Tài liệu Skkn-hướng dẫn học sinh làm bài tập vẽ kỹ thuật, môn công nghệ lớp 11 ở trường trung học phổ thông ba vì

Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI TRƯỜNG THPT BA VÌ ----------- ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM “HƯỚNG DẪN HỌC SINH LÀM BÀI TẬP VẼ KỸ THUẬT, MÔN CÔNG NGHỆ LỚP 11 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG BA VÌ” Người thực hiện : Giang Trọng Khánh Giáo viên Công nghệ Tổ Công nghệ-Sinh-GDQP Năm học 2011 – 2012 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 TRƯỜNG THPT BA VÌ ============== ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM I-SƠ YẾU LÝ LỊCH Họ và tên : Giang Trọng Khánh Ngày sinh: 24 tháng 12 năm 1958 Năm vào ngành : 1980 Chức vụ : Tổ trưởng bộ môn Đơn vị công tác : trường THPT Ba Vì, Hà Nội. Trình độ chuyên môn : ĐHSP Hà nội, khoa SPKT. Hệ đào tạo : Tập trung chính quy Trình độ chính trị : sơ cấp Ngoại ngữ: Anh A Khen thưởng: Chiến sỹ thi đua cơ sở năm 2006, 2008, 2009, 2010 II-NỘI DUNG ĐỀ TÀI: “HƯỚNG DẪN HỌC SINH LÀM BÀI TẬP VẼ KỸ THUẬT, MÔN CÔNG NGHỆ LỚP 11 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG BA VÌ” Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 1-ĐẶT VẤN ĐỀ: Môn công nghệ(CN) ở trường THPT trước đây gọi là môn kỹ thuật(KT) gồm 2 phân môn KTCN và KTNN. Môn công nghệ là môn học có tính ứng dụng cao, nó bao gồm các lĩnh vực rất gần gũi với cuộc sống. Đây là môn học chuyên nghiên cứu việc vận dụng những nguyên lý khoa học vào thực tiễn sản xuất và đời sống của con người. Vẽ kỹ thuật là một phân môn trong công nghệ lớp11, cung cấp cho học sinh(HS) những kiến thức cơ bản nhất về cách lập và cách đọc bản vẽ kỹ thuật đơn giản, tạo điều kiện bồi dưỡng và phát triển trí tưởng tượng không gian và tư duy kỹ thuật, rèn luyện cho HS đức tính cần cù, chính xác, cẩn thận, ý thức tổ chức kỷ luật. Vẽ kỹ thuật là môn học có tính hướng nghiệp cao. Ngày nay, tất cả các máy móc, công trình dù to, dù nhỏ, trước khi chế tạo, thi công đều được con người vẽ ra và tính toán trước. Vì vậy, vẽ kỹ thuật là “tiếng nói”, là “ngôn ngữ” dùng chung trong kỹ thuật. Ở trường THPT, vẽ kỹ thuật là môn học tương đối khó đối với nhiều học sinh(HS) vì kiến thức môn học chưa có sự đồng tâm, vì môn học liên quan nhiều đến việc hình dung và biểu diễn các vật thể trong không gian, chương trình giảng dạy vẽ kỹ thuật ở cấp học THCS chưa được giáo viên(GV) và học sinh(HS) quan tâm đúng mức. Kết quả là nhiều học sinh(HS) không nắm được kiến thức cơ bản, không có hứng thú học tập, chất lượng dạy và học bộ môn thấp. Để giúp học sinh có thể học tốt vẽ kỹ thuật, đòi hỏi người giáo viên(GV) cần phải tìm tòi suy nghĩ đổi mới phương pháp giảng dạy bộ môn, đặc biệt cần chú ý: +Chuẩn bị kỹ bài giảng lý thuyết, hướng dẫn học sinh(HS) làm bài tập thực hành lập và đọc bản vẽ. +Giáo viên(GV) cần rèn luyện kỹ năng vẽ hình tốt trên bảng để hướng dẫn học sinh(HS) vẽ hình vào vở ghi. +Khai thác kênh hình trong sách giáo khoa, sử dụng máy chiếu đúng lúc, đúng chỗ. Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 +Mục đích của học vẽ kỹ thuật là phải biết lập bản vẽ và biết đọc bản vẽ dùng trong kỹ thuật, trong đó: -Lập bản vẽ là phải chủ động thể hiện ý nghĩ của mình bằng hình vẽ. -Đọc bản vẽ là xem bản vẽ của người khác, hiểu được ý đồ của họ để từ đó làm ra được vật thể. Ngôn ngữ của vẽ kỹ thuật là các bản vẽ kỹ thuật, cho nên để giúphọc sinh(HS) học tốt vẽ kỹ thuật thì việc hướng dẫn các em làm bài tập giữ một vai trò đặc biệt quan trọng không những có tác dụng củng cố kiến thức mà còn có tác dụng rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo lập bản vẽ và đọc bản vẽ. Chuyên đề “Hướng dẫn HS làm bài tập vẽ kỹ thuật” chủ yếu đi sâu cách làm 2 loại bài tập điển hình của phần vẽ kỹ thuật cơ sở. 2-THỰC TRẠNG VIỆC DẠY VÀ HỌC MÔN VẼ KỸ THUẬT Ở TRƯỜNG THPT BA VÌ +Về đội ngũ giáo viên(GV) được đào tạo đạt chuẩn, về cơ bản đáp ứng được yêu cầu đổi mới, nâng cao chất lượng giảng dạy và giáo dục học sinh(HS). +Đa số học sinh(HS) trường THPT Ba Vì là con em các dân tộc Kinh, Mường, Dao sinh sống trên địa bàn miền núi, kinh tế, văn hoá xã hội còn chậm phát triển, trình độ nhận thức của các em học sinh không đồng đều. Tình trạng học sinh lười học, coi nhẹ môn công nghệ, học đối phó... vì cho đây là môn không thi tốt nghiệp, thi học sinh giỏi , thi đại học... trở nên khá phổ biến. +Học vẽ kỹ thuật cũng tương tự như học môn toán, nếu không làm bài tập thì coi như chưa học, chưa nghiên cứu về bộ môn này. Khảo sát thực tế ở một số lớp 11 cho thấy đa số học sinh(HS) không có vở bài tập vẽ kỹ thuật, ít làm bài tập, không có hoặc không có đủ các dụng cụ, vật liệu dùng cho lập bản vẽ.(bảng 1) +Vì vậy, chất lượng học tập bộ môn có thể nói là còn thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu môn học. Cho nên, trong các nội dung đổi mới phương pháp giảng dạy bộ môn, thì việc hướng dẫn học sinh làm bài tập vẽ kỹ thuật đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 Lớp 11A2 11A3 11A4 11A8 43 Sĩ số 47 46 46 Có vở bài tập 12 6 4 4 4 Có đủ dụng cụ vẽ 10 4 3 Ghi chú Bảng 1: Bảng điều tra khảo sát số HS có vở bài tập, có dụng cụ vẽ kỹ thuật Lớp Sĩ số 11A2 11A3 11A4 11A8 47 46 46 43 Làm bài tập vào vở bài tập 10 6 4 4 Làm bài tập vào vở ghi 11 7 7 8 Ghi chú Bảng 2: Bảng điều tra khảo sát số HS thường xuyên làm bài tập vẽ kỹ thuật 3. PHƯƠNG PHÁP HƯỚNG DẪN HỌC SINH LÀM BÀI TẬP VẼ KỸ THUẬT 3a. Bài tập vẽ kỹ thuật ở trường THPT thường có 2 dạng chủ yếu là : +Cho hình không gian 3 chiều(hoặc vật mẫu), hãy lập bản vẽ 3 hình chiếu và trình bày bản vẽ theo tiêu chuẩn vẽ kỹ thuật. +Cho 2 hình chiếu của vật thể, hãy vẽ hình chiếu thứ 3, hình cắt, hình chiếu trục đo và hoàn thiện bản vẽ. Để học sinh làm được các bài tập vẽ kỹ thuật, giáo viên(GV) cần hướng dẫn học sinh(HS) ôn lại các kiến thức đã học : +Các phép chiếu và ứng dụng(chiếu xuyên tâm, chiếu song song, chiếu vuông góc +Vẽ được các khối hình học cơ bản và hình chiếu của chúng +Các phương pháp biểu diễn vật thể trên bản vẽ 3b. Các khối hình học cơ bản và hình chiếu của chúng: Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 Giáo viên có thể sử dụng các vật mẫu(tranh vẽ khổ A 0), hoặc sử dụng máy chiếu làm mô hình để giới thiệu về 5 khối hình học cơ bản và hình chiếu của chúng. 