Tài liệu Skkn một số biện pháp tổ chức bồi dưỡng học sinh giỏi ở trường tiểu học

PHÒNG GIÁO DỤC HUYỆN THANH OAI TRƯỜNG TIỂU HỌC DÂN HÒA - - - - - - - o0o - - - - - - - SÁNG KIẾN MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI TIỂU HỌC HỌ VÀ TÊN: CHỨC VỤ: 1 thứ nhất ĐẶT VẤN ĐỀ Lịch sử phát triển của nhân loại, ở bất kỳ thời đại nào, quốc gia nào con người luôn là động lực của sự phát triển xã hội mà động lực tiên phong thúc đẩy sự phát triển nhanh và bền vững là do những người tài, những người có trí tuệ tạo ra. Chính “Những người tài giỏi là cái gốc làm nên sự nghiệp”. Họ đã tạo ra những bước ngoặt trong sự phát triển lịch sử xã hội loài người, sản sinh ra những giá trị vật chất tinh thần tiêu biểu trong nền văn minh nhân loại. Đặc biệt bước vào thế kỷ của nền văn minh trí tuệ thề kỷ mà “cạnh tranh chất xám” sẽ diễn ra ngày càng gay gắt thì nhiều nước trong khu vực và trên thế giới lại càng quan tâm tới chiến lược nhân tài, đầu tư cho giáo dục, đầu tư cho việc đào tạo nhân tài và coi trọng nhân tài là chiến lược quyết định cho sự phồn thịnh của đất nước. Qua kinh nghiệm của các nước phát triển cao và những nước công nghiệp mới phát triển, người ta càng thấy rõ: Một trong những yếu tố quan trọng có tính quyết định tiến trình và tốc độ phát triển kinh tế - xã hội là việc hoạch định đúng và thi hành được chính sách phát hiện, tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng, đãi ngộ và sử dụng người tài. Những người tài năng nhất là các thiên tài không chỉ mang lại vinh dự, danh tiếng cho quốc gia, mà còn mang lại giá trị tinh thần, vật chất to lớn không chỉ cho mỗi nước mà còn cho cả nhân loại. Qua 4000 nghìn năm lịch sử Việt Nam đã phát huy được vai trò của những người tài giỏi. Bởi ông cha ta rất coi trọng việc đào tạo, bồi dưỡng nhân tài và đúc rút thành kinh nghiệm quý báu: “Thiên tài là nguyên khí quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh rồi lên cao, nguyên khí suy thì thế nước yếu rồi xuống thấp”. Nhận thức được vấn đề này, lịch sử Việt Nam đã ghi công nhiều người tài năng và coi việc đào tạo nhân tài là quốc sách của nhà nước. 2 Ngày nay vấn đề bồi dưỡng nhân tài được Đảng và Nhà nước hết sức quan tâm. Tại văn kiện đại hội Đảng VIII đã nêu “Cùng với khoa học công nghệ giáo dục đào tạo là quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao dân trí đào tạo nhân lực bồi dưỡng nhân tài”. Văn kiện Đại hội Đảng IX tiếp tục khẳng định “Phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy công nghiệp hoá, hiện đại hoá, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người - yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững”. Thực hiện tốt Nghị quyết TW2 khoá 8, trong đó việc bồi dường, đào tạo học sinh giỏi là vấn đề hết sức cần thiết, bởi vì chỉ có những nhân tài mới nhanh chóng tiếp thu thành tựu khoa học mới của nhân loại, phát minh ra sáng kiến để phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước. Đào tạo, bồi dưỡng nhân tài là nhiệm vụ cao cả của toàn xã hội, song trách nhiệm trực tiếp là của những người làm công tác giáo dục. Bởi vậy trong tài liệu tiếp tục quán triệt Nghị quyết Trung ương II, Bộ giáo dục và đào tạo chỉ rõ “…trường tiểu học và mỗi giáo viên tiểu học đều có nhiệm vụ phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi”. Bậc tiểu học là bậc học nền tảng, bồi dưỡng học sinh giỏi ở tiểu học là nền móng cho chiến lược đào tạo người tài của đất nước. Phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi ở cấp Tiểu học là việc làm cần thiết và có ý nghĩa. Để có được các thành quả về giáo dục học sinh nói chung hay những thành tích cao của học sinh giỏi nói riêng, ngay từ cấp Tiểu học các nhà trường phải có sự quan tâm, chú ý từ các buổi học hằng ngày của các khối lớp và ở tất cả các môn học trong nhà trường. Việc giáo dục học sinh hằng ngày trên lớp có chất lượng chính là tạo một nền móng vững chắc cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài. Mặt khác nội dung, phương pháp giáo dục đại trà và bồi dưỡng học sinh giỏi cũng như hình thức tổ chức phải phong 3 phú và phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí học sinh mới đem lại hiệu quả trong giáo dục. Trường tiểu học Hoà Sơn A nhiều năm qua việc bồi dưỡng học sinh giỏi là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, yêu cầu về chất lượng giảng dạy và hiệu quả bồi dưỡng ngày càng đòi hỏi cao. Việc bồi dưỡng học sinh giỏi là cả một quá trình, phải có kế hoạch cụ thể cho người dạy và cả người học, vì vậy tôi mạnh dạn đưa ra “ Một số biện pháp tổ chức bồi dưỡng học sinh giỏi ở trường tiểu học”. Phần thứ hai NỘI DUNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN 1. Cơ sở khoa học Con người nói chung và người tài năng nói riêng hình thành phát triển trưởng thành, cống hiến cho xã hôi trải qua 3 giai đoạn chính. Giai đoạn 1: Giai đoạn bắt đầu từ lúc bào thai hình thành, phát triển và kết thúc lúc đứa trẻ chào đời. Đây là giai đoạn hình thành các tổ chức cấu trúc tế bào, gắn bó chặt chẽ với hình thành và phát triển của thai nhi, cũng như việc nảy sinh (hoặc thui chột các mầm mống ban đầu của tài năng ở mỗi con người). Trong giai đoạn này vai trò di truyền, vật chất tinh thần, những hiểu biết về điều kiện sống làm việc của người bố và nhất là của người mẹ… có ảnh hưởng quyết định tới việc phát triển thai nhi đặc biệt là phát triển trí tuệ và tình cảm sau này của đứa trẻ. Giai đoạn 2: Giai đoạn bắt đầu lúc đứa trẻ ra đời cho đến khi trưởng thành. Đây chính là giai đoạn cơ bản nhất để năng khiếu, tài năng hình thành, phát triển trong cuộc đời của mỗi con người. Trong giai đoạn này, mầm mống ban đầu do di truyền để lại và do tác động của môi trường sẽ được bộc lộ, phát triển ở độ tuổi tiên học đường, ở độ tuổi học phổ thông mầm mống năng khiếu định hình, trẻ em trở thành học sinh năng khiếu. 4 Trong giai đoạn này vai trò của môi trường tự nhiên và nhất là vai trò của môi trường xã hội (vai trò của giáo dục ở gia đình, ở trường học - đặc biệt là vai trò của thầy giáo giỏi), nơi đứa trẻ ăn, ở, sinh sống, học tập, giao tiếp… hàng ngày có tác động cực kỳ quan trọng đến sự phát triển hoặc làm thui chột năng khiếu của trẻ. Giai đoạn 3: Giai đoạn mà môi trường vĩ mô có ảnh hưởng lớn tới việc cống hiến tài năng của mỗi con người. Đây là giai đoạn mà tài năng đã được xác lập, được thể hiện, được sử dụng trong thực tiễn mang lại các kết quả, các cống hiến cụ thể của xã hội. Trong giai đoạn này vai trò của môi trường vĩ mô như: đường lối, chủ trương cơ chế, chế độ, chính sách, cách tổ chức, quản lý, chỉ đạo… các mặt kinh tế - xã hội của nhà nước, của quốc gia và có khi của cả một trào lưu một xu thế phát triển của thời đại… có tác động và có ảnh hưởng lớn tới việc phát hiện các tài năng cũng như tới việc phát triển sức sáng tạo và sự cống hiến tài năng của công đồng cũng như của mỗi con người. Ba giai đoạn trên đây, kế tiếp, đan xen tạo nên điều kiện cho nhau phát triển. Vì vậy trong mỗi giai đoạn cần có chủ trương, phương hướng, biện pháp và tác động đúng, kịp thời để năng lực của từng người phát triển nảy nở, đặc biệt trong giai đoạn hai, môi trường nhà trường có ý nghĩa to lớn trong việc giáo dục và bồi dưỡng năng khiếu. Giai đoạn thứ hai phù hợp với học sinh tiểu học nếu như gia đình, nhà trường và xã hội biết chăm lo học sinh ngay ở giai đoạn này thì sẽ có tác dụng kích thích sự phát triển của các tài năng, tạo tiền đề cho các tài năng, làm cơ sở cho các bậc học cao hơn. Như vậy sự hình thành và phát triển năng khiếu, tài năng của con người chịu sự tác động của các yếu tố di truyền (Tư chất và năng khiếu) môi trường tự nhiên và xã hộ, vĩ mô cũng như vi mô của gia đình, nhà trường, xã hội của dân tộc, quốc gia và thời đại trong suốt quá trình sinh 5 thành phát triển của cả đời người nói chung của những con người có năng khiếu, tài năng nói riêng. Dựa