Tài liệu Skkn kinh nghiệm giúp học sinh giải toán có lời văn

§Æt vÊn ®Ò I. Lêi nãi ®Çu: Ph¸t triÓn toµn diÖn nh©n c¸ch cho trÎ lµ môc tiªu cña mäi x· héi.Nh©n c¸ch cóa con ngêi ®îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc.V× vËy viÖc gi¸o dôc trÎ ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu tíi trêng lµ mét viÖc lµm hÕt søc cÇn thiÕt. Nã lµ nÒn t¶ng v÷ng ch¾c ngay tõ bíc ®Çu ®Ó trÎ hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch mét con ngêi. Mäi trÎ em sinh ra ®Òu cã quyÒn ®îc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ, ®îc giaã dôc vµ häc hµnh. NghÞ quyÕt trung ¬ng II cña §¶ng ®· s¸ng suèt ®a nÒn gi¸o dôc lªn quèc s¸ch hµng ®Çu.ChÝnh v× vËy§¶ng vµ nh©n d©n ta kh«ng ngõng quan t©m vµ tõng bíc ®æi míi qu¸ tr×nh d¹y häc mét c¸ch râ rÖt, ®Ó t¹o tiÒn ®Ò ®a ®Êt níc ta tiÕn vµo thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Thêi ®¹i hiÖn nay, viÖc biÕt gi¶i to¸n cã lêi v¨n ®èi víi c¸c em, ®Æc biÖt víi häc sinh líp 3 lµ rÊt quan träng. Bíc ®Çu c¸c em biÕt vËn dông c¸c kiÕn thøc kü n¨ng gi¶i to¸n cã lêi v¨n (cã kh«ng qu¸ hai bíc) trong ®ã cã mét sè d¹ng bµi to¸n nh t×m mét trong c¸c phÇn b»ng nhau cña mét sè, gÊp mét sè lªn nhiÒu lÇn, so s¸nh sè lín gÊp mÊy lÇn sè bÐ, so s¸nh sè bÐ b»ng mét phÇn mÊy sè lín, bµi to¸n liªn quan ®Õn rót vÒ ®¬n vÞ, bµi to¸n cã néi dung h×nh häc… Trong d¹y häc to¸n, gi¶i to¸n cã mét vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng ®èi víi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña häc sinh tiÓu häc, gióp häc sinh cñng cè kiÕn thøc , kü n¨ng vÒ to¸n. §ång thêi gi¸o viªn dÔ dµng ph¸t hiÖn nh÷ng u ®iÓm thiÕu sãt trong kiÕn thøc, kÜ n¨ng cña häc sinh ®Ó gióp c¸c em ph¸t huy nh÷ng u ®iÓm, kh¾c phôc thiÕu sãt, cã thÓ coi viÖc d¹y häc gi¶i to¸n lµ “Hßn ®¸ thö vµng” cña d¹y häc to¸n. Th«ng qua d¹y häc gi¶i to¸n sÏ gióp häc sinh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng suy luËn, lËp luËn vµ tr×nh bµy c¸c kÕt qu¶ theo mét tr×nh tù hîp lÝ lµm c¬ së cho qu¸ tr×nh d¹y häc to¸n ë c¸c líp cao h¬n ngµy nay. D¹y gi¶i to¸n lµ gióp häc sinh luyÖn ®îc nh÷ng ®øc tÝnh vµ phong c¸ch lµm viÖc cña ngêi lao ®éng nh ý thøc vît khã, thãi quen xÐt ®o¸n, tÝnh cÈn thËn, chu ®¸o, cô thÓ, lµm viÖc cã kÕ ho¹ch, cã kiÓm tra kÕt qu¶ cuèi cïng. §ång thêi tõng bíc h×nh thµnh vµ rÌn luyÖn thãi quen vÒ kh¶ n¨ng suy nghÜ, tÝnh to¸n ®éc lËp, kh¾c phôc ®îc phÐp tÝnh rËp khu«n , x©y dùng ®îc tÝnh ham thÝch t×m tßi, s¸ng t¹o, ph¸t triÓn t duy… gi¶i to¸n cßn lµ ho¹t ®éng gåm nh÷ng thao t¸c nh x¸c lËp ®îc mèi quan hÖ gi÷a c¸c d÷ liÖu, gi÷a c¸i ®· cho vµ c¸i ph¶i t×m trong ®iÒu kiÖn cña bµi to¸n. Chän ®îc phÐp tÝnh thÝch hîp, tr¶ lêi ®óng c©u hái