Tài liệu Skkn giáo dục thiên tai cho học sinh trung học phổ thông – thực trạng và giải pháp

SÔÛ GIAÙO DUÏC ÑAØO TAÏO ÑOÀNG NAI TRÖÔØNG THPT LONG KHAÙNH SAÙNG KIEÁN KINH NGHIEÄM ÑEÀ TAØI GIAÙO DUÏC THIEÂN TAI CHO HOÏC SINH TRUNG HOÏC PHOÅ THOÂNG – THÖÏC TRAÏNG VAØ GIAÛI PHAÙP GIAÙO VIEÂN THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN THÒ LINH TOÅ SÖÛ – ÑÒA - GDCD LONG KHAÙNH, THAÙNG 5/2012 ----0---- PHAÀN MÔÛ ÑAÀU ð Lôøi noùi ñaàu Vieät Nam laø moät trong nhöõng quoác gia thöôøng xuyeân phaûi chòu taùc ñoäng cuûa thieân tai, ñaëc bieät laø thieân tai lieân quan ñeán nöôùc, gaây thieät haïi raát lôùn ñeán ngöôøi vaø cuûa. Theá nhöng döôøng nhö chuùng ta vaãn chöa tìm ra giaûi phaùp thöïc söï hieäu quaû ñeå phoøng choáng vaø haïn cheá thieät haïi do thieân tai gaây ra. Theo chöông trình haønh ñoäng ñöôïc phaùt ñoäng trong ngaøy theá giôùi phoøng choáng thieân tai naêm 2010, thì nhieäm vuï giaùo duïc veà thieân tai raát lôùn, ñoù laø “phoøng choáng thieân tai töø tröôøng hoïc ”. Caû theá giôùi quan taâm vaø tích cöïc thöïc hieän chöông trình naøy baèng raát nhieàu bieän phaùp vaø ñaõ ñaït ñöôïc nhieàu keát quaû tích cöïc. Coøn ôû Vieät Nam, vaán ñeà naøy ñaõ thöïc hieän nhö theá naøo vaø hieäu quaû ñeán ñaâu, ñaëc bieät trong lónh vöïc giaùo duïc? Vôùi ñeà taøi nhoû naøy, hi voïng seõ goùp phaàn nhaéc nhôû moïi ngöôøi yù thöùc hôn nöõa cuûa vieäc giaùo duïc thieân tai cho hoïc sinh, tröôùc heát laø ñoái töôïng hoïc sinh THPT. Ñaëc bieät hôn laø 1 giaùo vieân Ñòa lyù, chuùng ta seõ coù nhieàu thuaän lôïi khi ñeà caäp tôùi ñeà taøi naøy, goùp phaàn quan troïng trong vieäc “giaûm nheï thieân tai”. 1. Lyù do choïn ñeà taøi Nhö ñaõ trình baøy ôû treân, ñaát nöôùc Vieät Nam thaân yeâu naèm trong vaønh ñai khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, haèng naêm chòu aûnh höôûng cuûa thieân tai khaù nhieàu. Trong chöông trình Ñòa lyù 10 vaø 12 chuùng ta seõ tieán haønh loàng gheùp, nhaèm giaùo duïc hoïc sinh nhaän bieát ñöôïc thieân tai vaø caùch phoøng traùnh, haïn cheá nhöõng haäu quaû ñaùng tieác xaûy ra. 2. Muïc tieâu nghieân cöùu Baøi vieát naøy mong muoán ñoùng goùp yù kieán nhoû trong vieäc giaûng daïy boä moân Ñòa lyù ôû tröôøng THPT vaø cung caáp nhöõng kieán thöùc cô baûn veà thieân tai, vôùi muïc tieâu “giaûm nheï thieân tai töø tröôøng hoïc” 3. Ñoái töôïng nghieân cöùu Hoïc sinh THPT 1 soá tröôøng ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø hoïc sinh tröôøng THPT Long Khaùnh – tænh Ñoàng Nai. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu  Söu taàm, toång hôïp taøi lieäu, nghieân cöùu saùch giaùo khoa ñòa lyù THPT vaø moät soá taøi lieäu lieân quan.  Lieân heä thöïc teá, tìm ra caùc giaûi phaùp naâng cao giaùo duïc thieân tai trong tröôøng hoïc.  Thöïc nghieäm: tieán haønh giaûng daïy, kieåm tra möùc ñoä so saùnh söï höùng thuù tieáp thu baøi vaø tìm hieåu vaán ñeà cuûa hoïc sinh. Höôùng daãn moät soá giaûi phaùp neâu ra khi hoïc sinh gaëp phaûi bieát caùch phoøng traùnh. ----1----  Trong ñeà taøi coù söû duïng phöông phaùp thaûo luaän nhoùm, toång hôïp taøi lieäu, ñieàu tra thöïc teá… 5. Phaïm vi nghieân cöùu vaø öùng duïng  Chöông trình ñòa lí phoå thoâng 10, 11, 12.  ÖÙng duïng vaøo giaùo duïc thieân tai, loàng gheùp vaøo caùc baøi hoïc trong chöông trình ñòa lí phoå thoâng vaø caùc hoaït ñoäng sinh hoaït ngoaïi khoùa trong tröôøng hoïc.  Saùng kieán chæ döøng laïi ôû möùc khaùi quaùt, khoâng ñi saâu vaøo töøng baøi cuï theå, ôû ñaây chæ minh hoïa 1 baøi trong chöông trình ñòa lí phoå thoâng: Baøi 15 – Baûo veä moâi tröôøng vaø phoøng choáng thieân tai (Ñòa lí 12 - ban cô baûn). 6. Ñieåm môùi trong keát quaû nghieân cöùu  Höôùng tieáp caän: giaùo duïc thieân tai cho hoïc sinh trung hoïc phoå thoâng ngay trong caùc baøi hoïc vaø lieân heä thöïc tieãn ñòa phöông.  Toång hôïp vaø ñöa ra caùc giaûi phaùp giaùo duïc thieân tai cho hoïc sinh trung hoïc phoå thoâng. 7. Caáu truùc cuûa ñeà taøi Ñeà taøi goàm 3 phaàn Phaàn môû ñaàu Phaàn noäi dung Phaàn keát luaän Taøi lieäu tham khaûo ----2---- PHAÀN NOÄI DUNG 1. Cô sôû lí luaän a. Khaùi quaùt veà thieân tai Thieân tai laø nhöõng thaûm hoïa baát ngôø do thieân nhieân gaây ra cho con ngöôøi ôû moät ñòa phöông, moät vuøng, moät ñaát nöôùc, moät khu vöïc hay toaøn theá giôùi. Thieân tai laø moät boä phaän vaät chaát cuûa thieân nhieân, vaän ñoäng theo phöông thöùc ñaëc bieät, thöôøng goïi laø bieán ñoåi cuûa töï nhieân. Thieân tai coù nguoàn goác khaùc nhau vaø nhieàu bieåu hieän khaùc nhau. Thieân tai coù theå ñeán töø loøng ñaát vôùi hoaït ñoäng nuùi löûa, ñoäng ñaát, luõ buøn, ñaát tröôït, nuùi löûa…Thieân tai coù theå ñeán töø khoâng trung, ñeán töø baàu trôøi xanh nhö baõo, gioâng toá, saám seùt, möa ñaù vaø tuyeát. Thieân tai cuõng coù theå laø nhöõng traän dòch do taùc nhaân sinh vaät gaây ra. Ñaëc bieät phoå bieán nhaát laø caùc thieân tai coù nguoàn goác töø nöôùc. Luõ luït, haïn haùn, soùng thaàn, voøi roàng…ñeàu laø nhöõng thieân tai lieân quan ñeán nöôùc. Thieân tai duø ôû hình thöùc naøo cuõng gaây aûnh höôûng ñeán vaät chaát vaø thaäm chí caû sinh maïng con ngöôøi ôû nhieàu möùc ñoä khaùc nhau. Coù nhöõng laàn chæ gaây haäu quaû raát nheï, tuy nhieân, raát nhieàu laàn thieân tai ñaõ gaây haäu quaû naëng neà cho con ngöôøi. b. Giaùo duïc thieân tai laø gì? Coù theå hieåu ñôn giaûn giaùo duïc thieân tai laø giaùo duïc veà nhöõng kieán thöùc vaø kyõ naêng cô baûn trong vieäc döï ñoaùn, ngaên chaën, phoøng choáng vaø khaéc phuïc haäu quaû cuûa thieân tai. Ví duï nhö nhöõng kieán thöùc veà nguyeân nhaân, cô cheá hình thaønh, dieãn bieán, haäu quaû, caùch phoøng traùnh, caùch haïn cheá, caùch khaéc phuïc haäu quaû thieân tai vaø caùch töï baûo veä mình vaø