học sinh Xácđịnh nhiệm vụ bài học Lập kế hoạch thảo luận Nghiên cứu dung bài học nội Lựa chọn phương pháp, phương tiện Thành lập nhóm, giao nhiệm vụ Gia nhập nhóm, nhận nhiệm vụ, tự nghiên cứu 5 Tổ chức thảo luận theo cặp Hợp tác với bạn cùng bàn 6 Tổ chức thảo luận trong nhóm 7 Tổ chức thảo luận giữa các nhóm Tham gia thảo luận lớp 8 Trọng tài, cố vấn, kiểm tra Tự kiểm tra, đánh giá 4 9 Tổng kết, nhận xét, đánh giá chung 10 Giao nhiệm vụ cho bài học mới Thực hiện nội dung thảo luận Tổng kết, đánh giá Hợp tác với bạn trong nhóm Tóm tắt rút ra kết luận, kinh nghiệm Tiếp nhận nhiệm vụ của bài học Thứ ba: Những chuẩn bị những điều kiện cần thiết. Phương pháp thảo luận nhóm thành công hay không còn tùy thuộc vào sự chuẩn bị của giáo viên và học sinh. Nếu giáo viên chuẩn bị tốt, dự kiến được tình GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 8 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT huống xảy ra và có nhiều biện pháp xử lý kịp thời cũng như có sự hợp tác từ học sinh thì phương pháp thảo luận nhóm sẽ mang lại kết quả cao. Vì vậy, trước khi lên lớp, giáo viên và học sinh cần chuẩn bị tốt các nội dung sau: a. Những chuẩn bị của giáo viên: - Mục tiêu của hoạt động nhóm bài học này là gì? - Những vấn đề thảo luận trong nhóm là những vấn đề gì? - Nên chia nhóm ra làm mấy nhóm? - Hoạt động này có phù hợp với học sinh trong nhóm không? - Hoạt động này cần thảo luận bao nhiêu thời gian? - Tất cả học sinh tham gia có thu được lợi ích từ hoạt động này không? - Thiết bị dạy học cần dùng là những thiết bị nào? - Dự kiến tình huống xảy ra và cách giải quyết. - Học sinh phải chuẩn bị những gì? - Soạn giáo án phù hợp với việc thảo luận nhóm. - Chuẩn bị những phương án dự bị…. b. Những chuẩn bị của học sinh. - Học thuộc bài cũ và chuẩn bị bài mới. - Làm những bài tập của tiết học trước mà giáo viên đã dặn dò. - Chuẩn bị những thứ cần thiết giáo viên đã dặn. 2.4. Những yêu cầu cơ bản của mỗi khâu trong quá trình thảo luận Để việc thảo luận đạt kết quả tốt, giáo viên cần phải quan tâm đến các khâu quan trọng như sau: * Đối với giáo viên: a. Chuẩn bị nội dung thảo luận. - Trước tiên giáo viên cần lựa chọn chủ đề thảo luận thích hợp cho học sinh thảo luận: Chủ đề thảo luận phải là những nội dung cơ bản, trọng tâm, đồng thời là những tình huống có vấn đề, hướng dẫn buộc học sinh phải động não. Ví dụ: Hãy chỉ ra yếu tố siêu hình trong truyện ngụ ngôn “ Thầy bói xem voi”? Cần phải nhìn sự vật như thế nào để không siêu hình như 5 thầy bói trong truyện này? ( GDCD - 10 ) Hay: Hãy thảo luận để giải thích vì sao cả thế giới chọn vàng làm vật ngang giá chung nhất mà lại không chọn các kim loại khác? ( GDCD - 11 ) Vấn đề thảo luận môn Giáo dục công dân tập trung vào hai khía cạnh: + Những khái niệm hạt nhân. + Những tình huống có vấn đề trong thực tiễn. - Giáo viên cần lưu ý khi chọn đề tài thảo luận là phải xem xét, nghiên cứu xem học sinh biết gì về chủ đề đã nêu ra. GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 9 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT - Khi đã chọn được chủ đề thảo luận đúng yêu cầu, giáo viên cần thông báo cho học sinh chuẩn bị ý kiến (viết thành văn bản) để tham gia thảo luận. - Từ đó học sinh ý thức được yêu cầu nội dung của chủ đề, các nguồn tài liệu chính, kế hoạch thực hiện và nhiệm vụ của nhóm mình cũng như của từng cá nhân. - Để đảm bảo chất lượng của quá trình thảo luận cũng như chất lượng của giờ lên lớp, giáo viên nên hướng dẫn học sinh đọc trước bài học và những vấn đề cần lưu ý. Điều đó sẽ giúp học