Tài liệu Skkn hướng dẫn học sinh lớp 1 giải toán có lời văn

Phßng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o quËn Thanh Xu©n --------------------Mã SKKN S¸ng kiÕn kinh nghiÖm “H­íng dÉn häc sinh líp 1 Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” LÝnh vùc/m«n: To¸n n¨m häc 2015 - 2016 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” môc lôc A. PhÇn më ®Çu ..................................................................................................... 2 B Néi dung ............................................................................................................. 4 I. VÞ trÝ vµ tÇm quan träng cña gi¶i to¸n cã lêi v¨n ................................................. 4 1. C¬ së lý luËn ........................................................................................................ 4 2. C¬ së thùc tiÔn ..................................................................................................... 5 3. C¸c ph-¬ng ph¸p ®Ó d¹y gi¶i to¸n cã lêi v¨n ...................................................... 5 4. Mét sè d¹ng bµi tËp n©ng cao .............................................................................. 19 C. KÕt luËn ............................................................................................................. 21 1/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” A - PhÇn më ®Çu I. Lý do chän ®Ò tµi: 1. TÇm quan träng cña m«n to¸n trong ch-¬ng tr×nh tiÓu häc. Ch-¬ng tr×nh to¸n cña TiÓu häc cã vÞ trÝ vµ tÇm quan träng rÊt lín. To¸n häc gãp phÇn quan träng trong viÖc ®Æt nÒn mãng cho viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch häc sinh. Trªn c¬ së cung cÊp nh÷ng tri thøc khoa häc ban ®Çu vÒ c¸c sè tù nhiªn, c¸c sè thËp ph©n, c¸c ®¹i l-îng c¬ b¶n, gi¶i to¸n cã lêi v¨n vµ mét sè yÕu tè h×nh häc ®¬n gi¶n. M«n To¸n ë TiÓu häc b-íc ®Çu h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc trõu t-îng hãa, kh¸i qu¸t hãa, kÝch thÝch trÝ t-ëng t-îng, g©y høng thó häc tËp to¸n, ph¸t triÓn hîp lý kh¶ n¨ng suy luËn vµ biÕt diÔn ®¹t ®óng b»ng lêi, b»ng viÕt c¸c suy luËn ®¬n gi¶n, gãp phÇn rÌn luyÖn ph-¬ng ph¸p häc tËp vµ lµm viÖc khoa häc, linh ho¹t s¸ng t¹o. M«n To¸n cã tÇm quan träng v× to¸n häc víi t- c¸ch lµ mét bé phËn khoa häc nghiªn cøu hÖ thèng kiÕn thøc c¬ b¶n vµ sù nhËn thøc cÇn thiÕt trong ®êi sèng sinh ho¹t vµ lao ®éng cña con ngõoi. M«n To¸n lµ “ ch×a khãa” më cöa cho tÊt c¶ c¸c ngµnh khoa häc kh¸c, nã lµ c«ng cô cÇn thiÕt cña ng-êi lao ®éng trong thêi ®¹i míi. V× vËy m«n To¸n lµ bé m«n kh«ng thÓ thiÕu trong nhµ tr-êng, nã gióp con ng-êi ph¸t triÓn toµn diÖn, nã gãp phÇn gi¸o dôc t×nh c¶m, tr¸ch nhiÖm, niÒm tin vµo sù phån vinh cña quª h-¬ng ®Êt n-íc. 2. Môc ®Ých cña viÖc d¹y gi¶i to¸n cã lêi v¨n ë líp Mét Trong d¹y - häc To¸n ë TiÓu häc, gi¶i to¸n cã lêi v¨n chiÕm mét vÞ trÝ quan träng. Trong gi¶i to¸n, häc sinh ph¶i t- duy mét c¸ch tÝch cùc vµ linh ho¹t, huy ®éng c¸c kiÕn thøc vµ kh¶ n¨ng ®· cã vµo t×nh huèng kh¸c nhau, trong nhiÒu tr-êng hîp ph¶i biÕt ph¸t hiÖn nh÷ng d÷ kiÖn hay ®iÒu kiÖn ch-a ®-îc nªu ra mét c¸ch t-êng minh vµ trong chõng mùc nµo ®ã, ph¶i biÕt suy nghÜ n¨ng ®éng, s¸ng t¹o. V× vËy cã thÓ coi gi¶i to¸n cã lêi v¨n lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn n¨ng ®éng nhÊt cña ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña häc sinh. D¹y häc to¸n cã lêi v¨n ë bËc TiÓu häc nh»m môc ®Ých chñ yÕu sau: - Gióp häc sinh luyÖn tËp, cñng cè, vËn dông c¸c kiÕn thøc vµ thao t¸c thùc hµnh ®· häc, rÌn luyÖn kü n¨ng tÝnh to¸n, b-íc ®Çu tËp d-ît vËn dông kiÕn thøc vµ rÌn luyÖn kü n¨ng thùc hµnh vµo thùc tiÔn. 2/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” - Gióp häc sinh tõng b-íc ph¸t triÓn n¨ng lùc t- duy, rÌn luyÖn ph-¬ng ph¸p vµ kü n¨ng suy luËn, khªu gîi vµ tËp d-ît kh¶ n¨ng quan s¸t, pháng ®o¸n, t×m tßi. - RÌn luyÖn cho häc sinh nh÷ng ®Æc tÝnh vµ phong c¸ch lµm viÖc cña ng-êi lao ®éng nh-: cÈn