Tài liệu Skkn giúp học sinh học tốt dân ca ở thcs

Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền PHÒNG GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO CẦN ĐƯỚC TRƯỜNG THCS TÂN ÂN HỌ VÀ TÊN : TRẦN VIỆT QUYỀN Năm Học : 2013 - 2014 1 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền Nhaän xeùt ñaùnh giaù cuûa HÑKH tröôøng : - Taùc duïng cuûa SKKN : -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Tính thöïc tieãn, sö phaïm, khoa hoïc : ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Hieäu quaû : ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Xeáp loaïi : ------------------------------------------------------------------------ Taân AÂn, Ngaøy …… thaùng … ..naêm 2014 CT/ HÑKHGD Nhaän xeùt ñaùnh giaù cuûa HÑKH huyeän : - Taùc duïng cuûa SKKN : ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------- Tính thöïc tieãn, sö phaïm, khoa hoïc : ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Hieäu quaû : ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Xeáp loaïi : ------------------------------------------------------------------------ Caàn Ñöôùc, Ngaøy …… thaùng …… naêm 2014 CT/ HÑKHGD 2 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền Nhaän xeùt ñaùnh giaù cuûa HÑKH tænh : - Taùc duïng cuûa SKKN : ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------- Tính thöïc tieãn, sö phaïm, khoa hoïc : ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Hieäu quaû : ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Xeáp loaïi : ------------------------------------------------------------------------ Long An, Ngaøy …… thaùng ……… naêm 2014 CT/ HÑKHGD 3 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền MUÏC LUÏC ------------***** ------------I – LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI : 1. 2. 3. 4. Ñaët vaán ñeà. Muïc ñích ñeà taøi. Lòch söû ñeà taøi Phaïm vi ñeà taøi. II – NOÄI DUNG COÂNG VIEÄC ÑAÕ LAØM : 1. 2. 3. 4. Thöïc traïng ñeà taøi. Noäi dung caàn giaûi quyeát. Bieän phaùp giaûi quyeát. Keát quaû, chuyeån bieán cuûa ñoái töôïng. III – KEÁT LUAÄN : 1. Toùm löôïc caùc giaûi phaùp. 2. Phaïm vi, ñoái töôïng aùp duïng. 3. Kieán nghò vôùi caùc caáp veà ñieàu kieän thöïc hieän ( neáu coù ) IV – PHUÏ LUÏC ( neáu coù ) : 1. Phieáu khaûo saùt. 2. Tö lieäu tham khaûo ( teân tö lieäu, teân taùc giaû, teân nhaø xuaát baûn, naêm xuaát baûn ) 4 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền I-LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1. Đặt vấn đề: Nhận thức được tầm quan trọng, vai trò, ý nghĩa của dân ca trong việc giáo dục thế hệ trẻ, thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có chỉ đạo về việc đưa các làn điệu dân ca, trò chơi dân gian vào trường học và coi đó là một trong năm tiêu chí xây dựng “Trường học thân thiện, học sinh tích cực”. Hưởng ứng phong trào ý nghĩa này, cả nước đã và đang tích cực thực hiện các biện pháp khác nhau để đưa dân ca vào giảng dạy trong nhà trường với những tín hiệu đáng mừng. Trong cuộc gặp gỡ GS TS Trần Văn Khê tại “Không gian Đờn ca tài tử Nam Bộ”, gáo sư có nói " Việc đờn ca tài tử (ĐCTT) được công nhận là di sản văn hóa thế giới, Thầy cho đó là điều dĩ nhiên. Thầy rất vui nhưng không ngạc nhiên. Bởi vì từ năm 1963 – 1974 thầy đã có nhiều dịp nói chuyện về ĐCTT tại UNESCO, ngay từ lúc