Së Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Thanh hãa
Trêng THPT ®µo duy tõ
----*----
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
Gi¸o dôc kÜ n¨ng sèng cho häc sinh trung häc phæ
th«ng th«ng qua c«ng t¸c chñ nhiÖm líp
Họ và tên: Nguyễn Thị Hiền
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: THPT Đào Duy Từ
Tổ chuyên môn: Sinh
Năm học 2011 - 2012
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Đứng trước sự phát triển nhanh chóng của nhiều lĩnh vực xã hội thì giáo
0
dục thời đại mới đã và đang phấn đấu đổi mới về nội dung, chất lượng và
phương pháp sao cho đạt được hai mục tiêu lớn là đào tạo nguồn nhân lực và
đào tạo kĩ năng sống cho học sinh. Cụ thể là giáo dục kĩ năng sống đã được
xác định là một trong những nội dung cơ bản của phong trào thi đua “Xây
dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực giai đoạn 2008 - 2013 “.
Tuy nhiên bên cạnh những thành quả đã đạt được của ngành thì gần
đây chúng ta đều thấy thực trạng của học sinh phổ thông có xu hướng gia
tăng về bạo lực học đường, về sự liều lĩnh, ứng phó không lành mạnh, dễ mắc
các tệ nạn xã hội, sống ích kỉ, vô tâm, khép mình…đồng thời kĩ năng thực
hành giao tiếp, kĩ năng phục vụ bản thân…giảm. Hơn nữa đứng trước thềm
hội nhập quốc tế đòi hỏi thế hệ trẻ phải tự tin, nắm bắt kịp thời các cơ hội .
Với lí do đó chúng ta lại càng thấy sự cần thiết phải giáo dục kĩ năng sống
cho học sinh trung học phổ thông.
Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh đã được tích hợp, lồng ghép vào
nhiều môn học ở các nội dung: giáo dục môi trường, phòng chống ma tuý,
giáo dục giới tính…Song vẫn là chưa đủ bởi lượng kiến thức nhiều, áp lực
của thi cử, áp lực thành tích đòi hỏi giáo viên và học sinh phải tập trung thời
gian vào việc học kiến thức thi hơn là giáo dục kĩ năng sống. Hơn nữa trong
quá trình công tác tôi nhận thấy vai trò của giáo viên chủ nhiệm lớp đối với
sự hình thành nhân cách, đạo đức của học sinh là vô cùng quan trọng: là tấm
gương, là người mẹ, người bạn, nhà tâm lí, luật sư… GVCN lớp là cầu nối
giữa hiệu trưởng nhà trường với học sinh, với cha mẹ học sinh và các đoàn
thể mà các em sinh hoạt.
Trước thực tế trên tôi mạnh dạn đưa ra đề tài :
“Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông thông qua
công tác chủ nhiệm lớp”.
II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1.Cơ sở lí luận
1
Thực chất cho đến nay vẫn chưa có một định nghĩa rõ ràng và đầy đủ về
kĩ năng sống( mặc dù đã có các định nghĩa của WHO, UNICEF,
UNESCO…) nhưng nếu hiểu đơn giản thì kĩ năng sống là năng lực của mỗi
người giúp giải quyết những nhu cầu và thách thức của cuộc sống một cách
có hiệu quả.
Về bản chất thì giáo dục kĩ năng sống cho học sinh là đưa nhận thức
thành hành động ( hành vi tích cực).
2.Thực trạng của vấn đề
Việc rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh là việc làm không mới vì từ
xưa cha ông ta đã có câu “ Tiên học lễ, hậu học văn” nhưng do sức ép lớn về
chương trình, điểm số hoặc nhiều nguyên nhân khác mà nó bị sao nhãng.
Đứng trước thực tế đó lại càng thấy tính cấp bách của giáo dục kĩ năng sống
cho học sinh đặc biệt là học sinh trung học phổ thông trước ngưỡng cửa bước
vào đời. Vì ở lứa tuổi này:
- Các em thích tìm tòi, học hỏi cái mới, điều lạ và không phân biệt
được là nó tốt hay xấu dẫn đến giảm sút về học tập cũng như đạo đức.
- Đã phát triển tình yêu nam nữ dẫn đến các quan hệ không đúng mực
trong quan hệ khác giới.
- Không kìm chế được cảm xúc dẫn đến cãi lộn, bất hoà thậm chí đánh
nhau với bạn mình.
- Thích bộc lộ cái tôi của mình…
Với học sinh trung học phổ thông cần rèn luyện những kĩ năng gì? Theo tôi
cần rèn luyện những kĩ năng sau đây trong công tác chủ nhiệm lớp.