moïi ngöôøi khi xaûy ra thieân tai. Khi ñoäng ñaát, ñieàu toái thieåu caùc em phaûi laøm gì ñeå coù theå giöõ cho mình ñöôïc an toaøn nhaát? Caùc em coù neân taém möa khoâng? Caùc em seõ laøm gì ñeå goùp phaàn haïn cheá thieân tai? Ñoù chính laø nhöõng noäi dung cô baûn maø chöông trình giaùo duïc thieân tai caàn ñaït ñöôïc. Keát quaû maø chuùng ta caàn ñaït ñeán khoâng phaûi chæ laø söï hieåu bieát cuûa caùc em vôùi nhöõng kieán thöùc khoa hoïc treân saùch vôû. Caùc em caàn ñöôïc trang bò toát nhöõng kyõ naêng ñeå ñoái phoù khi xaûy ra thieân tai cuõng nhö coù nhöõng thaùi ñoä, nhìn nhaän ñuùng ñaén khi thieân tai taøn phaù ôû khu vöïc naøo ñoù. Laøm sao ñeå cho caùc em bieát ñoàng caûm vôùi noãi ñau cuûa ñoàng baøo bò aûnh höôûng cuûa thieân tai. Laøm sao ñeå caùc em seõ töï nguyeän vaø tích cöïc laøm moät caùi gì ñoù giuùp ñôõ ñoàng baøo bò thieân tai…ñeå caùc em ñöøng toû ra khoù chòu khi quyeân goùp, ñöøng nhaên maët khi nhaø tröôøng hay ñòa phöông phaùt ñoäng quyeân goùp! 2. Thöïc traïng Ñeå tìm hieåu thöïc teá, toâi ñaõ tieán haønh khaûo saùt caû ba khoái lôùp taïi tröôøng THPT Nguyeãn Traõi – Q4, tröôøng THPT Chuyeân Traàn Ñaïi Nghóa –Q1 taïi TP Hoà Chí Minh vaø hoïc sinh THPT Long Khaùnh – Ñoàng Nai vôùi 1 soá caâu hoûi traéc nghieäm vaø töï luaän. Keát quaû thu ñöôïc nhö sau: Phaàn lôùn hoïc sinh (65%) coù höùng thuù tìm hieåu veà caùc hieän töôïng thieân tai treân Traùi Ñaát vaø caùc em khaù tích cöïc trong vieäc tìm hieåu thoâng tin, kieán thöùc veà lónh vöïc ----3---- naøy. Ñaây cuõng chính laø moät thuaän lôïi lôùn trong vieäc chuùng ta naâng cao chaát löôïng giaùo duïc thieân tai. Coù khoaûng 24% soá hoïc sinh ñöôïc khaûo saùt thöøa nhaän giaùo vieân thöôøng xuyeân cung caáp nhöõng kieán thöùc naøy cho hoïc sinh thoâng qua nhöõng baøi giaûng treân lôùp, 22% qua hoaït ñoäng ngoaïi khoùa, tuy nhieân coù ñeán 26% soá hoïc sinh cho raèng khoâng ñöôïc nhaø tröôøng cung caáp thoâng tin veà thieân tai vaø aûnh höôûng cuûa chuùng. Nhö vaäy, giaùo duïc thieân tai cuûa nhaø tröôøng dieãn ra nhö theá naøo ñeå coù hôn ¼ soá hoïc sinh khoâng bieát mình ñaõ ñöôïc trang bò nhöõng kieán thöùc ñoù. Coù theå laø trong quaù trình hoïc taäp, hoïc sinh khoâng chuù yù, theá nhöng chuùng ta phaûi laøm theá naøo ñeå hoïc sinh quan taâm hôn, hay coù leõ chuùng ta chöa theå laøm ñöôïc coâng vieäc aáy? Ñoù chính lyù do khieán tyû leä hoïc sinh töï tin öùng phoù vôùi thieân tai cuûa mình chæ ñaït 12.4%, 27% nghó laø mình khoâng töï tin laém. Coøn hôn 50% nghó laø mình khoâng laøm ñöôïc. Vôùi hai caâu hoûi lieân heä thöïc teá ñeå kieåm tra kyõ naêng cuûa caùc em, chæ coù 23% bieát caùch töï baûo veä mình khi coù ñoäng ñaát (chui xuoáng gaàm baøn, gaàm giöôøng… neáu ñang ôû trong phoøng), 15% hoïc sinh khaûo saùt bieát raèng khi ñang ñi döôùi trôøi möa, caùch toát nhaát ñeå traùnh seùt laø döøng laïi ôû nhöõng choã caøng troáng traûi caøng toát. Soá coøn laïi khoâng bieát mình phaûi laøm gì? Trong caû hai tröôøng hôïp, giaûi phaùp caùc em choïn nhieàu nhaát laø nhanh choùng rôøi khoûi ñoù, nhöng caùc em ñaâu bieát raèng, chính thaùi ñoä hoaûng loaïn vaø boû chaïy laïi laøm cho caùc em nguy hieåm nhaát? ÔÛ Vieät Nam, möa baõo laø chuyeän bình thöôøng, 70% daân soá Vieät Nam bò ñe doïa bôûi nhöõng thieân tai coù lieân quan ñeán nöôùc. Vaäy maø nhöõng kieán thöùc cô baûn nhaát caùc em cuõng khoâng coù. Ñieàu naøy thöïc söï raát nguy hieåm. Trong khi coâng taùc taïi tröôøng THPT Long Khaùnh, khi toâi ñang ñöùng lôùp thì ngay beân caïnh lôùp toâi coù coâng trình xaây döïng ñang tieán haønh ñaøo moùng vaø khoan saâu xuoáng maët ñaát, laøm cho lôùp toâi bò dao ñoäng nheï, caùc em hoaûng loaïn vaø cho raèng ñoù chính laø ñoäng ñaát. Toâi ñaõ giaûi thích vaø traán an caùc em laïi, ñoù khoâng phaûi laø ñoäng ñaát vaø höôùng daãn cho caùc em hình thaønh khaùi nieäm ñoäng ñaát, bieåu hieän vaø caùch phoøng traùnh. Vaäy chuùng ta neân laøm gì khi coù ñoäng ñaát xaûy ra? Khi thaáy maët ñaát chao ñaûo thì vieäc ñaàu tieân cuûa baïn laø chui xuoáng gaàm baøn gaàn nhaát vaø oâm laáy ñaàu. Chieác baøn moûng manh baèng goã kia coù theå che chôû cho baïn khoûi caùc maûng traàn vôõ rôi truùng vaø choáng ñôõ cho baïn khoûi bò traàn, töôøng beâ toâng ñeø, coù ñuû khoaûng troáng ñeå thôû vaø chôø ñôïi ñoäi cöùu hoä ñeán. Khi bieát côn chaán ñoäng taïm ngöng thì baïn nhanh choùng chaïy ra khoûi ngoâi nhaø, ñeán moät khoaûng troáng vaø ôû taïm ñoù (coù theå ñeán vaøi ba ngaøy) cho ñeán khi khoâng coøn dö chaán , luùc ñoù baïn coù theå trôû veà nhaø. Neáu chaúng may baïn bò choân vuøi trong ñoáng ñoå naùt thì caàn phaûi naèm im, ít cöû ñoäng ñeå traùnh maát nöôùc, maát söùc. Chæ neân leân tieáng keâu cöùu khi nghe tieáng ñoäi cöùu hoä ñeán gaàn saùt mình ñeå hoï coù theå nghe thaáy tieáng keâu cöùu. Khi tieáp xuùc vôùi ñoäi cöùu hoä, caàn thoâng baùo cho hoï bieát tình traïng choân vuøi vaø söùc khoûe cuûa mình ñeå hoï coù theå caáp cöùu nhanh choùng, kòp thôøi hoaëc tieáp nöôùc uoáng, thöùc aên, duïng cuï sô caáp cöùu trong khi chôø ñôïi ñöa ra ñoáng ñoå naùt. Coù theå noùi gaàn nhö caû xaõ hoäi ta ñeàu chöa chuù troïng ñeán vieäc giaùo duïc noäi dung naøy. Chaúng haïn nhö, trong taùc phaåm “Höôùng veà treû em naêm 2000” cuûa UÛy ban chaêm soùc vaø baûo veä treû em Thaønh phoá Hoà Chí Minh – NXB TPHCM 2000, coù ñoaïn vieát ----4---- “nhaø tröôøng caàn coù keá hoaïch, bieän phaùp ñeå ñaûm baûo an toaøn vaø kòp thôøi ñoùng cöûa tröôøng hoïc khi xaûy ra thieân tai” – nhaø tröôøng laø moâi tröôøng naâng cao söùc khoûe cho hoïc sinh – PGS TS Nguyeãn Voõ Kyø Anh. Naêm 2006, ñeå haïn cheá thieät haïi do möa gaây ra, tröôøng tieåu hoïc Hoøa Thaønh – xaõ Hoøa Thaønh – Thaønh phoá Caø Mau – Tænh Caø