thËn, chu ®¸o, cô thÓ… Víi nh÷ng lý do ®ã, trong tr-êng TiÓu häc nãi chung vµ häc sinh líp Mét nãi riªng, viÖc häc To¸n vµ gi¶i to¸n cã lêi v¨n lµ rÊt quan träng vµ rÊt cÇn thiÕt. §Ó thùc hiÖn tèt môc tiªu ®ã, gi¸o viªn cÇn ph¶I nghiªn cøu, t×m biÖn ph¸p gi¶ng d¹y thÝch hîp, gióp c¸c em gi¶i c¸c bµi to¸n mét c¸ch v÷ng vµng, hiÓu s©u ®-îc b¶n chÊt cña vÊn ®Ò cÇn t×m, mÆt kh¸c gióp c¸c em cã ph-¬ng ph¸p suy luËn to¸n l«gic th«ng qua c¸ch tr×nh bµy, lêi gi¶i ®óng, ng¾n gän, s¸ng t¹o trong c¸ch thùc hiÖn. Tõ ®ã gióp c¸c em høng thó, say mª häc to¸n. 3. Nh÷ng v-íng m¾c cña häc sinh trong viÖc gi¶i to¸n. ë løa tuæi líp Mét, kiÕn thøc ®èi víi c¸c em ®Òu míi l¹, h¬n n÷a viÖc häc ch÷ l¹i ph¶i song song víi häc To¸n vµ c¸c m«n häc kh¸c. Kh¶ n¨ng nhËn thøc cña c¸c em cßn non kÐm, t- duy kh«ng bÒn v÷ng vµ ®ang ë giai ®o¹n ph¸t triÓn. Vèn sèng, vèn hiÓu biÕt thùc tÕ l¹i qu¸ Ýt ái, tr×nh ®é nhËn thøc l¹i kh«ng ®ång ®Òu. Khi gi¶i mét bµi to¸n cã lêi v¨n c¸c em ph¶i ®äc nhiÒu, viÕt nhiÒu, bµi lµm ph¶I tr¶ lêi chÝnh x¸c víi phÐp tÝnh, víi yªu cÇu cña bµi to¸n ®-a ra, nªn th-êng v-íng m¾c vÒ vÊn ®Ò tr×nh bµy bµi gi¶i, sai sãt do viÕt kh«ng ®óng chÝnh t¶. Mét sai sãt ®¸ng kÓ kh¸c lµ häc sinh kh«ng chó ý ph©n tÝch theo c¸c ®iÒu kiÖn cña bµi to¸n nªn ®· lùa chän sai phÐp tÝnh sai. Ngoµi ra, ®èi víi giai ®o¹n ë häc kú II häc sinh ph¶i tù tãm t¾t bµi to¸n. ThËt ra tãm t¾t lµ sù rót gän bµi to¸n cã lêi v¨n, häc sinh kh«ng ph¶i chó ý vµo nh÷ng “ lêi v¨n” rÊt dµi mµ sù tËp trung chó ý chØ h-íng vµo nh÷ng gi¶ thiÕt ®Ò bµi ®· cho vµ c©u hái cña bµi to¸n. Do gi¸o viªn. häc sinh truyÒn thô còng nh- tiÕp thu bµi cã m¸y mãc, Ýt cã nhu cÇu vµ c¬ héi ®Ó ph¸t huy kh¶ n¨ng cña m×nh. Ch¼ng h¹n cø “ thªm” lµ ph¶i thùc hiÖn phÐp céng hoÆc “ bít” lµ ph¶i sö dông tÝnh trõ. Ch-a hiÓu râ ý nghÜa lêi v¨n nªn lùa chän c©u lêi gi¶i vµ tÝnh ®Ò gi¶i to¸n sai. Tõ nh÷ng c¨n cø ®· nªu trªn ®©y, t«i ®· quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi: “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” 3/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” B. Néi dung I. vÞ trÝ vµ tÇm quan träng cña gi¶i to¸n cã lêi v¨n. 1. C¬ së lý luËn. Trong ch-¬ng tr×nh m«n To¸n TiÓu häc: Gi¶i to¸n lµ mét thµnh phÇn quan träng trong ch-¬ng tr×nh gi¶ng d¹y m«n To¸n ë TiÓu häc. Néi dung cña viÖc gi¶i To¸n g¾n chÆt mét c¸ch h÷u c¬ víi néi dung cña sè häc c¸c sè tù nhiªn, ®¹i l-îng c¬ b¶n vµ yÕu tè ®¹i sè, h×nh häc trong ch-¬ng tr×nh. V× vËy viÖc gi¶i to¸n cã lêi v¨n cã mét vÞ trÝ quan träng thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau: a. ViÖc gi¶i to¸n gióp häc sinh cñng cè, vËn dông c¸c kiÕn thøc, rÌn luyÖn kÜ n¨ng tÝnh to¸n. §ång thêi qua viÖc gi¶i to¸n cña häc sinh mµ gi¸o viªn cã thÓ dÔ dµng ph¸t hiÖn nh÷ng -u, khuyÕt ®iÓm cña c¸c em vÒ kiÕn thøc, kÜ n¨ng vµ tduy ®Ó tõ ®ã gióp c¸c em kh¾c phôc. b. C¸c bµi to¸n cã lêi v¨n cã mèi liªn hÖ víi cuéc sèng gióp häc sinh thµnh thµnh vµ rÌn luyÖn nh÷ng kÜ n¨ng thùc hµnh cÇn thiÕt trong ®êi sèng hµng ngµy, gióp c¸c em biÕt vËn dông c¸c kÜ n¨ng ®ã trong cuéc sèng. c. Khi gi¶i mét bµi to¸n, t- duy cña häc sinh ph¶i ho¹t ®éng tÝch cùc, c¸c em ph¶i ph©n biÖt c¸i g× ®· cho, c¸i g× ph¶i t×m, thiÕt lËp mèi quan hÖ gi÷a c¸c dù kiÖn, gi÷a c¸i ®· cho, c¸i ph¶i t×m, suy luËn, nªu lªn nh÷ng ph¸n ®o¸n rót ra nh÷ng kÕt luËn, thùc hiÖn nh÷ng phÐp tÝnh cÇn thiÕt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra… Ho¹t ®éng trÝ tuÖ trong gi¶i to¸n gãp phÇn gi¸o dôc cho c¸c em ý trÝ v-ît khã, ®øc tÝnh cÈn thËn, chu ®¸o, lµm viÖc cã kÕ ho¹ch, ãc ®éc lËp suy nghÜ. * Néi dung ch-¬ng tr×nh to¸n líp 1 - TiÓu häc ë líp 1 m«n To¸n häc 4 tiÕt / tuÇn x 35 tuÇn = 140 tiÕt. Néi dung bao gåm 4 phÇn chÝnh, ®ã lµ: A. Sè häc 1) C¸c sè ®Õn 10. PhÐp céng vµ phÐp trõ trong ph¹m vi 10. 