đó UNESCO đã gián tiếp nhìn nhận bộ môn này xứng đáng được chọn đưa vào dĩa hát mang nhãn hiệu UNESCO, như vậy họ đã gián tiếp nhìn nhận ĐCTT có giá trị đặc biệt! Bây giờ UNESCO đã nhìn nhận chính thức cho thế giới biết rằng dân tộc Việt Nam có một bộ môn nghệ thuật vừa là phương tiện giải trí, vừa thỏa mãn óc sáng tạo của dân tộc; đem sự ngẫu hứng, đem sự gặp gỡ với nhau mà chơi với nhau từ tỉnh này qua tỉnh kia, không cần gặp nhau, không cần hòa tập trước vẫn ăn đờn với nhau giống như tất cả con dân miền Nam Việt Nam này cùng chung nhịp đập của trái tim. Mong rằng sự gặp gỡ này sẽ gây ra tình đoàn kết thật sự, lòng thương yêu giữa những người chơi ĐCTT, cùng giúp đỡ lẫn nhau, đừng tranh hơn thua, mỗi người đều có một cá tính, một đặc thù. Mong rằng đây là nơi gặp gỡ để trao đổi với nhau những nét đặc thù, trao đổi với nhau những ngón đờn hay, trao đổi với nhau cả tình yêu qua nghệ thuật để thương yêu dân tộc và thương yêu đất nước Việt Nam! Xin nói thêm rằng, ĐCTT không phải chỉ của những người miền Nam Việt Nam mà ngay cả miền Trung, miền Bắc, kể cả ở hải ngoại khi nghe vọng cổ, không ai không gạt nước mắt. Và bây giờ, qua sự giới thiệu của UNESCO, cả thế giới nhìn ĐCTT không phải với cặp mắt tò mò, mà nhìn bằng sự ngưỡng mộ, thán phục. Điều đó cho thấy, vị trí mới của ĐCTT trên trường quốc tế và ĐCTT xứng đáng được như thế! " ( Báo Bạc Liêu - Phương Từ thực hiện). Qua lời nhận xét chân tình của một người thầy danh tiếng về đàn ca tài tử, ta đặc biệt thấy rõ vị trí và tầm ảnh hưởng của đờn ca tài tử. Nhưng trong thời đại ngày nay, mấy ai đã biết nhiều về nó, hiểu nhiều về nó? Xét về tính nhân rộng thì trường học là nơi tốt nhất để giới thiệu đến học sinh, phụ huynh học sinh nét di sản văn hóa này, thế nhưng có lẽ vì điều kiện khách quan, chương trình học chưa thể đáp ứng được việc này, giáo viên phổ thông cũng đã mấy ai cho học sinh tìm hiểu về đàn ca tài tử thì làm sao ta có thể hiểu và cảm được cái hay, cái đẹp của một loại hình văn hóa dân gian đặc trưng của Nam Bộ này. Mặt khác, hiện nay đất nước ta đang trên đà phát triển về mọi mặt. Về xã hội có những bước phát triển vượt bậc, tuy nhiên do lạm dụng văn hóa phương Tây mà bỏ quên bản sắc dân tộc Việt Nam, nên hiện nay các em gần như 5 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền quên hẳn các trò chơi dân gian, các làn điệu dân ca vốn rất phong phú và đa dạng mà ông cha ta đã dày cộng gầy dựng. Do lạm dụng nên phần lớp trẻ ngày nay thích nghe và thích hát những bài hát trẻ trung, sôi động, nhạc ngoại ... hơn là thưởng thức những làn điệu dân ca, thậm chí không mấy mặn mà với các bài hát dân ca, và còn có quan niệm rằng: nghe dân ca là không sành điệu, lỗi thời…Trước thực trạng trên một yêu cầu cấp thiết đặt ra là đưa dân ca đến gần với thanh, thiếu niên trong đó biện pháp hữu hiệu và phổ biến nhất là đưa dân ca trở thành một trong những nội dung giáo dục trong nhà trường. Điều đó sẽ giúp cho lớp trẻ hôm nay nhận ra được những giá trị tinh thần vô cùng to lớn kết tinh trong các làn điệu dân ca, từ chỗ hiểu được các giá trị, các em biết trân trọng, yêu quý các giá trị những làn điệu dân ca này và có ý thức, trách nhiệm giữ gìn và bảo tồn những di sản tinh thần to lớn đó. Xuất phát từ ý nghĩa, vai trò của dân ca nói chung, dân ca Nam Bộ nói riêng với việc giáo dục cho thế hệ trẻ để hình thành cho các em HS ý thức thích tìm hiểu, yêu thích và phát huy thể loại dân ca ngay từ trong ghế nhà trường phổ thông. Là một giáo viên giảng dạy bộ môn Âm nhạc, tôi luôn trăn trở, tìm tòi các giải pháp cùng với nhà trường để thực hiện có hiệu quả việc đưa dân ca vào các hoạt động giáo dục học sinh. Qua kiểm nghiệm thực tế, tôi mạnh dạn chia sẻ kinh nghiệm của mình là:“ Giúp học sinh hát tốt dân ca Nam Bộ trong trường Trung học cơ sở”. 