trên nền tảng đó chúng ta đề cập tới vấn đề chiến lược của Đảng và Nhà nước ta đối với việc bồi dưỡng, đào tạo nhân tài cho đất nước trong thời kỳ công nghiệp hoá hiện đại hoá nói chung và công việc của người quản lý nói riêng trên lĩnh vực phát hiện, tuyển chọn và bồi dưỡng học sinh năng khiếu, tài năng cho quê hương đất nước. 2. Cơ sở thực tiễn Việc tổ chức thi chọn học sinh giỏi và bồi dưỡng học sinh giỏi nhằm động viên khích lệ học sinh và giáo viên dạy giỏi, góp phần thúc đẩy việc cải tiến, nâng cao chất lượng dạy và học, chất lượng của việc quản lý chỉ đạo của các cấp quản lý giáo dục, đồng thời phát hiện học sinh có năng khiếu để tiếp tục bồi dưỡng ở cấp học cao hơn, nhằm đào tạo nhân tài cho đất nước. Quản lí trường tiểu học thực chất là quản lý quá trình dạy học, trong quá trình dạy học thì việc chú ý tới sự phát triển của từng học sinh luôn là yêu cầu cơ bản. Bởi vậy việc bồi dưỡng học sinh giỏi bao giờ cũng là nhiệm vụ quan trọng của mỗi giáo viên và cán bộ quản lý. Trường tiểu học là nơi đầu tiên tham gia vào viêc học với tư cách là hoạt đông chủ đạo. Nhờ có các nội dung giáo dục toàn diện mà các em có điều kiện bộc lộ năng khiếu tài năng. Nếu cha mẹ, bạn bè và thầy cô cảm nhận, phát hiện, nâng đỡ bồi dưỡng mầm mống năng khiếu kích thích niềm say mê học tâp thì biểu hiện của năng khiếu sẽ ngày càng rõ hơn. năng khiếu được bồi dưỡng sớm sẽ định hướng phát triển và dần định hình trở thành học sinh năng khiếu, ngược lại năng khiếu của các em không được phát hiện hay không được quan tâm bồi dưỡng thì năng khiếu của các mất dần, mầm mống năng khiếu tuy có nhưng sẽ bị mai một, thui chột đi. 6 Tổ chức bồi dưỡng học sinh giỏi ở tiểu học là phát huy hết khả năng phát triển tiềm tàng của trẻ, là tạo nguồn học sinh giỏi cho các cấp học tiếp theo, thực hiện chiến lược “ bồi dưỡng nhân tài cho đất nước”. Mặt khác tổ chức bồi dưỡng học dinh giỏi là một tiêu chí không thể thiếu để đánh giá sự phát triển của một nhà trường. Mỗi học sinh giỏi không những là niềm tự hào của cha mẹ, thầy cô mà còn là niềm tự hào của cả cộng đồng. Ban giám hiệu nhà trường chịu trách nhiệm tổ chức chỉ đạo việc bồi dưỡng học sinh giỏi, vì vậy cần phải biết tác động tới các yếu tố của quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi như: giáo viên giỏi, học sinh giỏi, cha mẹ học sinh, chương trình bồi dưỡng, tài liệu tham khảo… sao cho phát huy được các điều kiện thuận lợi để việc bồi dưỡng học sinh giỏi của trường đạt kết quả cao nhất. 3. Nội dung và hình thức tổ chức bồi dưỡng học sinh giỏi a) Nội dung tổ chức bồi dưỡng học sinh giỏi Dựa vào nội dung chức năng tổ chức trong quản lý giáo dục thì nội dung tổ chức bồi dưỡng học giỏi gồm các nội dung sau: - Xác định cấu trúc tổ chức hợp lý của đối tượng quản lý đó là giáo viên giỏi và học sinh giỏi. - Xây dựng cấu trúc tổ chức hợp lý của chủ thể quản lý: Từ hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, các tổ chức chuyên môn. - Tạo ra một mạng lưới các quan hệ tổ chức giữa những người trong hệ quản lý và hệ được quản lý là màng lưới từ hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, các tổ chuyên môn đến giáo viên đứng lớp, giáo viên bồi dưỡng đội tuyển học sinh giỏi. - Tuyển lựa, sắp xếp, bồi dưỡng giáo viên, giáo viên dạy đội tuyển. - Tổ chức bồi dưỡng một cách khoa học nhằm nâng cao hiệu quả hoc sinh giỏi. b) Các hình thức tổ chức bồi dưỡng học sinh giỏi 7 Lịch sử phát triển của loài người đã chứng tỏ rằng thế hệ trước muốn truyền lại kiến thức, kinh nghiệm về mọi mặt cho lớp người sau một cách tối ưu thì phải qua các hình thức giáo dục đào thạo thích hợp. Vì vậy đối với học sinh giỏi ở bậc tiểu học cần phải có hình thức bồi dưỡng phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của các em, phù hợp với mục tiêu, nội dung, phương pháp ở bâc tiểu học. Các hình thức bồi dưỡng học sinh giỏi rất đa dạng phong phú song có thể phân thành ba loại: Bồi dưỡng