Mét sè ®Æc trng cña thÓ lo¹i kÞch
vµ ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y v¨n b¶n kÞch
trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n THCS
A. Lý do chän ®Ò tµi
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ®îc c¸c cÊp qu¶n lý
gi¸o dôc quan t©m nhiÒu, coi ®ã nh mét nç lùc cña ngµnh cÇn ®îc khai th¸c triÖt
®Ó, nh»m t¹o ra “bíc nh¶y” vÒ chÊt lîng gi¸o dôc. NghÞ quyÕt TW2 kho¸ VIII
cña §¶ng ®· chØ râ “§æi míi m¹nh mÏ ph¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ ®µo t¹o kh¾c
phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn thµnh nÕp t duy s¸ng t¹o cña ngêi häc.
Tõng bíc ¸p dông ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn vµ ph¬ng tiÖn hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y
häc”. Quan ®iÓm cña §¶ng ta tõng coi gi¸o dôc lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, lµ sù
nghiÖp cña §¶ng, Nhµ níc vµ cña toµn d©n, v× vËy yªu cÇu ®æi míi ph¬ng ph¸p
d¹y häc ®îc ®Æt ra lµ mét vÊn ®Ò quan träng vµ cÊp b¸ch.
LuËt gi¸o dôc cña ®iÒu 24.2 ®· ghi râ: “Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng
ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng s¸ng t¹o cña häc sinh, phï hîp víi
®Æc ®iÓm cña tõng líp häc, m«n häc; båi dìng ph¬ng ph¸p tù häc, rÌn luyÖn kü
n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui,
høng thó häc tËp cho häc sinh.
§Ó ®¸p øng yªu cÇu ®ã, Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o ®· tiÕn hµnh thay s¸ch
gi¸o khoa c¸c bé m«n líp 6, 7, 8, 9 t¹o ®iÒu kiÖn cho gi¸o viªn thùc hiÖn ®æi míi
ph¬ng ph¸p d¹y häc. Mét trong nh÷ng nÐt míi kh¸ næi bËt cña ch¬ng tr×nh Ng÷
v¨n THCS ®ã lµ ®· giíi thiÖu mét sè trÝch ®o¹n kÞch b¶n v¨n häc tiªu biÓu. ë líp
7 lµ thÓ lo¹i chÌo cña s©n khÊu d©n gian ViÖt Nam: TrÝch “Nçi oan h¹i chång”,
chÌo “Quan ©m ThÞ KÝnh”; ë líp 8 trÝch: “¤ng Giuèc ®anh mÆc lÔ phôc”-trong
vë hµi kÞch cña M«lie “Trëng gi¶ häc lµm sang”; ë líp 9 lµ 2 ®o¹n trÝch cña hai
vë kÞch nãi hiÖn ®¹i “B¾c S¬n” cña NguyÔn Huy Tëng, “T«i vµ chóng ta” cña Lu
Quang Vò. V× vËy buéc ngêi gi¸o viªn ph¶i n¾m ®îc ®Æc trng cña thÓ lo¹i kÞch vµ
®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y v¨n b¶n kÞch.
Thùc tÕ ë trêng THCS An Kh¸nh còng gÆp nhiÒu khã kh¨n trong qu¸
tr×nh ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y Ng÷ v¨n, ®Æc biÖt lµ d¹y v¨n b¶n kÞch. §Ó cã mét
giê d¹y tèt cÇn cã sù ®Çu t thÝch ®¸ng vÒ thêi gian, trong khi ®êi sèng gi¸o viªn
cßn nhiÒu khã kh¨n, c¬ së v¹t chÊt vµ c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc nh tµi liÖu tham
kh¶o, b¨ng ®Üa, tranh ¶nh cßn Ýt, chñ yÕu lµ d¹y chay. Mét sè ®o¹n trÝch kÞch ë
líp 9 ®îc s¾p xÕp ë cuèi ch¬ng tr×nh nªn viÖc ®Çu t cho bµi d¹y cha nhiÒu. ChÝnh
v× nh÷ng lý do trªn mµ t«i ®· lùa chän ®Ò tµi nµy nh»m gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng gi¶ng d¹y m«n Ng÷ v¨n. H¹n chÕ sè lîng häc sinh yÕu kÐm, t¨ng sè lîng häc
sinh giái, kh¾c phôc mét phÇn t×nh tr¹ng ch¸n häc v¨n ®ang gia t¨ng hiÖn nay.
1
B-C¬ së lý luËn cña ®Ò tµi
1. §Æc trng bé m«n.
V¨n häc lµ mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt ph¶n ¸nh cuéc sèng b»ng h×nh tîng
v¨n häc th«ng qua mét chÊt liÖu ®Æc biÖt lµ ng«n tõ (mét thø ng«n ng÷ ®· ®îc
chän läc, gät ròa tinh tÕ). Nhµ v¨n lÊy ng«n tõ lµm chÊt liÖu ®Ó x©y dùng nªn t¸c
phÈm cña m×nh, t¸i hiÖn l¹i bøc tranh sinh ®éng vÒ cuéc sèng vµ con ngêi. Qua
®ã nhµ v¨n göi g¾m nh÷ng t×nh c¶m, t tëng vµ th¸i ®é cña m×nh tríc cuéc sèng.
V¨n häc gióp chóng ta nhËn thøc cuéc sèng, ®a ®Õn nh÷ng suy tëng s©u
l¾ng trong t©m hån t×nh c¶m ®Ó cuéc sèng ®Ñp h¬n, cã ý nghÜa h¬n. Sù nhËn thøc
vµ suy tëng ®ã phô thuéc rÊt nhiÒu vµo bÒ dµy vèn sèng vµ nh÷ng tri thøc, kinh
nghiÖm cña mçi c¸ nh©n. Do vËy, d¹y Ng÷ v¨n vÒ mét ph¬ng diÖn nµo ®ã lµ d¹y
c¸ch tiÕp nhËn v¨n häc cã vai trß tÝch cùc s¸ng t¹o cña häc sinh.
ViÖc ®a nh÷ng t¸c phÈm kÞch vµo ch¬ng tr×nh, chñ yÕu nh»m t¹o ®iÒu
kiÖn cho häc sinh tiÕp xóc víi ®ñ 3 lo¹i h×nh (tù sù, tr÷ t×nh, kÞch) vµ mét sè thÓ
kÞch quen thuéc: D©n gian, cæ ®iÓn, hiÖn ®¹i. Bªn c¹nh ®ã còng cÇn cã sù ph©n
biÖt: kÞch lµ mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt tæng hîp (V¨n häc, héi ho¹, kiÕn tróc, ®iªu
kh¾c, ©m nh¹c, nh¶y móa...) trong khi ®ã v¨n häc lµ lo¹i h×nh nghÖ thuËt ng«n tõ.
Xem biÓu diÔn kÞch trªn s©n khÊu kh«ng gièng víi viÖc ®äc mét bµi v¨n, mét bµi
th¬. Tuy nhiªn kÞch ®îc d¹y häc trong nhµ trêng lµ kÞch b¶n v¨n häc cã b¶ng
ph©n vai, híng dÉn néi dung vÒ c¸ch thøc diÔn vë kÞch.
Lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc n»m trong lo¹i h×nh nghÖ thuËt kÞch, t¸c phÈm
kÞch nãi còng chØ thùc sù khai th¸c trän vÑn khi ®îc diÔn trªn s©n khÊu. Sau lao
®éng cña nhµ viÕt kÞch lµ chÆng ®êng s¸ng t¹o thø 2 cña ®éi ngò nghÖ sÜ s©n khÊu
gåm ®¹o diÔn, diÔn viªn, nh¹c sÜ, ho¹ sÜ. Nhng kh«ng ph¶i bÊt cø mét kÞch b¶n
v¨n häc nµo còng cã ®iÒu kiÖn ®Ó dµn dùng trªn s©n khÊu. Lµ mét thÓ lo¹i v¨n
häc cã ®Æc trng riªng trong cÊu tróc h×nh tîng, ph¬ng thøc biÓu hiÖn trong ng«n
ng÷ nghÖ thuËt chóng ta vÉn cã thÓ thëng thøc t¸c phÈm kÞch b»ng c¸ch ®äc kÞch
b¶n v¨n häc.
D¹y kÞch b¶n v¨n häc kh«ng ®¬n thuÇn lµ ph©n tÝch v¨n häc, gi¶ng v¨n,
thëng thøc vÎ ®Ñp cña mét lêi v¨n hoÆc biÖn ph¸p tu tõ, còng kh«ng ph¶i ®Ó m«
pháng diÔn theo cö chØ, ®iÖu bé cña nh©n vËt kÞch. KÞch b¶n v¨n häc võa thÓ hiÖn
®Æc trng cña mét v¨n b¶n v¨n häc, võa thÓ hiÖn ®Æc trng cña thÓ lo¹i kÞch. Sù kÕt
hîp gi÷a hai ph¬ng diÖn nµy võa t¹o nªn søc hÊp dÉn riªng cña mét lo¹i v¨n b¶n,
l¹i võa lµ thö th¸ch kh«ng dÔ vît qua cho ngêi d¹y vµ ngêi tiÕp nhËn.
§æi míi ph¬ng ph¸p d¹y v¨n b¶n kÞch yªu cÇu gi¸o viªn ph¶i n¾m ch¾c
®Æc trng cña thÓ lo¹i kÞch. VËn dông linh ho¹t c¸c nguyªn t¾c, c¸c thao t¸c gi¶ng
d¹y, c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c nhau ph¶i phï hîp víi ®Æc trng bé m«n. Nh»m ph¸t
2
huy tèi ®a tinh thÇn chñ ®éng, tÝch cùc s¸ng t¹o cña häc sinh, gióp c¸c em tù t×m
tßi, tù kh¸m ph¸ ra ch©n lý, thay v× c¸ch häc mét chiÒu tríc ®ã.
2. §Æc ®iÓm vÒ t©m sinh lý cña häc sinh THCS
§Æc ®iÓm t©m lý løa tuæi häc sinh THCS cã nhiÒu ®iÓm kh¸c víi häc sinh
TiÓu häc, nã biÓu hiÖn bíc ph¸t triÓn míi vÒ ®êi sèng t©m lý. §ã lµ nhu cÇu ®îc
chiÕm lÜnh tri thøc, kh¶ n¨ng trÝ nhí vµ liªn tëng, ho¹t ®éng t©m lý dÇn vît lªn
b¶n n¨ng ®Ó cã ý thøc vµ n¨ng lùc t duy tréi lªn, n¨ng lùc sóc c¶m trùc tiÕp mau
lÑ. TrÎ em h«m nay vît tréi vÒ n¨ng lùc c¶m xóc vµ trÝ tuÖ. LX V G«txki ®· chØ ra
sù kiÖn c¨n b¶n cña løa tuæi thiÕu niªn lµ tuæi dËy th×, do nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n
vÒ cÊu tróc sinh lý mµ “C¶ mét thÕ giíi míi cña nh÷ng rung ®éng néi t©m, nh÷ng
kÝch thÝch ®îc më, ®êi sèng néi t©m phøc t¹p lªn kh«ng ngõng so víi tuæi nhi
®ång tríc ®ã. Kh¶ n¨ng rung c¶m cao, thêi kú ®ã ®Æc trng b»ng sù m¹nh mÏ vµ
dÔ xóc ®éng cña t×nh c¶m” (TrÝ tëng tîng s¸ng t¹o ë løa tuæi thiÕu nhi – Nhµ
xuÊt b¶n Phô n÷ H1985).