2) C¸c sè ®Õn 100. PhÐp céng vµ phÐp trõ (kh«ng nhí) trong ph¹m vi 100. B. §¹i l-îng vµ ®o ®¹i l-îng 4/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” - Giíi thiÖu ®¬n vÞ ®o ®é dµi x¨ng-ti-mÐt. §äc, viÕt , thùc hiÖn phÐp tÝnh víi c¸c sè ®o theo ®¬n vÞ x¨ng-ti-mÐt. TËp ®o vµ -íc l-îng ®é dµi. - Giíi thiÖu ®¬n vÞ ®o thêi gian: tuÇn lÔ, ngµy trong tuÇn. Lµm quen b-íc ®Çu víi ®äc lÞch (lo¹i lÞch h»ng ngµy), ®äc giê ®óng trªn ®ång hå (khi kim phót chØ vµo sè 12). C. YÕu tè h×nh häc - NhËn d¹ng b-íc ®Çu vÒ h×nh vu«ng, h×nh tam gi¸c, h×nh trßn. - Giíi thiÖu vÒ ®iÓm, ®iÓm ë trong, ®iÓm ë ngoµi mét h×nh; ®o¹n th¼ng. - Thùc hµnh vÏ ®o¹n th¼ng, vÏ h×nh trªn giÊy kÎ « vu«ng, gÊp, ghÐp…h×nh D. Gi¶i bµi to¸n - Giíi thiÖu bµi to¸n cã lêi v¨n. - Gi¶i c¸c bµi to¸n ®¬n b»ng mét phÐp céng hoÆc mét phÐp trõ, chñ yÕu lµ c¸c bµi to¸n thªm, bít mét sè ®¬n vÞ. Theo néi dung trªn gi¶i to¸n cã lêi v¨n chiÕm mét phÇn kh«ng nhá trong néi dung ch-¬ng tr×nh, tÝch hîp 3 phÇn kiÕn thøc cña ch-¬ng tr×nh to¸n líp 1 vµ xuyªn suèt ch-¬ng tr×nh to¸n ë TiÓu häc. Ngay tõ tuÇn häc thø 7, häc sinh ®· ®-îc lÌm quen víi bµi to¸n cã lêi v¨n qua tranh minh häa. 2. C¬ së thùc tiÔn: To¸n cã lêi v¨n thùc chÊt lµ nh÷ng bµi to¸n thùc tÕ. Néi dung bµi to¸n ®-îc th«ng qua nh÷ng c©u v¨n nãi vÒ nh÷ng quan hÖ, t-¬ng quan vµ phô thuéc, cã liªn quan tíi cuéc sèng th-êng x¶y ra hµng ngµy. C¸i khã cña to¸n cã lêi v¨n lµ ph¶i l-îc bá nh÷ng yÕu tè vÒ lêi v¨n ®· che ®Ëy b¶n chÊt cña to¸n häc cña bµi to¸n, hay nãi c¸ch kh¸c lµ chØ ra c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè to¸n häc chøa trong bµi to¸n vµ nªu ra phÐp tÝnh thÝch hîp ®Ó tõ ®ã t×m ®-îc ®¸p sè bµi to¸n. 3. C¸c ph-¬ng ph¸p ®Ó d¹y gi¶i to¸n cã lêi v¨n 3.1. Ph-¬ng ph¸p trùc quan NhËn thøc cña trÎ tõ 6 ®Õn 11 tuæi cßn mang tÝnh cô thÓ, g¾n víi c¸c h×nh ¶nh vµ hiÖn t-îng cô thÓ. Trong khi ®ã, kiÕn thøc cña m«n To¸n l¹i cã tÝnh trõu t-îng vµ kh¸i qu¸t cao. Sö dông ph-¬ng ph¸p nµy gióp häc sinh cã chç dùa cho ho¹t ®éng t- duy, bæ sung vèn hiÓu biÕt, ph¸t triÓn t- duy trõu t-îng vµ trÝ t-ëng t-îng. 5/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” VÝ dô: Khi d¹y gi¶i to¸n ë líp 1, gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t tranh, sau ®ã lËp tãm t¾t ®Ò bµi qua tranh vÏ, råi míi ®Õn b-íc chän phÐp tÝnh. VÝ dô 1: ViÕt phÐp tÝnh thÝch hîp    vµ Gi¸o viªn h-íng dÉn häc sinh quan s¸t tranh - nªu bµi to¸n råi ®iÒn phÐp tÝnh vµo « trèng (VÝ dô: Lan cã 1 b«ng hoa, Hµ cã 2 b«ng hoa. Hái c¶ hai b¹n cã mÊy b«ng hoa?). PhÐp tÝnh thÝch hîp cña bµi to¸n ®· nªu lµ: 1 + 2 = 3. VÝ dô 2: ViÕt phÐp tÝnh thÝch hîp Gi¸o viªn h-íng dÉn häc sinh xem tranh råi nªu bµi to¸n, sau ®ã viÕt phÐp tÝnh øng víi bµi to¸n ®· nªu. Ch¼ng h¹n: + Bµi to¸n 1: “ Cã 4 con chim ®ang ®øng, 2 con chim bay ®i. Hái tÊt c¶ cã mÊy con chim?” PhÐp tÝnh t-¬ng øng: HoÆc 4+2=6 2+4=6 + Bµi to¸n 2: “ Cã 6 con chim ®ang ®øng, 2 con chim bay ®i. Hái cßn l¹i mÊy con chim?” PhÐp tÝnh t-¬ng øng: 6– 2=4 + Bµi to¸n 3: “ Cã tÊt c¶ 6 con chim, 4 con chim ®øng l¹i. Hái cã mÊy con chim bay ®i?” PhÐp tÝnh t-¬ng øng: 6– 4=2 6/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” Gi¸o viªn nªn khuyÕn khÝch nhiÒu häc sinh nªu c¸c bµi to¸n kh¸c nhau vµ phÐp tÝnh t-¬ng øng. VÝ dô 3: ViÕt phÐp tÝnh thÝch hîp     Gi¸o viªn h-íng dÉn häc sinh xem tranh vµ nªu bµi to¸n (gåm c¸c c©u ®iÒu kiÖn vµ c©u hái), ch¼ng h¹n: “ Hµng trªn cã 4 chiÕc thuyÒn. Hµng d-íi cã 3 chiÕc thuyÒn. Hái c¶ hai hµng cã bao nhiªu chiÕc thuyÒn?” Yªu cÇu häc sinh nªu lêi gi¶i (b»ng lêi), råi tù ®iÒn sè vµ phÐp tÝnh thÝch hîp vµo c¸c « trèng. 