theo nhóm, bồi dưỡng trong lớp học sinh bình thường và hình thức bồi dưỡng đặc biệt. *Bồi dưỡng theo nhóm: Người ta phân loại sắp xếp học sinh theo các nhóm đặc biệt có sự tương đồng về năng lực, thành tích, năng khiếu, hứng thú hoặc động cơ. Các nhóm học sinh này có sinh hoạt mỗi tuần một hoặc hai buổi. - Ưu điểm: Hình thức bồi dưỡng này giảm bớt sự khác biệt giữa các cá nhân trong nhóm, cho phép dễ áp dụng thử nghiệm các nội dung học ở mức độ cao hơn. Học sinh được phát huy được hết khả năng nhận thức của mình. Tạo nhiều cơ hội để kích thích học sinh trao đổi những năng lực, thành tích, hứng thú và phán đoán. Thuận lợi trong việc tìm giáo viên phụ trách. - Nhược điểm: Nếu không quản lý tốt học sinh dễ rơi vào tình trạnh hoặc quá sức học lệch. Xu hướng bồi dưỡng các em thành các thợ toán, thợ văn dễ xảy ra. * Tổ chức trong lớp học bình thường Giáo viên phải chỉ đạo các giáo viên lựa chọn, điều chỉnh nội dung dạy học trên lớp để có sự phân hoá, phù hợp với nhu cầu nhận thực của học sinh giỏi. - Ưu điểm: 8 Việc cung cấp kiến thức để bồi dưỡng học sinh giỏi ngay trên lớp học bình thường là trách nhiệm của mỗi giáo viên. Sự phát triển nhân cách của học sinh luôn có sự thay đổi nên lớp học bình thường là chỗ dựa tốt nhất để tiếp nhận sự biến đổi đó và để bồi dưỡng sự phát triển toàn diện. Tính toán nhanh nhẹn, sáng tạo và tư duy linh hoạt của học sinh giỏi có tác dụng kích thích tốt đến chất lượng của học sinh toàn lớp. Học sinh giỏi có nhận thức sâu sắc, sáng tạo hơn học sinh bình thường, nên luôn làm phong phú hơn những tình huống diễn ra trên lớp, tạo không khí học tập và hứng thú dạy học cho thầy và trò. - Nhược điểm: Giáo viên gặp khó khăn trong việc điều khiển lớp học nhiều trình độ, ở thời điểm này chú ý tới đối tượng học sinh yếu thì học sinh giỏi bị bỏ rơi và ngược lại. Học sinh dễ bằng lòng với kết quả đạt được với những điểm số cao nhưng đánh giá ở mức thấp. * Hình thức bồi dưỡng đặc biệt: Đối với những trẻ em có khả năng trí tuệ đặc biệt có thể cho học sinh nhảy lớp, học nhảy lên các đơn vị kiến thức kế tiếp rút ngắn thời gian học từ 5 năm xuống 4 năm… nhưng trong thực tế trường hợp này rất ít. Ngoài ra có thể tổ chức cho học sinh học theo tài liệu: giáo viên hướng dẫn các em tham khảo tài liệu tự chọn và tự học ở nhà, nếu gặp khó khăn thì giáo viên có thể giúp đỡ các em. Mỗi hình thức đều có những ưu, nhược điểm riêng. Người ta thường sử dụng phối hợp hình thức bồi dưỡng theo nhóm và bồi dưỡng ngay tại lớp bình thường để hạn chế các nhược điểm, phát huy các ưu điểm của mỗi hình thức. 9 4. Đặc điểm và tình hình bồi dưỡng học sinh giỏi của trường tiểu học ....: Trường Tiểu học ..........là trường thuộc xã gần cuối huyện, tuy nhiên những năm gần đây, nhờ sự quan tâm của các cấp về cơ sở hạ tầng như: đường, điện, trường, trạm... đường xá đi lại thuận lợi, kinh tế tương đối ổn định, chính vì vậy sự quan tâm của nhân dân đối với nhà trường cũng như đối với việc học hành của con em khá chu đáo. Những thuận lợi đó đã thúc đẩy rất nhiều tới việc giảng dạy và giáo dục của nhà trường. Tập thể cán bộ giáo viên của trường luôn nỗ lực thi đua “dạy tốt - học tốt”, phấn đấu tạo môi trường giáo dục tốt nhất, nhiều năm liền có học sinh giỏi cấp huyện, cấp tỉnh. Có được những thành quả đó là nhờ vào sự miệt mài phấn đấu không ngừng của đội ngũ cán bộ giáo viên trong nhà trường và của các cấp các ngành Với quan điểm chỉ có phát triển học sinh giỏi trên cơ sở, nền tảng chất lượng đại trà vững chắc và có đội ngũ giáo viên dạy giỏi, môi trường xã hội giáo dục sâu rộng. Việc lập kế hoạch phát hiện, bồi dưỡng học sinh giỏi ngay từ đầu mỗi năm học là việc làm cần thiết của nhà trường. Trường tổ chức bồi dưỡng học sinh giỏi từ lớp 1, chỉ đạo từng giáo viên đưa vào kế hoạch giảng dạy và phụ trách lớp, công tác bồi dưỡng học sinh giỏi đã trở thành công việc thường xuyên ở tất cả các lớp và cũng là trách nhiệm của mỗi giáo