cña bµi to¸n. II. Thùc tr¹ng cña hai vÊn ®Ò nghiªn cøu. 1.Thùc tr¹ng. Trªn c¬ së lý luËn lµ nh vËy, song qua thùc tÕ gi¶ng d¹y ë trêng tiÓu häc t«i nhËn thÊy t×nh h×nh thùc tÕ häc sinh cña líp 3. Bè mÑ c¸c em ®Òu lµ c«ng nh©n viªn n«ng trêng, cã ®êi sèng vÊt v¶, khã kh¨n, sù quan t©m, ®éng viªn kÞp thêi ®Õn viÖc häc tËp cña con em ë gia ®×nh kh«ng thêng xuyªn, kÞp thêi. Bªn c¹nh nh÷ng khã kh¨n vµ ®Æc ®iÓm cña ®Þa bµn trêng t«i ®ãng, t«i cßn nhËn thÊy gi¶i to¸n ë häc sinh cßn nhiÒu h¹n chÕ, nguyªn nh©n chÝnh lµ do nhÇm lÉn c¸c bµi to¸n gièng nhau, rËp khu«n theo mÉu hoÆc theo mÉu häc theo c«ng thøc tÝnh mµ kh«ng hiÓu, kh«ng gi¶i thÝch ®îc c¸ch lµm, kh¶ n¨ng t duy nhanh ®Ó hiÓu vµ tÝnh to¸n cßn kÐm. §Æc biÖt kh«ng nhËn thÊy ®îc mèi liªn quan gi÷a c¸c sè liÖu, d÷ kiÖn cô thÓ cña bµi to¸n dÉn ®Õn hiÓu sai néi dung bµi to¸n lùa chän phÐp tÝnh kh«ng ®óng. Do tÝnh cÊp thiÕt cña vÊn ®Ò cïng víi thùc tiÔn cña ®¬n vÞ c«ng t¸c, t«i nhËn thÊy viÖc “ Gióp häc sinh gi¶i to¸n cã lêi v¨n líp 3” lµ vÊn ®Ò hÕt søc cÇn thiÕt. §©y lµ mét néi dung rÊt khã víi häc sinh giai ®o¹n ®Çu cÊp. V× vËy tù rót ra tõ nh÷ng n¨m c«ng t¸c cña b¶n th©n, nh»m gióp cho viÖc d¹y häc gi¶i to¸n cho häc sinh líp 3 ®¹t kÕt qu¶ cao. 2. KÕt qu¶, hiÖu qu¶ cña thùc tr¹ng. Qua t×m hiÓu thùc tr¹ng häc sinh líp 3 Trêng tiÓu häc Thèng NhÊt. Khi d¹y gi¶i to¸n cho c¸c em t«i thÊy kh¶ n¨ng phÐp tÝnh ®Ò bµi cña c¸c em cßn kÐm, trong tr×nh bµy bµi gi¶i c¸c c©u lêi gi¶i cha ®óng, cha phï hîp víi c©u hái cña bµi, víi phÐp tÝnh. Häc sinh cßn lóng tóng lµm sai khi gÆp nh÷ng bµi to¸n cã cÊu tróc gièng nhau vÒ néi dung nh÷ng c©u hái kh¸c nhau. Sau khi t«i tiÕn hµnh kh¶o s¸t ®Ó ph©n lo¹i ®èi tîng häc sinh nh»m biÕt tõng em ®Ó tiÖn theo dâi vµ gióp ®ì. Tæng sè häc sinh tham gia kiÓm tra em. Kh¶ n¨ng Kh¶ n¨ng ph©n tÝch ®Ò XÕp lo¹i Giái Kh¸ Trung b×nh YÕu SL % Kh¶ n¨ng thiÕt lËp c¸c d÷ kiÖn ®Ó x©y dùng quy tr×nh % SL Kh¶ n¨ng nªu lêi gi¶i ®óng Kh¶ n¨ng tr×nh bµy bµi to¸n SL SL % Tõ thùc tr¹ng trªn ®Ó c«ng viÖc d¹y häc ®¹t kÕt qu¶ tèt h¬n, t«i m¹nh d¹n ®æi míi ph¬ng ph¸p, ®a ra mét sè gi¶i ®¸p trong c«ng t¸c gi¶ng d¹y ®Ó phï hîp víi ®èi tîng häc sinh. B. Gi¶i ph¸p vÊn ®Ò. I. C¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn: Víi nh÷ng tr¨n trë trªn, t«i ®· häc hái ®ång nghiÖp, t×m mét sè gi¶i ph¸p tèi u nhÊt gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y gi¶i to¸n cã lêi v¨n líp 3. §îc sù híng dÉn % tËn t×nh cña Ban gi¸m hiÖu nhµ trêng, t«i ®· tiÕn hµnh gi¶ng d¹y vµ híng dÉn häc sinh gi¶i to¸n th«ng qua c¸c tr×nh tù sau: - §äc vµ nghiªn cøu kÜ ®Ò bµi - Ph©n tÝch vµ nhËn d¹ng bµi to¸n - T×m ph¬ng ph¸p gi¶i - Tãm t¾t ®Ò b»ng ph¬ng ph¸p thÝch hîp. - ThiÕt