sinh chủ động hơn trong thảo luận. b. Chia nhóm và chọn nhóm trưởng. - Việc phân chia nhóm thường dựa trên: Số lượng học sinh của lớp học, đặc điểm học sinh và chủ đề của bài học. - Cách chia nhóm như thế nào là hợp lí: Có thể theo một tiêu chuẩn nào đó của bài học hay của giáo viên và cũng có thể hoàn toàn ngẫu nhiên hoặc có thể theo sổ điểm danh, theo giới tính, theo vị trí ngồi… Trong một tiết dạy giáo viên nên áp dụng linh hoạt các hình thức chia nhóm (lưu ý tùy theo đặc điểm của lớp và nội dung bài học). + Chia nhóm ngẫu nhiên: Học sinh đếm 1,2,3,4,5,6….rồi cùng trở lại, khi đếm đến số nào thì nhóm ấy. Giáo viên cũng có thể chia theo chỗ ngồi 2 bàn (8 học sinh) quay lại thành một nhóm nhỏ để thảo luận. Hình thức chia nhóm này ít tốn thời gian khi học sinh di chuyển thành nhóm và được áp dụng khi nhiệm vụ thảo luận của nhóm giống nhau và thảo luận khác nhau thì cũng ít có sự chênh lệch về độ khó. Sau thảo luận mỗi nhóm nhỏ cử một thành viên trình bày ý kiến của nhóm trước lớp. Đây là hình thức chia nhóm phổ biến nhất. Thảo luận theo nhóm nhỏ( Có thể áp dụng ở những lớp có sĩ số học sinh đông). GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 10 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT Ví dụ: Khi dạy bài 4: Cạnh tranh trong sản xuất và lưu thông hàng hóa (GDCD 11). Để tìm hiểu đơn vị kiến thức 3: Tính hai mặt của cạnh tranh, giáo viên có thể chia lớp thành 6 nhóm ( 2 bàn quay lại với nhau) để học sinh thảo luận. Nhóm 1,2,3: Tìm các biểu hiện và cho ví dụ minh họa về mặt tích cực của cạnh tranh. Nhóm 4,5,6: Tìm các biểu hiện và cho ví dụ minh họa về mặt tiêu cực của cạnh tranh. Giáo viên có thể chỉ định bất kì nhóm nào lên trình bày ý kiến nhưng nhóm sau không được lặp lại ý của nhóm trước. Sau đó giáo viên nhận xét, kết luận. + Chia nhóm theo tổ: Nhóm này được xây dựng dựa trên các tổ đã được chia sẵn trên lớp để thảo luận các vấn đề giáo viên giao cho các nhóm (tùy theo đặc điẻm của lớp mà có các nhóm tương ứng, thông thường trong lớp học có 4 tổ, giáo viên sẽ chia làm 4 nhóm để thảo luận). Sau khi các nhóm thảo luận xong sẽ cử đại diện lên trình bày ý kiến của nhóm mình và cuối cùng giáo viên nhận xét, kết luận. Thảo luận theo nhóm lớn: một lớp học có 2 dãy bàn được chia làm 4 tổ, chia thành 4 nhóm, như vậy có 4 nhóm thảo luận trong lớp học. Thảo luận theo nhóm lớn chỉ nên áp dụng ở những lớp có sĩ số học sinh ít (40 học sinh trở xuống). Ví dụ: Khi dạy bài 5: Cách thức vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng (GDCD – 10). Để học sinh hiểu rõ khái niệm chất theo quan điểm triết học. Giáo viên chia lớp làm 4 nhóm để học sinh thảo luận tìm hiểu khái niệm chất. Nhóm 1: Tìm các thuộc tính của muối. Nhóm 2: Tìm các thuộc tính của đường. Nhóm 3: Tìm các thuộc tính của ớt. Nhóm 4: Tìm các thuộc tính của chanh. . Học sinh thảo luận nhóm trong thời gian 3 phút. . Sau đó đại diện nhóm báo cáo kết quả thảo luận . Lớp góp ý, bổ sung, thống nhất đáp án theo cách hiểu của các em. . Giáo viên nhận xét, kết luận. GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 11 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT + Chia nhóm cùng trình độ: Giáo viên dựa vào trình độ học sinh để chia nhóm khá, giỏi, trung bình, yếu...Giáo viên nêu yêu cầu thảo luận khác nhau tùy vào trình độ của nhóm. + Chia nhóm theo sở trường: Cách chia này thực hiện dựa trên việc các học sinh tự do lựa chọn để tạo thành một nhóm, mỗi nhóm sẽ gồm các học sinh cùng chung sở thích, hứng thú. Giáo viên sẽ giao nhiệm vụ cho các nhóm thực hiện trong