viên đứng lớp. Hơn nữa để có đội tuyển học sinh giỏi và chất lượng cao, tuy không có hình thức lớp chọn nhưng cứ vào đầu năm học nhà trường chủ động làm công tác tư tưởng cho phụ huynh, cộng tác với phụ huynh để có được sự đầu tư về vật chất cũng như tinh thần cho con em học tập. Tham gia bồi dưỡng đội tuyển là những giáo viên có trình độ kiến thức vững vàng, nắm chắc chuyên môn nghiệp vụ, có tâm huyết trong việc giáo dục giảng dạy, có điều kiện đầu tư cho nghề dạy học, có kinh nghiệm trong việc rèn luyện, bồi dưỡng học sinh giỏi. Bên cạnh đó Ban giám hiệu đã cùng các tổ khối chuyên môn xây dựng nội dung, chọn 10 lọc tài liệu bồi dưỡng sao cho phù hợp và hiệu quả đối với công tác bồi dưỡng học sinh. II. MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC 1. Nội dung và biện pháp nâng cao nhận thức Toàn thể cán bộ giáo viên, cha mẹ học sinh đặc biệt là giáo viên được phân công bồi dưỡng đội tuyển phải hiểu và phân biệt rõ các khái niệm: Năng lực, tài năng, năng khiếu, thông minh, thiên tài ... đồng thời phải có hiểu biết về cơ sở khoa học của các giai đoạn phát triển của một tài năng. Mặt khác phải hiểu một cách sâu sắc các tiêu chuẩn của năng khiếu tài năng... Bên cạnh đó phải hiểu tâm lý của học sinh giỏi, học sinh năng khiếu. Từ đó nhận thức được vị trí của học sinh giỏi. Giúp phụ huynh có phương pháp nuôi dạy khoa học, định hướng cho học sinh giỏi có sự phát triển tự nhiên toàn diện, cân bằng về tình cảm và nhận thức. Nhà trường cũng như cha mẹ học sinh cần hiểu đúng về chính sách nhân tài của Đảng ta, tạo ra sự ủng hộ hợp tác hoá tích cực của cha mẹ học đối với nhà trường trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi. Đưa các nội dung, biện pháp và các hình thức bồi dưỡng học sinh giỏi cũng như nâng cao về kiến thức về trình độ để bồi dưỡng học sinh vào các buổi sinh hoạt tổ chuyên môn. Kết hợp với cha mẹ học sinh tạo được sự hỗ trợ trong giáo dục và giảng dạy. Động viên, khích lệ kịp thời những giáo viên, học sinh có sự cố gắng cũng như có thành tích trong học tập, rèn luyện. 2. Xây dựng kế hoạch phát hiện, tuyển chọn học sinh giỏi Đây là một việc làm hết sức cần thiết góp phần quyết định sự thành công của công tác bồi dưỡng học sinh giỏi. Kế hoạch phải được rõ ràng 11 chi tiết ngay từ đầu năm học và chỉ đạo từng giáo viên đưa vào kế hoạch công tác giảng dạy và phụ trách lớp. Trong kế hoạch phải thể hiện rõ: Thời gian tuyển chọn; hình thức tuyển chọn ; địa điểm tuyển chọn, nội dung tuyển chọn, số lượng học sinh vào đội tuyển, ai sẽ thực hiện việc tuyển chọn, hỗ trợ học sinh giỏi có hoàn cảnh khó khăn, xây dựng kế hoạch chuyển giao học sinh giỏi giữa các lớp. Việc xây dựng kế hoạch tốt giúp cho các hoạt động có hướng đi đứng đắn đạt được hiệu quả mong muốn và định hướng được triển vọng phát hiện tuyển chọn và bồi dưỡng học sinh giỏi trong tương lai. Đồng thời kế hoạch hoá mang tính pháp chế yêu cầu mọi giáo viên phaỉ thực thi nhiệm vụ. 3. Tổ chức phát hiện tuyển chọn học sinh giỏi. Trên cơ sở kế hoạch xây dựng như trên thì bước theo đó là việc tổ chức phát hiện tuyển chọn đội tuyển học sinh giỏi ở các khối lớp từ lớp 1 đến lớp 5. Đây là một bước quan trọng trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi. Xuất phát từ thực tế không phải mọi học sinh có xếp loại học lực giỏi đều là học sinh có năng khiếu cần bồi dưỡng. Ngược lại những học sinh có năng khiếu chưa hẳn đã là học sinh có xếp loại học lực giỏi. Cho nên làm thế nào để phát hiện được học sinh có năng khiếu từ đó tiến hành tuyển chọn và tiến hành bồi dưỡng cho từng khối lớp là công việc quan trọng. Phát hiện và tuyển chọn đúng mang ý nghĩa định hướng phát triển đúng đắn cho một nhân cách. Vì thế phát hiện và tuyển chọn được học sinh năng khiếu là bản lề, là điểm xuất phát cho việc bồi dưỡng học sinh giỏi. Đồng thời nó mang ý nghĩa giáo dục rất lớn. Định hướng sai khả năng phát triển của học sinh tiểu học gây nên sự miễn