Mau ñaõ ñoùng cöûa 2 tuaàn chôø nöôùc ruùt. Taän maét chöùng kieán caûnh tröôøng hoïc bò ñoùng cöûa, nöôùc ngaäp ñaày ñöôøng maø toâi coù theå hình dung ñöôïc haäu quaû do thieân tai gaây ra, that ñau loøng…Nhö vaäy, hình nhö trong quan nieäm cuûa chuùng ta haïn cheá nhöõng thieät haïi cuûa thieân tai chæ laø nhöõng giaûi phaùp theá thoâi sao? Chæ laø ñeå giaûi quyeát phaàn “ngoïn” chöù chöa chuù troïng laøm taän phaàn “goác”. Giaûi phaùp chæ laø ñoùng cöûa tröôøng hoïc khi gaëp thieân tai, nhö vaäy ñaõ ñuû ñaûm baûo an toaøn cho thaày vaø troø chöa? Giaùo duïc thieân tai cho hoïc sinh khoâng chæ giaùo duïc cho caùc em hieåu noù nhö theá naøo? Thoâng qua nhöõng tri thöùc ñoù, giaùo vieân coøn phaûi giuùp chop hoïc sinh coù nhöõng thaùi ñoä öùng xöû ñuùng ñaén, phaûi giuùp caùc em thöïc söï quan taâm ñeán vaán ñeà naøy treân moïi khía caïnh. Nhöng döôøng nhö chuùng ta chöa laøm ñöôïc ñieàu ñoù. Trong quaù trình khaûo saùt, toâi coù ñöa ra caâu hoûi “baïn coù muoán laøm moät ngheà naøo ñoù lieân quan ñeán phoøng choáng, khaéc phuïc haäu quaû cuûa thieân tai khoâng?” Vaãn bieát ñoù laø caâu hoûi khoù ñaùnh giaù veà vieäc giaùo duïc thieân tai cho caùc em hoïc sinh bôûi leõ caùc em quan taâm khoâng coù nghóa laø phaûi laøm moät ngheà gì ñoù lieân quan ñeán noù. Tuy nhieân, chæ coù 11% caùc em mong muoán ñöôïc laøm coâng vieäc ñoù. Khi troø chuyeän veà chuû ñeà taøi, raát nhieàu em cho raèng “ôû nöôùc mình maø laøm nhöõng ngheà ñoù thì laáy ñaâu ra tieàn neáu khoâng tham nhuõng tieàn cöùu trôï?”. Thaät buoàn vaø xoùt xa vôùi nhöõng caâu traû lôøi ñoù, maëc duø toâi khoâng heà traùch caùc em, chæ buoàn laø chuùng ta ñaõ giaùo duïc caùc em veà vaán ñeà naøy quaù ít. Moät vaán ñeà nöõa cuõng raát quan troïng maø toâi raát muoán tìm hieåu thaùi ñoä cuûa caùc em vôùi nhöõng ñoàng baøo bò thieân tai. Theo traû lôøi cuûa caùc em, chæ coù 25.5% soá hoïc sinh thaáy buoàn vaø thöông hoï. Phaàn lôùn caùc em thôø ô “vì ñoù khoâng phaûi laø chuyeän cuûa mình” vaø “chuyeän ñoù bình thöôøng maø naêm naøo chaúng coù ”. Voâ taâm vaø ích kyû hôn laø suy nghó “trôøi ôi laïi chuaån bò baét ñoùng quyeân goùp”. Duø soá ngöôøi nghó nhö theá khoâng nhieàu, chæ khoaûng 20%, nhöng noù cuõng buoäc chuùng ta nhìn nhaän laïi vaán ñeà naøy. Chính vì nhöõng suy nghó nhö vaäy neân chæ coù 9% soá hoïc sinh tham gia khaûo saùt coù thaùi ñoä nhieät tình vaø tích cöïc tham gia quyeân goùp uûng hoä ñoàng baøo bò thieân tai, 61% coøn laïi raát ít khi ñoùng goùp vaø chæ tham gia khi bò baét buoäc. Naêm ba ngaøn moät quyeån truyeän, caû traêm ngaøn ñeå mua moät caùi aùo…caùc em khoâng thaáy tieác, nhöng vaøi ba ngaøn giuùp ñôõ ñoàng baøo trong côn hoaïn naïn maø sao khoù khaên ñeán theá? 3.Thöïc nghieäm sö phaïm Tröôøng thöïc nghieäm: THPT Long Khaùnh Baøi thöïc hieän: Baøi 15 (chöông trình cô baûn) Hình thöùc thöïc nghieäm: Kieåm tra traéc nghieäm khaùch quan 20 caâu. Noäi dung trong baøi 15. Lôùp thöïc nghieäm: 12A6, só soá 45 hoïc sinh, hieän dieän laøm baøi 45/45. Lôùp ñoái chöùng: 12A8, só soá 45 hoïc sinh, hieän dieän laøm baøi 45/45. Baûng keát quaû thöïc nghieäm taïi THPT Long Khaùnh – Ñoàng Nai ----5---- Gioûi (9-10 ñieåm) Khaù (8-9 ñieåm) Trung bình (5-7,9ñieåm) Yeáu (3- 4,9 ñieåm) Keùm (<3 ñieåm) Lôùp thöïc nghieäm (12A6) % Taàn soá (f) 13 28,9 26 57,8 6 13,3 0 0 0 0 Lôùp ñoái chöùng (12A8) % Taàn soá (f) 10 22,2 23 51,1 12 26,7 0 0 0 0 Nhìn chung, do hai lôùp naøy hoïc sinh tö duy khaù toát neân keát quaû thu ñöôïc khaù cao, möùc ñoä höùng thuù vaø tieáp thu baøi coù hieäu quaû. Keát quaû ñieåm hoïc sinh ñaït khaù gioûi chieám tæ leä lôùn, khoâng coù hoïc sinh coù ñieåm yeáu vaø keùm. Ñoái vôùi lôùp ñoái chöùng coù keát quaû cao hôn lôùp thöïc nghieäm. 4. Giaûi phaùp Baát cöù moät noäi dung giaùo duïc naøo cuõng ñoøi hoûi söï phoái hôïp cuûa caùc ban ngaønh, ñoaøn theå, cuûa toaøn xaõ hoäi. Giaùo duïc thieân tai cuõng theá. Noù chæ ñaït hieäu quaû toái ña khi ñöôïc toaøn xaõ hoäi quan taâm vaø taïo ñieàu kieän, ñaëc bieät laø phaûi coù söï thoáng nhaát giöõa gia ñình, nhaø tröôøng vaø xaõ hoäi. a. Vai troø cuûa nhaø tröôøng Nhaø tröôøng ñoùng vai troø raát quan troïng, goùp phaàn cung caáp tri thöùc khoa hoïc moät caùch heä thoáng cho hoïc sinh vaø qua ñoù daãn daét hoïc sinh töï khai thaùc kho taøng tri thöùc cuûa nhaân loaïi. Treân cô sôû ñoù hình thaønh cho caùc em moät heä thoáng giaù trò (ñaïo ñöùc – thaùi ñoä – haønh vi – tình caûm) töông öùng, phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa xaõ hoäi vaø phaùt trieån tieàm naêng cuûa caù nhaân. Heä thoáng tri thöùc ñoù coù theå cung caáp cho hoïc sinh qua nhöõng giôø hoïc chính khoùa, ngoaïi khoùa… Phaûi thöøa nhaän laø noäi dung SGK ít quan taâm ñeán giaùo duïc thieân tai quaù. Chuùng ta ñaønh coâng nhaän raèng nhöõng tri thöùc cuûa ngaønh khoa hoïc naøo cuõng quan troïng caû, song beân caïnh toaùn, lyù, hoùa, sinh, vaên…chuùng ta cuõng caàn phaûi ñaàu tö chuù troïng ñeán thieân tai. Khoâng nhaát thieát laø phaûi coù haún moät moân hoïc, moät tieát hoïc nhöng chuùng ta phaûi bieát lieân heä vaø vaän duïng, chaúng haïn nhö SGK Ñòa lí 10 chöông trình naâng cao – Baøi 12 “Thöïc haønh nhaän xeùt söï phaân boá ñoäng ñaát, caùc vaønh ñai nuùi löûa vaø caùc daõy nuùi treû treân baûn ñoà”, trong baøi naøy coù 3 noäi dung caàn giaûi quyeát, ñoù laø:  Döïa vaøo hình 12, baûn ñoà caùc maûng kieán taïo, caùc vaønh ñai ñoäng ñaát, nuùi löûa vaø baûn ñoà töï nhieân theà giôùi hoaëc taäp baûn ñoà töï nhieân theá giôùi vaø caùc chaâu luïc, xaùc ñònh caùc vaønh ñai ñoäng ñaát, nuùi löûa vaø caùc daõy nuùi treû?  Nhaän xeùt chung veà söï phaân boá cuûa caùc vaønh ñai ñoäng ñaát – nuùi löûa vaø caùc daõy nuùi treû?  