2. Mục đích đề tài: - Giúp HS hát tốt các làn điệu dân ca Nam Bộ. - Rèn luyện kĩ năng hát tốt các bài hát dân ca Nam Bộ. - Giúp HS có thêm được nhiều kiến thức âm nhạc thông qua việt tìm hiểu di sản văn hóa Nam Bộ thông qua các làn điệu truyền thống nói trên. 3. Lịch sử đề tài: Qua quá trình giảng dạy nhiều năm, bản thân tôi đã rút được nhiều kinh nghiệm bổ ích về dạy hát các làn điệu dân ca Nam Bộ cho các em học sinh, nên tôi đã viết sáng kiến kinh nghiệm: " Giúp học sinh hát tốt dân ca Nam bộ trong trường trung học cơ sở " để các thầy, cô đọc tham khảo và vận dụng. 4. Phạm vi đề tài: Đối tượng nghiên cứu mà tôi áp dụng cho đề tài này là học sinh khối 6 ở trường trung học cơ sở Tân Ân và đề tài này áp dụng được đối với tất cả các khối lớp ở trường trung học cơ sở. 6 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền II - NỘI DUNG ĐỀ TÀI 1. Thực trạng đề tài: Theo tình hình hiện nay thì đa phần các em học sinh không có hứng thú về học hát dân ca vì: - Các em học sinh ít quan tâm đến dân ca. - Nếu có hát thì các em hát không truyền cảm, hát theo kiểu học thuộc lòng bài hát. Nguyên nhân: - Do các em học sinh thiếu hiểu biết về dân ca Nam Bộ vì ngày nay các em thích nghe và thích hát những bài hát trẻ trung, sôi động, nhạc ngoại ... hơn là thưởng thức những làn điệu dân ca . - Do các em thiếu hiểu biết về kĩ năng ca hát các bài hát dân ca vì các bài dân ca đa phần có sử dụng luyến, láy và phát âm về ca từ phải đúng với vùng miền nơi đã sáng tác ra các bài hát dân ca đó. - Do các em chưa nắm rõ về địa danh các vùng ở Nam Bộ nên sức truyền cảm của bài hát khi các em thể hiện chức có. 2. Nội dung cần giải quyết: Từ cơ sở lý luận và thực tiễn trên cũng như quá trình nghiên cứu chương trình, sưu tầm tài liệu để góp phần đưa dân ca Nam Bộ và lồng ghép di sản văn hóa vào tiết học âm nhạc tôi đã tiến hành như sau: - Giúp học sinh hát tốt cá làn điệu dân ca Nam bộ. - Làm cho học sinh yêu thích các làn điệu dân ca Nam bộ. - Học sinh hát dân ca sẽ có cảm nhận sâu sắc hơn về tình yêu quê hương, đất nước và con người Việt Nam. - Giúp HS học tập, bồi dưỡng thường xuyên, cập nhật kiến thức, cách tiếp cận di sản văn hóa trong khi học môn âm nhạc. 7 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền 3. Biện pháp giải quyết : 3.1. Giới thiệu chung về dân ca Nam bộ. 3.1.1. Vài nét về Nam Bộ và dân ca Nam Bộ Cho học sinh tìm hiểu về vùng miền và con người Nam Bộ: -Nói đến nghệ thuật ca hát dân gian cổ truyền Nam Bộ mà chỉ đóng khung trong một số làn điệu vọng cổ hay bài bản cải lương, ca nhạc tài tử, thì quả chưa đầy đủ. Mặc dầu chúng ta không phủ nhận tính hấp dẫn, yếu tố truyền cảm gây xúc động mạnh của các thể loại ca hát đó, nhưng đứng trên góc độ nghiên cứu mà xem xét, thì sự phiến diện nói trên có thể đưa đến những nhận định không toàn diện, và hiện tượng