cưỡng, gò bó, rất có hại cho một nhân cách đang hình thành và phát triển. Từ những vấn đề nêu trên cho ta thấy rằng tổ chức phát hiện và tuyển chọn học sinh giỏi cần được quán triệt tới mọi giáo viên trong trường. Trước hết coi đó là nghĩa vụ của người giáo viên và sau đó là việc 12 phổ biến phương pháp, cách thức phát hiện để việc tuyển chọn được chu đáo, kết quả của quá trình phát hiện và tuyển chọn này là không bị nhầm, không bỏ sót học sinh có năng khiếu, ngăn ngừa những quan hệ cá nhân của người tuyển chọn. Để tuyển chọn chính xác phải căn cứ vào thông tin và xét cả quá trình học tập của học sinh. Do vậy việc tuyển chọn của giáo viên phải là chủ yếu, cụ thể việc phát hiện, tuyển chọn được thực hiện các bước sau: - Bước 1: Giáo viên phụ trách lớp tiến hành khảo sát chất lượng học sinh bằng cách kiểm tra những nội dung kiến thức cơ bản trong chương trình học, kiến thức nâng cao bằng các hình thức kiểm tra viết, thảo luận trao đổi hằng ngày. Sau đó lập danh sách học sinh giỏi của lớp mình phụ trách với số lượng không hạn chế. Đây là một việc làm hết sức cần thiết bởi chỉ có giáo viên phụ trách lớp trực tiếp giảng dạy mới đánh giá chính xác đối tượng học sinh giỏi. - Bước 2: Tổ chức thi chọn trong khối Khối trưởng lập kế hoạch và tổ chức tuyển chọn: Tham mưu với Ban giám hiệu nhà trường trong việc ra đề kiểm tra, việc bố trí thời gian, cách thức tuyển chọn. Phối hợp tất cả giáo viên trong khối mình để tiến hành tuyển chọn một các chính xác, khách quan. Tiến hành như sau: + Khối trưởng ra đề kiểm tra: nội dung kiểm tra phải nằm trong hệ thống kiến thức cơ bản của chương trình học, có nâng cao, có dạng bài tập mở và đề bài phải phù hợp với khả năng đặc điểm tâm sinh lý của học sinh. + Tổ chức thi và chấm bài: Việc tổ chức thi và chấm bài là việc quyết định chọn đúng đối tượng học sinh giỏi, chính vì vậy cần phải tiến hành một cách nghiêm túc và thật sự khách quan. + Sau khi thành lập được đội tuyển của khối, tiến hành bồi dưỡng trong thời gian ngắn để chuẩn bị cho các em dự thi vòng 2 ở trường tổ chức. 13 - Bước 3: Tổ chức thi chọn để thành lập đội tuyển học sinh giỏi của trường. + Hiệu phó chuyên môn ra đề kiểm tra + Tổ chức thi và tuyển chọn đội tuyển. Hình thức ra đề, tổ chức thi và tuyển chọn tiến hành tương tự như bước 2 nhưng ở bước này cần chọn những giáo viên có năng lực chuyên môn tốt nhất để việc tuyển chọn có sự chính xác và khách quan. Những giáo viên này chính là những người chính thức bồi dưỡng các em trong đội tuyển sau khi đã được tuyển chọn. Việc phát hiện và thi tuyển chọn học sinh giỏi tiến hành hàng năm sẽ nhằm củng cố, bổ sung số học sinh trong đội tuyển hoặc loại những học sinh có những biểu hiện hạn chế về năng lực. Một căn cứ nữa để phát hiện và tuyển chọn học sinh giỏi là dư luận cộng đồng gia đình của học sinh, căn cứ này dựa vào sự “di truyền” gen thông minh của cha mẹ, dân tộc, phần lớn những em học sinh giỏi được thừa hưởng gen từ gia đình luôn thể hiện mình trước tập thể song cũng có em rụt rè nhút nhát không bộc lộ khả năng của mình. Với những em này giáo viên cần giúp đỡ để các em sớm hoà đồng trong tập thể, nhanh chóng bộc lộ năng lực cao của bản thân. 4. Tổ chức bồi dưỡng giáo viên. Ông cha ta tư xưa đã có câu “Không thầy đố mày làm nên”, điều đó muốn nói giáo viên là nhân tố quyết định chất lượng giáo dục. Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng nói “Muốn có trò giỏi trước hết phải có thầy giỏi”. Trên thực tế đã chứng minh, trường nào có nhiều giáo viên giỏi, ở đó có nhiều học sinh giỏi “Thầy nào trò nấy”. Bồi dưỡng học sinh giỏi là công việc nhiều khó khăn và thách thức không phải bất kỳ người giáo viên nào cũng làm được. Để có được hiệu quả trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi, người giáo viên cần phải đạt được những yêu cầu sau: 14 - Có kiến thức vững vàng, hiểu biết về khoa học, tự nhiên và xã hội. - Trình độ tâm lý học, sư phạm học đủ để hiểu học sinh và có các ứng xử khoa học trong quá trình giảng dạy. - Có phương pháp tự học, tự bồi dưỡng, phương pháp lựa chọn các thông tin khoa học cần thiết cho việc giáo dục và giảng dạy, nâng cao trình độ chính trị, tư tưởng đạo đức của giáo viên tiểu học. - Có kiến thức kinh nghiệm thực tế. a) Nội dung bồi dưỡng Sơ đồ: Nội dung tổ chức bồi dưỡng giáo viên Tổ chức bồi dưỡng giáo viên Tổ chức bồi dưỡng năng lực chuyên môn Tổ chức bồi dưỡng năng lực sư phạm Tổ chức bồi dưỡng kinh nghiệm thực tế Tổ chức bồi dưỡng các kiến thức bổ trợ Năng lực chuyên môn: - Có trình độ văn hoá sâu rộng, có vốn hiểu biết trên nhiều lĩnh vực. - Có kiến thức về tâm lý học, giáo dục học, phương pháp giáo dục, phương pháp dạy học. Năng lực sư phạm: - Năng lực hiểu học sinh trong quá trình giảng dạy và giáo dục. - Năng lực đánh giá học sinh. - Năng lực đáp ứng nhu cầu hiểu biết của học sinh. - Năng lực thiết lập mối quan hệ thuận lợi với học sinh. - Năng lực thiết kế và triển khai hoạt động giảng dạy và giáo dục. 15 b) Các hình thức bồi dưỡng giáo viên - Hình thức tại chức - Hình thức tập trung dài hạn - Hình thức tập trung ngắn hạn - Bồi dưỡng theo chuyên đề - Bồi dưỡng thành khoá với chương trình hoàn chỉnh Ngoài ra còn có các hình thức khác như: Sinh hoạt chuyên môn, hội giảng hội thảo, kèm cặp rèn nghề, tự bồi dưỡng bằng cách viết sáng kiến kinh nghiệm... c) Biện pháp tổ chức bồi dưỡng đội ngũ giáo viên * Tổ chức bồi dưỡng năng lực chuyên môn Để tăng cường bồi dưỡng năng lực chuyên môn, nhà trường thường tiến hành thực hiện như sau: - Hàng năm phân công luân chuyên giáo viên đi sâu nghiên cứu từng mảng kiến thức hoăc từng môn học. Cứ như thế sau một thời gian giáo viên sẽ hệ thống được kiến thức và nâng cao năng lực chuyên môn của mình. - Phân công giáo viên giỏi có uy tín kèm cặp giáo viên chưa có kinh nghiệm. - Đề cao việc tự học, tự bồi dưỡng của giáo viên. - Tạo điều kiện về thời gian, tài liệu để giáo viên nghiên cứu tài liệu tham khảo. - Tổ chức giao lưu chuyên môn với các trường bạn để trao đổi chuyên môn. - Tạo điều kiện, động viên khuyến khích cho giáo viên tham dự các lớp học tập nâng cao chuyên môn nghiệp vụ, trình độ kiến thức. Thực hiện tốt công tác này là điều kiện quan trọng góp phần nâng cao chất lượng dạy học trong trường, là chỗ dựa vững chắc cho việc bồi dưỡng học sinh giỏi. 16 * Tổ chức bồi dưỡng năng lực sư phạm Dạy học là một nghề vừa mang tính khoa học vừa mang tính nghệ thuật. Tính khoa học ở đây là năng lực chuyên môn, còn tính nghệ thuật chính là năng lực sư phạm. Đê đảm bảo việc dạy tốt đem lại hiệu quả chất lượng cao đỏi hỏi người giáo viên phải có cả hai. Song đặc thù của bậc tiểu học lại mang tính nghệ thuật nhiều hơn. Điều này có thể được mô phỏng qua mô hình dưới đây Năng lực sư phạm: năng lực nhận thức năng lực giao tiếp NL sư phạm - Bậc đại học và sau đại học - Bậc trung học - Bậc tiểu học Mô hình trên cho ta thấy năng lực sư phạm của giáo viên dạy bậc tiểu học là vô cùng quan trọng. Để tiến hành tổ chức bồi dưỡng năng lực sư phạm cho giáo viên nhà trường tiến hành như sau: - Tổ chức các buổi chuyên đề, hội thảo về tìm hiểu đặc điểm tâm sinh lý học sinh, về khả năng thiết kế các hoạt đông dạy học... để giáo viên có điều kiện tích luỹ thêm vốn kinh nghiệm của mình. - Tổ chức hội giảng để giáo viên có dịp thể hiện các kỹ năng sư phạm cao nhất. - Dự giờ thăm lớp thường xuyên để uốn nắn, điều chỉnh giúp giáo viên rút kinh nghiệm về kiến thức và phương pháp giảng dạy của mình. - Tổ chức câu lạc bộ ứng xử sư phạm, giáo viên học được cách đối xử với học sinh, xử lý các tình huống xảy ra ở tháng học trước giúp giáo viên có thêm năng lực sư phạm của mình. Song muốn tổ chức có hiệu quả 17 thì cần phải phối hợp với giáo viên có kinh nghiệm để xây dựng nội dung sinh hoạt. - Mời chuyên gia có kinh nghiệm của trường hoặc của đơn vị bạn về nói chuyện với giáo viên trong trường. - Hình thức tự bồi