Häc sinh THCS so víi häc sinh TiÓu häc nhanh nh¹y trong c¶m thô vµ
nhËn thøc v¨n häc. Kh¶ n¨ng liªn tëng, tëng tîng linh ho¹t h¬n, logic h¬n. Kh¶
n¨ng ghi nhí t¸i hiÖn h×nh tîng v¨n häc, kh¶ n¨ng diÔn ®¹t b»ng ng«n ng÷ ®· lu
lo¸t vµ v÷ng bÒn h¬n. C¸c em dÔ høng thó, tÝch cùc nhng còng dÔ ch¸n n¶n trong
t×m tßi kh¸m ph¸ c¸c t¸c phÈm ( tß mß muèn biÕt t×nh tiÕt cèt truyÖn sè phËn
nh©n vËt). §Þnh híng häc t¸c phÈm cha tèt ( ThÝch truyÖn tranh, truyÖn phiªu lu,
truyÖn cæ tÝch thÇn tho¹i ). Mét sè t¸c phÈm trong ch¬ng tr×nh nhÊt lµ thÓ lo¹i
kÞch chØ tù häc, ®äc khi cã nhiÖm vô ®îc giao. Nh×n chung häc sinh THCS ®· cã
kh¶ n¨ng ®éc lËp, tÝch cùc trong häc tËp nhng n¨ng lùc vµ høng thó c¸ nh©n cha
bÒn v÷ng. NhÊt lµ häc sinh ë vïng n«ng th«n viÖc tiÕp xóc víi s©n khÊu kÞch cßn
h¹n chÕ, chñ yÕu qua Tivi, s¸ch gi¸o khoa. V× vËy gi¸o viªn cÇn n¾m ®îc t©m sinh
lý cña häc sinh ®Ó gióp häc sinh tiÕp cËn tri thøc hiÖu qu¶ nhÊt.
3. Thùc tÕ gi¶ng d¹y vµ häc tËp ë nhµ trêng
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y nhµ trêng lu«n cã thµnh tÝch cao trong c¸c kú thi
gi¸o viªn giái vµ häc sinh giái bé m«n Ng÷ v¨n. Song quan niÖm cña mét sè phô
huynh vÒ vÊn ®Ò d¹y v¨n häc cßn lÖch l¹c, thiªn vÒ ®Çu t cho c¸c m«n khoa häc tù
nhiªn. MÆt kh¸c tr×nh ®é gi¸o viªn trong nhãm ng÷ v¨n cha ®ång ®Òu, viÖc ®æi
míi ph¬ng ph¸p d¹y häc cßn h¹n chÕ. §èi víi thÓ lo¹i kÞch nhiÒu gi¸o viªn vÉn
x¸c ®Þnh lµ khã d¹y. Kinh nghiÖm thëng thøc kÞch cßn h¹n chÕ, tµi liÖu viÐt vÒ
kÞch Ýt vµ cµng Ýt phæ biÕn. §ã lµ nh÷ng khã kh¨n khi d¹y häc kÞch. Nhãm ng÷
v¨n ®· tiÕn hµnh mét sè chuyªn ®Ò vÒ d¹y v¨n b¶n kÞch,song cha ®îc kÕt qu¶ nh
mong muèn. §ã lµ c¬ së mµ t«i nhËn thÊy cÇn ph¶i ®Çu t vµo t×m hiÓu ®Æc trng
cña kÞch vµ ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y v¨n b¶n kÞch trong trêng THCS.
C. Néi dung vµ biÖn ph¸p thùc hiÖn
3
I. §Æc trng cña kÞch
1. VÒ kh¸i niÖm kÞch
Theo “Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc” Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc 2004 ( T167–
168) thuËt ng÷ kÞch ®îc dïng theo hai cÊp ®é.
* ë cÊp ®é lo¹i h×nh:
KÞch lµ mét trong 3 ph¬ng thøc c¬ b¶n cña v¨n häc (kÞch, tù sù, tr÷ t×nh).
KÞch võa thuéc s©n khÊu, võa thuéc v¨n häc. Nã võa ®Ó diÔn lµ chñ yÕu l¹i võa ®Ó
®äc v× kÞch b¶n chÝnh lµ ph¬ng diÖn v¨n häc cña kÞch. Song nãi ®Õn kÞch lµ ph¶i
®Õn sù biÓu diÔn trªn s©n khÊu cña c¸c diÔn viªn b»ng hµnh ®éng, cö chØ, ®iÖu bé,
lêi nãi ( Riªng kÞch c©m th× kh«ng diÔn t¶ b»ng lêi).
KÞch ®îc x©y dùng trªn c¬ së nh÷ng m©u thuÉn lÞch sö, x· héi hoÆc
nh÷ng xung ®ét mu«n thë mang tÝnh nh©n lo¹i ( nh gi÷a thiÖn vµ ¸c, cao c¶ vµ
thÊp hÌn, íc m¬ vµ hiÖn thùc...) Nh÷ng xung ®ét Êy ®îc thÓ hiÖn b»ng mét cèt
truyÖn cã cÊu tróc chÆt chÏ qua hµnh ®éng cña c¸c nh©n vËt vµ theo nh÷ng quy
t¾c nhÊt ®Þnh cña nghÖ thuËt kÞch. Trong kÞch thêng chøa ®ùng nhiÒu kÞch tÝnh,
tøc lµ nh÷ng sù c¨ng th¼ng do t×nh huèng t¹o ra ®èi víi nh©n vËt.
PhÇn lín kÞch ®¬c x©y dùng trªn hµnh ®ång bªn ngoµi víi nh÷ng diÔn
biÕn cña chóng vµ theo nh÷ng nguyªn t¾c cã sù ®Êu tranh chèng l¹i cña c¸c nh©n
vËt. Tuy nhiªn, còng cã hµnh ®éng bªn trong, qua ®ã nh©n vËt chñ yÕu lµ suy
ngÉm vµ chÞu ®ùng mét t×nh huèng xung ®ét bªn trong hÕt søc c¨ng th¼ng.
Trong kÞch, nh÷ng lêi ph¸t biÒu cña c¸c nh©n vËt ( Trong ®èi tho¹i hoÆc
®éc tho¹i) nãi lªn hµnh ®éng, ý chÝ vµ sù tù kh¸m ph¸ tÝch cùc cña hä cã mét ý
nghÜa quyÕt ®Þnh. Cßn nh÷ng lêi trÇn thuËt ( C©u chuyÖn kÓ cña nh©n vËt vÒ
nh÷ng ®iÒu ®· qua, sù th«ng b¸o cña ngêi dÉn truyÖn, nh÷ng lêi chØ dÉn cña t¸c
gi¶ trong kÞch b¶n) chØ ®ãng vai thø yÕu vµ nhiÒu khi kh«ng cÇn ®Õn.
* VÒ mÆt kÕt cÊu:
Vë kÞch thêng chia thµnh nhiÒu håi, c¶nh, nh»m t¹o ra sù trïng khíp gi÷a
thêi gian, ®Þa ®iÓm vµ hµnh ®éng kÞch ®ång thêi lµm cho c¸i ®îc tr×nh diÔn mang
mµu s¾c x¸c thùc cña ®êi sèng. Qua c¸c thÕ kû kh¸c nhau, mèi quan hÖ gi÷a ba
yÕu tè: Thêi gian, ®Þa ®iÓm, hµnh ®éng trong kÕt cÊu cña kÞch kh«ng ngõng thay
®æi tuú theo quan niÖm cña ngêi s¸ng t¹o vµ quy m«, tÇm vãc cña nh÷ng sù kiÖn
biÕn cè ®îc ph¶n ¸nh.
Trªn cÊp ®é lo¹i h×nh, kÞch bao gåm nhiÒu thÓ lo¹i: Bi kÞch, hµi kÞch,
chÝnh kÞch, cïng nhiÒu tiÓu lo¹i vµ biÕn thÓ kh¸c nhau.
* ë cÊp ®é thÓ lo¹i:
4
Lµ mét kh¸i niÖm kÞch ®îc dïng ®Ó chØ mét thÓ lo¹i v¨n häc-s©n khÊu cã
vÞ trÝ t¬ng ®¬ng víi bi kÞch vµ hµi kÞch. Víi ý nghÜa nµy, kÞch còng gäi lµ chÝnh
kÞch (hoÆc kÞch dram). Còng gièng nh hµi kÞch, kÞch t¸i hiÖn cuéc sèng riªng cña
con ngêi b×nh thêng nhng môc ®Ých chÝnh kh«ng ph¶i lµ cêi nh¹o, chÕ diÔu c¸c
thãi h tËt xÊu mµ lµ m« t¶ c¸ nh©n trong c¸c mèi quan hÖ chøa ®ùng kÞch tÝnh ®èi
víi x· héi. Vµ còng gièng víi bi kÞch, kÞch chó träng t¸i hiÖn nh÷ng m©u thuÉn
gay g¾t, song nh÷ng xung ®ét cña nã còng kh«ng c¨ng th¼ng ®Õn tét ®é, kh«ng
mang tÝnh chÊt vÜnh h»ng vµ vÒ nguyªn t¾c cã thÓ gi¶i quyÕt ®îc æn tho¶. Cßn c¸c
tÝnh c¸ch cña kÞch th× kh«ng cã g× ®Æc biÖt, phi thêng.
KÞch h×nh thµnh nh mét thÓ lo¹i vµo nöa sau thÕ kû XVIII qua s¸ng t¸c
cña c¸c nhµ khai s¸ng ë Ph¸p vµ §øc nh §i-®¬-r« (1713-1784), B«-mÐc–se
(1732-1799), G.E. Let xing (1729-1781). Nã híng vÒ nh÷ng lîi Ých tinh thÇn ®¹o
®øc, vÒ lý tëng cña c¸c lùc lîng d©n chñ tiÕn bé ®¬ng thêi. Trong qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn cña kÞch, tÝnh kÞch bªn trong cña nã ngµy cµng c« ®äng, dån nÐn h¬n. Nã
còng tiÕp nhËn nh÷ng thñ ph¸p nghÖ thuËt, nh÷ng ph¬ng tiÖn biÓu ®¹t cña c¸c thÓ
lo¹i v¨n häc s©n khÊu kh¸c nh bi hµi kÞch, kÞch hÒ... ®Ó t¨ng thªm søc hÊp dÉn vµ
t¸c ®éng nghÖ thuËt cña nã ®èi víi c«ng chóng.
ë ViÖt Nam kÞch ra ®êi vµo nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX víi nh÷ng s¸ng
t¸c nh “ChÐn thuèc ®éc” cña Vò §×nh Long, “Kim TiÒn” cña Vi HuyÒn §¾c... Tõ
sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, kÞch ngµy cµng chiÕm vÞ trÝ quan träng trong ®êi sèng
v¨n häc-s©n khÊu vµ x· héi ë níc ta.