nhầm lẫn giữa ngọn và gốc có thể xảy ra. Nội dung vấn đề này nhằm tìm hiểu tính chất phong phú của nền dân ca Nam Bộ, một bộ phận trong kho tàng âm điệu dân gian phong phú và quí bàu của đất nước ta. -Nói đến Nam Bộ, chúng ta nghĩ đến một vùng đất màu mỡ có phong cảnh thiên nhiên xinh đẹp hữu tình, có tài nguyên giàu có, trù phú. Không thể quên được con người Nam Bộ với tính tình cởi mở, hào hiệp, nặng nghĩa nhiều tình... mà hình như đất nước thiêng liêng đã dành riêng cho mảnh quê phương Nam này! Từ Đồng Nai, Long Khánh, Biên Hòa, Đất Đỏ... với những lô cao su thẳng tắp, bạt ngàn, sừng sững hiên ngang... như muốn vươn lên hàng triệu cánh tay xanh biếc, rậm dày... che kín cả khoảng trời mênh mông... chúng ta đi dần xuống miền châu thổ Cửu Long với những cái tên nghe "là lạ" "dễ thương" như: Mỹ Tho, Bến Tre, Long Xuyên, Cần Thơ, Rạch Giá... băng qua những "tấm thảm vàng tươi" đang óng ánh trĩu cành phơi mình dưới ánh nắng chói chang của miền gần xích đạo. 3.1.2. Nghe một số làn điệu của dân ca Nam Bộ: Cho học sinh làm quen với một đoạn hò tâm tình: ... hò ơi!... Nho nhỏ như ai, chớ còn nho nhỏ như em đây luôn chặt dạ bền lòng. Dẫu cho nước Đồng Nai có chảy cạn, đá Đồng Nai có bị mòn, thì thủy chung như nhứt, trước sau em vẫn giữ sắt son lời nguyền... ơ (Hò miền Đông Nam Bộ) Hay những lời "oán trách" nhau trong điệu hò Trà Vinh: Hò ơi... Tay cắt tay bao nỡ... ruột cắt ruột sao đành! Một lời thề biển cạn non xanh. Chim kêu dưới suối, vượn hú trên nhành, qua không bỏ bậu ơ ơ... mà sao bậu đành bỏ qua ơ ơ... Cũng như tên nhiều miền của đất nước, hò là một điệu dân ca phổ biến ở Nam Bộ nói riêng. Hò được gắn liền với sông nước, với khung cảnh êm ả, phẳng lặng. Với một âm hưởng phóng khoáng, tự do, mang ít nhiều nhân tố 8 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền "tự sự", "vịnh thán", hò thường được dùng để ngợi ca hay đề cao một đạo lý tốt đẹp nào đấy như lòng chung thủy sắt son, niềm tin yêu chặt dạ bền lòng... Âm điệu của các thể loại hò ở từng địa phương thường không giống nhau về chi tiết luyến láy, về các xử lý các "âm điệu" giữa câu, hay có đôi khi cũng khác nhau về kết cấu toàn bộ. Thí dụ như, hò Đồng Tháp thì kết ở một nốt thuộc "át âm", nhưng trong lúc đây, tuy cùng một điêu thức "xon", nhưng hò Miền Đông, hò Bạc Liêu, hò Gia Ninh, thì lại dùng nốt chủ âm để kết hoàn toàn. Việc xử lý kếu cấu này tùy thuộc vào phong cách, vào nội dung của từng vùng, nhằm thể hiện được tính cách riêng biệt, màu sắc độc đáo, chứ không phải là không có dụng ý. Thông thường do ý nghĩa của nội dung lời hò giữ vai trò quyết định, nên giai điệu của hò này được tiến hành theo đường nét bình ổn, "lên dần" hoặc "xuống dần", cố tránh những bước nhảy quãng đột xuất, nhằm tạo ra một phong vị êm đềm, nhẹ nhàng như kiểu "ngân nga, tự sự", nặng đi vào chiều sâu lắng hơn là ầm ĩ, huyên náo. Hoàn cảnh xã hội ngày càng thay đổi, nên nội dung và hình thức hò cũng được cải biên và bổ sung cho thích hợp. Ví dụ như, khi Mặt trận Bình dân bên Pháp chiếm được nhiều thắng lợi trên địa hạt chính trị, thì ở Nam Bộ, kế bên những loại hò mộc, hò huê tình, hò đối, hò thơ, hò truyện... lại xuất hiện thêm một loại hò gọi là hò quốc sự. Nội dung hò quốc sự đề cập đến những vấn đề chính trị cổ vũ và động viên tinh thần yêu nước của quần chúng. Sau đây