3.2. Ph-¬ng ph¸p thùc hµnh luyÖn tËp Sö dông ph-¬ng ph¸p nµy ®Ó thùc hµnh luyÖn tËp kiÕn thøc, kü n¨ng gi¶i to¸n tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ nh×n h×nh vÏ ®Õn tãm t¾t b»ng lêi (chñ yÕu ë c¸c tiÕt luyÖn tËp). Trong qu¸ tr×nh häc sinh luyÖn tËp, gi¸o viªn cã thÓ phèi hîp c¸c ph-¬ng ph¸p nh-: gîi më – vÊn ®¸p; trùc quan vµ gi¶ng gi¶i – minh häa. VÝ dô 1: ViÕt phÐp tÝnh thÝch hîp - Cã : 10 qu¶ - Cho : 3 qu¶ - Cßn : ? qu¶ Gi¸o viªn h-íng dÉn häc sinh ®äc tãm t¾t bµi to¸n, råi nªu bµi to¸n (b»ng lêi). Sau ®ã nªu c¸ch gi¶i vµ tù ®iÒn sè vµ phÐp tÝnh thÝch hîp (10 – 3 = 7) vµo « trèng. Ch¼ng h¹n: “ Lan cã 10 qu¶ t¸o. Lan cho em 3 qu¶. Hái Lan cßn mÊy qu¶ t¸o?” . VÝ dô 2: ViÕt phÐp tÝnh thÝch hîp. 7/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” - Cã :…gµ mÑ - Cã :…gµ con - Cã tÊt c¶ :…? con gµ - Gi¸o viªn h-íng dÉn häc sinh nh×n tranh vÏ, nªu bµi to¸n vµ ®iÒn sè vµo phÇn tãm t¾t. - H-íng dÉn häc sinh tr¶ lêi: Muèn t×m xem cã tÊt c¶ mÊy con gµ th× ph¶i lµm tÝnh g×? - H-íng dÉn häc sinh ®iÒn vµo « trèng vµ tÝnh: 1 + 7 = 8 hoÆc 7 + 1 = 8 VÝ dô 3: ViÕt phÐp tÝnh thÝch hîp  Tãm t¾t: - Cã tÊt c¶ : … con chim - Bay ®i : … con chim - Cßn l¹i : …? con chim Gi¸o viªn h-íng dÉn häc sinh thùc hiÖn: - Quan s¸t tranh vÏ, nªu bµi to¸n (Lóc ®Çu cã 6 con chim, sau ®ã cã 2 con bay ®i. Hái cßn l¹i mÊy con chim?). - Häc sinh ®iÒn sè ®· cho vµo phÇn tãm t¾t. - Cã 6 con chim, bay ®i 2 con. Muèn t×m xem cßn l¹i mÊy con th× ph¶i lµm tÝnh g×? (T×m phÇn cßn l¹i). - §iÒn sè vµo « trèng vµ tÝnh: 6 – 2 = 4 ViÖc sö dông h×nh vÏ hay s¬ ®å ®Ó minh häa c¸c ®iÒu kiÖn cña bµi to¸n lµ cã Ých ®èi víi häc sinh TiÓu häc. Tuy nhiªn cÇn hiÓu râ t¸c dông cña chóng (lµ chç dùa cho suy luËn) trong viÖc gi¶i to¸n. §èi víi c¸c bµi to¸n dÔ hoÆc ®· n¾m 8/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” v÷ng c¸ch gi¶i, gi¸o viªn cÇn chó ý ph¸t huy trÝ t-ëng t-îng cña häc sinh, tõng b-íc thay chç dùa trùc quan b»ng c¸c h×nh ¶nh trong ãc suy luËn. 3.3. Ph-¬ng ph¸p gîi më – vÊn ®¸p §©y lµ ph-¬ng ph¸p rÊt cÇn thiÕt vµ thÝch hîp víi häc sinh tiÓu häc, rÌn cho häc sinh c¸ch suy nghÜ, c¸ch diÔn ®¹t b»ng lêi, t¹o niÒm tin vµo kh¶ n¨ng häc tËp cña tõng häc sinh. Qua hÖ thèng c©u hái “ Bµi to¸n cho biÕt g×, bµi to¸n hái g×?” ®Ó gióp häc sinh tãm t¾t bµi to¸n. VÝ dô 1: Thu : 6 c¸i kÑo Lan : 3 c¸i kÑo C¶ hai b¹n…c¸i kÑo? VÝ dô 2: Cã : 18 qu¶ cam Cho : 6 qu¶ cam Cßn …. qu¶ cam? Gi¸o viªn l-u ý: + Trong tãm t¾t, dÊu “…” thay cho tõ “mÊy” hoÆc “bao nhiªu” (kh«ng ®-îc ®iÒn sè vµo chç cã dÊu “…”) + Cã thÓ lång “ cèt c©u” lêi gi¶i vµo trong tãm t¾t ®Ó dùa vµo ®ã häc sinh viÕt c©u lêi gi¶i ®-îc dÔ dµng h¬n. 3.4. Ph-¬ng Ph¸p gi¶ng gi¶i – minh häa Gi¸o viªn h¹n chÕ dïng ph-¬ng ph¸p nµy. Khi cÇn gi¶ng gi¶i minh häa th× gi¸o viªn nãi gän, râ vµ kÕt hîp víi gîi më – vÊn ®¸p. Gi¸o viªn nªn phèi hîp gi¶ng gi¶i víi ho¹t ®éng thùc hµnh cña häc sinh (vÝ dô b»ng h×nh vÏ, m« h×nh, vËt thËt…) ®Ó häc sinh phèi hîp nghe, nh×n vµ lµm. 3.5. Ph-¬ng ph¸p s¬ ®å ®o¹n th¼ng Gi¸o viªn sö dông s¬ ®å ®o¹n th¼ng ®Ó biÓu diÔn c¸c ®¹i l-îng ®· cho ë trong bµi vµ mèi liªn hÖ phô thuéc gi÷a c¸c ®¹i l-îng ®ã. Gi¸o viªn ph¶i chän ®é dµi c¸c ®o¹n th¼ng vµ s¾p xÕp ®é dµi c¸c ®o¹n th¼ng mét c¸ch thÝch hîp ®Ó häc 9/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” sinh dÔ dµng thÊy ®-îc mèi liªn hÖ phô thuéc gi÷a c¸c ®¹i l-îng t¹o ra h×nh ¶nh cô thÓ gióp häc sinh suy nghÜ, t×m tßi gi¶i to¸n. VÝ dô: Mét sîi d©y dµi 16cm, ®· c¾t ®i 5cm. Hái sîi d©y cßn l¹i dµi bao nhiªu x¨ng-ti-mÐt? S¬ ®å: ?cm 5cm 16cm a. §Ò bµi cña bµi to¸n cã lêi v¨n bao giê còng cã hai phÇn: - PhÇn ®· cho biÕt cßn gäi lµ gi¶ thiÕt cña bµi to¸n. - PhÇn ph¶i t×m hay cßn gäi lµ kÕt luËn cña bµi to¸n. Ngoµi ra, trong ®Ò to¸n cã nªu mèi quan hÖ gi÷a phÇn ®· cho vµ phÇn ph¶i t×m hay thùc chÊt lµ mèi t-¬ng quan phô thuéc vµo gi¶ thiÕt vµ kÕt luËn cña bµi to¸n. b. Quy tr×nh cña bµi to¸n cã lêi v¨n th-êng th«ng qua c¸c b-íc sau: B-íc 1: T×m hiÓu néi dung bµi to¸n. ViÖc t×m hiÓu néi dung bµi to¸n (®Ò to¸n) th-êng th«ng qua viÖc ®äc ®Ò to¸n (dï bµi to¸n cho d-íi d¹ng bµi to¸n hoµn chØnh hoÆc d¹ng tãm t¾t, s¬ ®å). Häc sinh cÇn ®äc kÜ, hiÓu râ bµi to¸n cho biÕt c¸i g×, cho biÕt ®iÒu kiÖn g×, vµ ®Æc biÖt lµ bµi to¸n hái g×? NÕu trong bµi to¸n cã thuËt ng÷ nµo häc sinh ch-a hiÓu râ th× t«i h-íng dÉn häc sinh hiÓu ®-îc néi dung vµ ý nghÜa cña tõ ®ã trong bµi to¸n ®ang lµm. Sau ®ã häc sinh thuËt l¹i bµi to¸n b»ng lêi v¾n t¾t mµ kh«ng cÇn ®äc l¹i nguyªn vÑn bµi to¸n. Ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu häc to¸n, t«i rÊt chó ý tËp cho häc sinh thãi quen tù t×m hiÓu bµi to¸n vµ hÕt søc tr¸nh t×nh tr¹ng häc sinh võa ®äc xong ®Ò ®· véi vµng b¾t tay vµo gi¶i ngay. B»ng hÖ thèng c©u hái, t«i th-êng gióp häc sinh hiÓu râ mçi bµi to¸n ®Òu gåm cã 2 bé phËn: - Bé phËn thø nhÊt lµ: “ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®· cho” (d÷ kiÖn) - Bé phËn thø hai lµ: “ c¸i ph¶i t×m” (c©u hái) 10/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” Muèn t×m ®-îc bÊt cø bµi to¸n nµo häc sinh còng ph¶i x¸c ®Þnh cho ®óng hai bé phËn Êy. Trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu ®Ò to¸n, t«i th-êng h-íng sù tËp trung suy nghÜ cña häc sinh vµo mét sè tõ kh¸ quan träng nh- “thªm”, vµ tÊt c¶…” hoÆc “bít, bay ®i, ¨n mÊt, cßn l¹i…” §Æc biÖt t«i th-êng gióp häc sinh ph©n biÖt râ nh÷ng g× thuéc vÒ b¶n chÊt cña bµi to¸n, nh÷ng g× kh«ng thuéc b¶n chÊt bµi to¸n ®Ó h-íng sù suy nghÜ cña m×nh vµo nh÷ng chç cÇn thiÕt. VÝ dô: Nh©n ngµy 8 th¸ng 3, Hång vµ Hoa c¾t hoa tÆng bµ vµ mÑ. Hång c¾t ®-¬c 10 b«ng hoa, Hoa c¾t ®-îc 8 b«ng hoa. Hái c¶ hai b¹n c¾t ®-îc bao nhiªu b«ng hoa? Häc sinh chØ cÇn chó ý tíi “ Hång c¾t 10 b«ng hoa, Hoa c¾t 8 b«ng hoa” , kh«ng cÇn quan t©m ®Õn sè chØ thêi gian “ ngµy 8 th¸ng 3 mµ Hång vµ Hoa c¾t hoa tÆng bµ vµ mÑ” . Thêi kú ®Çu t«i th-êng gióp häc sinh t×m hiÓu bµi b»ng ®µm tho¹i “ Bµi to¸n cho biÕt g×? Bµi to¸n hái g×? Dùa vµo c©u tr¶ lêi ®Ó häc sinh tãm t¾t bµi to¸n. Sau ®ã dùa vµo tãm t¾t ®Ó nªu l¹i ®Ò to¸n. §©y lµ c¸ch tèt nhÊt ®Ó gióp trÎ ngÇm ph©n tÝch ®Ò to¸n. B-íc 2: T×m c¸ch gi¶i Ho¹t ®éng t×m tßi c¸ch gi¶i bµi to¸n g¾n liÒn víi viÖc ph©n tÝch c¸c d÷ kiÖn, ®iÒu kiÖn vµ c©u hái cña bµi to¸n nh»m x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ gi÷a chóng vµ t×m ®-îc c¸c phÐp tÝnh sè häc thÝch hîp. Ho¹t ®éng nµy diÔn ra nh- sau: * Minh häa bµi to¸n b»ng tãm t¾t ®Ó to¸n cã thÓ dïng lêi mét ng¾n gän vµ ®Çy ®ñ nhÊt hoÆc dïng s¬ ®å, mÉu vËt, tranh vÏ… VÝ dô bµi to¸n sau: “ Nhµ An cã 5 con gµ, mÑ mua thªm 3 con gµ. Hái nhµ An cã tÊt c¶ bao nhiªu con gµ?” . §Çu tiªn t«i cho häc sinh ®äc kÜ ®Ò bµi nhÊn m¹nh c¸c tõ ng÷ quan träng nh- Cã 5 con gµ, thªm 3 con gµ, tÊt c¶ bao nhiªu con gµ 11/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” Sau ®ã t«i h-íng dÉn häc sinh tãm t¾t bµi to¸n b»ng c¸c c©u hái nh- sau (võa hái gi¸o viªn võa ghi b¶ng tãm t¾t cña bµi to¸n, cßn häc sinh dïng th-íc kÎ vµ bót ch× g¹ch ch©n vµo SGK) GV ghi b¶ng - Cã mÊy con gµ? (5 con) - Cã : 5 con - Thªm mÊy con gµ? (3 con) - Thªm : 3 con - Bµi to¸n hái g×? (tÊt c¶) - TÊt c¶ : ? con Sau khi h-íng dÉn häc sinh tãm t¾t bµi to¸n t«i h-íng dÉn häc sinh: LËp kÕ ho¹ch gi¶i to¸n nh»m x¸c ®Þnh tr×nh tù gi¶i quyÕt, thùc hiÖn c¸c phÐp tÝnh sè häc b»ng viÖc ®i tõ c©u hái cña bµi to¸n ®Õn sè liÖu hoÆc ng-îc l¹i ®i tõ sè liÖu ®Õn c©u hái cña bµi to¸n. VÝ dô, ë bµi to¸n trªn ta cã thÓ xuÊt ph¸t tõ c©u hái cña bµi to¸n ®Õn c¸c d÷ kiÖn: Bµi to¸n hái g×? (Hái cã tÊt c¶ bao nhiªu con gµ?) Muèn t×m xem tÊt c¶ cã bao nhiªu con gµ th× ph¶i lµm tÝnh g×? (Ph¶i lµm tÝnh céng 5 + 3) B-íc 3: Thùc hiÖn c¸ch gi¶i bµi to¸n Gi¶i bµi to¸n. Häc sinh ph¶i tr×nh bµy gi¶i to¸n theo tr×nh tù - ViÕt c©u lêi gi¶i - ViÕt phÐp tÝnh - ViÕt ®¸p sè Ho¹t ®éng nµy bao gåm viÖc thùc hiÖn c¸c phÐp tÝnh ®· nªu trong kÕ ho¹ch gi¶i to¸n vµ tr×nh bµy bµi gi¶i. Mçi bµi ®Òu cã c©u lêi gi¶i, phÐp tÝnh, ®¸p sè. Muèn ph©n tÝch ®-îc t×nh huèng, lùa chän phÐp tÝnh thÝch hîp c¸c em cÇn nhËn thøc ®-îc c¸i g× ®· cho, c¸i g× ph¶i t×m, mèi liªn hÖ gi÷a c¸i ®· cho vµ c¸i ph¶i t×m. Trong b-íc ®Çu gi¶i to¸n, viÖc lùa chän phÐp tÝnh thÝch hîp ®èi víi c¸c em lµ mét viÖc khã. §Ó gióp c¸c em kh¾c phôc khã kh¨n nµy, cÇn dùa vµo ho¹t ®éng cô thÓ cña c¸c em víi vËt thËt, víi m« h×nh, dùa vµo tranh minh häa…nh»m lµm cho c¸c em hiÓu kh¸i niÖm “thªm” víi phÐp céng, kh¸i niÖm “bít” víi phÐp trõ. 12/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” Kh«ng