1-Hình hộp chữ nhật và lăng trụ Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 2-Hình chiếu của khối chóp, chóp cụt 3-Hình chiếu của khối trụ Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 4-Hình chiếu của khối cầu Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 5-Hình chiếu của khối nón, nón cụt Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 3c. Loại bài tập thứ nhất : +Cho hình không gian 3 chiều( hoặc vật mẫu). Hãy lập bản vẽ 3 hình chiếu và trình bày theo tiêu chuẩn vẽ kỹ thuật. -Đây là loại bài tập rất cơ bản, nó là cơ sở để học sinh hiểu được các bài sau. Để làm được loại bài tập này, học sinh(HS) cần hiểu rõ phương pháp hình chiếu vuông góc là phương pháp chính để biểu diễn vật thể. Hình chiếu vuông góc cho ta thấy được hình dạng thật và kích thước thật của vật thể, tuy nhiên nó chỉ thể hiện được 2 chiều của vật nên học sinh(HS) khó hình dung hình dạng vật thể. Vì vậy, giáo viên(GV) nên sử dụng phương pháp trực quan “ thấy thế nào, vẽ như thế ấy”, kết hợp dùng mô hình , tranh vẽ, vật mẫu, sử dụng máy chiếu để hướng dẫn học sinh(HS) vẽ hình chiếu vật thể. -Các bước vẽ hình chiếu từ vật mẫu(hoặc hình không gian): Bước 1: GV cho HS vận dụng kiến thức đã học để phân tích vật thể thành những phần có dạng các khối hình học cơ bản để vẽ dần từng bước, chọn hướng chiếu vuông góc với các mặt của vật thể, chọn phương án biểu diễn trên bản vẽ, chọn khổ giấy và tỉ lệ bản vẽ. Lấy GIÁ LỖ TRÒN làm thí dụ. GIÁ LỖ TRÒN Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 Cụ thể: phân tích hình dạng GIÁ LỖ TRÒN ta thấy nó có dạng chữ L nội tiếp trong hình hộp chữ nhật(1), phần cắt đi để tạo dạng chữ L là hình hộp chữ nhật (2), phần nằm ngang có lỗ hình trụ (3), phần thẳng đứng là rãnh hình hộp(4). Chọn hướng chiếu đứng vuông góc với mặt trước, hướng chiếu bằng vuông góc với mặt trên, hướng chiếu cạnh vuông góc với mặt bên trái của vật. Bước 2: Vẽ mờ bằng chì cứng. Áp dụng phương pháp HCVG(PPCGI) để vẽ các hình chiếu đứng, bằng, cạnh của vật. Tiến hành vẽ lần lượt từ ngoài vào trong, từ bộ phận lớn đến nhỏ, căn cứ vào hình chiếu đứng để vẽ. Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 Bước 3: Tô đậm. Trước khi tô các nét vẽ cần kiểm tra bước vẽ mờ. Sau đó dùng chì cứng để tô kẻ đường dóng, đường chấm gạch, nét đứt… và dùng chì mềm để kẻ đường bao thấy. Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 Bước 4: Ghi kích thước trên hình chiếu. Ghi nội dung khung tên và hoàn thiện bản vẽ. Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 3d.Loại bài tập thứ 2 : Cho 2 hình chiếu của vật thể, hãy vẽ hình chiếu thứ 3, vẽ hình cắt, hình chiếu trục đo và hoàn thiện bản vẽ. Bản vẽ 2 hình chiếu của GÁ LỖ CHỮ NHẬT Các bước tiến hành làm dạng bài tập này như sau: Bước 1: Đọc bản vẽ hai hình chiếu, vẽ phác hình dạng vật thể: Đây là bước quan trọng nhất, bởi vì học sinh(HS) có đọc được 2 hình chiếu đã cho, có hình dung được hình dạng vật thể thì mới vẽ được hình chiếu thứ 3, hình chiếu trục đo. Lấy bản vẽ : GÁ LỖ CHỮ NHẬT làm ví dụ +Quan sát hình chiếu đứng và hình chiếu bằng thấy Gá lỗ chữ nhật có dạng chữ L nội tiếp trong hình hộp chữ nhật dài 57, rộng 32, cao 28, phần cắt đi có dạng chữ L. +Trên hình chiếu đứng có 2 nét đứt chạy suốt chiều cao của gá lỗ chữ nhật, tương ứng với hình chữ nhật dài 30, rộng 12 trên hình chiếu bằng. +Vẽ phác hình dạng gá lỗ chữ nhật. Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 31 Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 Bước 2: Vẽ hình chiếu thứ 3 Sau khi đã vẽ phác được hình dạng vật thể, mới tiến hành vẽ hình chiếu thứ ba, ta dựng đường phụ trợ và dóng tương ứng từ hình chiếu đứng và hình chiếu bằng để vẽ hình chiếu cạnh bằng chì cứng. Bước 3: Vẽ hình cắt Để biểu diễn cấu tạo bên trong những vật thể có lỗ rỗng, có rãnh, ta dùng cắt đứng hoặc hình cắt cạnh. Khi vẽ hình cắt, ta cần xác định vị trí mặt phẳng cắt đi qua vật thể. Vẽ hình cắt đứng thì mặt phẳng cắt phải song song với mặt phẳng chiếu đứng; vẽ hình cắt cạnh thì mặt phẳng cắt phải song song với mặt phẳng hình chiếu cạnh. Để học sinh(HS) dễ hiểu, giáo viên nên sử dụng mô hình, tranh vẽ hoặc máy chiếu hình ảnh động để học sinh(HS) dễ quan sát. Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 Bước 4: Vẽ hình chiếu trục đo: Giáo viên cần phân tích cho học sinh thấy rằng các vật thể xung quanh chúng ta đều có hình khối 3 chiều. Các vật thể dù phức tạp đến mức nào cũng đều do các khối hình học cơ bản tạo nên. Cho nên, việc vẽ hình chiếu trục đo của một vật thể chính là đi vẽ hình chiếu trục đo của các khối hình học tạo nên vật thể đó. Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 Sau đó, giáo viên trình bày trình tự các bước vẽ hình chiếu trục đo vuông góc đều và hình chiếu trục đo xiên góc cân của một vật thể nào đó. Giáo viên nên chuẩn bị sẵn tranh vẽ khổ A0 mô tả các bước vẽ hình chiếu trục đo của vật thể. Chuẩn bị thước dẹt, bộ com pa, ê ke , phấn màu để hướng dẫn các em vẽ theo. Giáo viên cần vẽ mẫu lên bảng hoặc dùng máy chiếu có sử dụng phần mềm PowerPoint để trình chiếu cách vẽ hình chiếu trục đo. *Các bước vẽ hình chiếu trục đo: +Bước 1: Chọn trục đo phù hợp(vuông góc đều hoặc xiên góc cân). Gắn các trục tọa độ lên hình chiếu. +Bước 2: Dựng trục đo; Chọn một mặt của vật thể làm mặt cơ sở ( thường chọn mặt trước hoặc mặt đáy có hình dạng phức tạp). +Bước 3: Dựng hình chiếu trục đo của mặt cơ sở. +Bước 4 :Từ các đỉnh của mặt cơ sở, dựng các đường thẳng song song với trục đo còn lại và đặt các đoạn thẳng tương ứng của chiều còn lại vật thể lên các đường thẳng song song đó. +Bước 5: Nối các điểm đã xác định, sửa chữa, xóa các đường phụ. Tô đậm, ghi kích thước hình chiếu trục đo. Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì Đề tài sáng kiến kinh nghiệm năm học 2011-2012 Bản vẽ GÁ LỖ CHỮ NHẬT hoàn chỉnh Do số tiết bài tập trong phân phối chương trình phần vẽ kỹ thuật còn hạn hẹp, cho nên ngoài những đề bài tập ở trang 21 và trang 36 SGK công nghệ lớp 11, giáo viên cần chuẩn bị một ngân hàng đề bài tập vẽ để giúp học sinh luyện tập thêm. Giang Trọng Khánh- giáo viên công nghệ Trường THPT Ba Vì