là một đoạn của hò quốc sự. Nữ (vấn): Hò ơi ! Trên đời mọi vật bẩn nhơ Đều nhờ rửa nước trở nên trong lành Đến khi nước phải nhơ tanh Lấy gì mà rửa xin anh phân cùng... Nam (đáp): Hò ơi ! Em ơi trải bao thế hệ oai hùng Nước nhà lâm nạn anh hùng ra tay Hi sinh bao quản thân dài Máu đào từng rửa, "nước" rày thành trong... Nội dung lời của hò phần lớn dựa trên cơ sở của lối thơ lục bát, nhưng khi xử lý thì có thể giữ nguyên, hoặc có khi lại mở rộng dài hơn để khớp với âm điệu của câu hò. Vì thế việc sáng tác ra những câu hò được đông đảo quần chúng tham gia dễ dàng và nhanh chóng thu hút được sự hâm mộ của quần chúng. Về tháng bảy âm lịch, thường là mùa cấy rộ và cũng là lúc mà các "vạn" cấy (như phường, hội) được có dịp trổ tài vừa cấy giỏi lại vừa hò hay... và dĩ nhiên sau những lần gặp gỡ, biết mặt... biết tài nhau... là đến những lời hò hẹn cho những ngày sau mùa gặt hái... Kế bên những điệu hò trữ tình, êm dịu, dân ca Nam Bộ còn bao gồm những 9 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền bài hát lý (hay là nhữngđiệu lý). Lý là những khúc hát ngắn gọn, vui tươi, dí dỏm, mang tính chất lạc quan yêu đời rõ nét với các dịp điệu phong phú và sinh động. Như bài Lý ngựa ô (Nam Bộ): Lý con ngựa... ngựa ô (2 lần) Anh tra khớp bạc, lục lạc đồng đen Búp sen lá đậm - Dây cương đầm thấm Cán roi anh bịt đồng thà... Lá anh í a đưa nàng... là anh đưa nàng về dinh (2 lần) ... Nhưng cũng có khi, lý lại được pha lẫn vào chút ít màu sắc trữ tình man mác như bài Lý lu là: Ai về giòng dứa mà qua truông Nhắn thăm lu là với bậu ơ bậu ơi ! Bỏ buồn cho nàng ơi ! mà cho ai ? Bỏ buồn cho nàng ơi ! mà cho anh ! Xét về phương diện âm hưởng nói chung toát ra từ các điệu hò và Lý Nam Bộ, chúng ta rút ra được chất tinh khiết, chân thật, tuy mộc mạc, pha lẫn chút in âm điệu mênh mông của hò, với nhịp điệu sinh động, vui phơi phới đầy tươi mát của các điệu lý. Đặc biệt về mặt kết cấu, lý cũng có những phân biệt câu cú, khúc, đoạn rõ ràng. Sự trình bày phần âm điệu được mạch lạc, có tính nhất quán toàn bộ, và dễ phát hiện, không cầu kỳ, phức tạp, ngổn ngang. Cách vận dụng và xử lý các hệ thống điệu thức dân gian 5 cung hoặc 7 cung, hoặc 5 cung có thêm bớt bất thường trong thể loại lý, càng tạo thêm được nhiều sắc thái về giọng điệu, càng làm phong phú thêm, mở rộng ra nhiều khả năng kết hợp chặt chẽ giữa âm điệu và ngôn ngữ. Hiện nay, theo chỗ chúng tôi được biết thì các cơ sở nghiên cứu đã sưu tầm và chỉnh lý hơn 40 điệu lý như: Lý con sáo, Lý giao duyên, Lý cây bông, Lý chúc rượu, Lý chia tay, Lý cây gòn, Lý con chuột, Lý bình vôi v.v... Mỗi điệu lý nói trên đều có một nội dung rõ rệt, hoặc phổ biến những kinh nghiệm sản xuất (như Lý đất dòng chẳng hạn), hoặc ca ngợi những đức tính tốt trong cuộc sống (như Lý Ba Tri), cái đẹp trong thiên nhiên (Lý cây xanh) hoặc oán trách nhau (như Lý lu là) hoặc mỉa mai, châm biếm bọn lý trưởng, cường hào (như Lý con chuột, Lý bình vôi, Lý con sam). Các chủ đề nhạc trong các điệu lý rất nhiều vẻ, dưới những hình thức rất độc đáo, nhưng lại rất quen thuộc với phong vị cổ truyền của quần chúng từ lâu đời. Trong quá trình cải biên, bổ sung, dĩ nhiên có một số chủ đề trong các điệu lý được sáng tạo, nâng cao. Trong số ấy, chúng ta có thể lấy bài Ru con làm ví dụ. Từ bái Lý giao duyên của vùng Trị Thiên, bài