2. §Æc trng cña kÞch
2.1. Xung ®ét kÞch
Do tÝnh chÊt lo¹i biÖt cña sù ph¶n ¸nh, kÞch lÊy xung ®ét lµm néi dung
ph¶n ¸nh. NghÖ thuËt kÞch bao giê còng ph¶n ¸nh cuéc sèng trong mét qu¸ tr×nh
nhÊt ®Þnh, ë tr¹ng th¸i kh¸ch quan, díi d¹ng trùc tiÕp, cô thÓ sinh ®éng nh ®ang
diÔn ra tríc m¾t ngêi xem. Nã hoµn toµn kh¸c h¼n víi héi ho¹, ®iªu kh¾c, chØ
ph¶n ¸nh cuéc sèng tËp trung trong mé kho¶nh kh¾c nhÊt ®Þnh; nã còng kh«ng
gièng víi ©m nh¹c vµ th¬ tr÷ t×nh lÊy viÖc ph¶n ¸nh t©m tr¹ng, t×nh c¶m cña con
ngêi tríc mét sù kiÖn nµo ®ã lµm néi dung chñ yÕu. ChÝnh tÝnh chÊt ®Æc biÖt Êy
buéc nghÖ thuËt kÞch ph¶i chän nh÷ng chÊt liÖu cã tÝnh chÊt ®éng lµm c¬ së cho
néi dung kÞch, nghÜa lµ nã ph¶i ph¶n ¸nh cuéc sèng trong sù vËn ®éng cña nã. Mµ
®· nãi tíi vËn ®éng lµ kh«ng thÓ kh«ng nãi tíi xung ®ét.
LÊy xung ®ét trong ®êi sèng lµm c¬ së cho sù s¸ng t¹o nghÖ thuËt, nhµ
viÕt kÞch ®Õn víi hiÖn thùc b»ng con ®êng ng¾n nhÊt. Pha-®ª-Ðp ®· tõng kh¼ng
®Þnh: “Xung ®ét lµ c¬ së cña kÞch”. Thùc tÕ trong sù vËn ®éng cña h×nh tîng th¬
còng cã béc lé m©u thuÉn gi÷a nh÷ng tr¹ng th¸i t×nh c¶m kh¸c biÖt cña c¶m xóc:
Vui vµ buån, h¹nh phóc vµ ®au khæ. Trong c¸c t¸c phÈm tù sù nh tiÓu thuyÕt,
truyÖn võa, truyÖn ng¾n, yÕu tè m©u thuÉn tån t¹i ngay trong sù vËn ®éng cña cèt
5
truyÖn vµ trong sù ph¸t triÓn cña c¸c tÝnh c¸ch nh©n vËt. Víi kÞch, yÕu tè xung
®ét mang mét s¾c th¸i thÈm mü kh¸c. Nhµ viÕt kÞch hiÖn ®¹i X« ViÕt ¸c-bu-dèp
®· cho r»ng: “Trong kÞch kh«ng cã nh÷ng yÕu tè tuú høng mµ ngêi nghÖ sÜ cã
quyÒn dïng khi ®iÒu khiÓn sè phËn nh÷ng con ngêi trong c¸c tiÓu thuyÕt vµ
truyÖn. ë ®©y cã mét khu«n khæ rÊt chÆt chÏ, kh«ng cã th× giê ®Ó m¹n ®µm, gi¶i
thÝch, luËn bµn”. Sù kh¸c biÖt Êy chÝnh lµ tÝnh chÊt tËp trung cao ®é cña sù xung
®ét kÞch, sù chi phèi trùc tiÕp ®Õn cÊu tróc t¸c phÈm, ®Õn nhÞp ®é vËn ®éng dån
dËp kh¸c thêng cña cèt truyÖn.
Xung ®ét lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña hµnh ®éng kÞch nh»m x¸c
lËp lªn nh÷ng quan hÖ míi gi÷a c¸c nh©n vËt vèn ®îc coi lµ kÕt thóc tÊt yÕu cña
t¸c phÈm kÞch. ThiÕu xung ®ét, t¸c phÈm kÞch sÏ mÊt ®i ®Æc trng c¬ b¶n ®Çu tiªn
cña thÓ lo¹i, sÏ lµ nh÷ng “vë kÞch tåi”. V× vËy ngêi viÕt kÞch ph¶i t¹o ®îc nh÷ng
xung ®ét mang ý nghÜa x· héi s©u s¾c, tÝnh kh¸i qu¸t lín lao nhng ph¶i hÕt søc
ch©n thùc, nghÜa lµ xung ®ét mang tÝnh ®iÓn h×nh ho¸.
ThiÕu ý nghÜa ®iÓn h×nh, t¸c phÈm kÞch chØ lµ sù m« pháng nh÷ng m©u
thuÉn vôn vÆt, tÇm thêng cña ®êi sèng. ThiÕu ý nghÜa ch©n thøc, t¸c phÈm kÞch
chØ lµ sù gi¶ t¹o, lµ nh÷ng dßng lý thuyÕt su«ng. C«ng chóng t×m ®Õn víi kÞch lµ
t×m ®Õn mét sù ®ång c¶m hoÆc ph¶n b¸c ®èi víi t¸c gi¶ tríc nh÷ng vÊn ®Ò quan
träng cña ®êi sèng. NghÖ thuËt kÞch lu«n lµ diÔn ®µn t tëng cña cuéc sèng, lµ mèi
giao c¶m s©u xa gi÷a t¸c gi¶ vµ kh¸n gi¶.
VÝ dô: Trong ®o¹n trÝch “B¾c S¬n” cña NguyÔn Huy Tëng, xung ®ét c¬
b¶n trong kÞch “B¾c S¬n” lµ xung ®ét gi÷a lùc lîng C¸ch m¹ng vµ kÎ thï. Xung
®ét c¬ b¶n Êy ®îc thÓ hiÖn thµnh nh÷ng xung ®ét cô thÓ gi÷a c¸c nh©n vËt vµ
trong néi t©m cña mét sè nh©n vËt (Th¬m, bµ cô Ph¬ng). Xung ®ét kÞch diÔn ra
trong chuçi c¸c hµnh ®éng kÞch cã quan hÖ g¾n kÕt víi nhau. Trong håi bèn, xung
®ét gi÷a c¸ch m¹ng vµ kÎ thï ®îc thÓ hiÖn trong sù ®èi ®Çu gi÷a Ngäc cïng ®ång
bän víi Th¸i Cöu. Xung ®ét Êy l¹i diÔn ra trong hoµn c¶nh cuéc khëi nghÜa bÞ ®µn
¸p, kÎ thï ®ang truy lïng nh÷ng chiÕn sÜ c¸ch m¹ng. Nhng xung ®ét ë hån kÞch
nµy cßn diÔn ra ë nh©n vËt Th¬m ®· cã bíc ngoÆt quyÕt ®Þnh, khiÕn c« lùa chän
®øng h¼n vÒ phÝa c¸ch m¹ng.
Níi tíi xung ®ét kÞch ta cÇn chó ý ®Õn vai trß t tëng cña ngêi viÕt. Ph¶n
¸nh nh÷ng xung ®ét trong ®êi sèng ngêi viÕt muèn göi g¾m mét ý nghÜa t tëng
nµo ®ã tíi kh¸n gi¶ nh P«-g«-®in–nhµ viÕt kÞch X« ViÕt næi tiÕng, khi «ng nãi
tíi kh¸n gi¶ nh P«-g«-®in nhµ viÕt kÞch næi tiÕng, khi «ng nãi tíi mèi quan hÖ
gi÷a xung ®ét vµ t tëng. “Xung ®ét lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Çu tiªn cña t¸c phÈm,
nã mang l¹i cho t¸c phÈm kÞch sù sèng vµ sù vËn ®éng. Nhng xung ®ét bao giê
còng phô thuéc vµo mét c¸i cao nhÊt vµ còng lµ linh hån cña nã, ®ã lµ t tëng chñ
®Ò cña cña t¸c phÈm”. Mèi quan hÖ gi÷a hai yÕu tè nµy lµ mèi quan hÖ biÖn
chøng, t¸c ®éng lÉn nhau, nhng t tëng chñ ®Ò lµ c¸i gèc, cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh.
6
VÝ dô trong vë “T«i vµ chóng ta” Lu Quang Vò muèn ca ngîi nh÷ng con
ngêi m¹nh d¹n ®æi míi cã tinh thÇn d¸m nghÜ, d¸m lµm, d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm,
®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ®em l¹i nguån lîi h¹nh phóc cho mäi ngêi. T¸c gi¶ tæ chøc
nh÷ng chÊt liÖu mµ anh thu thËp ®îc trong cuéc sèng thµnh xung ®ét gi÷a nh÷ng
ngêi cïng sèng trong mét nhµ m¸y. Mét bªn tiªu biÓu cho lo¹i ngêi m¸y mãc,
b¶o thñ nh phã gi¸m ®èc NguyÔn ChÝnh, cßn mét bªn lµ gi¸m ®èc Hoµng ViÖt ®¹i
diÖn cho c¸i míi, d¸m nghÜ d¸m lµm. Th«ng qua cuéc ®Êu tranh ®ã mµ kh¸n gi¶
tiÕp thu ®îc vë kÞch nh ý ®å t¸c gi¶ muèn nãi.
2.2. Hµnh ®éng kÞch
Theo Arixtèt “Hµnh ®éng lµ ®Æc trng cña kÞch”. NÕu xung ®ét ®îc coi lµ
®iÒu kiÖn cÇn thiÕt lµm n¶y sinh t¸c phÈm, th× hµnh ®éng l¹i lµ yÕu tè duy tr× sù
vËn hµnh cña t¸c phÈm. Trong mèi giao lu ®ã, xung ®ét lµ n¬i quy tô, chän läc vµ
tæ chøc hµnh ®éng kÞch. TÝnh kÞch cña t¸c phÈm n»m trong xung ®ét nhng xung
®ét l¹i lµ yÕu tè ®Ó gi¶i to¶ n»m trong xung ®ét Êy. Hµnh ®éng kÞch thêng ph¸t
triÓn theo híng thuËn chiÒu víi xung ®ét kÞch. Xung ®ét cµng c¨ng th¼ng th×
thiªn híng hµnh ®éng cµng trë nªn quyÕt liÖt, v× thÕ søc hÊp dÉn cña t¸c phÈm
t¨ng lªn.
Hµnh ®éng kÞch cÇn ®îc hiÓu trong t×nh huèng thèng nhÊt vÑn toµn cña
nã. Hµnh ®éng kÞch kh«ng ph¶i lµ nh÷ng hµnh ®éng ®¬n lÎ, ng¾t qu·ng mµ lµ mét
chuçi hµnh ®éng liªn tôc xoay quanh trôc xung ®ét. Hµnh ®éng kÞch ë ®©y chÝnh
lµ cèt truyÖn kÞch ®îc tæ chøc mét c¸ch thèng nhÊt, chÆt chÏ trong khu«n khæ cña
mét chÝnh thÓ nghÖ thuËt. C¸c cèt truyÖn b»ng hµnh ®éng Êy xo¸y vµo trung t©m
xung ®ét b»ng sù liªn kÕt theo mét quy luËt riªng: quy luËt nh©n qu¶. Mäi hµnh
®éng trong t¸c phÈm kÞch dï trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Òu dùa trªn luËt nh©n qu¶.