lËp tr×nh tù vµ thùc hiÖn bíc tÝnh. II. C¸c biÖn ph¸p ®Ó tæ chøc d¹y thùc hiÖn: 1. Mét sè biÖn ph¸p híng dÉn häc sinh gi¶i bµi to¸n liªn quan ®Õn rót vÒ ®¬n vÞ d¹ng a: b x c D¹ng bµi to¸n liªn quan ®Õn rót vÒ ®¬n vÞ ®· cho biÕt gi¸ trÞ cña hai ®¹i lîng vµ ph¶i t×m mét gi¸ trÞ cña mét ®¹i lîng trong hai ®¹i lîng ®ã. V× vËy viÖc so s¸nh vµ cñng cè kiÕn thøc cò cho häc sinh lµ viÖc lµm mµ gi¸o viªn cÇn chó ý ®Ó häc sinh n¾m ®îc hai bíc gi¶i to¸n. VÝ dô: Bµi 2(trang 128, tiÕt 122 – SGK to¸n 3) *Cã 28 kg g¹o ®ùng ®Òu trong 7 bao. Hái 5 n¨m bao ®ã cã bao nhiªu ki l« gam g¹o. §©y lµ bµi to¸n t¬ng ®èi khã do tÝnh l¾t lÐo cña bµi to¸n vµ còng do häc sinh míi ®îc lµm quen víi d¹ng “ Bµi to¸n liªn quan ®Õn rót vÒ ®¬n vÞ”. §Ó gióp häc sinh gi¶i ®îc bµi to¸n nµy gi¸o viªn cÇn gîi ý cho häc sinh xuÊt ph¸t tõ bµi to¸n ®¬n gi¶n b»ng hai phÐp tÝnh. Gäi häc sinh tãm t¾t vµ gi¶i bµi to¸n theo cachs ®· ®îc híng dÉn: Tãm t¾t: 7 bao: 28kg 5 bao: … kg? - LËp kÕ ho¹ch gi¶i bµi to¸n * T×m sè kg g¹o trong mçi bao( 7 bao cã 28 kg) (1 bao cã ……..kg?) + T×m sè kg g¹o trong 5 bao? - Thùc hiÖn lËp kÕ ho¹ch gi¶i bµi to¸n. + BiÕt 7 bao ®ùng 28 kg g¹o, muèn t×m mçi bao ®ùng bao nhiªu kg g¹o ph¶i lµm phÐp tÝnh g×: (phÐp chia) 28 : 7 = 4(kg) + BiÕt mçi bao ®ùng 4 kg g¹o , muèn t×m 5 bao ®ùng ®îc bao nhiªu ki l« gam g¹o ta lµm phÐp tÝnh g×? (phÐp nh©n) 4 x 5 = 20(kg) - Tr×nh bµy bµi gi¶i: Bµi to¸n gi¶i theo hai bíc: Sè ki l« gam g¹o ®ùng trong mçi bao lµ: 28 : 7 = 4(kg) Sè g¹o ®ùng trong 5 bao lµ: 4 x 5 = 20(kg) §¸p sè: 20 kg g¹o. Sau khi gîi ý vµ híng dÉn cho häc sinh c¸ch gi¶i gi¸o viªn cÇn ®Æt c©u hái kh¾c s©u kiÕn thøc nhËn biÕt bµi to¸n ®¬n vµ to¸n hîp, mèi liªn quan gi÷a c¸c gi÷ kiÖn trong bµi to¸n vµ so s¸nh c¸ch gi¶i víi nhau ®Ó c¸c em n¾m ch¾c d¹ng bµi vµ ph¬ng ph¸p gi¶i, gióp häc sinh tù ®Æt vÊn ®Ò to¸n t¬ng tù vµ gi¶i. VÝ dô: Bµi 2(trang 129 tiÕt 132 – SGK to¸n 3) “ Cã 2135 quyÓn vë ®îc xÕp vµo 7 thïng. Hái 5 thïng ®ã cã bao nhiªu quyÓn vë” VÉn lµ bµi to¸n trªn gi¸o viªn cã thÓ híng dÉn häc sinh chuyÓn ®Ò to¸n tr¶ lêi hai c©u hái nh sau: Cã 2135 quyÓn vë ®îc xÕp vµo 7 thïng. Hái: - 1 thïng cã bao nhiªu quyÓn vë? - 5 thïng cã bao nhiªu quyÓn vë? Tõ ®ã kh¾c s©u cho häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i : Khi gi¶i d¹ng to¸n nµy thêng tiÕn hµnh 2 bíc. Bíc 1: T×m gi¸ trÞ mét phÇn (thùc hiÖn phÐp chia) Bíc 2: T×m gi¸ trÞ nhiÒu phÇn (thùc hiÖn phÐp nh©n) §©y lµ d¹ng to¸n kh«ng chØ híng dÉn cho häc sinh ë phÇn bµi míi mµ cÇn ph¶i thêng xuyªn cñng cè cho häc sinh ë c¸c tiÕt luyÖn tËp ®Ó h×nh thµnh kÜ n¨ng, kÜ x¶o tÝnh to¸n cho häc sinh. VÝ dô: Bµi 3(trang 129 tiÕt 123 SGK to¸n 3) Tãm t¾t: 4 xe: 8520 viªn g¹ch. 3 xe: …… viªn g¹ch? Khi häc sinh ®· lµm quen vµ biÕt c¸ch gi¶i bµi to¸n liªn quan ®Õn rót vÒ ®¬n vÞ qua hai bíc tÝnh, gi¸o viªn cã thÓ híng dÉn häc sinh lËp ®Ò to¸n vµ gi¶i gép hai bíc tÝnh thµnh mét d·y tÝnh vµ tr¶ lêi c©u hái nh sau: “ Cã 8520 viªn g¹ch ®îc xÕp ®Òu vµo 4 xe c¶i tiÕn. Hái 3 xe ®ã xÕp ®îc bao nhiªu viªn g¹ch? ” Bµi gi¶i Sè viªn g¹ch trong 3 xe lµ: 8520 : 4 x 3 = 6390 (viªn) §¸p sè: 6390 viªn g¹ch §Ó kh¾c s©u lo¹i bµi nµy gi¸o viªn ®a bµi to¸n vÒ d¹ng tæng qu¸t: Gäi sè viªn g¹ch xÕp vµo 4 xe lµ: a Gäi 4 xe chë g¹ch lµ :b Vµ 3 xe chë g¹ch lµ :c Bµi to¸n cã d¹ng: a : b x c Cho häc sinh n¾m ®îc d¹ng tæng qu¸t cña bµi to¸n, gi¸o viªn cÇn ®Æt c©u hái: - Bµi to¸n cã d¹ng g×? ( a : b x c) - Bµi to¸n ®îc gi¶i b»ng mÊy phÐp tÝnh? (2 phÐp tÝnh) §ã lµ phÐp tÝnh g×? (phÐp chia vµ phÐp nh©n) - Cã thÓ gi¶i bµi to¸n theo mÊy c¸ch? Híng dÉn nh vËy häc sinh sÏ kh¾c s©u kiÕn thøc vµ kh«ng bÞ nhÇm lÉn gi÷a c¸c d¹ng bµi to¸n. Qua ®ã gióp c¸c em quan s¸t vµ ph©n tÝch bµi tèt h¬n. Trªn ®©y lµ tr×nh tù quy t¾c gi¶i to¸n hîp gi¸o viªn cÇn dÇn dÇn cho häc sinh lµm quen vµ nhËn d¹ng trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp: 1. D¹ng to¸n cã néi dung h×nh häc: Khi d¹y d¹ng to¸n gi¶i cã néi dung h×nh häc, ®©y lµ d¹ng to¸n t¬ng ®èi khã mµ míi ®èi víi häc sinh líp 3. V× vËy khi d¹y, gi¸o viªn chó ý cho häc ®Õn biÓu tîng, hiÓu râ vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt ®Ó ngay tõ bíc ®Çu häc sinh hiÓu ®óng vÒ biÓu tîng vµ kh¾c s©u kiÕn thøc ®ã. Ch¼ng h¹n khi d¹y vÒ chu vi h×nh ch÷ nhËt “ hoÆc chu vi h×nh vu«ng” gi¸o viªn cÇn cho häc sinh hiÓu tÝnh chu vi lµ tÝnh tæng ®é dµi c¸c c¹nh cña mét h×nh vµ nhí l¹i ®Æc ®iÓm cña h×nh ®ã sau ®ã míi h×nh thµnh kiÕn thøc (quy t¾c tÝnh chu vi) cña h×nh ®ã. VÝ dô 1: TÝnh chu vi h×nh ch÷ nhËt cã: ChiÒu dµi 10cm, chiÒu réng 5cm. Sau khi häc sinh ®· n¾m ®îc b¶n chÊt cña vÊn ®Ò vµ n¾m ®îc quy t¾c råi th× cã thÓ vËn dông vµo lµm bµi tËp. Bµi gi¶i Chu vi h×nh ch÷ nhËt lµ: (10 + 5) x 2 = 30cm Lóc nµy gi¸o viªn cã thÓ gîi ý ®Ó häc sÞnh vËn dông kiÕn thøc míi häc vµo thùc tÕ. VÝ dô: Em h·y ®o vµ tÝnh chu vi cña c¸i bµn häc cña em. Cho c¸c em kh¾c s©u kiÕn thøc , ®Ó ®Õn khi häc vÒ diÖn tÝch “ H×nh ch÷ nhËt” hoÆc diÖn tÝch “ h×nh vu«ng” häc sinh kh«ng nhÇm lÉn quy t¾c tÝnh vµ ®¬n vÞ ®o gi÷a diÖn tÝch vµ chu vi. VÝ dô: Bµi 1 trang 153- SGK to¸n 3. TÝnh diÖn tÝch vµ chu vi h×nh ch÷ nhËt cã chiÒu dµi 4dm, chiÒu réng 8cm. §Ó gi¶i bµi to¸n nµy gi¸o viªn nªn cho häc sinh nªu lai quy t¾c tÝnh diÖn tÝch vµ chu vi h×nh ch÷ nhËt. Sau ®ã cho häc sinh tù lËp kÕ ho¹ch vµ gi¶i bµi to¸n dùa theo nh÷ng d÷ kiÖn cña bµi to¸n. Bµi gi¶i §æi 4dm = 40cm Chu vi h×nh ch÷ nhËt lµ: (40 + 8) x 