Döïa vaøo hình 9.1, hình 12 vaø kieán thöùc ñaõ hoïc, haõy trình baøy moái lieân quan giöõa söï phaân boá caùc vaønh ñai ñoäng ñaát – nuùi löûa vaø caùc daõy nuùi treû vôùi söï chuyeån dòch caùc maûng kieán taïo? ð Vaäy taïi sao chuùng ta khoâng taän duïng baøi naøy ñeå ñöa theâm vaøo bieän phaùp phoøng choáng thieät haïi do ñoäng ñaát, nuùi löûa gaây ra? ----6----  Em hieåu bieát gì veà hoaït ñoäng ñoäng ñaát – nuùi löûa ôû Vieät Nam?  Neáu xaûy ra hoaït ñoäng ñoäng ñaát – nuùi löûa, theo em chuùng ta neân laøm gì?... ð Hay trong Baøi 8 “Thieân nhieân nhieät ñôùi aåm gioù muøa” - Ñòa lí 12 chöông trình chuaån, chuùng ta cuõng coù theå giaùo duïc hoïc sinh phoùng traùnh thieân tai luõ luït nhö theá naøo? Coù theå ngay bay giôø, ñaët vaán ñeà caûi caùch laïi noäi dung SGK laø moät ñieàu raát khoù. Nhöng baûn thaân moãi nhaø giaùo duïc chuùng ta hoaøn toaøn coù theå laøm moät caùi gì ñoù thaät cuï theå cho caùc em hoïc sinh. Chæ caàn 1 caâu noùi ñuùng luùc, moät söï lieân heä thöïc tieãn…cuõng phaàn naøo giuùp caùc em hình thaønh nhöõng caùch nhìn, nhöõng thaùi ñoä ñuùng ñaén. Hôn nöõa, vôùi vai troø cuûa moät ngöôøi giaùo vieân, ñaëc bieät laø giaùo vieân chuû nhieäm seõ coù raát nhieàu bieän phaùp höõu hieäu ñeå taêng cöôøng giaùo duïc thieân tai cho caùc em hoïc sinh, ñaëc bieät vôùi chöông trình môùi hieän nay coù tieát hoïc ngoaïi khoùa 1 tieát/tuaàn. Deã thöïc hieän nhaát laø toå chöùc caùc buoåi ngoaïi khoùa ngay khi ôû moät khu vöïc naøo ñoù chòu aûnh höôûng naëng neà bôûi thieân tai. Thay vì chæ ñöa phong traøo quyeân goùp veà caùc lôùp, nhaø tröôøng coù theå ñöa ra nhöõng hoaït ñoäng cuï theå hôn, ñònh höôùng cho caùc em. Ñoù coù theå laø 5 phuùt noùi chuyeän ngay trong giôø chaøo côø ñaàu tuaàn, Ban giaùm hieäu chia seû suy nghó cuûa mình vôùi caùc em hoïc sinh, coù leõ seõ phaàn naøo taùc ñoäng toát ñeán suy nghó cuûa caùc em hôn. Ñoù cuõng coù theå laø moät caâu khaåu hieäu ôû baûng thoâng baùo cuûa tröôøng, ví duï nhö “hoïc sinh tröôøng X höôùng veà ñoàng baøo chòu aûnh höôûng cuûa côn baõo soá 9”. Ngoaøi ra, trong nhöõng dòp naøo ñoù, nhaø tröôøng toå chöùc sinh hoaït ngoaïi khoùa veà chuû ñeà naøy trong tieát sinh hoaït ngoaøi giôø cuûa caùc khoái lôùp. Hình thöùc toå chöùc raát phong phuù, ví duï nhö, moät cuoäc thi nhoû veà “baõo – nhöõng ñieàu em chöa bieát?”, ôû quy moâ töøng lôùp, khoái lôùp hay nhaø tröôøng. Moãi naêm chæ neân toå chöùc 1 – 2 laàn sao cho hình thöùc ña daïng vaø phong phuù. Hoaëc coù theå laø moät cuoäc thi veõ tranh veà ñeà taøi thieân tai vöøa xaûy ra nhö “baõo luït vaø ñôøi soáng con ngöôøi”. Chuùng ta cuõng neân toå chöùc caùc buoåi vaên ngheä vôùi caùc hình thöùc keå chuyeän, haùt, ñoïc thô, dieãn kòch…Coù leõ laø chuùng ta thöôøng nghó laø chuû ñeà naøy khoù thöïc hieän döôùi hình thöùc vaên ngheä, coù raát ít caùc taùc phaåm mang noäi dung tuyeân truyeàn veà phoøng choáng vaø khaéc phuïc haäu quaû veà thieân tai? Khoâng haún laø nhö theá, vì moãi chuùng ta ñeàu coù theå höôùng daãn hoïc sinh cuûa mình caûi bieân, saùng taùc 1 taùc phaåm veà noäi dung naøy. Keå chuyeän hay ñoùng kòch coù theå döïa vaøo truyeàn thuyeát “Sôn Tinh – Thuûy Tinh”, ngoaøi ra hieän nay phoå bieán raát nhieàu taùc phaåm vaên hoùa ngheä thuaät veà chuû ñeà naøy nhö baøi “Baøi ca choáng baõo” cuûa nhaïc só Phaïm Vaên Maïnh. Hoaït ñoäng ngoaïi khoùa cuõng coù theå tích cöïc söû duïng caùc phöông phaùp giaùo duïc trong nhoùm caùc phöông phaùp hình thaønh yù thöùc caù nhaân (ñaøm thoaïi, keå chuyeän, neâu göông…). Chaúng haïn nhö, khi phaùt ñoäng quyeân goùp, hoïc sinh daønh ra 15 – 20 phuùt ñeå troø chuyeän cuøng caùc em, keå cho caùc em nghe veà thieät haïi naëng neà do thieân tai gaây ra. Thoâng qua nhöõng caâu chuyeän ñoù, giaùo vieân coù theå nhanh choùng naém baét ñöôïc suy nghó, thaùi ñoä cuûa caùc em. Töø ñoù coù theå ñieàu chænh kòp thôøi neáu caùc em coù suy nghó leäch laïc, giaùo vieân coù theå söu taäp 1 taám göông naøo ñoù ñaõ coù nhöõng bieåu hieän tích cöïc hay duõng caûm trong luùc xaûy ra thieân tai ñeå neâu göông cho caùc em. Caùi quan troïng nhaát maø chuùng ta caàn ñaït ñöôïc khoâng phaûi laø quyeân goùp ñöôïc nhieàu tieàn cuûa caùc em ----7---- maø chính laø thaùi ñoä cuûa caùc em ñoái vôùi vaán ñeà naøy. Caùc em phaûi ñoàng caûm ñöôïc vôùi noãi ñau, vôùi nhöõng maát maùt cuûa ñoàng baøo bò aûnh höôûng bôûi thieân tai. Ngoaøi vieäc giuùp caùc em coù theå ñoàng caûm vôùi ñoàng baøo bò thieân tai, giaùo vieân coù theå coøn giaùo duïc caùc em nhöõng kieán thöùc vaø kyõ naêng phoøng traùnh thieân tai ñoù. Chaúng haïn khi trao ñoåi veà ñeà taøi luõ luït, chuùng ta phaûi ñöa ra nhöõng caâu hoûi nhö “Caùc em coù bieát taïi sao caøng ngaøy luõ luït caøng nhieàu khoâng?”, qua ñoù ñeå cho caùc em thaáy ñöôïc phaù röøng cuõng laø moät nguyeân nhaân raát quan troïng. Thoâng qua nhöõng kieán thöùc nho nhoû ñoù, daàn daàn seõ hình thaønh cho caùc em heä thoáng kieán thöùc veà nguyeân nhaân, haäu quaû cuûa thieân tai. Ñoù chính laø neàn taûng cô sôû goùp phaàn giuùp caùc em coù yù thöùc baûo veä thieân nhieân, moâi tröôøng hôn. Beân caïnh ñoù, giaùo vieân cuõng phaûi höôùng daãn trang bò cho caùc em caùc kyõ naêng caàn thieát ñeå caùc em coù theå chuû ñoäng hôn neáu chaúng may coù thieân tai xaûy ra baèng caùc kieán thöùc cuï theå hôn. Haõy chæ roõ cho caùc em thaáy vaø bieát neân laøm gì khi trôøi möa gioâng hay khi baõo tôùi… b. Vai troø cuûa xaõ hoäi Giaùo duïc khoâng phaûi töø tröôøng hoïc maø xaõ hoäi cuõng ñoùng vai troø khoâng nhoû, ñaëc bieät trong giai ñoaïn buøng noå coâng ngheä thoâng tin hieän nay. Baèng caùc phöông tieän truyeàn thoâng, chuùng ta caàn phaûi loàng gheùp caùc kyõ naêng vaø kieán thöùc veà thieân tai. Moãi ngaøy keânh