một thời gian nhất định (có thể áp dụng trong các buổi học tập ngoại khóa, hoặc có thể quan sát tìm hiểu một vấn đề nào đó ở địa phương), kết quả sẽ được đại diện nhóm trình bày trong giờ học sau. Ví dụ: Trước khi học bài 5: Cung cầu trong sản xuất và lưu thông hàng hóa (GDCD - 11). Ở cuối tiết học trước giáo viên chia nhóm học sinh quan sát, tìm hiểu thị trường đang diễn ra ở địa phương và đến tiết học các nhóm sẽ cử đại diện lên trình bày kết quả tìm hiểu của nhóm. Nhóm 1: Quan sát, tìm hiểu thị trường điện thoại di động. Nhóm 2: Quan sát, tìm hiểu thị trường xe gắn máy. Nhóm 3: Quan sát, tìm hiểu thị trường lúa gạo. Nhóm 4: Quan sát, tìm hiểu thị trường xăng dầu. + Chia nhóm đánh giá: Một nhóm chịu trách nhiệm thảo luận một chủ đề nào đó và nhóm khác có trách nhiệm phê bình, nhận xét và đánh giá ý kiến trình bày của nhóm kia. Ví dụ: Khi dạy bài 12: Chính sách tài nguyên và bảo vệ môi trường (GDCD 11) . Để dạy đơn vị kiến thức 1: Tình hình tài nguyên, môi trường ở nước ta hiện nay. Giáo viên chia lớp thành 4 nhóm ( chia theo số thứ tự trong danh sách) để học sinh thảo luận nhóm. Giáo viên giao câu hỏi cho các nhóm: Nhóm 1: Những điều đáng lo ngại về môi trường ở nước ta hiện nay? Cho ví dụ. Nhóm 2: Những điều đáng lo ngại về tài nguyên ở nước ta hiện nay? Cho ví dụ. Nhóm 3: Nguyên nhân dẫn đến những tiều đáng lo ngại về tài nguyên, môi trường nước ta hiện nay? Cho ví dụ. Nhóm 4: Nhận xét, bổ sung. Các nhóm 1,2,3 lần lượt cử đại diện trình bày ý kiến của nhóm mình và nhiệm vụ của nhóm 4 là đưa ra các ý kiến, nhận xét, đánh giá, bổ sung ý kiến của từng nhóm. Sau đó giáo viên nhận xét, kết luận ý kiến của cả 4 nhóm.  Vai trò của nhóm trưởng: - Phải có khả năng tổ chức: Phân công nhiệm vụ cho các nhóm viên, bố trí chỗ ngồi cho phù hợp, hướng dẫn các nhóm viên thảo luận đúng với nội dung giáo viên đã giao. GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 12 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT - Phải biết linh hoạt và nhạy bén, có khả năng điều động tất cả các thành viên trong nhóm tham gia tích cực vào thảo luận. Theo dõi quan sát từng thành viên để có biện pháp điều chỉnh kịp thời, lắng nghe ý kiến đóng góp thảo luận của các nhóm viên, tôn trọng tất cả các ý kiến của các thành viên trong nhóm. Đồng thời động viên, khuyến khích những bạn ít nói, rụt rè phát huy tính năng động, sáng tạo của các bạn trong nhóm và có thể thay mặt nhóm lên trình bày ý kiến trước lớp. Như vậy vai trò của nhóm trưởng là rất quan trọng, vì vậy trong quá trình giảng dạy giáo viên cần phải quan sát thái độ và cách làm việc của từng học sinh để lựa chọn các nhóm trưởng cho thích hợp. Tuy nhiên, nhóm trưởng không phải là người quyết định hết tất cả cho buổi thảo luận. c. Tổ chức thảo luận. - Giao nhiệm vụ cho nhóm: Giáo viên nêu nhiệm vụ rõ ràng, ngắn gọn, xác đinh thời gian, hướng dẫn cách thức thảo luận. Thông thường thời gian thảo luận trung bình là 5 phút. - Làm việc theo nhóm: Sau khi chia nhóm mỗi nhóm sẽ bắt thăm để chọn nhóm trưởng, thư ký luôn phiên để khắc phục tình trạng có học sinh chuyên trách nhiệm vụ này. Trong khi học sinh thảo luận, giáo viên đi tới các nhóm, quan sát, gợi ý, giúp đỡ học sinh thảo luận (nếu thấy cần thiết) và nhắc nhở học sinh không nói chuyện, làm việc riêng. Sau khi thảo luận, đại diện các nhóm lên trình bày, học sinh quan sát, bổ sung. d. Tổng kết thảo luận Giáo viên tổng kết những ý kiến phát biểu, nêu lên một cách súc tích và có hệ thống những ý kiến thống nhất và chưa thống nhất. Tham gia ý kiến về những điều