2 = 96(cm) DiÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt lµ: 40 x 8 = 320(cm2) §¸p sè: 96cm 320cm2 Sau khi gîi ý vµ híng dÉn cho häc sinh c¸ch gi¶i, gi¸o viªn nªn ®Æt c©u hái ®Ó kh¾c s©u kiÕn thøc vµ nhËn ra sù kh¸c nhau gi÷a c¸ch tÝnh chu vi vµ diÖn tÝch cña mét h×nh ch¼ng h¹n: muèn tÝnh chu vi vµ diÖn tÝch cña h×nh ch÷ nhËt ta ph¶i biÕt g×? ( BiÕt chiÒu dµi vµ chiÒu réng ). Nªu l¹i c¸ch tÝnh chu vi vµ diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt? 2. Nh÷ng ph¬ng ph¸p sö dông trong gi¶i c¸c bµi to¸n cã lêi v¨n líp 3. 2.1. Híng dÉn häc sinh ph©n tÝch bµi to¸n: - §äc kÜ ®Ò bµi: §©y lµ bíc nghiªn cøu ®Çu tiªn gióp häc sinh cã suy nghÜ ban ®Çu vÒ ý nghÜa bµi to¸n. N¾m ®îc néi dung bµi to¸n vµ ®Æ biÖt cÇn chó ý ®Õn c¸c c©u hái cña bµi. Do ®ã t«i ®· yªu cÇu häc sinh cÇm bót ch× vµ thíc g¹ch ch©n díi nh÷ng d÷ kiÖn quan träng cña bµi to¸n. - X©y dùng, thiÕt lËp mèi quan hÖ gi÷a c¸c sè ®· cho bµi to¸n: T×m c¸ch diÔn ®¹t néi dung cña bµi b»ng ng«n ng÷ kÝ hiÖu to¸n häc: Tãm t¾t ®Çu bµi to¸n hoÆc minh ho¹ víi s¬ ®å h×nh vÏ b»ng c¸ch ghi d÷ kiÖn, ®iÒu kiÖn vµ c©u hái cña bµi to¸n díi d¹ng c« ®äng , ng¾n gän nhÊt. VÝ dô: Bµi1 (trang 128 tiÕt 122 “ Bµi to¸n cã liªn quan ®Õn rót vÒ ®¬n vÞ” “ Cã 24 viªn thuèc chøa ®Òu trong 4 vØ. Hái 3 vØ thuèc ®ã cã bao nhiªu viªn thuèc?” - Ph©n tÝch néi dung: + Häc sinh ®äc ®Ò to¸n. + Gi¸o viªn lµm 2 c©u lÖnh lµm viÖc: + H·y g¹ch 1 g¹ch díi c¸i ®· cho + H·y g¹ch 2 g¹ch díi c©u hái cña bµi to¸n. + Sau khi häc sinh ®· thùc hiÖn theo hai c©u lÖnh lµm viÖc cña gi¸o viªn, gi¸o viªn yªu cÇu mét sè häc sinh tr×nh bµy ph©n tÝch néi dung ®Ó hiÓu râ néi dung ®Ò to¸n. 4 vØ thuèc cã 24 viªn 3 vØ thuèc nh vËy cã bao nhiªu viªn? - LËp kÕ ho¹ch gi¶i: Suy luËn ®Ó t×m c¸ch tr¶ lêi c¸c c©u cña bµi to¸n, cÇn biÕt g×? dïng phÐp tÝnh g×? Suy luËn c¸c sè , ®iÒu kiÖn ®· cã, cã thÓ biÕt g×? cã thÓ sö dông phÐp tÝnh g×? PhÐp tÝnh ®ã tr¶ lêi c©u hái cña bµi hay kh«ng? trªn c¬ së ®ã lËp kÕ ho¹ch tr×nh tù ®Ó gi¶i to¸n. + Thùc hiÖn c¸c phÐp tÝnh theo kÕ ho¹ch ®Ó t×m ra kÕt qu¶ ®óng cña bµi to¸n. Mçi bíc gi¶i cña phÐp tÝnh ®Òu ph¶i ®îc kiÓm tra l¹i cho ®óng, thö l¹i ®¸p sè t×m ®îc, xem c¸ch gi¶i, lêi gi¶i, ®¸p sè cã tr¶ lêi ®óng c©u hái cña bµi hay ®· phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña bµi to¸n hay cha? Tr×nh bµy gi¶i. Còng nh ë vÝ dô cña bµi 1: Trang 128 trªn, gi¸o viªn cho häc sinh tù ®Æt thªm c©u hái “ Mçi vØ thuèc chøa bao nhiªu viªn thuèc?” Bµi gi¶i 24 : 4 = 6 (viªn) Sè viªn thuèc trong 3 vØ lµ: 6 x 3 = 18 (viªn) §¸p sè: 18 viªn thuèc. 