truyeàn hình phaùt soùng trung bình 20 giôø, vaäy sao chuùng ta khoâng daønh ra 2 – 3 phuùt cho moät thoâng ñieäp lieân quan ñeán thieân tai. Moät lôøi keâu goïi baûo veä thieân nhieân ñeå haïn cheá thieân tai hay uûng hoä ñoàng baøo bò aûnh höôûng bôûi thieân tai, noäi dung naøy cuõng coù theå tuyeân truyeàn qua baùo chí hoaëc qua ñaøi truyeàn thanh. Tuy nhieân, khoâng phaûi cöù phaùt soùng, cöù ñaêng nhöõng noäi dung ñoù leân laø ñöôïc, chuùng ta caàn phaûi coù nhöõng hình thöùc that phong phuù, haáp daãn ñeå thu huùt söï quan taâm cuûa moïi ngöôøi. Chuùng ta coù theå ñöa ra moät ñoaïn kòch ngaén hay moät ñoaïn phim,… Beân caïnh nhöõng pano quaûng caùo, nhöõng pano ñeå tuyeân truyeàn veà daân soá – keá hoaïch hoùa gia ñình, taùc haïi cuûa thuoác laù, HIV…chuùng ta cuõng coù theå ñöa nhöõng noäi dung thieân tai vaøo ñoù, moät doøng chöõ ñeå tuyeân truyeàn ngay ngaõ tö cuõng thu huùt ñöôïc raát nhieàu söï chuù yù, daàn daàn seõ taùc ñoäng khoâng nhoû ñeán yù thöùc moïi ngöôøi. Moät hình thöùc hieäu quaû khaùc ñeå tuyeân truyeàn laø thoâng qua truyeän tranh, phim hoaït hình, troø chôi ñieän töû vaø truyeän tranh noùi chung cuûa chuùng ta coøn haïn cheá. Vì vaäy, chuùng ta caàn coù nhöõng giaûi phaùp cuï theå ñeå taêng cöôøng vai troø cuûa hình thöùc naøy, caû veà soá löôïng vaø chaát löôïng. Chaúng haïn chuùng ta coù theå toå chöùc moät cuoäc thi thieát keá caùc chöông trình veà noäi dung naøy ñeå thu huùt söï tham gia cuûa toaøn xaõ hoäi. Ñieàu naøy khoâng phaûi quaù khoù, vì treân thöïc teá, Quyõ nhi ñoàng theá giôùi (UNICEF) ñaõ taëng rieâng cho Vieät Nam boä truyeän tranh “Soáng chung vôùi nöôùc” raát hay. Haún raèng chuùng ta seõ phaûi laøm ñöôïc ñieàu ñoù. ÔÛ hình thöùc troø chôi ñieän töû, Lieân hôïp quoác cuõng coù nhieàu saûn phaåm raát hay. Theo tin töø Chieán löôïc quoác teá giaûm nheï thieân tai (ISDR) cuûa Lieân hôïp quoác, video môùi mang teân “Ngaên chaën thaûm hoïa” (Stop disaster game) laø moät phaàn döï aùn “giaûm nheï thieân tai töø tröôøng hoïc”. Trong game thuû coù nhieäm vuï baûo veä tính maïng vaø keá sinh nhai cho ngöôøi daân tröôùc nhöõng thaûm hoïa thieân nhieân ñöôïc döï baùo nhö ñoäng ñaát, luõ luït, soùng thaàn…baèng ngaân saùch vaø quyõ thôøi gian nhaát ñònh. Trong game coù 5 tình ----8---- huoáng cuï theå vôùi 3 möùc ñoä khoù khaùc nhau. ÔÛ caáp ñoä deã nhaát, tình huoáng seõ laø trong voøng 20 phuùt vaø ngaân saùch laø 50000 USD, game thuû phaûi giuùp ñôõ ngoâi laøng ôû Nam AÙ, nôi coù 135 ngö daân khoâng coù nhaø cöûa, traùnh côn soùng thaàn. Trong moãi tình huoáng, ai cöùu ñöôïc nhieàu ngöôøi sau thaûm hoïa nhaát ñònh seõ chieán thaéng. Trong game, ngöôøi chôi seõ hoïc ñöôïc nhöõng kieán thöùc veà nhaø cöûa, caùc vaät lieäu tröôùc söùc taøn phaù cuûa thieân tai, töø ñoù coù keá hoaïch ñoá phoù hôïp lyù laøm thay ñoåi taùc haïi cuûa chuùng. Chuùng ta chöa coù ñieàu kieän taïo ra nhöõng chöông trình nhö theá naøy thì cuõng coù theå söû duïng nhöõng maãu coù saün naøy ñeå tuyeân truyeàn cho caùc em hoïc sinh, ñaëc bieät laø hoïc sinh nam trong ñoä tuoåi naøy vaãn thích caùc troø chôi ñieän töû. Chuùng ta cuõng coù theå xaây döïng caùc tôø rôi, taøi lieäu tham khaûo ñeå tuyeân truyeàn cho hoïc sinh, ôû Nhaät Baûn ñaõ xaây döïng ñöôïc baûng caåm nang höôùng daãn hoïc sinh caùch öùng phoù vôùi ñoäng ñaát…Nhöõng taøi lieäu höôùng daãn naøy khoâng nhaát thieát phaûi in aán moät caùch coù heä thoáng vaø quy moâ nhö moät quyeån saùch. Noù coù theå chæ ñôn giaûn laø moät tôø rôi tuyeân truyeàn gioáng nhö moät tôø böôùm tuyeân truyeàn, quaûng caùo raát phoå bieán hieän nay. c. Vai troø cuûa gia ñình Trong quaù trình giaùo duïc, vai troø cuûa gia ñình cuõng raát qua troïng. Gia ñình chính laø moâi tröôøng thuaän tieän nhaát ñeå giaùo duïc cho hoïc sinh veà thaùi ñoä, suy nghó ñoái vôùi thieân tai. Chaúng haïn khi tivi ñöa tin töùc veà moät vuøng naøo ñoù bò aûnh höôûng cuûa thieân tai, cha meï coù theå gôïi yù tìm hieåu nhöõng suy nghó cuûa caùc em ñoái vôùi thieân tai. Haõy höôùng caùc em bieát chia seû, thoâng caûm vôùi ñoàng baøo bò aûnh höôûng bôûi thieân tai. Ngoaøi vieäc giaûng giaûi cho caùc em, toát nhaát neân taïo ñieàu kieän caû gia ñình tham gia vaøo hoaït ñoäng töø thieän giuùp ñôõ ñoàng baøo bò thieân tai. Caàn chuù yù thaùi ñoä cuûa ngöôøi lôùn seõ aûnh höôûng ñeán con em mình. Neáu cha meï thôø ô tröôùc nhöõng caûnh töôïng ñoù, taát nhieân nhöõng ñöùa con cuõng seõ thôø ô. Hôn nöõa, nhöõng luùc nhö theá naøy, cha meï cuõng coù theå lieân heä höôùng daãn caùc em caùch öùng phoù vôùi thieân tai ngay trong ñieàu kieän cuï theå cuûa gia ñình mình. Ñaây cuõng laø thôøi ñieåm toát ñeïp ñeå giuùp caùc em hieåu roõ veà baûn chaát cuûa thieân tai. Baèng kieán thöùc cuûa mình thoâng qua saùch vôû, cha meï coù theå giuùp caùc em hieåu roõ hôn veà thieân tai. Töø ñoù giuùp caùc coù yù thöùc ñöôïc vai troø, traùch nhieäm cuûa mình. Ít nhaát caùc em cuõng phaûi thaáy ñöôïc nhöõng haäu quaû naëng neà maø con ngöôøi gaây ra cho thieân nhieân chính laø nguyeân nhaân quan troïng gaây ra nhöõng tai bieán ñoù. ----9---- PHAÀN KEÁT LUAÄN Nhöõng dieãn bieán cuûa thieân tai dieãn ra trong nhöõng ngaøy cuoái naêm ngaøy caøng nhieàu vaø nghieâm troïng, gaây thieät haïi lôùn veà ngöôøi vaø cuûa – ñoù chính laø moät hoài chuoâng caûnh tænh ñoái vôùi chuùng ta. Chuùng ta ñaõ laøm gì maø khieán thieân nhieân ñaõ phaûi noåi giaän nhö theá? Chuùng ta phaûi laøm gì ñeå phoøng traùnh, haïn cheá, khaéc phuïc haäu quaû cuûa thieân tai? Vaø chuùng ta ñaõ giaùo duïc ñöôïc gì cho nhaân daân noùi chung vaø caùc em hoïc sinh noùi rieâng. Thaät ñau loøng ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp caùc em phaûi vónh vieãn ra ñi do khoâng coù nhöõng kyõ naêng cô baûn nhaát, lieàu lónh vöôït qu doøng suoái khi luõ ñang veà, lieàu mình lao xuoáng cöùu baïn trong khi baûn thaân mình cuõng khoâng bieát bôi… - ñoù chính laø nhöõng hoài chuoâng nhöùc nhoái vaø ñau loøng caûnh tænh chuùng ta… Haõy nhìn nhaän chaát löôïng giaùo duïc noùi chung - giaùo duïc thieân tai cho hoïc sinh noùi rieâng! Haõy haønh ñoäng ngay vì “giaûm nheï thieân tai baét ñaàu töø tröôøng hoïc!” TAØI LIEÄU THAM KHAÛO  Kyû yeáu sinh vieân nghieân cöùu khoa hoïc naêm 2007 – Ñaïi hoïc SP TPHCM  Nguyeãn Höõu Danh (2008), Tìm hieåu ñoäng ñaát vaø soùng thaàn, Nhaø xuaát baûn giaùo duïc.  