Lý giao duyên của Nam Bộ đã tiến lên trong một quá trình hoàn chỉnh hơn dưới một tựa đề mới là Ru con. 10 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền Đó cũng là một quy luật, một đặc điểm cần lưu ý khi nghiên cứu vốn dân gian cổ truyền để chúng ta phân biệt được tính giao lưu và tính bổ sung đổi mới luôn luôn của nó. Lời bài hát Ru con, dân ca Nam Bộ: Gió mùa thu... Mẹ ru con ngủ Năm canh chầy thức đủ vừa năm Hỡi chàng... chàng ơi ! Hỡi người... người ơi ! Em nhớ tới chàng... Em nhớ tới chàng ! Hãy nín ! nín đi con ! Hãy ngủ ! ngủ đi con ! Con hời... con hỡi... Con hỡi... con hời... hỡi con !... Toàn bộ nội dung của bài hát được diễn tả trong sáu câu. Chỉ với 6 câu thôi, nhưng cũng đủ để vẽ nên một "bức tranh âm thanh" tuyệt diệu: ..."Giữa một đêm thu tĩnh mịch... lắng nghe từng cơn gió lành lạnh nhẹ lướt ngoài khung cửa... người mẹ trẻ ấy... vừa ru con, vừa nghĩ đến người thương... vừa nghĩ đến người thương, vừa ru con!...". Âm điệu đơn giản, lời lẽ ngắn gọn, cô đọng đến mức không thể nào thêm được vào đấy một nốt hay một chữ nào nữa cả... Sự kết hợp như hình với bóng của âm điệu và lời ca đã thúc đẩy thêm nhanh chóng sự gần gũi giữa hình tượng nghệ thuật và quần chúng. Có những lúc, chúng ta như nghe được cả những nức nở, nghẹn ngào... đang trào lên từng đợt, từng đợt như: Hãy nín ! nín đi con Hãy ngủ ! ngủ đi con ! Con hời.. con hỡi Toàn bộ bài hát được kết thúc bằng một sự đóng lại thư thả trên đường nét đi xuống của giai điệu chậm rãi... nhỏ dần... và chấm dứt... nhưng chúng ta như vẫn còn thấy đọng lại đâu đây hình ảnh người thiếu phụ đêm thu... ru con ngủ..., hình ảnh của một sự đợi chờ... của một lòng sắt son chung thủy ! Dân ca là một mảnh đất trù phú, một kho tàng âm điệu vô tận, nơi tập trung của tất cả những nhân tố thể hiện trực tiếp nhất, sinh động nhất tính cách dân tộc của một địa phương hay một dân tộc nào đó. Và nền âm nhạc chuyên nghiệp với tất cả những hình thức phong phú muôn màu muôn vẻ của nó cũng đều bắt nguồn từ di sản dân tộc, từ vốn cổ truyền của thế hệ trước để lại. Vì thế, tìm hiểu được kho tàng quý báu ấy đã là một chuyện không dễ, 11 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền nhưng cái khó hơn hết, cái quyết định hơn hết là cần phải biết gạn đục, khơi trong, phải biết chọn lọc, lấy ra cái gì "tinh" nhất để phục vụ tốt cho cái hiện tại. Đó là vấn đề rất thiết yếu mà các nhạc sĩ nghiên cứu, sáng tác, biểu diễn, huấn luyện, không riêng cho một địa phương nào, đều nhận thấy trách nhiệm của mình trước nhân dân trong việc xây dựng một nền văn học nghệ thuật tiên tiến có tính chất dân tộc và tính nhân dân sâu sắc và việt dạy hát dân ca Nam bộ trong trường học là rất cần thiết. 3.1.3. Hệ thống các làn điệu dân ca Nam Bộ: Các làn điệu dân ca Nam Bộ gồm có 3 phầm:    -Lý -Hò : hò trên cạn, hò trên sông nước. -Ru con 3. 