1. Kĩ năng xác lập mục tiêu cuộc đời.
2. Kĩ năng điều chỉnh và quản lí cảm xúc.
3. Kĩ năng hợp tác, chia sẻ và rèn luyện sức khoẻ.
4. Kĩ năng thể hiện sự tự tin trước đám đông.
5. Kỹ năng nhận thức, đánh giá bản thân và đánh giá người khác.
2
3.Giải pháp và tổ chức thực hiện
Việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh giáo viên chủ nhiệm lớp là
người khởi sướng và cũng là người thấy được rõ nhất sự chuyển biến hành vi
theo hướng tích cực của học sinh. Kĩ năng sống thường gắn với một bối cảnh
để học sinh có thể hiểu và thực hiện một cách cụ thể, đi liền với một tình
huống sư phạm mà giáo viên chủ nhiệm lớp là người tham gia cùng với học
sinh giải quyết vấn đề để từ đó học sinh hình thành được kĩ năng sống cho
mình. Các bước thực hiện: Khám phá - kết nối - thực hành - vận dụng.
Các
Mục đích
Mô tả quá
Vai trò của GV - HS
bước
trình thực hiện
1.Khám - GV phân công - GVCN đóng vai trò
phá
nhiệm vụ phù hợp khởi động, đưa ra các
- Kích với năng lực học tình huống, nêu vấn đề,
thích
sinhHS lập kế ghi nhận, cầu nối…
học
hoạch
sinh
nhiệm vụ.
tìm
- HS trình bày ý tin, ghi chép.
hiểu
tưởng, kế họạch và Biện pháp chính:
cách
biện pháp thực hiện + Tư vấn tâm lí.
giải
nhiệm vụ được giao +Xử lí những cảm xúc
quyết
GV giúp HS gây cản trở việc học.
thực
hiện -HS hưởng ứng, chia
sẻ, trao đổi, xử lí thông
một
chỉnh sửa bằng các + Sử dụng kĩ năng mời
vấn đề, trải nghiệm Đưa gọi trẻ hợp tác.
một
tình
ra được kế hoạch và + Cùng nhau giải quyết
biện pháp thực hiện vấn đề.
huống
nhiệm vụ của học
phát
sinh tối ưu.
sinh
3
trong
nhiệm
vụ mới
của học
sinh:
hoạt
động
hội trại,
chào
mừng
ngày
20/11,
26/3,
cán bộ
lớp, lao
động ,
thi học
sinh
giỏi, thi
học
kì…
2.Kết
- GVCN đóng vai
nối
trò là người chỉ đạo
-
Giới hoặc quan toà, luật
thiệu kế sư…
hoạch,
- HS là người phản
quy
hồi, trình bày ý
định
kiến, quan điểm,
4
mới
giải thích về hành
của nhà vi của mình…
trường,
của các
tổ chức
đoàn
thể
trong
nhà
trường
thông
qua
việc tạo
cầu nối
liên kết
giữa cái
đã biết
về nội
quy
trường
học, thi
cử.. với
cái
mới.
- Xử lí
các tình
huống
phát
sinh
5
như
đánh
nhau,
mất
đoàn
kết, học
tập
giảm
sút
nghiêm
trọng…
-
GV
triển
khai kế
hoạch
mới
của nhà
trường
lấy
ý kiến
về việc
thực
hiện kế
hoạch
mới
của học
sinh
hướn
g
dẫn
6
học
sinh
thực
hiện.
- Kiểm
tra việc
thực
hiện
của học
sinh
phân
tích ưu,
nhược
điểm
hướn
g
học
sinh
thực
hiện
theo
hướng
tích
cực.
3.Thực
- Tạo cơ hội cho HS - GV phân công nhiệm - GV đóng vai trò là người
hành
vận dụng vốn hiểu vụ, chuẩn bị hoạt động chỉ đạo, hướng dẫn, hỗ
biết của mình, kĩ mà theo đó HS phải sử trợ.
năng vốn có để giải dụng kĩ năng, hành vi - HS là người thực hiện.
quyết tình huống .
đúng để thực hiện.
Phương pháp thực hiện:
- Hướng dẫn học - HS làm theo nhóm +Thảo luận nhóm.
7
sinh thực hiện đúng hoặc cá nhân để hoàn +Hoạt động độc lập của
cách, tích cực, có ý thành nhiệm vụ.
nghĩa.
HS.
- GV giám sát mọi +Vấn đáp - gợi mở.
- Điều chỉnh những hoạt động, điều chỉnh
hành vi còn sai khi cần.
lệch, chưa chuẩn - Khuyến khích HS thể
mực.
hiện những điều mà
các em suy nghĩ và
mới học được.