Vuõ Quoác Lòch (2010), Thieát keá baøi giaûng ñòa lí 12, Nhaø xuaát baûn Haø Noäi.  Phaïm Thò Sen, Nguyeãn Thò Kim Lieân (2008), Caâu hoûi traéc nghieäm ñòa lí 12, Nhaø xuaát baûn giaùo duïc.  www.unisdr.org  www.dwf.org  www.htv.com.vn ----10---- Giáo án thực nghiệm Bài 15: BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG – PHÒNG CHỐNG THIÊN TAI I- Mục tiêu - Hiểu được một số vấn đề chính về bảo vệ môi trường ở nước ta, mất cân bằng sinh thái và ô nhiễm môi trường (nước, không khí, đất) - Nắm được sự phân bố hoạt đọng của một số loại thiên tai chủ yếu (bão, ngập lụt, lũ quét, hạn hỏn động đất) thường xuyên xảy ra gây tác hại đến đời sống của con người và kinh tế nước ta, biết cách phòng chống đối với mỗi loại thiên tai. - Hiểu được nội dung chiến lược Quốc gia về bảo vệ môi trường và tài nguyên. - Tìm hiểu quan và thực tế, thu thập tài liệu liên quan đến vấn đề môi trường và thiên tai. II- Phương tiện dạy học - Hình ảnh về suy thoái tài nguyên, phá huỷ cảnh quan thiên nhiên và ô nhiễm môi trường. - Atlas địa lý Việt Nam. III- Phương pháp dạy học - Đàm thoại - Giảng giải - Thảo luận nhóm IV- Tiến trình dạy học 1. Ồn định lớp 2. Kiểm tra bài cũ 3. Bài mới Vào bài Trên đất nước có khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, tài nguyên phong phú, điều kiện tự nhiên có nhiều thuận lợi song cũng gặp những khó khăn đáng kể bởi các ti biến của thiên nhiên. Vấn đề phòng chống thiên tai là một yêu cầu bức thiết, các nội dung này sẽ được tìm hiểu qua bài học hôm nay. TG Hoạt động của GV - HS Nội dung  Hoạt động1: Tìm hiểu về vấn đề bảo vệ 1- Bảo vệ môi trường môi trường a. Tình trạng mất cân bằng sinh GV: bảo vệ nôi trường là một trong những nội thái môi trường 5’ dung chính của phát triển bền vững. ở nước ta - Tình trạng mất cân bằng sinh thái có 2 vấn đề quan trọng nhất trong bảo vệ MT. môi trường làm gia tăng bão, lũ - Tình trạng mất cân bằng sinh thái môi trường lụt, hạn hán và các hiện tượng biến - Tình trạng ô nhiễm môi trường đổi bất thường về thời tiết và khí Hình thức cả lớp: Đọc mục 2 SGK. hậu. + Bước 1: Giao nhiệm vụ cho HS b. Tình trạng ô nhiễm môi trường - Nêu các nguyên nhân gây ra mất cân bằng sinh + Ô nhiễm môi trường nước. thái môi trường và các biểu hiện của các tình + Ô nhiễm không khí trạng này ở nước ta. + Ô nhiễm đất. →Do sự tác động, khai thác quá mức vào một - Các vấn đề khác như: khai thác, ----11---- 10’ thành phần tự nhiên. - Những diễn biến bất thường về thời tiết và khí hậu xảy ra ở Việt Nam trong những năm qua? →Mưa, lũ lụt xảy ra với tần suất cao, mưa đá trên diện tích rộng ở miền Bắc năm 2006, lũ lụt nghiêm trọng ở Tây Nguyên năm 2007 rét đậm rét hại kỷ lục miền Bắc tháng 2/2008) - Nêu hiểu biết của em về tình trạng ô nhiễm môi trường ở nước ta và các nguyên nhân gây ô nhiễm? → Do nước thải, rác thải sau phân huỷ lượng thuốc trừ sâu, phân bón hữu cơ và hợp chất dư thừa trong sản xuất nông nghiệp. + Bước 2: HS nêu nhận xét và giáo viên chuẩn hóa kiến thức Chuyển ý: Là đất nước nằm trong vùng nhiệt đới ẩm gió mùa, bên cạnh những thuận lợi, thiên nhiên cũng gây ra cho chúng ta nhiều thiên tai to lớn. Chúng ta sẽ tìm hiểu về một số thiên tai và biện pháp phòng chống trong phần tiếp theo.  Hoạt động 2: Tìm hiểu hoạt động của bão ở Việt Nam Hình thức cặp đôi Đọc mục 1 kết hợp quan sát hình 9.3 em hãy nêu nhận xét đặc điểm của bão ở Việt Nam? - Thời gian hoạt động của bão.... - Mùa bão..... - Số trận bão trung bình mỗi năm.... - Cho biệt vùng bờ biển nào Việt Nam chịu ảnh hưởng mạnh nhất của bão. Tại sao? HS cùng bàn trao đổi để trả lời và giáo viên chuẩn hóa lại kiến thức. ?Vì sao nước ta chịu ảnh hưởng mạnh của bão? Nêu các hậu quả do bão gây ra ở Việt Nam? → Nước ta chịu ảnh hưởng mạnh của bão vì: Giáp biển Đông, nằm trong vành đai nội chí tuyến, nửa cầu Bắc là hoạt động của dải hội tụ nhiệt đới) ? Dựa vào hình 9.3 và sự hiểu biết của mình, hãy nhận xét về hướng di chuyển và tần suất của bão ở Việt Nam. → Số bão xảy ra nhiều nhất vào các tháng 8, 9, 10 chiếm đến hơn 70% số bão trong năm. ? Hậu quả của bão gây ra là gì. →Mưa lớn diện tích rộng (300- 400mm), gây ngập úng đồng ruộng, đường giao thông... thuỷ triều dâng cao làm ngập mặn vùng ven biển. → Gió mạnh làm lật úp tàu thuyền, tàn phá nhà cửa, cầu cống, cột điện cao thế... → Ô nhiễm môi trường gây dịch bệnh. ----12---- sử dụng tiết kiệm tài nguyên khoáng sản, sử dụng hợp lý các vùng cửa sông ven biển để tránh làm nghèo các hệ sinh thái, làm hỏng vẻ đẹp cảnh quan thiên nhiên có ý nghĩa du lịch. 2- Một số thiên tai chủ yếu và biện pháp phòng chống a. Bão  Hoạt động của bão Việt Nam. - Thời gian hoạt động của bão từ tháng VI kết thúc vào tháng XI đặc biệt là tháng IX, X, XII - Mùa bão chậm dần từ Bắc vào Nam - Bão hoạt động mạnh nhất ở ven biển Trung Bộ, Nam Bộ ít chịu ảnh hưởng của bão. - Trung bình mỗi năm có 3 – 4 cơn bão, năm nhiều có 8 – 10 cơn bão, năm ít có 1 – 2 cơn bão.  