ph¶i ngay tõ ®Çu, häc sinh ®· lµm quen víi c¸ch gi¶i nµy, ®Ó gióp häc sinh n¾m v÷ng b-íc gi¶i t«i gióp häc sinh n¾m v÷ng bµi to¸n mÉu, lµm nhiÒu bµi to¸n t-¬ng tù ë c¸c tiÕt h-íng dÉn häc vµ ®Æc biÖt lu«n chó ý ch÷a bµi cÈn thËn ®Ó häc sinh tù ph¸t hiÖn lçi sai cña b¹n còng nh- trong bµi lµm cña m×nh. Tõ ®ã, häc sinh tù hoµn thiÖn bµi gi¶i cña m×nh theo c¸c b-íc quy ®Þnh. Ngoµi ra, cÇn kh¾c s©u cho häc sinh ë mçi b-íc gi¶i cÇn l-u ý ®iÒu g×. Ch¼ng h¹n: Khi viÕt lêi gi¶i ph¶i dùa vµo c©u hái (®èi víi lêi gi¶i liªn quan ®Õn sè ®o ®é dµi, chØ cÇn nªu……..dµi lµ:) Ph¶i chó ý tªn ®¬n vÞ cña bµi to¸n (®Æc biÖt lµ ®¬n vÞ ®o ®é dµi). Chó ý c¸ch tr×nh bµy bµi to¸n (tªn ®¬n vÞ ë phÐp tÝnh ph¶i cho vµo trong ngoÆc ®¬n, tªn ®¬n vÞ ë ®¸p sè kh«ng viÕt ngoÆc ®¬n) §Ó gióp häc sinh kh¾c phôc c¸c thiÕu sãt ®ã, gi¸o viªn cÇn chó ý: + Gióp häc sinh häc tèt m«n TiÕng ViÖt: ®äc, viÕt ®óng. + LuyÖn cho c¸c em nãi ®óng tr-íc khi tr×nh bµy bµi gi¶i. Ba céng bèn b»ng b¶y con gµ + Cho häc sinh luyÖn tËp tÝnh nhÈm vµ tÝnh c¸c phÐp tÝnh ®óng (kü n¨ng nhÈm vµ kü n¨ng ®Æt tÝnh) + Th-êng xuyªn uèn n¾n, söa sai lÇm, thiÕt sãt cña häc sinh trong viÖc viÕt phÐp tÝnh gi¶i vµ ®éng viªn khuyÕn khÝch, nªu g-¬ng c¸c em viÕt ®óng. a. H-íng dÉn häc sinh viÕt lêi gi¶i. Trong thùc tÕ h-íng dÉn häc sinh ®Æt c©u, lêi gi¶i rÊt khã kh¨n (thËm chÝ cßn khã h¬n nhiÒu viÖc chän phÐp tÝnh vµ tÝnh ra ®¸p sè) Do vËy ®Ó chuÈn bÞ tõ xa cho viÖc d¹y häc sinh viÕt c©u lêi gi¶i, sau c¸c bµi tËp nh×n tranh ®iÒn phÐp tÝnh thÝch hîp vµo d·y 5 « trèng, t«i th-êng ®Æt thªm cho trÎ nh÷ng c©u hái ®Ó c¸c em cã thÓ tr¶ lêi miÖng. VÝ dô 1: ViÕt phÐp tÝnh thÝch hîp. 13/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” Tõ bøc tranh cã 4 con gµ trong chuång, thªm 3 con gµ n÷a vµo ®ã. Sau khi häc sinh ®iÒn tiÕp tÝnh vµo d·y « trèng: 4 + 3 = 7 T«i th-êng hái tiÕp: - VËy cã tÊt c¶ mÊy con gµ? (cã tÊt c¶ 7 con gµ) HoÆc “ Sè gµ cã tÊt c¶ lµ bao nhiªu con?” (Sè gµ cã tÊt c¶ 7 con) Cø lµm nh- vËy nhiÒu lÇn häc sinh sÏ quen dÇn víi c¸ch nªu tr¶ lêi b»ng miÖng. Do ®ã c¸c em sÏ dÔ dµng viÕt ®-îc ngay c©u tr¶ lêi sau nµy. Khi h-íng dÉn häc sinh ®Æt c©u, lêi gi¶i t«i th-êng h-íng dÉn häc sinh ph¶i dùa vµo c©u hái. VÝ dô 2: Hµ cã 6 b«ng hoa. Mi cã 4 b«ng hoa. “ Hái c¶ hai b¹n cã tÊt c¶ mÊy b«ng hoa?” . - C¸ch 1: Bá bít tõ ®Çu tiªn “ hái” vµ côm tõ “ mÊy b«ng hoa” ®Ó cã c©u lêi gi¶i “ C¶ hai b¹n cã tÊt c¶ lµ” . - C¸ch 2: Bá tõ “ hái” thay tõ “ mÊy” b»ng “ sè” , “ thay dÊu” , b»ng tõ “ lµ” vµ dÊu “ :” ®Ó cã c©u lêi gi¶i: “ C¶ hai b¹n cã sè b«ng hoa lµ” . - C¸ch 3: Dùa vµo dßng cuèi cïng cña tãm t¾t, coi ®ã lµ “ cèt c©u: lêi gi¶i råi thªm chót Ýt. Ch¼ng h¹n: Dßng cuèi cïng cña tãm t¾t “Cã tÊt c¶… b«ng hoa?”, häc sinh viÕt c©u lêi gi¶i “Cã tÊt c¶ sè b«ng hoa lµ:”. - C¸ch 4: Sau khi häc sinh ph©n tÝch ®Ò vµ ®· t×m ra kÕt qu¶ (ch¼ng h¹n: 4 + 6 = 10 (b«ng hoa). T«i hái: “ 10 b«ng hoa nµy lµ cña ai? (lµ sè hoa cña c¶ hai b¹n). Tõ c©u tr¶ lêi nµy gióp c¸c em söa thµnh c©u lêi gi¶i: “ Sè hoa cña hai b¹n lµ:” . Hay: “ Hµ vµ Mi cã sè hoa lµ:” Hay: “ TÊt c¶ cã:” Hay: “ Sè hoa cã tÊt c¶ lµ:” T«i th-êng khuyÕn khÝch c¸c em nghÜ ra nhiÒu c¸ch ®Æt c©u lêi gi¶i kh¸c nhau nh-ng ph¶i biÕt lùa chän c©u hái gi¶i ng¾n gän vµ ®ñ ý nhÊt ®Ó viÕt vµo phÇn lêi gi¶i. 14/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” * Ngoµi ra, häc sinh hay rËp khu«n m¸y mãc, cø c©u hái ph¶i cã tõ “ hái” nªn khi viÕt c©u lêi gi¶i lóng tóng kh«ng biÕt b¾t ®Çu tõ ®©u. (VÝ dô: H·y tÝnh xem c¶ hai b¹n cã mÊy b«ng hoa). §Ó tr¸nh t×nh tr¹ng nµy, ®«i khi t«i ra nh÷ng bµi to¸n bÞ khuyÕt tõ “ hái” ë bé phËn thø hai ch¼ng h¹n. VÝ dô 1: Mét thanh gç dµi 10cm, bè em c-a bít ®i 2cm. H·y tÝnh xem thanh gç cßn l¹i dµi mÊy cm? VÝ dô 2: Tæ mét cã 12 b¹n, tæ hai cã 13 b¹n. Sè b¹n cña c¶ hai tæ lµ bao nhiªu? Trong hai vÝ dô trªn, häc sinh ®Òu ph¶i tu©n thñ viÖc ®äc kü ®Ò bµi, x¸c ®Þnh bµi to¸n cho biÕt g× vµ c¸i ph¶i t×m lµ g×? ë