H×nh thøc nh©n qu¶ trùc tiÕp lµ h×nh thøc mµ hµnh ®éng thø nhÊt lµ
nguyªn nh©n sinh ra hµnh ®éng thø 2 vµ cã thÓ cho ®Õn hÕt.
VÝ dô trong ®o¹n trÝch “Nçi oan h¹i chång” trÝch vë chÌo cæ “Quan ©m
ThÞ KÝnh”
Hµnh ®éng 1: Hai vî chång ThiÖn SÜ ngåi häc vµ kh©u v¸ díi tr¨ng, sau
®ã ThiÖn SÜ ngñ thiÕp ®i. §©y lµ nguyªn nh©n cña hµnh ®éng thø 2.
Ho¹t ®éng thø 2: ThÞ KÝnh c¾t chiÕc r©u mäc ngîc cho chång lµ kÕt qu¶
cña hµnh ®éng 1 vµ lµ nguyªn nh©n cña hµnh ®éng 3.
Hµnh ®éng 3: Bè mÑ ThiÖn SÜ vu cho ThÞ KÝnh giÕt chång, ®uæi ThÞ KÝnh
®i lµ kÕt cña cña hµnh ®éng 2 vµ lµ nguyªn nh©n cña hµnh ®éng tiÕp theo lµ ThÞ
KÝnh gi¶ trai ®i tu.
H×nh thøc nh©n qu¶ gi¸n tiÕp lµ h×nh thøc mµ hµnh ®éng thø nhÊt cã khi
lµ nguyªn nh©n cña hµnh ®éng thø t hoÆc thø 5.
7
VÝ dô: Trong vë ¤-Ten-L« (Håi 1, c¶nh 1 vµ 2).
C¶nh 1: VÉn theo h×nh thøc nh©n qu¶ trùc tiÕp.
Hµnh ®éng thø nhÊt: Iag« rñ R«®¬rig« ®Õn nhµ Brabanxi« b¸o
§Ðtx®ªm«na bá nhµ ®i theo ¤tenL«.
Hµnh ®éng thø hai: Iag« chäc tøc Brabanxi« vÒ viÖc §Ðtx®ªm«na tù ý lÊy
¤tenL« sau ®ã l¸nh mÆt ®i v× sî lé.
Hµnh ®éng thø ba: Brabanxi« ®em gia nh©n ®i lïng b¾t ¤tenL«.
C¶nh 2: (Theo h×nh thøc nh©n qu¶ gi¸n tiÕp).
Hµnh ®éng thø t: Iag« t×m ¤TenL« vµ nãi xÊu Brabanxi« ®Ó g©y hiÒm
khÝch gi÷a hai ngêi. Hµnh ®éng nµy cã nguyªn nh©n tõ hµnh ®éng thø 2: Iag«
khÝch Brabanxi« (c¶nh 1).
Trong thùc tÕ: H×nh thøc nh©n qu¶ trùc tiÕp thêng ®îc dïng trong c¸c
kÞch b¶n ca kÞch d©n téc nh Tuång, ChÌo, viÕt theo lèi tù sù, cã tuyÕn kÞch râ
rµng. Cßn h×nh thøc nh©n qu¶ gi¸n tiÕp l¹i ®îc dïng trong c¸c kÞch b¶n kÞch nãi,
viÕt thµnh nhiÒu tuyÕn kÞch, chång chÐo lªn nhau, cïng song song ph¸t triÓn.
Mèi quan hÖ gi÷a hµnh ®éng vµ nh©n vËt kÞch lµ trôc chÝnh ®Ó x¸c ®Þnh
tÝnh c¸ch nh©n vËt. Dï ë d¹ng nµo, nh©n vËt kÞch còng kh¼ng ®Þnh b¶n chÊt cña
m×nh b»ng h×nh ®éng: Mét ¸cPaG«ng keo kiÖt (M«lie); ¤tenl« cuång nhiÖt c¶ tin
nhng kh«ng kÐm phÇn hung b¹o, mét Dex-m«-na trong tr¾ng, ng©y th¬, Iag« gian
tr¸ vµ hiÓm ®éc, H¨m-lÐt ®au ®ín (SÕch-x-pi-a). BÊy nhiªu tÝnh c¸ch lµ bÊy nhiªu
sù tr¨n trë, gi»ng xÐ d÷ déi tõ bªn trong vµ nh÷ng hµnh ®éng quyÕt liÖt ë bªn
ngoµi.
Trong vë chÌo cæ “Quan ©m ThÞ KÝnh” cã hµnh ®éng c¾t r©u cho chång
cña ThÞ KÝnh rÊt kÞch tÝnh. Hµnh ®éng nµy ®· t¹o thµnh mét mèi quan hÖ míi,
lµm thay ®æi vÞ trÝ trÝ cña ThÞ KÝnh tõ chç lµ ngêi vî yªu chång ®Õn chç bÞ nghi
oan lµ giÕt chång v× sau ®ã bÞ ®uæi ra khái nhµ. Xem ®Õn ®Êy, kh¸n gi¶ sÏ håi
hép, lo l¾ng, chê ®îi xem sè phËn cña ThÞ KÝnh sau nµy sÏ ra sao? Nçi oan kia
liÖu cã ®îc gi¶i kh«ng. MÆt kh¸c qua hµnh ®éng nµy, chóng ta thÊy ®îc mét phÇn
tÝnh c¸ch cña ThÞ KÝnh. §ã lµ mét t©m hån trong s¸ng, ch©n thËt cña mét ngêi vî
th¬ng yªu chång rÊt mùc, kh«ng muèn ®Ó chång xÊu v× mét chiÕc r©u mäc ngîc
díi c»m. NÕu t¸c gi¶ thay b»ng hµnh ®éng nh ThÞ KÝnh ngåi qu¹t cho ThiÖn SÜ
ngñ th× kh«ng cã nçi oan ThÞ KÝnh vµ ThÞ KÝnh kh«ng thÓ trë thµnh mét h×nh tîng nghÖ thuËt cã gi¸ trÞ tè c¸o x· héi cò.
2.3. Ng«n ng÷ kÞch
Khi nãi vÒ c¸c yÕu tè cña v¨n häc. Giooc-ki ®· coi “ng«n ng÷ lµ yÕu tè
®Çu tiªn cña v¨n häc”. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ kh«ng cã ng«n ng÷ sÏ kh«ng cã v¨n
8
häc. §èi víi nghÖ thuËt kÞch, vai trß quan träng ®ã cña ng«n ng÷ ®îc nhiÒu t¸c
gi¶ kÞch næi tiÕng trªn thÕ giíi c«ng nhËn. A.N.axtrop xki nhµ s¸ng lËp ra nÒn
kÞch ë Nga ë thÕ kû XIX ®· coi ng«n ng÷ lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn cña tÝnh nghÖ
thuËt. Giooc ki trong bµi “Bµn vÒ kÞch” ®· kh¼ng ®Þnh “Ng«n ng÷ ®èi tho¹i cã ý
nghÜa to lín vµ thËm chÝ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc s¸ng t¸c kÞch”. So víi
c¸c thÓ lo¹i kh¸c, hÖ thèng ng«n ng÷ kÞch mang tÝnh ®Æc thï râ rÖt.
* Ng«n ng÷ nh©n vËt: §©y lµ h×nh th¸i tån t¹i duy nhÊt cña ng«n ng÷
kÞch. So víi hÖ thèng ng«n ng÷ tù sù ®©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt rÊt râ. Ng«n ng÷ t¸c
gi¶, biÓu hiÖn trong c¸c lêi chØ dÉn vÒ hoµn c¶nh, vÒ nh©n vËt... chØ cã gi¸ trÞ híng
dÉn ngêi ®äc, diÔn viªn, ®¹o diÔn, ho¹ sÜ trong khi ®äc kÞch b¶n, cßn khi dùng
trªn s©n khÊu chóng sÏ biÕn mÊt vµ nhêng chç cho tiÕng nãi cña ho¹ sÜ trong c¸c
c¶nh trÝ, cho ng«n ng÷ hµnh ®éng cña diÔn viªn. Ng«n ng÷ nh©n vËt bao gåm hai
h×nh thøc chñ yÕu lµ ®èi tho¹i vµ ®éc tho¹i.
* Ng«n ng÷ ®èi tho¹i: Lµ sù ®èi ®¸p qua l¹i gi÷a c¸c nh©n vËt ng«n ng÷
®èi tho¹i ®îc coi lµ dÊu hiÖu ®Çu tiªn cña ng«n ng÷ kÞch. Ng«n ng÷ ®éc tho¹i lµ
tiÕng nãi cña nh©n vËt chØ nãi víi chÝnh m×nh. §Ó nh©n vËt tù nãi lªn nh÷ng uÈn
khóc bªn trong, c¸c t¸c gi¶ kÞch nh»m khai th¸c chiÒu s©u t©m lý cho c¸c nh©n
vËt. Khi tr×nh diÔn trªn s©n khÊu, ngêi ta cã thÓ thay ®æi mµu s¾c, ¸nh s¸ng, sö
dông tiÕng väng, hoÆc t¸i hiÖn nh÷ng h×nh bãng ®· lïi vµo qu¸ khø. S©n khÊu
hiÖn ®¹i cßn sö dông thñ ph¸p ®ång hiÖn: Nh©n vËt tù ph©n th©n ®Ó ®èi tho¹i cïng
nhau nh “Hån Tr¬ng Ba, da hµng thÞt” cña Lu Quang Vò. Ng«n ng÷ nh©n vËt
kÞch dï ®èi tho¹i hay ®éc tho¹i tríc hÕt ®ã lµ ng«n ng÷ kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch. Tõ
nh÷ng “Lêi ¨n tiÕng nãi” riªng cña m×nh, nh©n vËt kÞch “ph¶i biÓu hiÖn ë møc
chÝnh x¸c tèi ®a mét c¸i g× ®ã ®iÓn h×nh” (Gorki). Sù chÝnh x¸c tèi ®a theo yªu
cÇu Gorki chÝnh lµ ë chç: Mçi nh©n vËt víi mét nguån gèc xuÊt th©n, b¶n chÊt x·
héi lµ mét ®Æc ®iÓm c¸ tÝnh riªng ph¶i cã tiÕng nãi riªng thËt phï hîp. §ã lµ mét
®ßi hái tÊt yÕu, bëi v× b¶n chÊt cña nh©n vËt kÞch chØ cã thÓ ®îc béc lé qua chÝnh
lêi lÏ cña chÝnh hä mµ th«i.
2.3.1 Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ kÞch.