Hậu quả của bão - Mưa lớn diện tích rộng (300400mm), gây ngập úng đồng ruộng, đường giao thông... thuỷ triều dâng cao làm ngập mặn vùng ven biển. - Gió mạnh làm lật úp tàu thuyền, tàn phá nhà cửa, cầu cống, cột điện cao thế... - Ô nhiễm môi trường gây dịch bệnh. 10’  Hoạt động 3: Đề xuất các biện pháp phòng chống bão Hình thức cặp đôi ? Bão là một thiên tai gây tác hại lớn cho sản xuất và đời sống, nhất là vùng ven biển. Vì thế, hãy nêu các biện pháp phòng chống bão. → Dự báo chính xác về quá trình hình thành và hướng di chuyển của cơn bão. → Thông báo cho tàu thuyền đánh cá trở về đất liền. → Củng cố hệ thống đê ven biển, sơ tán dân cư khi có bão mạnh. → Chống lũ lụt ở đồng bằng, chống xói mòn, lũ quét ở miền núi. GV tổ chức cuộc thi viết (Thông báo khẩn cấp và công điện khẩn của uỷ ban phong chống bão trung ương gửi các địa phương xảy ra bão). - HS cùng bàn trao đổi để viết - Đại diện HS lên trình bày. Giáo viên nhận xét và chuẩn hóa kiến thức.  Hoạt động 4:Tìm hiểu các thiên tai ngập lụt, lũ quét, hạn hán - Hình thức nhóm + Bước 1: GV giao nhiệm vụ cho học sinh. Nhóm 1: Tìm hiểu sự hoạt động của ngập lụt. Nhóm 2: Tìm hiểu sự hoạt động của lũ quét. Nhóm 3: Tìm hiểu sự hoạt động của hạn hán + Bước 2: HS trong nhóm trao đổi, đại diện các nhóm trình bày và GV chuẩn hóa kiến thức cho học sinh.  Ngập lụt - Ngập lụt xảy ra ở những nơi nào và trong thời gian nào? → Do địa hình thấp, lại có đê sông, đê biển bao bọc, mật độ xây dựng cao, thường hay xảy ra vào mùa mưa bão tháng 9 – 10 ở ĐBSH và ĐBSCL. - Chống ngập lụt cần chú ý tới vấn đề gì? → Chú ý đến các công trình thoát lũ và ngăn thủy triều.  Lũ quét - Ở nước ta lũ quét thường xảy ra ở những vùng nào và trong thời gian nào? → Xảy ra đột ngột ở miền núi vì ở khu vực này bề mặt đất dễ bị bóc mòn khi mưa xuống. → Thường xảy ra từ tháng 6 – 10 ở miền Bắc và từ tháng 10 – 12 ở miền Trung. - Lũ quét thường xảy ra ở những vùng nào ở nước ta? → Khu vực sông suối miền núi có địa hình chia ----13----  Biện pháp phòng chống bão - Dự báo chính xác về quá trình hình thành và hướng di chuyển của cơn bão. - Thông báo cho tàu thuyền đánh cá trở về đất liền - Củng cố hệ thống đê ven biển. - Sơ tán dân cư khi có bão mạnh. - Chống lũ lụt ở đồng bằng, chống xói mòn, lũ quét ở miền núi. b. Ngập lụt, lũ quét, hạn hán (phụ lục trong phiếu học tập) 5’ cắt mạnh, độ dốc lớn, mất hết lớp phủ thực vật. → Là hiện tượng thiên tai bất thường gây hậu quả nghiêm trọng, cần có biện pháp phòng tránh. + Quản lí và sử dụng đất đai hợp lí. + Thực thi các biện pháp kĩ thuật thủy lợi, trồng rừng, kỹ thuật NN trên đất dốc để hạn chế dòng chảy trên mặt và chống xói mòn đất.  Hạn hán - Vì sao lượng nước thiếu hụt vào mùa khô ở miền Bắc không nhiều như ở miền Nam? (Mùa khô ở miền Bắc trùng với các tháng mùa đông, nhiệt độ thấp nên khả năng bốc hơi nước không cao, cuối mùa đông gió mùa Đông Bắc đi qua biển nên gây mưa phùn làm giảm mức độ khô hạn, Miền Nam khô nhiệt độ cao nên khả năng bốc hơi nước cao, gió mậu dịch khô lại bị chắn bới các cao nguyên Nam Trung Bộ càng trở nên khô hơn khi ảnh hưởng tới Tây Nguyên và Nam Bộ). - Các thiên tai khác: Động đất, lốc, mưa đá, sương muối…các loại thiên tai này xảy ra cục bộ ở một số địa phương. Chuyển ý: Trên đất nước ta có nhiều thiên tai, chúng ta cần làm gì để bảo vệ tài nguyên môi trường? câu hỏi này sẽ được giải đáp trong mục tiếp theo.  Hoạt động 5: Tìm hiểu chiến lược Quốc gia về bảo vệ tài nguyên và môi trường. Hình thức cả lớp xây dựng trò chơi - xây dựng ngôi nhà (Việt Nam phát triển bền vững) - Bước1: HS đọc mục 3 SGK để nhớ được chiến lược quốc gia về bảo vệ tài nguyên và môi trường, giải thích ý nghĩa các chiến lược gắn với bảo vệ môi trường và tài nguyên. Bước2: GV tổ chức cho 2 đội chơi, các đội đại diện lên bảng vẽ ngôi nhà phát triển bền vững. Bước 3: Đại diện lên trình bày ý nghĩa các chiến lược. Bước 4: HS tự nhận xét các đội làm nhanh hay chậm và trình bày tốt hơn. V – Đánh giá Trả lời 15 câu trắc nghiệm - đính kèm. VI - Hoạt động nối tiếp: làm câu hỏi 1,2,3 SGK VII – Phục lục ----14---- c. Các thiên tai khác - Động đất có ở Tây Bắc, Đông Bắc và vùng ven biển Nam Trung Bộ. - Lốc, mưa đá, sương muối… 3- Chiến lược quốc gia về bảo vệ tài nguyên và bảo vệ môi trường. a. Nguyên tắc: Bảo đảm sự bảo vệ đi đôi với phát triển bền vững. b. Các nhiệm vụ chiến lược - Duy trì môi trường sống và các quá trình sinh thái chủ yếu. - Đảm bảo sự giàu có của đất nước vốn gen của các loài nuôi trồng cũng như các loài hoang dại. - Đảm bảo việc sử dụng hợp lí các nguồn tài nguyên tự nhiên, điều khiển việc sử dụng trong giới hạn có thể phục hồi được. - Đảm bảo chất lượng môi trường. - Ổn định dân số ở mức cân bằng với khả năng sử dụng hợp lí các tài nguyên tự nhiên. - Ngăn ngừa ô nhiễm môi trường, kiểm soát và cải tạo môi trường. Phiếu học tập 1: Đọc mục 2 kết hợp hiểu biết của mỡnh húy hoàn thành bảng sau: Các thiên tai Ngập lụt Lũ quét Hạn hán Nơi hay xảy ra Thời gian hoạt động Hậu quả Nguyên nhân Biện pháp phòng chống Thông tin phản hồi. Các thiên tai Ngập lụt Lũ quét Hạn hán tai Đồng bằng sông Xảy ra đột ngột ở miền Nơi hay xảy ra Hồng và sông Cửu Nhiều địa phương núi Long Mùa mưa ( tháng 5 Tháng 6-10 ở miền Thời gian hoạt Mùa khô tháng 11 – – 10) riêng DHMT Bắc, tháng 10 –12 ở động 4 từ tháng 9 -12 miền Trung Phá hủy mùa màng, Mất mùa, cháy tắc nghẽn giao Thiệt hại về tính mạng rừng, thiếu nước Hậu quả thông, ô nhiễm môi và tài sản của dân cư... cho sản xuất và trường sinh hoạt.. - Địa hình thấp. - Địa hình dốc. - Mưa nhiều, tập - Mưa ít - Mưa nhiều, tập trung Nguyên nhân trung theo mùa. - Cân bằng ẩm nhỏ theo mùa - Ảnh hưởng của hơn. - Rừng bị chặt phá thuỷ triều. - Trồng rừng quản lý và - Trồng rừng. sử dụng đất đai hợp lý. - Xây dựng hệ Biện pháp Xây dựng đê điều, - Canh tác hiệu quả trên thống thuỷ lợi. phòng chống hệ thống thuỷ lợi đất dốc. - Trồng cây chịu - Quy hoạch các