chưa thống nhất và bổ sung thêm những điều cần thiết. Giáo viên cần đánh giá các ý kiến phát biểu, nhận xét tinh thần, thái độ làm việc chung của tập thể, của nhóm và của cá nhân học sinh. Giáo viên với vai trò là trọng tài chốt lại những nội dung cơ bản, khen thưởng những nhóm thảo luận tốt, động viên, khuyến khích để tạo hứng thú cho học sinh. * Đối với học sinh: - Phải chuẩn bị nội dung trước ở nhà. - Khi đến lớp có lệnh thảo luận phải nhanh chóng vào vị trí của nhóm mình, phải biết dựa vào sách giáo khoa, kiến thức cũ đã học, bài tập, câu hỏi để bàn bạc thảo luận. - Học sinh thảo luận đủ nghe trong nhóm, không cãi nhau ồn ào, đi lại trong lớp. Khi có hiệu lệnh hết thời gian thì nhanh chóng quay về vị trí và tiếp tục chú ý theo dõi để tiếp thu kiến thức hoặc bổ sung thêm ý kiến. GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 13 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT - Trước khi thảo luận nhóm về một vấn đề, một nội dung cần phân tích,giải thích nên cho mỗi cá nhân trong nhóm tự ghi ý kiến riêng vào phiếu ( hoặc giấy nháp riêng) rồi đưa ra thảo luận thống nhất ý kiến đúng. 2.5. Trình bày kết quả thảo luận Kết quả thảo luận có thể được trình bày dưới nhiều hình thức: bằng lời, đóng vai, viết hoặc vẽ lên giấy khổ to... có thể do một người thay mặt nhóm trình bày, có thể nhiều người trình bày, mỗi người một đoạn nối tiếp nhau. 2.6. Ví dụ về một hoạt động thảo luận nhóm trong bài “ Khuynh hướng phát triển của sự vật, hiện tượng” (GDCD - 10) Thảo luận nhóm để so sánh phủ định biện chứng và phủ định siêu hình. Bước 1: Giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh từ tiết học tuần trước. Về nhà đọc trước bài 6: “Khuynh hướng phát triển của sự vật, hiện tượng”. Chú ý 2 vấn đề sau: 1. So sánh khái niệm phủ định biện chứng và phủ định siêu hình. 2. Khuynh hướng phát triển của sự vật, hiện tượng (đi lên, đi xuống, theo đường tròn, đường sin hay đường xoáy ốc). Bước 2: Chia nhóm, giáo viên chia lớp thành 2 nhóm lớn theo 2 dãy bàn. Mỗi bàn thành một nhóm nhỏ. Giáo viên chọn nhóm trưởng của 2 nhóm lớn. Bước 3: Giao nhiệm vụ, xác định thời gian, hướng dẫn cách thức thảo luận, giáo viên dùng máy chiếu để trình chiếu hai hình ảnh: - Hình ảnh 1 là quả trứng bị đập vỡ, cho vào chảo chiên lên. - Hình ảnh 2 là quả trứng được gà mẹ ấp nở thành con gà con. Các nhóm quan sát cả hai hình ảnh, sau đó : Nhóm 1: Quan sát hình ảnh 1 và trả lời câu hỏi: nguyên nhân dẫn tới quả trứng bị phủ định là gì? Kết quả của của sự phủ định này là gì? Thế nào là phủ định siêu hình? Nhóm 2: Nhóm 2 quan sát kĩ hình ảnh 2 và trả lời câu hỏi: Nguyên nhân dẫn tới quả trứng bị phủ định là gì? Kết quả của sự phủ định này là gì? Thế nào là phủ định biện chứng? Thời gian thảo luận là 7 phút. Bước 4: Tiến hành thảo luận. Các nhóm nhỏ thảo luận theo từng bàn. Thư ký của nhóm lớn ghi ý kiến thảo luận của nhóm nhỏ, nhóm trưởng và thư ký nhóm lớn tổng hợp, chọn lọc ý kiến. Giáo viên đi tới các dãy bàn quan sát giúp đỡ. Sau đó nhóm trưởng lên trình bày ý kiến thảo luận của nhóm mình trước lớp. Giáo viên chiếu lại hình ảnh cần thảo luận của nhóm, cả lớp theo dõi quan sát, các thành viên trong từng nhóm bổ sung ý kiến cho nhóm mình. Nhóm khác bổ sung ý kiến. GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 14 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT Giáo viên nêu tiếp vấn đề để cả lớp thảo luận: Phân biệt sự giống và khác nhau giữa phủ định biện chứng và phủ định siêu hình? Bước 5: Giáo viên tổng kết chốt lại. - Phủ định siêu hình là sự phủ định