* Ng«n ng÷ mang tÝnh hµnh ®éng:
HÖ thèng ng«n ng÷ cã nhiÖm vô m« t¶ ch©n dung kÞch b»ng mét lo¹t c¸c
thao t¸c hµnh ®éng. TÝnh hµnh ®éng cña nh©n vËt kÞch kh«ng chØ béc lé trong
h×nh tîng s©n khÊu mµ nã ®· ®îc h×nh thµnh ngay tõ trong cÊu t¹o kÞch b¶n v¨n
häc. Ng«n ng÷ trong t¸c phÈm kÞch ph¶i ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn ®Çy kÞch tÝnh
cña cèt truyÖn vµ nh÷ng ph¶n øng hµnh ®éng theo kiÓu d©y chuyÒn cña c¸c nh©n
vËt kÞch. TÝnh hµnh ®éng lµ ®Æc ®iÓm, diÔn viªn xö lý thÝch hîp víi hµnh ®éng
cña nh©n vËt trªn s©n khÊu
Ng«n ng÷ kÞch lµ ng«n ng÷ héi tho¹i gÇn gòi víi ®êi sèng.
9
Ng«n ng÷ kÞch sóc tÝch, dÔ hiÓu vµ Ýt nhiÒu mang tÝnh chÊt khÈu ng÷.
Ng«n ng÷ kÞch võa gÇn víi tiÕng nãi hµng ngµy l¹i võa cã tÝnh chÊt v¨n häc.
Trong kÞch th¬ vµ ca kÞch d©n téc ng«n ng÷ giµu tÝnh íc lÖ, c¸ch ®iÖu phï hîp víi
©m nh¹c.
VÝ dô: Ng«n ng÷ cña §µo HuÕ ë líp “§¸nh ghen” trong trÝch ®o¹n chÌo
cæ “TuÇn Ty - §µo HiÕu” võa gÇn gòi víi ®êi sèng, võa ®îc c¸ch ®iÖu lªn vµ phï
hîp víi ©m nh¹c cña líp nµy.
§µo HuÕ: - LiÕn chi, liÕn chi! RÏ cËu ra ®Ó t«i tr¶ lêi cho em
íi con tª ¬i! Mµy lÊy ®îc chång bµ
§Êt l¬ trêi l¼ng, ®Êt l¼ng trêi l¬
Cã thÓ «ng t¬ chÕt tiÖt, bµ nguyÖt chÕt dÇm,
Må cha ®øa lµm mèi ®Æng ngêi ni cho cËu
(VÜa)
èi em ¬i! Em nghÜ m×nh em ®¸ng gi¸ l¹ng vµng mêi
§em ra kÎ chî kÐm ngêi n¨m ph©n
(H¸t s¾p ®uæi) ChÐm cha con bîm lÇu xanh
Rñ rª chång chÞ, dç dµnh chång tao.
ë ®©y ta thÊy t¸c gi¶ khuyÕt danh cña vë chÌo vËn dông rÊt tµi t×nh ng«n
ng÷ d©n gian cña quÇn chóng kÕt hîp víi yÕu tè ©m nh¹c dùng nªn ng«n ng÷
nh©n vËt §µo HuÕ víi giäng ®ay nghiÕn, ch× chiÕt, khinh bØ cña mét bµ vî ®¸nh
ghen.
Trong s©n khÊu kÞch nãi kh«ng sö dông ng«n ng÷ xa l¹ víi ®êi sèng. C¸c
nh©n vËt kÞch ®èi ®¸p víi nhau mét c¸ch tù nhiªn gi¶n dÞ theo c¸ch ®èi tho¹i
trong ®êi sèng hµng ngµy. Tuy nhiªn sù gi¶n dÞ, tù nhiªn Êy kh«ng hÒ m©u thuÉn
víi nh÷ng c¸ch nãi n¨ng giµu Èn ý, giµu h×nh tîng vµ ý nghÜa triÕt lý s©u xa mµ
chóng ta thêng b¾t gÆp trong c¸c t¸c phÈm kÞch. Lµ mét h×nh th¸i ng«n ng÷ nghÖ
thuËt, ng«n ng÷ kÞch ph¶i ®¹t ®Õn tr×nh ®é ®iªu luyÖn. Tuy vËy t¸c phÈm kÞch lo¹i
bá hoµn toµn nh÷ng lêi lÏ th« thiÓn còng nh nh÷ng c¸ch nãi n¨ng tù nhiªn chñ
nghÜa. Trong vë “T«i vµ chóng ta” Lu QuangVò ®· thÓ hiÖn ®iÒu ®ã nªn ngêi xem
cã thÓ tiÕp thu ®îc mét c¸ch dÔ dµng néi dung ®èi tho¹i cña c¸c nh©n vËt.
Lª S¬n:
– ChØ e lµm gi¶ th× ®îc hu©n ch¬ng, cßn lµm thËt th× l¹i ... no ®ßn!
Hoµng ViÖt:
– Da t«i dµy l¾m, cËu yªn chÝ!
Lª S¬n:
– Anh thËt lµ ... Th«i ®îc, høa víi anh: T«i kh«ng ch¹y ®©u! ChØ
tuÇn sau lµ quy tr×nh s¶n xuÊt míi sÏ ®îc triÓn khai. ¤ng §«ng ki
sèt! Khæ th©n t«i, t«i l¹i gièng kÞ m· Xan-ch«, rÊt yªu vµ kh«ng
thÓ thiÕu ®îc §«ng ki-Sèt. Nµy nhng døt kho¸t c¸c cèi xay giã nã
sÏ cho chóng ta ¨n ®ßn nhõ tö ®Êy!
(Anh ®i khuÊt)
10
Tãm l¹i, c¸i khã cña mét vë kÞch lµ ®ßi hái mçi nh©n vËt ph¶i tù biÓu
hiÖn tÝnh c¸ch b»ng lêi nãi vµ hµnh ®éng. Tµi n¨ng cña mét nhµ viÕt kÞch béc lé
ngay trong kh¶ n¨ng vËn dông tèi ®a søc m¹nh ®Æc biÖt cña ng«n ng÷ héi tho¹i ®Ó
cÊu tróc t¸c phÈm vµ kh¾c ho¹ h×nh tîng. ë ViÖt Nam c¸c t¸c gi¶: NguyÔn Huy Tëng, Léng Ch¬ng, §µo Hång CÈm, Lu Quang Vò ®· thÓ hiÖn kh¸ râ c¸ tÝnh s¸ng
t¹o cña m×nh trong s¸ng t¹o ng«n ng÷
II. §æi míi ph¬ng ph¸p d¹y kÞch trong trêng THCS.
1- Khëi ®éng d¹y mét c¸ch hÊp dÉn.
§©y lµ ho¹t ®éng ®Çu tiªn cho viÖc d¹y bµi míi. Nhng ®«i khi ngêi d¹y thêng xem nhÑ hoÆc bá qua nã. Cã nh÷ng thÇy c« ®¬n gi¶n hãa lêi giíi thiÖu bµi
míi b»ng ®iÖp khóc mu«n thña : “TiÕt tríc chóng ta häc bµi… h«m nay ta vµo bµi
míi…:. ChÝnh ®iÖu ®ã phÇn nµo lµm gi¶m ®i høng thó häc v¨n cña häc sinh. §©y
lµ “khóc d¹o ®Çu” cña bµi gi¶ng nh»m t¹o t©m thÕ cho giê d¹y, t¹o høng thó cho
häc sinh, thiÕt lËp mèi quan hÖ gi÷a kiÕn thøc cò vµ kiÕn thøc míi. §a ra môc
tiªu cña bµi häc cho häc sinh. Gi¸o viªn cã thÓ tiÕn hµnh ho¹t ®éng nµy b»ng
nhiÒu c¸ch kh¸c nhau nh kÓ mét c©u chuyÖn, tr×nh bµy sinh ®éng mét trÝch ®o¹n
cña bµi häc míi, ®a mét th«ng tin hÊp dÉn, mét sè tranh ¶nh, gi¸o cô trùc quan,
®Æt mét sè c©u hái cã t×nh huèng cÇn gi¶i quyÕt dùa trªn vèn kinh nghiÖm cña
häc sinh, cã liªn quan ®Õn phÇn néi dung nµo ®ã cña bµi häc míi nh»m thu hót sù
quan t©m cña häc sinh víi bµi häc.
VD1: TrÝch ®o¹n “Nçi oan h¹i chång” chÌo “Quan ©m ThÞ KÝnh”
-Gi¸o viªn cã thÓ giíi thiÖu tõ tÊm ¶nh “Quan ©m ThÞ KÝnh ë chïa T©y Ph¬ng” ®Ó dÉn vµo bµi. HoÆc cho häc sinh xem mét ®o¹n b¨ng h×nh trÝch ®o¹n vµ
dÉn vµo bµi.
VD2: TrÝch ®o¹n kÞch : “B¾c S¬n” cña NguyÔn Huy T ëng cã thÓ giíi thiÖu
tõ bµi h¸t B¾c S¬n-Nh¹c vµ lêi cña V¨n Cao 1945
“¤i cßn ®©u ®©y s¾c chµm pha mµu giã.
§au lßng bao n¨m sèng lÇm than ®©y ®ã.
Ai vÒ ch©u xa nhí håi m¸u th¾m c©y rõng.
Cßn vang khe nói tiÕng oai hïng.
Líp líp chiÕn ®Êu L¹ng S¬n tung bay cê.
Råi vïng ®åi nói nhí bao nhiªu hËn thï.
D©n qu©n du kÝch, C¸ch m¹ng bõng mïa thu.
Sao v¬ng bãng cê bay trªn chiÕn khu”
B¾c S¬n! §©y hè s©u må ch«n.
Rõng nói ng©n tiÕng hó c¨m hên.
B¾c S¬n! Khi bãng tr¨ng mê s¬ng.
B¾c S¬n! kh«ng bãng ngêi díi th«n.
11
VÝ dô 3: Giíi thiÖu ®o¹n trÝch “T«i vµ chóng ta” cña Lu Quang Vò b»ng
c¸ch kÓ chuyÖn:
“Mét ngêi Ph¸p Christian hoche ®· kÓ l¹i “ChiÒu h«m Êy trong mét c¨n
phßng lë lãi v«i v÷a c«ng chóng b×nh d©n cña Hµ Néi véi v·, chen chóc nhau ®Ó
hoan h« vë kÞch ch©m biÕm míi nhÊt cña M«-li-e ë ViÖt Nam tªn lµ “Lu Quang
Vò” Víi khãe m¾t nhiÒu nÕp nh¨n, víi ngßi bót chua cay, víi khuynh híng s©u
s¾c chèng chñ nghÜa xu thêi. §©y lµ mét chiÕn th¾ng thùc sù, mét lêi khuyÕn c¸o
vÒ nh÷ng m©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých tËp thÓ “Vë kÞch thu ®îc nhiÒu
thµnh c«ng ®ã cã nhan ®Ò “T«i vµ chóng ta” mµ h«m nay chóng ta còng t×m hiÓu
mét trÝch ®o¹n.
2- HÖ thèng c©u hái t×m hiÓu bµi
§©y lµ nhiÖm vô häc tËp ®îc nªu ra trong giê häc, võa gióp häc sinh n¾m
v÷ng kiÕn thøc kü n¨ng, võa gãp phÇn ph¸t huy trÝ lùc, n¨ng lùc ®äc, nghe, viÕt,
nãi, liªn tëng, tëng tîng cho häc sinh. Trong SGK Ng÷ v¨n ®· kh«ng hÖ thèng
c©u hái ®äc hiÓu v¨n b¶n. Tuy nhiªn khi tiÕn hµnh giê d¹y c¨n cø vµo tõng ®èi t îng häc sinh, ®Æc trng thÓ lo¹i, môc ®Ých yªu cÇu giê d¹y ®Ó x©y dùng hÖ thèng
c©u hái cho phï hîp.