điểm hạn. dân cư. Phụ lục Câu 1: Ở nước ta, mùa bão bắt đầu từ tháng… đến tháng…Bão tập trung nhiều nhất tháng…sau đó đến tháng…,… A. V/XI/IX/X/VIII B. VI/XI/IX/X/VIII C. VI/XI/IX/X/XII D. VI/XII/IX/X/VIII Câu 2. Nguyên nhân chính làm cho dải đồng bằng ven biển miền Trung chịu nhiều thiệt hại nặng nề nhất của bão? A. Gió mùa Tây Nam vượt qua vùng biển xích đạo gây ra mưa và bão lớn ở miền Trung. B. Khối khí nhiệt đới từ Bắc Ấn Độ Dương di chuyển vào theo hướng Tây Nam. C. Hướng gió thổi vuông góc với hướng của địa hình D. Do ảnh hưởng của dãy Trường Sơn. Câu 3: Ý nào sau đây không phải là hậu quả của bão gây ra. A. Gió mạnh làm tàn phá các công trình vững chắc ----15---- B. Mưa lớn gây ngập lụt trên diện rộng C. Sóng to, nước biển dâng D. Tạo ra các hiện tượng đứt gãy sâu. Câu 4: Biện pháp hữu hiệu nhất để phòng tránh bão tại Việt Nam: A. Dự báo bão, củng cố đê biển, chống bão kết hợp với chống lụt úng ở đồng bằng và chống lũ xói mòn ở miền núi. B. Dự báo chính xác về quá trình hình thành và hướng di chuyển của bão. C. Khi có bão, tàu thuyền trên biển nên tránh xa trung tâm bão hoặc trở về đất liền. D. Xây dựng kiên cố những công trình công cộng. Câu 5: Lí do nào sau đây không phải là nguyên nhân gây ngập lụt nghiêm trọng ở đồng bằng sông Hồng: A. Đây là vùng đất thấp B.Đắp đê C. Mức độ đô thị hóa cao, hệ thống thoát nước kém D. Triều cường Câu 6: Nguyên nhân gây ngập lụt ở Đồng bằng sông Cửu Long? A. Quá trình đô thị hóa nhanh B. Vùng đất thấp, nhiều ô trũng lớn C. Vùng đất thấp, mưa lớn, triều cường lên nhanh D. Không có đê bao bọc nên triều cường dễ lấn sâu vào đất liền. Câu 7: Biện pháp phòng chống ngập lụt ở Đồng bằng sông Cửu Long: A. Làm các công trình thoát lũ, ngăn thủy triều B. Trồng cây ngăn lũ, ngăn thủy triều C. Sống chung với lũ D. Đắp đê ngăn thủy triều Câu 8: Nguyên nhân gây ngập lụt ở một số khu vực Trung Bộ? A. Do triều cường, mưa lớn B. Địa hình thấp, mưa lớn C. Mưa bão, nước biển dâng, lũ nguồn D. Nước biển dâng, được bao bọc bởi đê biển và đê sông Câu 9: Lũ quét thường xảy ra ở những khu vực nào ở nước ta? A. Ở lưu vực sông suối miền núi, nơi có địa hình chai cắt mạnh, độ dốc lớn, mất hết lớp phủ thực vật, bề mặt dễ bị bóc mòn. B. Nơi có độc dốc lớn, thường xảy ra ở các khu vực miền núi, sơn nguyên, cao nguyên. C. Ở các sườn dốc, nơi không có lớp phủ thực vật D. Ở những nơi có độ dốc lớn, bề mặt dễ bị bóc mòn. Câu 10: Ở miền Bắc nước ta, lũ quét thường xảy ra vào các tháng…, ở miền Trung vào các tháng… A. VI – X/IX – XI B. VI – X/X – XII C. V- X/X – XII D. VI – IX/X – XII Câu 11: Ý nào sau đây không phải là biện pháp làm giảm thiệt hại do lũ quét gây ra? A. Quy hoạch những vùng dân cư, trán những vùng lũ quét nguy hiểm. B. Quản lí, sử dụng hợp lí đất đai C. Làm tốt công tác thủy lợi, trồng rừng, canh tác hợp lí trên đất dốc. D. Giao đất, giao rừng đến tận tay người dân. ----16---- Câu 12: Tại sao lượng nước thiếu hụt ở miền Bắc không nhiều như ở miền Nam? A. Do miền Nam có mùa khô kéo dài B. Do miền Bắc có mưa phùn vào mùa khô C. Do miền Bắc có nhiều sông lớn D. Do miền Nam chịu ảnh hưởng của khí hậu cận xích đạo. Câu 13: Biện pháp phòng chống khô hạn kéo dài ở nước ta: A. Trồng cây gây rừng B. Tưới nước vào mùa khô C. Xây dựng công trình thủy lợi hợp lí và trồng rừng D. Sử dụng hợp lí nguồn nước Câu 14: Hoạt động động đất diễn ra mạnh nhất ở khu vực nào ở nước ta? A. Đông Bắc B. Tây Bắc C. Nam Bộ D. Trung Bộ Câu 15: Những thiên tai nào sau đây mang tính cục bộ địa phương: A. Lốc, mưa đá, sương muối B. Mưa đá, ngập lụt, sương muối C. Sương muối, lũ quét, hạn hán D. Hạn hán, lốc, mưa đá. ĐÁP ÁN 1B – 2C – 3D – 4A – 5D – 6C – 7A – 8C – 9A – 10B – 11D – 12B – 12C – 14B – 15A. PHUÏ LUÏC PHAÂN LOAÏI THOÂNG TIN BAÙO BAÕO Theo quy cheá baõo luõ do Thuû töôùng Chính phuû ban haønh ngaøy 25.7.2007, tin baùo baõo ñöôïc phaân laøm 6 loaïi 1. Tin baùo theo doõi: Khi coù baõo hoaït ñoäng ôû phía ñoâng kinh tuyeán 120 0Ñ, nhöng coù khaû naêng di chuyeån vaøo Bieån Ñoâng trong khoaûng töø 12 – 24h tôùi vaø höôùng veà phía bôø bieån nöôùc ta. 2. Tiin baõo xa: Khi taâm baõo vöôït qua kinh tuyeán 120 0Ñ vaøo Bieån Ñoâng vaø caùch ñieåm gaàn nhaát thuoäc bôø bieån ñaát lieàn nöôùc ta treân 1000 km hoaëc khi vò trí taâm baõo caùch ñieåm gaàn nhaát thuoäc bôø bieån ñaát lieàn nöôùc ta töø 500 – 1000km vaø chöa coù khaû naêng di chuyeån veà phía ñaát lieàn nöôùc ta. 3. Tin baõo gaàn: Khi vò trí taâm baõo caùch ñieåm gaàn nhaát thuoäc bôø bieån ñaát lieàn nöôùc ta töø 500 – 1000 km vaø coù höôùng di chuyeån veà phía ñaát lieàn nöôùc ta hoaëc khi vò trí taâm baõo caùch ñieåm gaàn nhaát thuoäc bôø bieån ñaát lieàn nöôùc ta töø 300 – 500 km vaø chöa coù khaû naêng di chuyeån veà phía ñaát lieàn nöôùc ta trong moät vaøi ngaøy tôùi. 4. Tin baõo khaån caáp: Khi vò trí taâm baõo caùch ñieåm gaàn nhaát thuoäc bôø bieån ñaát lieàn nöôùc ta töø 300 - 500 km vaø coù khaû naêng di chuyeån veà phía ñaát lieàn nöôùc ta trong 1 – 2 ngaøy tôùi hoaëc khi vò trí taâm baõo caùch ñieåm gaàn nhaát thuoäc bôø bieån ñaát lieàn nöôùc ta döôùi 300km. 5. Tin baõo vaøo ñaát lieàn: Khi baõo ñoå boä vaøo ñaát lieàn nöôùc ta. ----17---- 6. Tin cuoái cuøng veà côn baõo: Khi baõo ñaõ tan hoaëc baõo khoâng coøn khaû naêng aûnh höôûng ñeán nöôùc ta. Noäi dung baùo baõo bao goàm: tieâu ñeà toùm taét thöïc traïng (vò trí taâm baõo, söùc gioù gaàn taâm baõo, dieãn bieán cuûa baõo trong 12 hoaëc 24h qua vaø 24h tôùi). Rieâng vôùi tin baõo khaån caáp, ngoaøi caùc yeáu toá vöøa neâu treân, coøn phaûi theâm thôøi gian vaø khu vöïc aûnh höôûng tröïc tieáp cuûa baõo, khaû naêng gaây gioù maïnh ôû moät soá vuøng, khaû naêng möa, khaû naêng vaø ñoä cao cuûa nöôùc bieån daâng do baõo. ----18----