diễn ra do sự can thiệp, sự tác động từ bên ngoài, cản trở hoặc xóa bỏ sự tồn tại, phát triển tự nhiên của sự vật. - Phủ định biện chứng là sự phủ định diễn ra do sự phát triển của bản thân sự vật, hiện tượng, có kế thừa những yếu tố tích cực của sự vật, hiện tượng cũ. + Giống nhau: Đều là phủ định (làm mất đi cái cũ). + Khác nhau: Phủ định siêu hình Phủ định biện chứng - Nguyên nhân phủ định ở bên ngoài sự - Nguyên nhân phủ định ở bản thân sự vật vật - Không kế thừa hoặc kế thừa nguyên xi - Kế thừa có cải biến những yếu tố tích cái cũ. cực của cái cũ. Cuối cùng giáo viên nhận xét tinh thần, thái độ, đánh giá kết quả của các nhóm, biểu dương những học sinh và nhóm thảo luận tích cực, có hiệu quả. 2.7. Một số đặc điểm giáo viên cần lưu ý khi áp dụng phương pháp thảo luận nhóm - Khi xây dựng câu hỏi thảo luận cần lưu ý tới tính chất thực tế của vấn đề, không nên tham nhiều nội dung bởi nếu kết hợp nhiều nội dung trong một câu hỏi thảo luận sẽ gây ra sự nhàm chán, mất thời gian hoặc có thể vấn đề không được giải quyết triệt để sẽ phá vỡ kết cấu bài giảng. - Câu hỏi thảo luận không quá đơn giản nhưng cũng không mang tính chất thách đố học sinh, môi trường học tập phải tạo ra được sự thoải mái ngay từ đầu giữa học sinh và giáo viên. - Giáo viên khi thực hiện điều phối lớp học phải là người có nhiều kinh nghiệm thực tế và chắc về lý luận để có thể tóm lại vấn đề. Khi nội dung có khả năng vượt ra ngoài tầm kiểm soát, giáo viên cần phải sử dụng câu hỏi hướng học sinh quay trở lại nội dung. Đôi khi mâu thuẫn trong thảo luận có thể dẫn đến xung đột cá nhân, lúc này giáo viên phải đóng vai trò là người hòa giải, mời các cá nhân này ra góc riêng và ghi lại những ý kiến của từng em để có thể giải quyết triệt để và tiếp tục nội dung theo kế hoạch định sẵn. - Giáo dục công dân là một môn học có tính thực tiễn cao, ứng dụng rất nhiều trong các lĩnh vực của đời sống. Do đó, trong quá trình dạy học giáo viên không nên chỉ trình bày lý thuyết một chiều mà cần nêu các vến đề, đặt ra các câu hỏi, tình huống để học sinh vận dụng những hiểu biết, kinh nghiệm của bản thân học được từ lý thuyết, từ thực tiễn cuộc sống để giải quyết các vấn đề đặt ra. Ngoài ra việc giảng dạy môn Giáo dục công dân không dừng ở mức độ hiểu mà còn phải GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 15 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT giúp các em vận dụng các kiến thức để giải thích các hiện tượng, khái niệm, phạm trù, quy luật, nguyên nhân…hay vận dụng cho chính bản thân mình trong trong thực tế. Để làm được những điều này, tôi thiết nghĩ việc áp dụng phương pháp dạy học tình huống là cần thiết. Phương pháp này đòi hỏi không gian rộng nhưng trên thực tế thì ở các trường THPT hiện nay, việc sử dụng phương pháp này còn nhiều hạn chế, đồng thời do thời gian hạn định của tiết học, cho nên giáo viên phải biết tổ chức hợp lí và học sinh đã khá quen với phương pháp này thì mới có kết quả. Cần nhớ rằng, trong hoạt động nhóm, tư duy tích cực của học sinh phải được phát huy và ý nghĩa quan trọng của phương pháp này là rèn luyện năng lực hợp tác giữa các thành viên trong nhóm. Cần tránh khuynh hướng hình thức và đề phòng lạm dụng, cho rằng tổ chức hoạt động nhóm là dấu hiệu tiêu biểu nhất cho đổi mới phương pháp dạy học và hoạt động nhóm càng nhiều thì chứng tỏ phương pháp dạy học càng đổi mới. Thực hiện phương pháp này mất nhiều thời gian để chuẩn bị và tiến hành cuộc thảo luận. Vì vậy, giáo viên dạy cần phải cân nhắc giữa việc bảo đảm mục tiêu bài học với thời gian quy