HÖ thèng c©u hái ®ã cÇn kÕt nèi ®îc phÇn tù häc, chuÈn bÞ bµi ë nhµ víi
bµi häc trªn líp. Häc sinh ®îc tiÕp tôc m¹ch suy nghÜ, lµm s¸ng tá thªm nh÷ng g×
c¸c em ®· hiÓu ®· nhËn thøc, ®· thùc hµnh, øng dông vµ ®Æc biÖt ®iÒu chØnh ®îc
nh÷ng g× c¸c em hiÓu, lµm cha ®óng, cha tróng.
C©u hái ph¶i chÝnh x¸c, râ rµng cã mµu s¾c v¨n häc, cã kh¶ n¨ng khªu gîi
t×nh c¶m, xóc ®éng thÈm mÜ cho häc sinh. C©u hái ph¶i võa søc víi häc sinh, cã
hÖ thèng tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p.
*. C¸c lo¹i c©u hái:
a) C©u hái ph¸t hiÖn (Gîi t×m)
§©y lµ c©u hái cã møc ®é thÊp nhÊt trong c¸c lo¹i c©u hái, dïng ®Ó ph¸t
hiÖn tõ ng÷, h×nh ¶nh, biÖn ph¸p tu tõ, c¸c tÝn hiÖu nghÖ thuËt nh»m kh¬i gîi c¶m
thô häc sinh. Lo¹i c©u hái nµy phï hîp víi häc sinh trung b×nh, thËm chÝ yÕu
kÐm.
C¸c em cã thÓ cha chØ ra t¸c dông cña c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt song l¹i cã
thÓ ph¸t hiÖn ra rÊt nhanh nh÷ng chi tiÕt nghÖ thuËt gîi më dÇn néi dung t¸c
phÈm . Chóng ta nªn khuyÕn khÝch c¸c em thuéc ®èi tîng nµy ph¸t biÓu vµ t«n
träng ý kiÕn cña c¸c em, ®ång thêi dÉn d¾t ®Ó c¸c em tõ ph¸t hiÖn cña m×nh c¶m
nhËn s©u s¾c h¬n c¸c gi¸ trÞ nghÖ thuËt. Trong v¨n b¶n kÞch cã thÓ dïng ®Ó ph¸t
hiÖn ng«n ng÷ vµ th¸i ®é cña nh©n vËt.
VD1: TrÝch ®o¹n : “Nçi oan h¹i chång” ë líp 7
12
Hái vÒ nghÖ thuËt ng«n ng÷ vµ hµnh ®éng cña vî chång Sïng «ng ®îc t¸c
gi¶ kh¾c ho¹ nh thÕ nµo?
§Þnh híng : Hµnh ®éng dói ®Çu ThÞ KÝnh, b¾t ThÞ KÝnh ngöa mÆt
Ng«n ng÷ ®Æc biÖt:
+ Dïng tõ ng÷ m¾ng má: Con mÆt søa gan lim, mÆt tr¬ nh thít, con nhµ
cua èc, tuång mÌo m¶ gµ ®ång.
+ §æ lçi cho ThÞ KÝnh : Say hoa ®¾m nguyÖt, trªn daau díi béc, g¸i say
trai, ngùa bÊt kham
+ M¹t s¸t gia ®×nh ThÞ KÝnh: Dßng liu ®iu, ®ång n¸t th× vÒ CÇu M«n, con
nhµ cua èc, ®Ò cao dßng dâi m×nh: C«ng phîng, gièng c«ng, trøng rång l¹i në ra
rång, cao m«n lÖch téc.
Néi dung:“ «ng gi÷a ®ang mÆc lÔ phôc
VD: §o¹n trÝch cña M«-li-e
Hái: “«ng Giuèc-®anh ph¸t hiÖn ra ®iÒu g× trªn bé lÔ phôc míi may? Sù
ph¸t hiÖn nµy chøng tá ®iÒu g× trong nhËn thøc cña «ng? T¹i sao «ng l¹i dÔ dµng
thay ®æi ý kiÕn? Qua ®©y chøng tá thªm ®iÒu g× vÒ tÝnh c¸ch cña «ng?
§Þnh híng:
+ ViÖc «ng Giuèc ®anh ph¸t hiÖn hä may ngîc, chøng tá «ng cha ph¶i mÊt
hÕt tØnh t¸o. Nhng chØ cÇn phã may lÝ luËn rÊt liÒu vµ ví vÈn r»ng nh÷ng nhµ quý
ph¸i, quý téc ®Òu may hoa ngîc nh vËy lµ «ng ®· tin ngay, ®· rót lui ý kiÕn cña
m×nh ngay. §iÒu nµy chøng tá sù kÐm hiÓu biÕt nhng l¹i thÝch danh gi¸, sang
träng, häc ®ßi cña «ng Giuèc-®anh vµ ®· khiÕn «ng dÔ bÞ lõa, bÞ qua mÆt nh thÕ
nµo.
b) C©u hái gi¶i thÝch
C©u hái nµy yªu cÇu häc sinh ph¶i lµm s¸ng tá vÊn ®Ò cÇn quan t©m trong
bµi gi¶ng, c¾t nghÜa tõ ng÷, h×nh ¶nh, c¸c thuËt ng÷ v¨n häc. Khi häc sinh kh«ng
tr¶ lêi ®îc ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò khã th× lo¹i c©u hái nµy ®Ó gi¸o viªn ®Æt ra vÊn
®Ò gîi sù chó ý cña häc sinh vµ tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
VÝ dô 1: §o¹n trÝch : “B¾c S¬n”
Hái: V× sao “B¾c S¬n” ®îc gäi lµ kÞch?
§Þnh híng: V× t¸c gi¶ dïng ng«n ng÷ trùc tiÕp cña nh©n vËt ®Ó thÓ hiÖn
m©u thuÉn xung ®ét trong ®êi sèng.
VD2: §o¹n trÝch “ T«i vµ chóng ta”
Hái: Em hiÓu g× nhan ®Ò cña vë kÞch?
13
§Þnh híng: C¸i t«i cô thÓ ph¶i híng ®Õn c©u chóng ta, c©u chóng ta ph¶i lµ
lîi Ých cña c¸i t«i cô thÓ. §ã lµ mèi quan hÖ gi÷a lîi Ých tËp thÓ vµ c¸ nh©n.
c) C©u hái ph©n tÝch
Dïng n¨ng lùc c¶m thô v¨n häc ®Ó gióp häc sinh kh¸m ph¸ néi dung vµ
nghÖ thuËt cña t¸c phÈm. Lo¹i c©u hái nµy phï hîp víi ®èi tîng häc sinh trung
b×nh vµ kh¸. C¸c em ®ì mét sè vÊn ®Ò kiÕn thøc Ng÷ v¨n. Khi gi¸o viªn ®Æt c©u
hái ph©n tÝch, c¸c em cã thÓ tr×nh bµy nh÷ng ®iÒu hiÓu biÕt cña m×nh vÒ vÊn ®Ò ®a
ra ®Ó gi¸o viªn híng dÉn ®i vµo nh÷ng c¶m nhËn ®óng, s©u s¾c.
VD1: §o¹n trÝch “ Nçi oan h¹i chång”
Hái: ThÞ KÝnh kªu oan mét c¸ch ®¸ng th¬ng nh thÕ nµo? Em h·y lùa chän
chi tiÕt ®Ó ph©n tÝch.
§Þnh híng:
-
Cö chØ: BÞ x« ng·, khãc vËt v·, rò rîi.
-
Kªu oan: Kh«ng ®îc tr×nh bµy sù viÖc, kªu oan 4 lÇn víi Sïng
Bµ vµ ThiÖn SÜ nhng ThiÖn SÜ döng dng.
-
Dån dËp bÞ m¹t s¸t, kh«ng nãi ®îc mét lêi ®èi ®¸p, ThÞ KÝnh
cµng kªu oan, nçi oan cµng dµy, nµng trë nªn c« ®éc.
-
§Õn lÇn thø n¨m kªu oan víi chó( M·ng ¤ng) ThÞ KÝnh míi
nhËn ®îc mét sù c¶m th«ng. Nhng ®ã lµ sù c¶m th«ng ®au khæ
vµ bÊt lùc. KÕt côc ThÞ KÝnh bÞ ®uæi ra khái nhµ chång.
VD2: §o¹n trÝch “ B¾c S¬n” cña NguyÔn Huy Tëng.
Hái: Th¬m ®· cã hµnh ®éng cøu Th¸i vµ Cöu che m¾t Ngäc, quyÕt ®Þnh ®ã
chøng tá cã sù chuyÓn biÕn g× trong lßng c«?
§Þnh híng: Víi hµnh ®éng t¸o b¹o, bÊt ngê nµy Th¬m ®· tho¸t ra khái
tr¹ng th¸i day døt, trï trõ ®Ó ®øng h¼n vµo hµng ngò quÇn chóng c¶m t×nh víi
c¸ch m¹ng, hµnh ®éng nµy kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn, tuú høng, tuú tiÖn hay xÕp ®Æt
mµ cã nguyªn nh©n hîp lý hîp t×nh. Lßng th¬ng ngêi, lßng kÝnh phôc Th¸i, c¶m
t×nh víi c¸ch m¹ng, nhí ®Õn c¸i chÕt cña cha, con, hoµn c¶nh gia ®×nh vµ ®Æc biÖt
Th¬m ®· nhËn ra bé mÆt thËt cña chång.
d) C©u hái nªu vÊn ®Ò
C©u hái nªu vÊn ®Ò chÝnh lµ ph¬ng tiÖn quan träng ®Ó gi¸o viªn x¸c ®Þnh
t×nh huèng cã vÊn ®Ò. Lo¹i c©u hái nµy kh«ng nh»m môc ®Ých t¸i hiÖn kiÕn thøc,
còng kh«ng nh»m kh¬i gîi sù tù biÓu hiÖn cña häc sinh khi ®¸nh gi¸ chi tiÕt toµn
bé t¸c phÈm. C©u hái nªu vÊn ®Ó ph¶i lµm râ vÊn ®Ò tiÒm Èn trong t¸c phÈm v¨n
häc, ph¶i g©y høng thó nhËn thøc cho häc sinh, ph¶i ®éng viªn khuyÕn khÝch häc
14
sinh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®· nªu. §ã còng chÝnh lµ s¶n phÈm cña nghÖ thuËt s ph¹m.
C©u hái nªu vÊn ®Ò phï hîp víi tÊt c¶ c¸c ®èi tîng häc sinh, khi ®a ra t×nh huèng
c¸c em cã thÓ tranh luËn nhiÒu ý kiÕn thó vÞ. C¸c em ®îc nãi vµ béc lé nh÷ng suy
nghÜ cña m×nh vÒ t¸c phÈm. Tõ ®ã gi¸o viªn n¾m b¾t ®îc nhËn thøc cña c¸c em ®Ó
híng nhËn thøc ®ã tíi thÇm mü v¨n ch¬ng.