vÝ dô 1: C¸i ph¶i t×m lµ “ ®é dµi thanh gç cßn l¹i” hay “ sè cm cßn l¹i cña thanh gç” . VËy côm tõ “ h·y tÝnh xem” lµ thay cho tõ “ hái” , chÝnh lµ yªu cÇu cña bµi to¸n, tõ “ mÊy” lµ tõ hái vÒ sè l-îng c¸i ph¶i t×m. Do vËy khi viÕt c©u lêi gi¶i cã thÓ lµ: “ Thanh gç cßn l¹i dµi lµ:” (bá côm tõ: “ h·y tÝnh xem” ) HoÆc: “ Sè cm cßn l¹i cña thanh gç lµ:” Hay: “§é dµi cña thanh gç cßn l¹i lµ:”… ë vÝ dô 2: Häc sinh ph¶i x¸c ®Þnh ®-îc c¸i ph¶i t×m lµ sè b¹n cña c¶ hai tæ vµ dÊu hiÖu cÊu thµnh c©u hái ®ã lµ tõ “ bao nhiªu” (lµ tõ dïng ®Ó hái) vµ “ dÊu” ? VËy häc sinh ph¶i dùa vµo c©u hái “ C¶ hai tæ cã bao nhiªu b¹n?” ®Ó khi viÕt c©u lêi gi¶i bá tõ “ bao nhiªu” thay b»ng “ sè” , thay dÊu “ ?” b»ng tõ “ lµ” ®Ó cã c©u lêi gi¶i: “ C¶ hai tæ cã sè b¹n lµ:” HoÆc: “ Sè b¹n cña c¶ hai tæ lµ:” . * Tãm l¹i: Muèn viÕt ®óng c©u lêi gi¶i ph¶i dùa vµo c©u hái. Bá bít hoÆc thªm mét ss« tõ ®Ó thµnh c©u lêi gi¶i ®óng. (CÇn chó ý ®Õn dÊu hiÖu ë bé phËn thø hai cña bµi to¸n (nh÷ng tõ dïng ®Ó hái, dÊu?). §èi víi häc sinh líp 1, th× viÖc nªu lêi gi¶i cña bµi to¸n lµ t-¬ng ®èi khã. V× vËy ®Ó dÔ dµng h¬n vµ ®Ó t¹o thãi quen tr¶ lêi ®Çy ®ñ th× trong mçi tiÕt häc to¸n hay bÊt k× tiÕt häc nµo t«i còng lu«n h-íng dÉn häc sinh tr¶ lêi c©u hái mét c¸ch ®Çy ®ñ nhÊt. §iÒu nµy v« cïng quan träng v× trong khi gi¶i to¸n cã lêi v¨n 15/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” häc sinh nªu ®-îc c©u hái cña bµi to¸n th× míi cã thÓ nªu ®-îc lêi gi¶i cña bµi to¸n. Tuy nhiªn, t«i kh«ng ¸p ®Æt häc sinh lµm theo ý m×nh mµ lu«n khuyÕn khÝch häc sinh nªu c©u lêi gi¶i theo sù hiÓu biÕt cña m×nh. VËy ®Ó viÕt ®-îc lêi gi¶i phô thuéc vµo c©u hái. C©u hái cã mét chøc n¨ng quan träng v× viÖc lùa chän phÐp tÝnh thÝch hîp ®-îc quy ®Þnh kh«ng chØ bëi c¸c d÷ kiÖn, mµ cßn bëi c¸c c©u hái. Víi cïng nh÷ng d÷ kiÖn nh- nhau cã thÓ ®Æt c©u hái kh¸c nhau, do ®ã viÖc lùa chän phÐp tÝnh còng sÏ kh¸c. ViÖc thÊu hiÓu c©u hái cña bµi to¸n lµ ®iÒu kiÖn c¨n b¶n ®Ó gi¶i ®óng bµi to¸n ®ã. Nh-ng trÎ em ë giai ®o¹n ®Çu khi míi gi¶i to¸n ch-a nhËn thøc ®-îc ®Çy ®ñ chøc n¨ng cña c©u hái trong bµi to¸n. §Ó rÌn luyÖn cho c¸c em suy luËn ®óng, cÇn gióp c¸c em nhËn thøc ®-îc chøc n¨ng quan träng cña c©u hái trong bµi to¸n. Muèn vËy cã thÓ dïng mét sè biÖn ph¸p th-êng xuyªn gîi cho em ph©n tÝch ®Ò to¸n ®Ó x¸c ®Þnh c¸i ®· cho, c¸i ph¶i t×m, c¸c d÷ kiÖn cña bµi to¸n, c©u hái cña bµi to¸n. b) H-íng dÉn chän vµ viÕt phÐp tÝnh. Sau khi häc sinh biÕt chän vµ viÕt c©u lêi gi¶i, phÇn tiÕp theo cña bµi gi¶i lµ biÕt chän vµ viÕt phÐp tÝnh. Khi chän phÐp tÝnh gi¶i, dÜ nhiªn ph¶i sau khi häc sinh t×m hiÓu kü ®Ò to¸n, ®· x¸c ®Þnh râ c¸i ®· cho vµ c¸i ph¶i t×m. Ch¼ng h¹n: - Bµi to¸n cho biÕt g× (MÑ cã 20 c¸i b¸t) - Cßn cho biÕt g× n÷a? (MÑ mua 10 c¸i n÷a) - Bµi to¸n hái g×? (MÑ cã tÊt c¶ bao nhiªu c¸i b¸t) T«i hái tiÕp: “ Muèn biÕt mÑ cã tÊt c¶ bao nhiªu c¸i b¸t em lµm tÝnh g×? (tÝnh céng) “ MÊy céng mÊy?” (20 + 10) HoÆc: “ MÑ cã tÊt c¶ bao nhiªu c¸i b¸t?” (30) Con lµm thÕ nµo ®Ó ®-îc 30? (20 + 10 = 30) Tíi ®©y t«i gîi ý ®Ó häc sinh nªu tiÕp: Sè 20 chØ g×? (Sè b¸t) Nãi: “ 20 nµy chØ sè b¸t” nªn ta viÕt “ c¸i b¸t” vµo trong ngoÆc ®¬n: 20 + 10 = 30 (c¸i b¸t) 16/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” + H-íng dÉn tr×nh bµy: §Ó cho bµi gi¶i s¸ng sña, dÔ nh×n nªn ta viÕt phÐp tÝnh lïi vµo 1 « so víi c©u lêi gi¶i. Víi phÐp tÝnh th× ®¬n vÞ ph¶i ®Ó trong ngoÆc ®¬n (…) + Khi chän phÐp tÝnh gi¶i ®Æc biÖt l-u ý tíi nh÷ng tõ kh¸ quan träng nh“thªm, bít, cho, biÕu, tÆng, tÊt c¶, cßn l¹i…” kÕt hîp suy nghÜ kü ®Ó hiÓu ý nghÜa (b¶n chÊt) cña bµi to¸n. Cã vËy míi lùa chän chÝnh x¸c phÐp tÝnh ®Ó cã ®¸p sè ®óng. c. H-íng dÉn häc sinh viÕt ®¸p sè: §Ó hoµn chØnh bµi to¸n, sau khi ®· viÕt c©u lêi gi¶i, viÕt phÐp tÝnh vµ t×m ra kÕt qu¶ bµi to¸n, cuèi cïng lµ viÕt ®¸p sè. Häc sinh ph¶i hiÓu ®¸p sè chÝnh lµ ghi kÕt qu¶ cuèi cïng cña bµi to¸n. §Ó tr¸nh t×nh tr¹ng häc sinh ghi l¹i sè ®· biÕt cña bµi to¸n (trong thùc tÕ ®· cã nhvËy). Khi ghi phÇn ®¸p sè cña bµi to¸n t«i hái häc sinh, ch¼ng h¹n: - Bµi to¸n hái g×? (mÑ cã tÊt c¶ bao nhiªu c¸i b¸t?) - C¸c con ®· t×m ra kÕt qu¶ mÑ cã bao nhiªu c¸i b¸t? (30 c¸i b¸t). VËy ®¸p sè ph¶i ghi l¹i sè b¸t t×m ®-îc lµ “ 30 c¸i b¸t Lµm nh- vËy, häc sinh kh«ng thÓ nhÇm lÉn sè ®· cho ë ®Çu bµi víi kÕt qu¶ cña bµi to¸n. Nh- vËy “ ®¸p sè” lµ ghi kÕt qu¶ cuèi cïng cña bµi to¸n. Ph¶i dùavµo c©u hái ®Ó cã ®¸p sè ®óng víi yªu cÇu cña bµi to¸n. Khi viÕt ®¸p sè, ®¬n vÞ kh«ng ph¶i viÕt trong ngoÆc. VÝ dô 1: Nhµ An nu«i 5 con gµ, mÑ mua thªm 3 con gµ n÷a. Hái nhµ an nu«i tÊt c¶ mÊy con gµ? Ta cã bµi gi¶i hoµn chØnh sau: Bµi gi¶i Nhµ An cã tÊt c¶ sè con gµ lµ: 5 + 3 = 8 (con gµ) §¸p sè: 8 con gµ VÝ dô 2: Líp Mét trång ®-îc 35 c©y.Líp Hai trång ®-îc 50 c©y.Hái c¶ hai líp trång ®-îc tÊt c¶ bao nhiªu c©y? Gi¸o viªn nªu ®Ò to¸n vµ h-íng dÉn häc sinh t×m hiÓu ®Ò to¸n: 17/22 “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” - Bµi to¸n cho biÕt g×? (Líp Mét trång 35 c©y, líp hai trång 50 c©y) - Bµi to¸n hái g×? (C¶ hai líp trång ®-îc tÊt c¶ bao nhiªu c©y?) - Häc sinh nªu tãm t¾t b»ng lêi, gi¸o viªn ghi lªn b¶ng, ch¼ng h¹n: Líp Mét : 35 c©y Líp Hai : 50 c©y C¶ hai líp : ….c©y? - Muèn biÕt c¶ hai líp trång ®-îc bao nhiªu c©y, ta lµm tÝnh g×? (… ta lÊy sè c©y cña líp Mét céng víi sè c©y cña líp Hai). - Häc sinh tù gi¶i bµi to¸n råi ch÷a bµi. VÝ dô 3: Nhµ An cã 9 con gµ. MÑ ®em b¸n ®i 3 con gµ. Hái nhµ An cßn l¹i mÊy con gµ? - Gi¸o viªn ®äc bµi to¸n, råi ®Æt c¸c c©u hái sau: + Cã tÊt c¶ mÊy con gµ? (9 con) + §· b¸n ®i mÊy con gµ (3 con) + Bµi to¸n hái g×? (Nhµ An cßn l¹i mÊy con gµ?) - Häc sinh nªu tãm t¾t bµi to¸n (b»ng lêi), gi¸o viªn ghi lªn b¶ng. - Gi¸o viªn nªu c©u hái vÒ chän phÐp tÝnh: cã 9 con gµ, b¸n ®i 3 con gµ. Muèn t×m xem cßn l¹i mÊy con gµ th× ph¶i lµm tÝnh g×? -Gi¸o viªn h-íng dÉn c¸ch tr×nh bµy bµi gi¶i: C©u tr¶ lêi, phÐp tÝnh ®¸p sè. - Gi¸o viªn nhÊn m¹nh: Muèn t×m phÇn cßn l¹i th× ph¶i dïng phÐp tÝnh trõ. Bµi gi¶i Sè con gµ cßn l¹i lµ: 9 – 3 = 6 (con gµ) §¸p sè: 6 con gµ VÝ dô 4: Tæ em cã 9 b¹n trong ®ã cã 5 b¹n n÷. Hái tæ em cã mÊy b¹n nam? Gi¸o viªn cÇn dùa vµo h×nh vÏ minh häa ? nam 5 n÷ bµi to¸n, lµm cho häc sinh hiÓu r»ng: ë ®©y ta cã tæng thÓ (9 b¹n) ®· biÕt, tæng thÓ nµy gåm hai bé phËn: mét bé phËn ®· biÕt (5 b¹n n÷) vµ mét bé phËn ch-a biÕt (bao nhiªu b¹n nam). 18/22 C B A 9 b¹n “ H-íng dÉn häc sinh líp 1 gi¶i to¸n cã lêi v¨n” Nh- vËy ®Ó t×m bé phËn ch-a biÕt, cÇn lÊy tæng thÓ trõ ®i bé phËn ®· biÕt. Trªn s¬ së ®ã h-íng dÉn häc sinh tãm t¾t ®Ò nh- sau: N÷: 5 b¹n Nam: ? b¹n 9 b¹n T-¬ng tù c¸c b-íc h-íng dÉn gi¶i to¸n, bµi gi¶i cña häc sinh nh- sau: Bµi gi¶i Sè b¹n nam tæ em cã lµ: 9 – 5 = 4 (b¹n) §¸p sè: 4 (b¹n) * Gi¶i to¸n víi 1 ®¹i l-îng Èn. VÝ dô 5: Nhµ em cã 20 c¸i b¸t. MÑ mua thªm 1 chôc c¸i b¸t n÷a. Hái nhµ em cã tÊt c¶ bao nhiªu c¸i b¸t? ë d¹ng to¸n nµy gi¸o viªn cïng häc sinh t×m hiÓu bµi to¸n. Tuy nhiªn khi yªu cÇu häc sinh gi¶i gi¸o viªn l-u ý h-íng dÉn häc sinh quy ®æi 1 ®¹i l-îng trong bµi to¸n cho ®ång nhÊt. tr-íc khi tiÕn hµnh gi¶i bµi to¸n häc sinh ph¶i cã b-íc ®æi ®¬n vÞ. 1 chôc = 10 Sau ®ã häc sinh gi¶i, sö dông sè võa ®æi Bµi gi¶i Nhµ em cã tÊt c¶ sè c¸i b¸t lµ 20 + 10 = 30 (c¸i b¸t) §¸p sè: 30 c¸i b¸t 4. Mét sè d¹ng bµi tËp n©ng cao dµnh cho häc sinh giái. §èi víi nh÷ng ®èi t-îng häc sinh ®· gi¶i ®-îc vµ gi¶i thµnh th¹o c¸c bµi to¸n c¬ b¶n th× viÖc ®-a ra hÖ thèng bµi tËp n©ng cao lµ rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt ®Ó häc sinh cã ®iÒu kiÖn ph¸t huy n¨ng lùc trÝ tuÖ cña m×nh, v-ît qua khái t- duy cô thÓ mang tÝnh chÊt ghi nhí vµ ¸p dông mét c¸ch m¸y mãc cã c«ng thøc. Qua ®ã ph¸t triÓn trÝ th«ng minh cho häc sinh. T«i xin m¹nh d¹n ®-a ra mét sè d¹ng to¸n n©ng cao mµ t«i ®· d¹y trong c¸c tiÕt häc t¨ng c-êng. - C¸c bµi to¸n ®-îc gi¶i b»ng phÐp tÝnh céng. D¹ng 1: An cho B×nh 4 viªn bi, Hïng cho B×nh 5 viªn bi. Hái B×nh ®-îc hai b¹n cho bao nhiªu viªn bi? 19/22