dưỡng: Yêu cầu giáo viên phải thường xuyên tự bồi dưỡng để hoàn thiện mình hơn. Để hoạt động tự bồi dưỡng đi vào nền nếp cần có sự giám sát, kiểm tra đánh giá sát sao. * Tổ chức bồi dưỡng kinh nghiệm thực tế Khuyến khích giáo viên học tập, trao đổi kinh nghiệm với giáo viên của những trường có thành tích bồi dưỡng học sinh giỏi. Rèn va bắt buộc giáo viên có sổ tích luỹ ghi chép các thông tin, giải các bài tập Toán, bài tập Tiếng Việt khó, các để thi qua các năm ở bậc tiểu học. Tổ chức viết sáng kiến kinh nghiệm đặc biệt là sáng kiến kinh nghiệm trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi. * Tổ chức bồi dưỡng các kiến thức hỗ trợ Giáo viên bồi dưỡng học sinh giỏi cần có vốn hiểu biết rộng, do đó nhà trường cần tổ chức cho giáo viên bồi dưỡng kiến thức hỗ trợ như: Tin học, ngoại ngữ ... bằng cách: - Tạo điều kiện về mặt thời gian để giáo viên học thêm các lớp ngoại ngữ, tin học... - Tổ chức cho giáo viên học tập, sưu tầm các thông tin khoa học kỹ thuật. - Tổ chức các buổi sinh hoạt câu lạc bộ thơ ca, âm nhạc... với những nội dung, hình thức biện pháp phong phú. 5. Tổ chức tuyển chọn và phân công giáo viên bồi dưỡng học sinh giỏi. Phân công giáo viên là khâu quan trọng, bởi có sử dụng hợp lý đúng người đúng việc thì mới phát huy được tài năng và hiệu suất công tác. Để 18 làm tốt khâu này, cần dựa vào các tiêu chí sau để chọn giáo viên dạy đội tuyển học sinh giỏi. - Giáo viên có trình độ, kiến thức chuyên môn nghiệp vụ vững vàng. - Giáo viên có lòng nhiệt tình, say mê, có ý thức chấp hành quy chế chuyên môn tốt. - Giáo viên có kỹ năng thiết kế nội dung dạy học - giáo dục, có kỹ năng tự học tự bồi dưỡng. - Giáo viên có sức khoẻ, tự tin, có kinh nghiệm, có tính sáng tạo, có năng lực giao tiếp, năng lực hiểu học sinh. - Giáo viên phải được công nhận là giáo viên giỏi. Dựa trên tiêu chí đó và tình hình thực tế của trường để phân công giáo viên cho phù hợp. Có hai cách phân công giáo viên tham gia bồi dưỡng học sinh giỏi - Phân công chuyên: Phân công những giáo viên giỏi về chuyên môn nghiệp vụ, có kinh nghiệm về môn nào thì dạy môn đó. - Phân công luân chuyên: Đối tượng của cách phân công này là những giáo viên tinh thông về chuyên môn, có năng lực sư phạm, dạy tốt các khối lớp ở tiểu học. Cần kết hợp cả hai cách phân công trên để khắc phục hạn chế của từng cách phân công. Trong quá trình bồi dưỡng, Ban giám hiệu thường xuyên khảo sát giáo viên, nếu có giáo viên hạn chế về sức khoẻ, chuyên môn không phát triển thì cần thay thế vào đó những giáo viên kế cận đã bồi dưỡng về chuyên môn. Việc kết hợp phân công giáo viên được cụ thể hoá ở sơ đồ sau: luân chuyển GV bồi dưỡng Tiếng Việt 3 luân GV bồi dưỡng Tiếng Việt 4 19 luân GV bồi dưỡng Tiếng Việt 5 GV kế cận dạy Toán hoặc TV GV bồi dưỡng Toán 3 GV bồi dưỡng Toán 4 luân GV bồi dưỡng Toán 5 luân luân chuyển Việc phân công này áp dụng tuỳ theo tình hình thực tế của trường. 6. Tổ chức hoạt động biên soạn tài liệu giảng dạy bồi dưỡng học sinh giỏi Sau khi chọn được đội tuyển học sinh giỏi, phân công giáo viên dạy bồi dưỡng, công việc tiếp theo hết sức cần thiết và đem lại chất lượng giảng dạy cao đó là việc biên soạn tài liệu giảng dạy. Bởi hiện nay sách tham khảo rất nhiều nếu người giáo viên không biết phân loại, chọn lọc sẽ dẫn đến tình trạng ôn luyện không trọng tâm, không sát chương trình của bậc học. Chính vì vậy việc nghiên cứu, chọn lọc tài liệu và giao việc cho giáo viên rất quan trọng. Ban giám hiệu, đặc biệt là hiệu phó chuyên môn cần kết hợp cùng tổ chuyên môn các khối lớp tổ chức nghiên cứu, biên soạn nội dung chương trình ôn luyện, bồi dưỡng, cùng tìm hiểu về từng mảng kiến thức trong từng phân môn sau đó cùng trao đổi và xây dựng thành chương trình riêng của mình để làm tài liệu giảng dạy. Làm như vậy sẽ giúp việc dạy học có hệ thống và đi sâu các mảng kiến thức. Chẳng hạn môn Toán lớp 4 - 5 đi sâu các chuyên đề sau: - Chuyên đề 1: Số tự nhiên 20