VD1: Cã ngêi cho r»ng bi kÞch “ Nçi oan h¹i chång” lµ c¸i nót ®Çu tiªn
cña vë chÌo béc lé th©n phËn, ®Þa vÞ cña ngêi phô n÷ nghÌo trong quan hÖ gia
®×nh vµ h«n nh©n phong kiÕn. Theo em ®óng hay sai? H·y tr×nh bµy ý kiÕn cña
em?
VD2: Cã ý cho r»ng ¤ng Giuèc- ®anh lµ nh©n vËt hµi kÞch. H·y tr×nh bµy
ý kiÕn cña em?
VD3: Xung ®ét kÞch ®îc thÓ hiÖn trong håi bèn cña vë “ B¾c S¬n”
A. Qua cuéc ®èi tho¹i gi÷a Th¬m víi Ngäc.
B. Qua cuéc ®èi tho¹i gi÷a Th¸i, Cöu víi Th¬m.
C. Qua sù ®èi ®Çu gi÷a Ngäc víi Th¸i, Cöu vµ qua m©u thuÉn néi t©m cña
Th¬m.
D. Qua cuéc ®èi tho¹i cña Ngäc víi Th¸i, Cöu.
Em h·y nªu ý kiÕn cña em.
VD4: Cã ý kiÕn cho r»ng trong vë “ T«i vµ chóng ta” cuéc ®Êu tranh gi÷a
c¸i cò vµ c¸i míi lµ tÊt yÕuvµ gay go, nhng cuèi cïng phÇn th¾ng sÏ thuéc vÒ c¸i
míi, c¸i tiÕn bé. H·y tr×nh bµy quan ®iÓm cña em?
e) C©u hái gîi c¶m xóc, hiÖn tîng, têng tîng.
Lµ c©u hái kh¬i gîi nh÷ng c¶m xóc, Ên tîng, kh¶ n¨ng liªn tëng, tëng tîng
cña häc sinh khi ®äc t¸c phÈm, hoÆc t×m hiÓu c¶m xóc t©m tr¹ng cña nh©n vËt.
§èi víi v¨n b¶n kÞch th× lo¹i c©u hái nµy rÊt cÇn thiÕt khi häc sinh häc kÞch b¶n
v¨n häc.
VD1: ViÖc lÆp l¹i ®Õn 5 lÇn kªu oan cña ThÞ KÝnh gîi cho em Ên tîng g×?
VD2: Trong suèt ®o¹n trÝch “ ¤ng Giuèc ®anh mÆc lÔ phôc” chi tiÕt nµo
cho em Ên tîng nhÊt? H·y minh ho¹ b»ng lêi.
VD3: C¶nh 1 lµ cuéc trß chuyÖn gi÷a «ng Giuèc ®anh vµ b¸c Ph« rong t¹i
phßng kh¸ch nhµ «ng Giuèc danh. Em h×nh dung g× vÒ s©n khÊu vµ kh«ng khÝ
kÞch ë ®©y?
VD4: Trong nh÷ng lêi nãi cña gi¸m ®èc Hoµng ViÖt, c©u nµo lµm em nhí
nhÊt? V× sao?
15
g) C©u hái b×nh
Lµ c©u hái më réng, n©ng cao c¶m thô cña häc sinh sau khi ®· ph©n tÝch
gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt. Cã thÓ b×nh mét chi tiÕt, mét nh©n vËt hay mét
khÝa c¹nh cña v¨n b¶n kÞch. C©u hái b×nh thêng dµnh cho c¸c em häc sinh kh¸
giái, khi c¸c em ®· cã vèn v¨n ch¬ng kh¸ phong phó víi sù c¶m nhËn tinh tÕ ®îc
tr×nh bµy b»ng nh÷ng c©u v¨n n©ng cao giµu h×nh ¶nh.
VD1: Em hiÓu g× vÒ sè phËn cña ngêi phô n÷ ®øc h¹nh trong x· héi cò qua
nh©n vËt ThÞ KÝnh?
§Þnh híng: Ngêi phô n÷ ®øc h¹nh bÞ ¸p bøc, bÞ ruång bá a. bÊt kú lý do g×.
§ã lµ sè phËn bÊt h¹nh cña ngêi phô n÷ ViÖt Nam trong x· héi cò.
VD2: Nh¾c ®Õn héi diÔn s©n khÊu n¨m 1985 tæ chøc t¹i Thµnh phè Hå ChÝ
Minh kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn thµnh c«ng rùc rì cña “ T«i vµ chóng ta” do
§oµn kÞch Hµ Néi dµn dùng ( §¹o diÔn Hoµng Qu©n T¹o). Em cã c¶m nhËn g× vÒ
søc hÊp dÉn cña vë kÞch ®ã?
§Þnh híng: Søc hÊp dÉn chÝnh lµ nhê t¸c phÈm ®· ®i th¼ng vµo mét vÊn ®Ò
cã thËt, mét víng m¾c cßn næi cém lªn trong ®êi sèng x· héi. §ã lµ ph¶i thay ®æi
m¹nh mÏ ph¬ng thøc tæ chøc qu¶n lý tríc sù biÕn chuyÓn sinh ®éng cña cuéc
sèng.
Tãm l¹i: HÖ thèng c©u hái trong gi¶ng d¹y Ng÷ v¨n nãi chung, v¨n b¶n
kÞch nãi riªng gióp cho häc sinh t×m tßi, tiÕp nhËn kiÕn thøc vÒ t¸c phÈm. KÝch
thÝch nç lùc trÝ tuÖ cña häc sinh trong qu¸ tr×nh häc tËp, rÌn luyÖn kü n¨ng ph©n
tÝch kh¸m ph¸. N©ng cao sù c¶m thô cña häc sinh. V× vËy ®Ó cã mét giê häc s«i
næi thµnh c«ng ngêi thÇy cÇn n¾m ch¾c ®Æc trng thÓ lo¹i, môc tiªu bµi häc ®Ó
chuÈn bÞ mét hÖ thèng c©u hái khoa häc, nghÖ thuËt.
TrÝch ngang gi¸o ¸n tiÕt 165 – 166 “ T«i vµ chóng ta” cña Lu Quang Vò.
Ho¹t ®éng cña thÇy
Hái: Em h×nh dung
kh«ng khÝ cña cuéc häp
t¹i phßng gi¸m ®èc
Hoµng ViÖt nh thÕ nµo?
Môc ®Ých cña cuéc häp
®ã lµ g×?
Ho¹t ®éng cña trß
Néi dung cÇn ®¹t
Häc sinh: têng t- II. §äc – hiÓu v¨n b¶n
îng h×nh dung
1. Nh©n vËt Hoµng ViÖt
khung c¶nh trªn
- Häp t¹i phßng gi¸m ®èc rÊt khÈn
s©n khÊu
tr¬ng, d©n chñ.
- Tr×nh bµy kÕ ho¹ch më réng s¶n
xuÊt vµ ph¬ng ¸n lµm ¨n s¶n xu©t
cña xÝ nghiÖp.
Hái: §Ò ¸n cã ®iÓm míi Häc sinh: Suy nghÜ - Më réng tèi ®a quy m« s¶n xuÊt
nµo næi bËt? Em cã nhËn tr¶ lêi
vÒ møc s¶n xuÊt vµ sè lîng c«ng
xÐt g× vÒ ®Ò ¸n ®ã?
nh©n.
16
-> ý tëng t¸o b¹o cã môc ®Ých vµ
kÕ ho¹ch râ rµng. Thùc hiÖn c«ng
b»ng trong lao ®éng; chó ý ®Õn
quyÒn cña ngêi lao ®éng.
Hái: Gi¸m ®èc Hoµng Häc sinh: T×m chi - Kh¼ng ®Þnh “ chóng ta sÏ thùc
ViÖt cã ph¶n øng g× khi tiÕt tr¶ lêi.
hiÖn, tõ nay chóng ta sÏ chñ ®éng
thÊy Lª S¬n hoµi nghi,
®Æt ra kÕ ho¹ch cña chÝnh chóng
ph©n v©n tríc quan ®iÓm
ta”
kÕ ho¹ch s¶n xuÊt cña
-> Hoµng ViÖt ®· dïng lý lÏ ®Ó
cÊp trªn?
b¸c bá.
Hái: Nh÷ng ph¶n øng ®ã Häc sinh: tr¶ lêi, - Gi¸m ®èc d¸m nghÜ, d¸m lµm,
cho thÊy Hoµng ViÖt lµ ghi chÐp.
d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm trong c«ng
ngêi nh thÕ nµo?
viÖc.
Hái: Quan niÖm lµm ¨n Häc sinh: ho¹t
míi cña Hoµng ViÖt bÞ ®éng, nghiªn cøu.
chèng ®èi ®ã lµ P.G§
NguyÔn ChÝnh, trëng
phßng tµi vô, qu¶n ®èc
ph©n xëng Tr¬ng. Theo
em nguyªn nh©n cña sù
chèng ®èi ®ã lµ g×?
- C¸ch chèng ®èi chung cña nhãm
b¶o thñ lµ ®a vµo c¸c quy ®Þnh,
nguyªn t¾c, luËt lÖ cã s½n.
+ Hä kh«ng nhËn ®îc yªu cÇu ®æi
míi trong s¶n xu©t.
+ Tin vµo c¬ chÕ cò víi nguyªn
t¾c luËt lÖ an bµi.
+ Lo sî v× bÞ h¹n chÕ hoÆc mÊt
quyÒn lùc, quyÒn lîi c¸ nh©n.
Hái: Tríc ®ît ph¶n c«ng Häc sinh: suy nghÜ - Dïng quyÒn lùc cña gi¸m ®èc ®Ó
cña nhãm “b¶o thñ” tr¶ lêi ®éc lËp.
miÔn chøc, b·i chøc.
Hoµng ViÖt ®· gi¶i quyÕt
- Dùa trªn c¬ së ®¶m b¶o ®êi sèng
vÊn ®Ò nh thÕ nµo?
c«ng nh©n vµ hiÖu qu¶ c«ng viÖc.
-> KÞch tÝnh ®Èy lªn cao ®é.
Hái: NÕu nh trong c¸c Häc sinh: T×m chi - Trong cuéc ®èi tho¹i víi NguyÔn
cuéc ®Êu tranh tríc ®ã lµ tiÕt ph©n tÝch.
ChÝnh Hoµng ViÖt kh«ng mÊt
quan hÖ c«ng viÖc th×
b×nh tÜnh, lËp luËn s¾c s¶o. Khi
trong mèi quan hÖ víi
NguyÔn ChÝnh tung ra miÕng ®ßn
NguyÔn ChÝnh cßn lµ
cuèi cïng “ TÊt c¶ nh÷ng viÖc
quan hÖ con ngêi cã chøc
®ång chÝ ®Þnh tiÕn hµnh kh«ng cã
vô kh¸ gÇn gòi. Hoµng
trong nghÞ quyÕt cña §¶ng uû xÝ
ViÖt ®· ph¶n øng ra sao?
nghiÖp. §¶ng uû cha quyÕt ®Þnh”.