2. Giới thiệu các làn điệu, bài hát dân ca Nam Bộ:  3.2.1. Lý: Lý là một bài hát ngắn gọn, mộc mạc.Chữ lý ở đây là chỉ một thể loại trong dân ca. Lý là một loại dân ca đặc sắc của Việt Nam. Lý có cả ở 3 miền Bắc,Trung, Nam của Việt Nam, nhưng có lẽ lý phát triển mạnh nhất ở Nam Bộ và thể loại này chiếm tỉ lệ lớn trong dân ca Nam Bộ. Lý Nam Bộ được sinh ra phần lớn từ những câu ca dao, có nhiều làn điệu được sáng tác cùng dựa trên một câu ca dao nên rất phong phú về số lượng cũng như làn điệu. Nội dung của lý thể hiện mọi khía cạnh, hiện tượng của cuộc sống, đề cập đến những quan hệ xã hội, quan hệ cộng đồng, thái độ phê phán những thói hư tật xấu trong dân gian. Lý Nam Bộ có hệ thống tiếng đệm lót, đệm phụ nghĩa, láy đưa hơi….phong phú. Đó cũng là nghệ thuật phát triển ca dao thành dân ca của lý. 12 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền LÝ DĨA BÁNH BÒ 13 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền 14 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền 15 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền  3.2.2. Hò: Hò là một lối hát, thường được hát trong quá trình lao động. Nhịp điệu của điệu hát rất gần với nhịp điệu của động tác khi làm việc. Là điệu hát xướng, có khi đồng xướng, có khi đơn xướng, có hoặc không có xô, và có khi có đối đáp. Người xướng được gọi là hò cái, người xô được gọi là hò con. Hò là loại hình ca hát dân gian được ưa chuộng ở Nam Bộ.Phần lớn tính chất âm nhạc trữ tình,tâm tình,ít mang dáng dấp của đông tác lao động. Nội dung và hình thức • Các điệu hò Nam Bộ nghiêng về thơ ca dân gian trữ tình,môi trường chèo ghe, cấy lúa trở thành bối cảnh để hò phát sinh và phát triển. Tình yêu đôi lứa là chủ đề bao trùm của hò Nam Bộ. • Ở Nam Bộ có nhiều làn điệu hò khác nhau, được hò đơn xướng, hò nối tiếp, hò đối đáp, đồng xướng hoặc đơn xướng kết hợp đồng xướng. • Về âm nhạc cũng rất phong phú: có phân nhịp hoặc không phân nhịp, thể hiện trên nhiều dạng thang âm khác nhau. • Có thể chia hò thành 2 hệ thống: • Hò trên cạn • Hò trên sông nước - Hò trên cạn: Tính chất của hò trên cạn là mạnh mẽ,gọn gàng thường hát gần như hô lên và nhịp điệu rất ăn khớp với động tác. VD: hò kéo gỗ,hò giã gạo… Hò trên cạn: khi cắt lúa hò đối đáp với nhau. 16 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền -Hò trên sông nước: • Nam Bộ có địa hình nhiều kênh rạch,cùng với nhiều lối sinh hoạt,lao động trên địa hình này nên có nhiều điệu hò được hình thành và phát triển. • Tính chất của hò trên sông nước là rất mạnh mẽ,phát triển trên cơ sở một hay nhiều cặp thơ lục bát,cùng với việc sử dụng những tiếng đệm đặc trưng của loại hò này. Hò trên sông nước: khi chèo ghe hò một mình hoặc hò đối đáp với nhau.  3.2.3. Ru con: Hát ru ở Nam Bộ là lối hát đơn xướng rất được phổ biến khắp thành thị,nông thôn và còn gọi là hát đưa em,hát ru con,ru em…. Hát ru Nam Bộ ít nói đến đối tượng được ru là trẻ mà thường nói lên tâm sự của người phụ nữ, tình cảm của người mẹ đới với con, nói lên mối quan hệ giữa người với người, quan hệ gia đình, xã hội…. Hát ru là lối hát ngâm có giai điệu không định hình mà được hát bằng nhiều lời ca khác nhau dựa trên một làn điệu gốc ảnh hưởng của dấu giọng và lối phát âm địa phương. 17 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền Ru con khi đưa con ngủ trên nôi. Ru con khi đưa con ngủ trên võng. 18 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền Giai điệu hát ru nhẹ nhàng,êm ái,dàn trải,trữ tình;các ca từ được phát âm gần với âm điệu tiếng nói.Không phân nhịp,câu hát tùy thuộc vào cách ngắt câu của thơ.Tốc độ chậm,mở đầu của hát ru luôn là câu:Ơ ầu ơ,Ví dầu…. 