2.2. Híng dÉn häc sinh gi¶i b»ng nhiÒu ph¬ng ph¸p kh¸c nhau: Nh»m gióp häc sinh chän ®îc ph¬ng ph¸p hay nhÊt, hiÓu s©u cÊu tróc cña bµi. Gi¶i mét bµi to¸n b»ng nhiÒu ph¬ng ph¸p cã t¸c dông rÌn luyÖn ãc s¸ng t¹o, høng thó t×m tßi häc tËp, gi¸o dôc cho c¸c em ý thøc tiÕt kiÖm thêi gian, biÕt t×m con ®êng ng¾n nhÊt ®Ó ®i tíi ®Ých. V× vËy, cÇn tæ chøc cho häc sinh gi¶i theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau ( ®Æc biÖt lµ ®èi víi häc sinh kh¸ giái) vµ gióp cho tÊt c¶ c¸c em hiÓu ®îc c¬ së lý luËn cña ph¬ng ph¸p ®ã. VÝ dô: Bµi3 trang 171, tiÕt 164 SGK to¸n 3. “ Mét kho hµng cã 80.000 bãng ®Ìn, lÇn ®Çu chuyÓn ®i 38.000 bãng ®Ìn, lÇn sau chuyÓn ®i 26.000 bãng ®Ìn. Hái trong kho cßn l¹i bao nhiªu bãng ®Ìn” (Gi¶i b»ng hai c¸ch kh¸c nhau) Tríc tiªn gi¸o viªn cho häc sinh nªu tãm t¾t bµi to¸n råi gi¶i bµi to¸n b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. - LËp kÕ ho¹ch gi¶i: + C¸ch 1: T×m sè bãng ®Ìn cßn l¹i trong kho sau lÇn chuyÓn ®Çu tiªn? (Kho hµng cã 80.000 bãng ®Ìn, lÇn sau chuyÓn 38.000 bãng ®Ìn) (Trong kho cßn … bãng ®Ìn) T×m sè bãng ®Ìn cßn l¹i sau khi chuyÓn lÇn 2? - Thùc hiªn kÕ ho¹ch gi¶i: Trong ®ã cã 80.000 bãng ®Ìn, lÇn ®Çu chuyÓn 38.000 bãng ®Ìn, muèn biÕt sau lÇn chuyÓn ®Çu tiªn trong kho cßn bao nhiªu bãng ®Ìn lµm phÐp tÝnh g×? (phÐp trõ) Tr×nh bµy bµi gi¶i: Sè bãng ®Ìn cßn l¹i sau khi chuyÓn lÇn ®Çu lµ: 80.000 – 38.000 = 42.000 (bãng ®Ìn) Trong khi cßn l¹i sè bãng ®Ìn lµ: 42.000 – 26.000 = 16.000 (bãng ®Ìn) §¸p sè: 16.000 bãng ®Ìn + C¸ch 2: LËp kÕ ho¹ch gi¶i: T×m sè bãng ®Ìn, lÇn 2 chuyÓn ®i ë c¶ 2 lÇn ( LÇn 1 chuyÓn 38.000 bãng ®Ìn, lÇn 2 chuyÓn 26.000 bãng ®Ìn) (Sè bãng ®Ìn cßn l¹i trong kho sau 2 lÇn chuyÓn? - Thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¶i: Muèn biÕt sè bãng ®Ìn ®· chuyÓn ®i tÊt c¶ bao nhiªu ta lµm tÝnh g×? (tÝnh céng) Muèn t×m sè bãng ®Ìn cßn l¹i trong kho sau 2 lÇn chuyÓn ®i lµm tÝnh g×? (tÝnh trõ) Tr×nh bµy bµi gi¶i: Sè bãng ®Ìn ®· chuyÓn ®i tÊt c¶ lµ: 38.000 + 26.000 = 64.000 (bãng ®Ìn) Sè bãng ®Ìn trong kho lµ: 80.000 – 64.000 = 16.000 (bãng ®Ìn) §¸p sè: 16.000 bãng ®Ìn 2.3. Híng dÉn häc sinh x©y dùng mét ®Ò to¸n míi: ViÖc cho häc sinh tù x©y dùng ®Ò to¸n võa gióp c¸c em ph¸t triÓn t duy ®éc lËp, võa gióp ph¸t triÓn tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña t duy. §©y lµ biÖn ph¸p g©y chó ý vµ høng thó hoÆc tËp gióp c¸c em hiÓu râ cÊu tróc, c¸ch ghi nhí d¹ng bµi, ®i s©u t×m hiÓu thùc tÕ vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ th«ng qua viÖc tù nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, vai trß trung t©m cña c¸c em trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Cã nhiÒu c¸ch ®Ó gióp häc sinh tù x©y dùng mét ®Ò to¸n, gi¸o viªn cÇn nªu vÊn ®Ò, yªu cÇu vµ ®Þnh híng tõ thÊp ®Õn cao, tõ dÔ ®Õn khã. 2.3.1. §Ò to¸n ®a ra thiÕu sè liÖu. Häc sinh t×m sè liÖu trªn ®iÒn vµo råi gi¶i. VÝ dô: §éi mét cã …. ngêi, ®éi hai cã …. ngêi. Hái c¶ hai ®éi cã tÊt c¶ bao nhiªu ngêi? 2.3.2. §Ò to¸n kh«ng ®a ra c©u hái. Häc sinh tù ®Æt c©u hái cho bµi to¸n vµ gi¶i. VÝ dô: “ Cã 35.000 ®ång mua ®îc 5 quyÓn sæ” Em h·y ®Æt c©u hái ®Ó bµi to¸n cã liªn quan ®Õn rót vÒ ®¬n vÞ råi gi¶i. 2.3.3. §Æt ®Ò to¸n dùa vµo tãm t¾t b»ng s¬ ®å, h×nh vÏ. VÝ dô: Nªu bµi to¸n råi gi¶i bµi to¸n theo tãm t¾t sau: 17kg Con: ? kg MÑ: 2.3.4. Cho biÕt c¸ch gi¶i bµi to¸n: Häc sinh tù suy nghÜ ra ®Ò to¸n: VÝ dô: 18 + 9 x 3 = 15 (c¸i) H·y ®Æt ®Ò to¸n cã c¸ch gi¶i nh trªn. 2.3.5. §Æt mét bµi to¸n t¬ng tù víi bµi mÉu. Trong ph¬ng ph¸p häc sinh tù x©y dùng ®Ò to¸n c¸c em thêng m¾c c¸c khiÕm khuyÕt nh: C¸c sè liÖu chän thiÕu chÝnh x¸c, xa thùc tÕ. Gi¸o viªn cÇn gióp c¸c em søa ch÷a nh÷ng lçi ®ã ®Ó gióp c¸c em rÌn luyÖn t duy tÝnh thùc tÕ. VÝ dô: H·y ®Æt mét ®Ò to¸n t¬ng tù nh bµi díi ®©y vµ gi¶i. “ Mét s©n vËn ®éng h×nh ch÷ nhËt cã chiÒu réng 95cm vµ chiÒu dµi gÊp 3 lÇn chiÒu réng. TÝnh chu vi s©n vËn ®éng ®ã” 3. Mét sè ®Ò kiÓm tra 15 phót. Trong d¹y häc, kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh lµ mét viÖc lµm hÕt søc quan träng bëi tõ kÕt qu¶ ®ã mµ gi¸o viªn cã thÓ tù ®iÒu chØnh ph¬ng ph¸p, c¸ch tæ chøc d¹y häc vµ n¾m b¾t cô thÓ tõng ®èi tîng häc sinh nh»m gióp c¸c em häc tèt h¬n. C¸c ®Ò kiÓm tra ph¶i mang tÝnh võa søc. VÝ dô: + §Ò 1: Cã 35 lÝt dÇu ho¶ ®ùng ®Òu trong 7 can: hái 9 can ®ã ®ùng bao nhiªu lÝt dÇu ho¶? + §Ò 2: LËp ®Ò to¸n theo tãm t¾t sau vµ gi¶i bµi to¸n ®ã: 5 thïng cã: 1020 gãi m× 8 thïng cã: ….. gãi m×? + §Ò 3: Cã 3 « t« mçi « t« chë 2205. Ngêi ta chuyÓn xuèng ®îc 400kg rau tõ « t« ®ã. Hái cßn bao nhiªu kg rau cha chuyÓn xuèng. C. KÕt luËn 1. KÕt qu¶ thùc hiÖn: Sau mét qu¸ tr×nh d¹y häc trªn thùc tÕ t«i ®· kh¶o s¸t kiÓm tra l¹i chÊt lîng häc tËp cña häc sinh. KÕt qu¶ thu ®îc nh sau: Tæng sè häc sinh tham gia kiÓm tra: em Kh¶ n¨ng Kh¶ n¨ng ph©n tÝch ®Ò XÕp lo¹i Giái Kh¸ Trung b×nh YÕu SL % Kh¶ n¨ng thiÕt lËp c¸c d÷ kiÖn ®Ó x©y dùng quy tr×nh % SL Kh¶ n¨ng nªu lêi gi¶i ®óng Kh¶ n¨ng tr×nh bµy bµi to¸n SL SL % Qua c¸c bµi kiÓm tra vµ luyÖn kiÓm tra viÖc häc, lµm bµi tËp cña häc sinh t«i thÊy r»ng: ViÖc ®a ph¬ng ph¸p d¹y häc lÊy häc sinh lµm trung t©m, vai trß cña gi¸o viªn lµ ngêi híng dÉn ®· mang l¹i kÕt qu¶ kh¸ tèt. §a sè häc sinh cña líp hiÓi ®îc c¸ch gi¶i vµ biÕt tù tr×nh bµy bµi gi¶i mét c¸ch hîp lý, ®Æc biÖt ph¬ng ph¸p gióp kh¾c phôc ®îc chÊt lîng, h¹ thÊp tØ lÖ häc sinh yÕu kÐm. 2. KÕt luËn: Qua qu¸ tr×nh ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p cïng víi nh÷ng kinh nghiÖm cña b¶n th©n vµo qu¶ tr×nh d¹y häc m«n to¸n nãi