định. Như vậy, thảo luận nhóm là một trong những phương pháp dạy học tích cực, được sử dụng thường xuyên trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học hiện nay. Phương pháp này, phát huy tính chủ động, sáng tạo, năng lực diễn đạt, hợp tác, làm việc theo nhóm của học sinh - một phẩm chất quan trọng của người công dân trong xu thế hội nhập, toàn cầu hóa ngày nay. Tuy nhiên, đây là một phương pháp khó và để vận dụng thành công phương pháp này, giáo viên cần nắm vững kiến thức, có quy trình thảo luận khoa học cùng với nghệ thuật sư phạm. Bên cạnh đó, cần phải có điều kiện về cơ sở vật chất thuận lợi và sự kết hợp linh hoạt thảo luận nhóm với các phương pháp dạy học khác. III. HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI Phương pháp thảo luận nhóm là một trong những phương pháp giảng dạy có hiệu quả nhằm khơi dậy sự nhiệt tình, tính năng động và sáng tạo của học sinh, khuyến khích học sinh tham gia thảo luận nhóm và học sinh theo đó cũng có cơ hội trao đổi, học tập lẫn nhau. Đồng thời, học sinh cũng dần dần làm quen với những tình huống phức tạp và có thật sẽ gặp trong cuộc sống sau này. Cụ thể: + Xây dựng cho học sinh có được lối sống hòa nhập với cộng đồng, tinh thần hợp tác, kĩ năng giao tiếp, tinh thần đoàn kết, sự phối hợp, hiểu biết về tinh thần trách nhiệm và hỗ trợ lẫn nhau giữa các thành viên từ đó tạo ra những giải pháp mới cho mọi vấn đề khó khăn. + Kết quả học tập cao hơn. GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 16 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT + Kiến thức của học sinh sẽ giảm bớt tính chủ quan, phiến diện, làm tăng tính khách quan khoa học. + Kiến thức trở nên sâu sắc, bền vững dễ nhớ, nhớ nhanh và lâu hơn do được trao đổi học hỏi giữa các thành viên trong nhóm. + Nhờ không khí thảo luận nhóm cởi mở giúp học sinh thoải mái, tự tin hơn trong việc trình bày ý kiến của mình và biết lắng nghe có phê phán ý kiến của những thành viên khác. * Kết quả cụ thể: Sau một thời gian nghiên cứu và áp dụng phương pháp dạy học thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân, tôi đã thu nhận được những kết quả khả quan, nhằm đánh giá được việc áp dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân. Mặt khác, nó cũng giúp giáo viên thấy được những ưu, nhược điểm của phương pháp này trong quá trình dạy học để kịp thời sửa đổi và phát huy theo hướng ngày càng tốt hơn, tạo điều kiện cho công tác giảng dạy đạt hiệu quả cao nhất. 1. Thống kê số liệu từng lớp không thường xuyên áp dụng phương pháp thảo luận nhóm( kết quả học kì I năm học 2011 – 2012) Tổng Lớp Giỏi Khá Trung bình Yếu số HS 10C1 40 3 7,5% 17 42,5% 17 42,5% 3 7,5% 10C3 42 4 9,5% 20 47,6% 16 38% 2 4,76% 11B4 43 2 4,65% 19 44% 18 41,8% 4 9,3% 11B5 41 3 7% 22 53,6% 11 26,8% 5 12% 2. Thống kê số liệu từng lớp thường xuyên áp dụng phương pháp thảo luận nhóm. ( kết quả năm học 2011 – 2012) Lớp 10C2 10C4 11B1 11B2 Tổng số HS 43 44 40 41 Giỏi 10 12 9 9 23,2% 27,2% 2,2% 21,95% Khá 25 22 21 23 58% 50% 52,5% 56% Trung bình 8 10 10 9 18,6% 22,8% 25% 21,95% Yếu 0 0 0 0 0 0 0 0 Nhìn vào 2 bảng thống kê số liệu trên ta có thể dễ dàng nhận thấy: Ở những lớp không thường xuyên áp dụng phương pháp thảo luận nhóm thì kết quả học lực thấp hơn nhóm lớp thường xuyên được áp dụng phương pháp này (số học sinh giỏi, khá tăng lên còn học sinh trung bình giảm và không còn học sinh yếu). Nhìn chung nếu đề tài này được nhân rộng cho tất cả các khối lớp GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 17 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT (10,11, 12) thì sẽ mang lại kết quả học tập cao. Đồng thời gây được hứng thú, phát huy được tính tích cực và chủ động trong học tập của học sinh; thúc đẩy được tinh thần hợp tác, hiểu biết và hỗ trợ lẫn nhau giữa các thành viên; rèn luyện cho học sinh có được những kĩ năng và sự hiểu biết của cả nhóm có ích lợi lớn đối với từng cá nhân. Sau khi áp dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân, tôi nhận thấy: - Học sinh có hứng thú trong học tập. Từ đó các em hăng hái tham gia xây dựng bài và cũng nhờ đó mà tình cảm của các em đối với môn Giáo dục công dân cũng tốt đẹp hơn. - Học sinh tiếp thu bài tốt hơn. Nhiều em đã tích cực phát biểu ý kiến, tham khảo trước tài liệu ở nhà và nhờ vậy mà các em tiếp thu bài một cách chủ động. - Học sinh tinh lọc và mở rộng kiến thức. Dẫn đến khối lượng kiến thức mà các em tiếp thu được là của chính bản thân mình khai thác. - Học sinh biết cách sử dụng kiến thức có ý nghĩa. Điều đó giúp các em nhớ lâu hơn kiến thức đã học. - Học sinh phát triển các hoạt động tư duy thông qua việc giải quyết tốt các tình huống mà giáo viên đưa ra. Do đó, kết quả là hình thành được kĩ năng giải quyết tình huống cho học sinh. - Dạy học bằng phương pháp thảo luận nhóm còn tạo ra một cơ hội so sánh năng lực toàn diện hơn cho học sinh, đó là cả một “gói” kĩ năng như: Phát biểu trước đám đông, phân tích vấn đề một cách logic, hiểu biết rộng về thực tế, biết vận dụng lý thuyết để áp dụng phân tích các vấn đề thực tế, phản biện và chấp nhận các ý kiến khác biệt… Đó là những kĩ năng cần có để một cá nhân thành công trong cuộc sống và đây cũng chính là mục đích lớn mà phương pháp dạy học này hướng tới. Tóm lại: Để có được tiết dạy hay, bổ ích và thực tiễn còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố, nội dung bài học là yếu tố cốt lõi để có được bài giảng thành công. Nhưng nếu chỉ chăm chú đến yếu tố của nội dung bài học thôi chưa đủ, học sinh của ngày hôn nay không chỉ muốn nghe và tiếp nhận kiến thức một chiều từ giáo viên, mà còn muốn được tham gia vào bài học, muốn được bày tỏ quan điểm, chia sẻ những vướng mắc cần tháo gỡ. Dù muốn hay không, nguyện vọng, mong muốn của học sinh phải được tính đến như một thước đo cho sự thành công của giáo viên bởi suy cho cùng bài giảng chỉ hay khi những kiến thức giáo viên truyền tải, gần gũi và có thể được áp dụng vào thực tiễn. IV. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 18 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT 1. Kết luận Hiện nay, với chủ trương đổi mới phương pháp dạy và học, “ lấy học sinh làm trung tâm” dưới sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên nhằm phát huy tư duy độc lập, sáng tạo của học sinh đã trở thành một đòi hỏi, yêu cầu đối với mỗi giáo viên trong quá trình giảng dạy. Giáo viên phải sử dụng nhiều phương pháp dạy học, có như thế mới phát huy được tính tích cực học, khả năng ham thích học tập và tìm hiểu ở học sinh. Với phương pháp thảo luận nhóm sẽ giúp cho học sinh hiểu bài dễ dàng, khắc sâu kiến thức hơn và có thể vận dụng những hiểu biết vào cuộc sống hàng ngày. Phân biệt được đâu lá đúng, đâu là sai, cái gì là tiến bộ, cái gì là lạc hậu để nâng cao nhận thức khoa học, phát triển nhân cách và rèn luyện phẩm chất đạo đức, tránh được tình trạng học một cách thụ động, học vẹt và e ngại khi học môn này. Từ đó có thể khẳng định, dạy học theo phương pháp thảo luận nhóm là một hình thức khoa học về việc dạy cách học, học cách học. Phương pháp này không tốn kém nhiều về vật chất mà còn có ý nghĩa sư phạm