3.3 Tiến trình dạy hát dân ca Nam bộ trong trường học: I. Mục tiêu: Học sinh học hát nói chung và học hát dân ca nói riêng là tiếp xúc với âm nhạc có lời. Mỗi bài hát, làn điệu là một cảm xúc riêng, có nội dung cụ thể về sự vật, hiện tượng, được diễn tả bằng âm nhạc và ngôn ngữ văn học. Mỗi bài hát, làn điệu dạy trong một tiết ở Trung học với thời lượng là 45 phút. Dạy hát nhằm đạt được các mục tiêu sau: 1. Mục tiêu về kiến thức: Học xong mỗi bài hát, làn điệu dân ca giúp học sinh thêm hiểu biết về đời sống tinh thần cũng như cuộc sống, lao động sinh hoạt của ông cha ngày trước; Giúp nâng cao khả năng nhận thức và hiểu biết của các em; Giúp phát triển năng lực ngôn ngữ, lời ca của bài hát làm vốn ngôn ngữ của học sinh trở nên phong phú và sinh động hơn. 2. Mục tiêu về kĩ năng (đây là mục tiêu trọng tâm): Dạy hát dân ca nhằm phát triển năng lực âm nhạc của học sinh, giúp các em hát đúng giai điệu và lời ca, biết cách hát tự nhiên, biết lấy hơi, hát rõ lời và thể hiện được sắc thái, tình cảm của bài hát. Dạy hát dân ca còn giúp học sinh biết trình bày bài hát theo hình thức đơn ca, song ca, hát xướng, hát xô, hòa giọng …. 19 Trường THCS Tân Ân Trần Việt Quyền 3. Mục tiêu về tình cảm và thái độ: Dạy hát nhằm giáo dục học sinh những tình cảm tốt đẹp, giúp các em thêm yêu thích âm nhạc đặc biệt là vốn âm nhạc cổ truyền của dân tộc, có khả năng tham gia ca hát ở trong và ngoài trường học. II. Quy trình dạy học hát: Sau khi đã xây dựng chương trình cũng như trình chuyên môn duyệt nội dung tôi đã tiến hành cho học sinh tìm hiểu và dạy các bài hát dân ca trong chương trình trên cho học sinh theo quy trình dạy học hát như sau: Bước 1: Giới thiệu bài hát: Trong phần giới thiệu bài hát này, một yêu cầu bắt buộc là người dạy phải giới thiệu và giải thích được cho học sinh về làn điệu và xuất xứ của làn điệu mà các em đang học. Ví dụ: Ví phường vải là lối hát của hội Phường vải, ví trèo non là lối hát của những người đi núi lấy củi …. để các em có được những hiểu biết về thể loại và xuất xứ của nó trong lao động và sinh hoạt văn hóa của người dân Nam Bộ. Tiếp theo đó là giới thiệu về bài hát: Giáo viên dùng lời để giới thiệu vài nét ngắn gọn về bài hát, nội dung, xuất xứ hay là tác giả soạn lời cho làn điệu mà các em đang học… Cũng có thể giới thiệu bài hát dân ca Nam Bộ bằng cách phương tiện trực quan như xem tranh ảnh, xem băng hình diễn tả nội dung của làn điệu dân ca. Bước 2: Nghe hát mẫu: Giáo viên có thể thực hiện với các hình thức như sau: + Giáo viên trình bày bài hát, làn điệu dân ca: Nếu làm được điều này thì chắc chắn sẽ gây được ấn tượng mạnh với các em về làn điệu, bài hát mà các em sắp được học. + Dùng băng đĩa nhạc sưu tầm được để cho học sinh nghe làn điệu, bài hát sẽ học. Bước 3: Tìm hiểu bài hát, giải thích từ khó: Trước khi học hát giáo viên giới thiệu về cao độ, trường độ trong bài. Những chổ luyến láy, giải thích các từ khó. Bước 4: Khởi động giọng: Trước khi học hát dân ca Nam Bộ chúng ta nên cho học sinh khởi động giọng bằng cách đọc thang âm Mi – La – Đô của dân ca Nam Bộ để các em biết được sơ lược về âm hưởng của bài dân ca, đôi khi có thể cho các em luyện tập hơi thở với các nguyên âm a,u,ô … vì dân ca Nghệ Tĩnh đặc biệt là các làn điệu ví rất cần nhiều hơi để hát các câu dài. Bước 5: Dạy hát: Với nhiều đối tượng khác nhau có thể hát đúng cao độ, trường độ đã khó, để các em biết thể hiện tình cảm và các một số chỗ luyến, ngân dài … lại 20