MÆc dï vËy Hoµng ViÖt vÉn
kh¼ng ®Þnh ®ã lµ nghÞ quyÕt “®Èy
m¹nh s¶n xuÊt vµ æn ®Þnh ®êi
sèng c«ng nh©n”. Mét lÇn n÷a c¸i
17
míi ®· chiÕn th¾ng.
Hái: Em h·y nhËn xÐt Häc sinh: NhËn xÐt - Khai th¸c c¸c mèi quan hÖ kh¸c
c¸ch dµn c¶nh cña Lu vµ ghi chÐp.
nhau nhng thùc chÊt m©u thuÉn
Quang Vò.
kh«ng thay ®æi. T¸c gi¶ ®Ó cho
nh©n vËt ho¹t ®éng theo c¸c c¸ch
thøc kh¸ch nhau. §©y lµ yÕu tè
quan träng ®¶m b¶o cho vë kÞch
cã ®îc søc l«i cuèn liªn tôc.
-> Phong c¸ch kÞch cña Lu
Quang Vò
Hái: Em c¶m nhËn g× vÒ Häc sinh: tù béc - Hoµng ViÖt lµ mét gi¸m ®èc cã
nhËn vËt Hoµng ViÖt?
lé.
tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao, n¨ng
®éng, d¸m nghÜ, d¸m lµm v× sù
ph¸t triÓn cña xÝ nghiÖp vµ quyÒn
lîi cña anh chÞ em c«ng nh©n.
Anh còng lµ ngêi trung thùc,
th¼ng th¾n, kiªn quyÕt ®Êu tranh
víi niÒm tin vµo ch©n lý. Trong
cuéc sèng hiÖn nay rÊt cÇn nh÷ng
con ngêi nh vËy.
3. Sö dông hîp lý c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc.
Trong ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc, cÇn sö dông hîp lý c¸c ph¬ng tiÖn d¹y
häc, tr¸nh d¹y chay. Sù hç trî cña c¸c ph¬ng tiÖn nghe nh×n mang l¹i hiÖu qu¶
cao cho c¸c giê häc trong c¸c ho¹t ®éng nh nªu vÊn ®Ò, t×m kiÕm th«ng tin, më
réng kiÕn thøc. KÝch thÝch trÝ tß mß, lßng ham hiÓu biÕt vµ høng thó häc tËp cña
häc sinh. NÕu dïng kh«ng ®óng lóc, ®óng chç c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc l¹i cã t¸c
dông ngîc l¹i.Víi m«n Ng÷ v¨n, mét ®o¹n b¨ng h×nh, mét vµi mÉu th«ng tin, vµi
phót nghe b¨ng ®Üa, vµi tranh ¶nh, nh÷ng s¬ ®å b¶ng biÓu, nh÷ng bµi tËp ®îc in to
phãng lín. Còng cã thÓ cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc hoÆc tiªu cùc phô thuéc c¸ch
sö dông cña gi¸o viªn.
VD2: - §o¹n trÝch “ Nçi oan h¹i chång” cã thÓ xem b¨ng h×nh “ Quan ¢m
ThÞ KÝnh” ë phÇn giíi thiÖu bµi hoÆc ë phÇn cñng cè luyÖn tËp. NÕu cã ®iÒu kiÖn
quan s¸t tranh “ Quan ¢m ThÞ KÝnh ë chïa T©y Ph¬ng phãng to”. HoÆc cã thÓ
cho häc sinh xem toµn bé vë chÌo Quan ¢m ThÞ KÝnh b»ng v¨n b¶n.
- §o¹n trÝch “ ¤ng Giuèc ®anh mÆc lÔ phôc” cña M«lie cã thÓ giíi thiÖu
ch©n dung cña M«lie trong bé “ Ch©n dung c¸c t¸c gi¶ trong trêng THCS” hoÆc
cho häc sinh xem mét sè t¸c phÈm cña «ng.
18
- §o¹n trÝch “ B¾c S¬n” cu¶ NguyÔn Huy Tëng cã thÓ cho häc sinh xem
ch©n dung nhµ v¨n vµ toµn v¨n kÞch b¶n B¾c S¬n. nghe b¨ng bµi h¸t B¾c S¬n,
nh¹c vµ lêi cña V¨n Cao n¨m 1945.
- §o¹n trÝch “ T«i vµ chóng ta” cña Lu Quang Vò cho häc sinh xem ¶nh
ch©n dung Lu Quang Vò vµ toµn v¨n kÞch b¶n “ T«i vµ chóng ta”.
Khi sö dông m¸y chiÕu h¾t
hoÆc gi¸o ¸n ®iÖn tö cÇn chän läc néi dung cho thÝch hîp. KÕt hîp gi÷a c¸ch ghi
b¶ng truyÒn thèng vµ c¸c ph¬ng tiÖn hiÖn ®¹i. Khi chiÕu cÇn cã thêi gian cho
häc sinh quan s¸t, suy nghÜ. Trong thùc tÕ t«i hay chän nh÷ng néi dung sau cho
m¸y chiÕu:
-
NÐt chÝnh vÒ t¸c gi¶.
NÐt chÝnh vÒ t¸c phÈm.
Nh÷ng chó thÝch cÇn lu ý.
ThÓ lo¹i( nÕu cÇn).
Bè côc( nÕu chia).
C¸c c©u hái ho¹t ®éng nhãm.
Nh÷ng néi dung so s¸nh, më réng.
Chèt néi dung, nghÖ thuËt chÝnh.
Tæng kÕt néi dung, nghÖ thuËt c¬ b¶n.
S¬ ®å ho¸ bµi häc.
Bµi tËp phÇn luyÖn tËp.
Sau khi d¹y xong, néi dung chÝnh cña bµi häc vÉn ®Ó trªn b¶ng viÕt mét
c¸ch hÖ thèng.
Tãm l¹i: Cã thÓ coi viÖc sö dông c¸c ®å dïng, ph¬ng tiÖn gi¶ng d¹y lµ mét
trong nh÷ng biÖn ph¸p hiÖu qu¶ trong viÖc dæi míi ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y giê häc
Ng÷ v¨n. ViÖc lµm ®å dïng d¹y häc ®¬n gi¶n ®Ó hç trî cho giê d¹y lµ mét c«ng
viÖc cÇn thiÕt. ChÝnh sù suy nghÜ ®Ó lµm thÕ nµo sö dông tèt c¸c ®å dïng s½n cã
vµ s¸ng t¹o nh÷ng ®å dïng ®¬n gi¶n còng lµ thíc ®o phÈm chÊt nghÒ nghiÖp cña
mçi gi¸o viªn.
D. KÕt qu¶ thùc hiÖn cã ®èi chøng
Qua mét vßng d¹y Ng÷ v¨n chóng ta cã thÓ kh¾ng ®Þnh Ng÷ v¨n THCS.
Kh«ng nh÷ng ®a c¸c em häc sinh ®îc tiÕp xóc víi nhiÒu t¸c phÈm hay, dÉn d¾t
c¸c em tíi nh÷ng ch©n trêi míi l¹ mµ cßn gióp c¸c em hiÓu, c¶m thô, t duy mét
c¸ch s¸ng t¹o, kh¸c víi nh÷ng giê v¨n tríc kia, häc sinh tiÕp thu t¸c phÈm v¨n
häc mét c¸ch thô ®éng m¸y mãc. Giê Ng÷ v¨n hiÖn nay gióp häc sinh kh«ng
nh÷ng c¶m, hiÓu yªu thÝch t¸c phÈm v¨n häc mµ cßn biÕt nãi lªn suy nghÜ c¶m
nhËn riªng cña m×nh.
19
VËn dông ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y v¨n b¶n kÞch ë líp 9 t«i thÊy giê d¹y vµ
kÕt qu¶ tiÕn bé ®¸ng kÓ. C¸c em thÝch ®äc ph©n vai rÊt diÔn c¶m. Giê häc s«i næi
h¬n khi cã nh÷ng ho¹t ®éng kÕt hîp bæ trî nh ch©n dung t¸c gi¶, m¸y chiÕu h¾t.
KÕt qu¶: D¹y v¨n b¶n “ T«i vµ chóng ta” cña Lu Quang Vò ë 2 líp 9B vµ
9C( Häc sinh 2 líp cã häc lùc t¬ng ®¬ng) ®· ®em l¹i kÕt qu¶ kh¸c nhau. ë líp 9B
t«i vËn dông ®æi míi ph¬ng ph¸p theo ®Ò tµi nµy. ë líp 9C kh«ng vËn dông ®æi
míi ph¬ng ph¸p. KÕt qu¶ cô thÓ cña bµi tËp sau tiÕt d¹y: “Nªu nh÷ng suy nghÜ
cña em vÒ vÊn ®Ò ®Æt ra trong vë kÞch? “
KÕt qu¶:
Møc ®iÓm
Tæng líp
§iÓm 3 - 4
§iÓm 5 – 6
§iÓm 7 – 8
§iÓm 9 – 10
9B
0%
45%
45%
10%
9C
5%
55%
40%
0%
E. Nh÷ng kiÕn nghÞ vµ ®Ò nghÞ sau qu¸ tr×nh thùc
hiÖn ®Ò tµi
Thø nhÊt: TiÕp nhËn v¨n b¶n kÞch b¶n v¨n häc lµ hÕt søc u tiªn tÝch kÞch,
ng«n ng÷ vµ hµnh ®éng. Ngoµi ra cÇn quan t©m thÝch ®¸ng ®çi víi c¸c yÕu tè tù
sù, biÓu c¶m, xuyªn them trong mèi quan hÖ thèng nhÊt cña mét v¨n b¶n v¨n häc.
V× vËy gi¸o viªn ph¶i n¾m b¾t môc tiªu bµi häc vµ vËn dông ®æi míi ph¬ng ph¸p
®Ó bµi d¹y thµnh c«ng.
Thø hai: Sö dông linh ho¹t, s¸ng t¹o c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc sao cho hîp
lý vµ hiÖu qu¶. Sö dông c¸c thiÕt bÞ d¹y häc phï hîp víi giê d¹y.
Thø ba: Häc sinh cÇn so¹n bµi chu ®¸o díi sù híng dÉn cña gi¸o viªn.
Thø t: Tæ chøc ho¹t ®éng ngo¹i khãa nh cho häc sinh xem kÞch hoÆc häc
sinh ®ãng kÞch ®Ó c¸c em ®îc sèng víi t¸c phÈm s©n khÊu.
Trªn ®©y lµ mét vµi kinh nghiÖm nhá cña t«i trong bíc ®Çu t×m hiÓu ®Æc trng cña thÓ lo¹i kÞch vµ vËn dông ®æi míi ph¬ng ph¸p trong d¹y v¨n b¶n kÞch ë trêng THCS. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn do tr×nh ®é vµ khu«n khæ bµi viÕt kh«ng thÓ
tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ. V× vËy t«i rÊt mong ®îc sù gãp ý cña b¹n bÌ, ®ång
nghiÖp ®Ó x©y dùng ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cho b¶n th©n ngµy cµng hiÖu qu¶ h¬n.
Hµ §«ng, ngµy 16 th¸ng 05 n¨m 2006
Ngêi thùc hiÖn
20
- Xem thêm -
.DOC 
21 
98 
138 