rất lớn, vì nó sinh động, cụ thể, thực tế, đồng thời giúp giáo viên kịp thời phát hiện được những chỗ mạnh, chỗ yếu của học sinh để điều chỉnh, khích lệ. Học sinh sẽ năng động và dạn dĩ hơn dần dần sẽ nâng mình lên trong nhận thức và hành động sáng tạo. Phương pháp này còn giúp học sinh cải thiện các kĩ năng sống và làm việc như: Hợp tác theo nhóm gắn kết với độc lập, suy nghĩ, tìm ra lối thoát và vượt lên chính mình bằng mọi cách sáng tạo. ð Phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân rất phong phú, đa dạng, bao gồm cả phương pháp truyền thống và phương pháp hiện đại. Mỗi phương pháp đều có mặt mạnh và hạn chế riêng, phù hợp với từng loại bài riêng và từng tiết dạy. Vì vậy, giáo viên không nên quá lạm dụng hoặc phủ định hoàn toàn một phương pháp dạy học nào. Điều quan trọng là cần phải lựa chọn và sử dụng kết hợp các phương pháp một cách hợp lý. Song việc xác định phương pháp dạy học trong mỗi bài cần căn cứ vào năng lực của giáo viên, đặc điểm đối tượng học sinh, tình hình cụ thể của từng lớp, dung lượng kiến thức và thời lượng mỗi bài mà giáo viên có thể áp dụng các phương pháp dạy học tích cực thích hợp, tránh hiện tượng cứng nhắc, máy móc để giờ lên lớp có được những hiệu quả cao nhất. Tuy nhiên, để phát huy tính tích cực học tập của học sinh, giáo viên nên sử dụng các phương pháp dạy học tích cực phù hợp với bộ môn. 2. Đề xuất, khuyến nghị GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 19 Đề tài: Một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy môn Giáo dục công dân bậc THPT - Đối với bản thân sẽ tự nhân rộng đề tài này cho các lớp mình dạy. - Đối với tổ chuyên môn có thể phổ biến đề tài này cho các giáo viên trong tổ áp dụng. - Đối với trường THPT: + Nên tạo điều kiện về thời gian, kinh phí, khuyến khích giáo viên có thể tự làm đồ dùng dạy học phục vụ cho bộ môn. + Đầu tư thêm về cơ sở vật chất, tạo điều kiện về phương tiện dạy học có liên quan đến giảng dạy theo phương pháp dạy học tích cực. + Để hình thành kĩ năng thảo luận nhóm cho học sinh được tiến hành một cách thuận lợi, nhà trường cần xem xét giảm sĩ số học sinh trong một lớp học (khoảng 30 - 35 học sinh), bởi lớp học mà quá đông học sinh thì hiệu xuất học tập và giảng dạy sẽ giảm. - Đối với giáo viên: + Cần trau dồi chuyên môn, học hỏi kinh nghiệm để sử dụng phương pháp dạy học thảo luận nhóm một cách hiệu quả nhất. Để hình thành kĩ năng thảo luận nhóm cho học sinh, giáo viên cần có sự đầu tư về nội dung, chuẩn bị thật chu đáo về mặt phương pháp và phương tiện giáo dục. + Tiếp tục thiết kế các bài giảng theo phương pháp dạy học thảo luận nhóm để có thể triển khai áp dụng cho việc giảng dạy trong môn giáo dục công dân. Trên đây là một số kinh nghiệm và những ý kiến đóng góp nhỏ mà bản thân tôi đã đúc kết được trong quá trình giảng dạy với mong muốn quý thầy cô có thể sử dụng phương pháp dạy học thảo luận nhóm một cách dễ dàng, hiệu quả, chất lượng hơn và học sinh có thể tiếp thu bài học tốt hơn, có khả năng tự rèn luyện và hoàn thiện bản thân qua các kiến thức đã học được. Để hoàn thành tốt một đề tài và mang tính hiệu quả cao không phải là một việc dễ dàng. Chính vì vậy, có thể sẽ còn những thiếu sót, tôi rất mong nhận được những ý kiến trao đổi, góp ý, bổ sung của quý thầy cô để tôi có thêm những kinh nghiệm quý báu và hoàn thiện hơn về phương pháp giảng dạy của mình. Tôi xin chân thành cảm ơn! Cẩm Mỹ, Ngày 14 tháng 05 năm 2012 Giáo viên thực hiện Lại Thị Ngọc Xuyến TÀI LIỆU THAM KHẢO GVTH: Lại Thị Ngọc Xuyến Đơn vị: Trường THPT Sông Ray Trang 20