chung vµ gi¶i c¸c bµi to¸n cã lêi v¨n nãi riªng. §Æc biÖt lµ híng dÉn häc sinh gi¶i c¸c bµi to¸n cã liªn quan ®Õn rót vÒ ®¬n vÞ d¹ng a: b x c ( lµ nÒn t¶ng cho häc sinh häc gi¶i c¸c bµi to¸n vÒ ®¹i lîng tØ lÖ thuËn ë líp 4) T«i ®· rót ra mét sè bµi häc cho m×nh ®Ó tÝch cùc gãp phÇn trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y to¸n, ®èi víi gi¸o viªn cÇn lµm tèt c¸c vÊn ®Ò: Khi lËp kÕ ho¹ch ph¶i dù tÝnh tríc ®îc lçi häc sinh thêng m¾c ph¶i, tõ ®ã cã c¸ch söa lçi . Trong giê d¹y kh«ng nªn ¸p ®Æt nÆng nÒ , kh«ng nªn gay g¾t ®èi víi nh÷ng em thêng m¾c lçi mµ ph¶i nhÑ nhµng ®Ó häc sinh thÊy yªn t©m. §èi víi nh÷ng bµi to¸n cã cÊu tróc gièng nhau trong qu¸ tr×nh gi¶i, häc sinh dÔ nhÇm lÉn m¸y mãc gi÷a c¸c bµi nµy víi bµi kh¸c . V× vËy ph¶i gióp c¸c em so s¸nh vµ ph©n biÖt tõng d¹ng to¸n. ë líp 3 cÇn tËp cho c¸c em so s¸nh c¸c % bµi to¸n mµ néi dung cã ®iÓm gièng nhau, nh÷ng c©u hái kh¸c nhau nªn ph¶i gi¶i b»ng sè lîng phÐp tÝnh kh¸c nhau. Ph¶i gióp häc sinh hiÓu bµi b»ng c¸ch giao viÖc cho c¸c em th«ng qua gîi ý hoÆc thiÕt lËp hÖ thèng c©u hái. Do ®ã yªu cÇu gi¸o viªn ph¶i n¾m ch¾c c¸c d÷ kiÖn cña ®Ò bµi, ph¶i tãm t¾t ®Ò bµi theo c¸ch gän, dÔ hiÓu ®a ra nhiÒu c¸ch gi¶i bµi to¸n vµ tr×nh tù c¸c bíc, c¸c phÐp tÝnh gi¶i ph¶i chÝnh x¸c, khoa häc. Chó ý kiÓm tra kÕt qu¶ cña häc sinh vµ chØ híng dÉn khi c¸c em thËt sù khã kh¨n, tuyÖt ®èi kh«ng ®îc lµm thay häc sinh. CÇn nghiªn cøu kü ch¬ng tr×nh ®Ó n¾m b¾t ®îc ý ®å cña s¸ch gi¸o khoa, cÊu tróc néi dung s¸ch ®Ó cã sù so s¸nh gi÷a c¸c d¹ng to¸n nh»m gióp häc sinh t×m ®óng c¸ch gi¶i vµ ®Ó gi¸o viªn t×m ®óng ph¬ng ph¸p d¹y tèt h¬n. V× vËy qua nh÷ng bµi to¸n gi¶i cã lêi v¨n trong ch¬ng tr×nh líp 3 ë trêng tiÓu häc, nã kh«ng nh÷ng rÌn luyÖn cho häc sinh ý thøc vît khã, tÝnh cÈn thËn, chu ®¸o, cô thÓ, lµm viÖc cã kÕ ho¹ch, mµ nã rÌn luyÖn thãi quen vÒ kh¶ n¨ng suy nghÜ, tÝnh to¸n ®éc lËp, ph¸t triÓn t duy … cho häc sinh nªn t«i ®· chän ®Ò tµi nghiªn cøu nµy. CÇn kÕt hîp vËn ®éng linh ho¹t hÖ thèng ph¬ng ph¸p. Khi d¹y néi dung kiÕn thøc míi, gi¸o viªn nªn ®Æt ra c¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò ®Ó häc sinh tù ph¸t hiÖn vµ chiÕm lÜnh kiÕn thøc míi. Gi¸o viªn ph¶i lµ ngêi n¾m râ vµ ph©n lo¹i chÝnh x¸c tõng ®èi tîng häc sinh cña líp m×nh ®Ó cã ®Þnh híng ®óng ®¾n gióp häc sinh gi¶i quyeets yªu cÇu bµi häc, chiÕm lÜnh kiÕn thøc mét c¸ch chñ ®éng, s¸ng t¹o vµ cã høng thó trong häc tËp. 3. §Ò xuÊt: §Ò nghÞ phßng gi¸o dôc còng nh c¸c ban ngµnh t¹o ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së vËt chÊt h¬n n÷a ®Ó gi¸o viªn yªn t©m gi¶ng d¹y. Mong c¸c ®ång chÝ gãp ý ®Ó s¸ng kiÕn nµy ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n.