- Tạo cơ hội cho - GV cùng với học sinh - GV đóng vai trò là người
4.Vận
học sinh được thể lập kế hoạch để giải hướng dẫn, giám sát.
dụng
hiện kĩ năng của quyết các tình huống - HS là người thực hiện kế
mình
học
được phát sinh trong quá hoạch, người sáng tạo,
trong tình huống trình thực hiện nhiệm giải quyết vấn đề và là
mới.
vụ của lớp, trong việc người đánh giá.
ổn định nền nếp học Phương pháp:
đường và phong trào + Hoạt động nhóm.
học tập của học sinh.
+ Hợp tác.
+Trình bày cá nhân.
Sau đây tôi xin giới thiệu một số kĩ năng sống mà học sinh học được
thông qua việc giáo dục trong các tình huống sư phạm cụ thể mà cá nhân
tôi đã thực hiện trong thời gian qua.
3.1.Hình thành kĩ năng xác lập mục tiêu cuộc đời
Mục đích
Quá trình thực hiện
Vai trò của GV - HS
- HS xác định - GV: đóng vai trò là người tổ chức, giám sát.
được
tiêu cuộc
mục -HS:là người thực hiện
Phươngpháp:
8
đời, mục tiêu +Hoạt động nhóm.
phấn
đấu +Hợp tác.
trong
từng +Trình bày cá nhân.
giai đoạn của
bản
thân:
mình sẽ là ai?
làm gì? đạt
được gì trong
tương lai
lập kế hoạch
thực
hiện
mục tiêu của
mình.
-
GV:
khi
nhận lớp 10,
GV có bản
điều tra thông
tin
về
mọi
mặt của học
sinh
+Học
lực,
hạnh
kiểm
của
cấp
THCS.
+Những môn
học có thế
mạnh
(sở
trường),
yếu(sở đoản).
9
+Năng khiếu.
+Dự
định
khối thi.
+
Dự
định
ngành nghề,
trường thi đại
học…
+Mục
tiêu
phấn đấu ở
lớp 10, 11,12.
+Kế
họach
thực
hiện
mục tiêu của
bản thân.
- HS: hoàn
thành
bảng
thông tin.
-
GV:
dựa
vào điểm thi
vào 10, kết
quả
kì
thi
khảo sát kết
quả đầu năm,
học
bạ
THCS..sơ
lược đã nắm
bắt
được
trình độ học
sinh đầu vào
10
của lớp mình
và đánh giá
được
bước
đầu:
+ HS nào là
xác
định
đúng( vd HS
có sở trường
toán, lí, hoá
dự thi khối A,
toán, lí vẽ dự
thi
khối
V…) giúp
HS
chuẩn
hoá kế hoạch
và biện pháp
thực
hiện
mục tiêu từng
giai đoạn( vd
giúp HS tìm
hiểu
những
kiến
thức,
thông tin mà
em lựa chọn
như thông tin
về
ngành,
trường, điểm
đầu vào của
các năm gần
11
đây,
sách
tham kháo, kĩ
năng
cần
thiết như giỏi
tiếng
anh,
nhanh
nhẹn…)
+
Đối
những
với
HS
xác định mục
tiêu chưa hợp
lí yêu cầu HS
tìm
hiểu
những thông
tin mà mình
lựa chọn …
từ đó các
em nhận ra
lựa chọn của
mình
chưa
đúng
lựa
chon đúng và
lập kế hoạch
thực hiện nó.
* Trong các
hoạt
động
giáo dục cụ
thể
GVCN
tạo cơ hội
12
cho HS được
thể hiện khả
năng,
sở
trường
của
các em để
các
em
khẳng định
việc lựa chọn
của mình.
Vd:
trường
Đoàn
phát
động làm tập
san
chào
mừng 80 năm
thành
lập
trường.
GVCN phân
công
nhiệm
vụ như sau:
. Biên soạn
nội dung, viết
lời dẫn, sưu
tập tư liệu …
cho
nhóm
học sinh có
dự định thi
khối C, D lập
kế
biện
hoạch,
pháp
13
thực hiện..-->
GV
thẩm
định,
đánh
giá và quyết
định
giao
nhiệm
vụ
thực hiện.
. Trang trí, bố
cục,
lồng
ghép
hình
ảnh…
giao
nhiệm vụ cho
nhóm HS có
dự định thi
môn vẽ như
kiến thúc, mĩ
thuật…
3.2. Hình thành kĩ năng điều chỉnh và quản lí cảm xúc
Mục đích
Quá trình thực hiện
Hoạt động
- HS kiểm soát * Trong mọi tình huống GVCN cần:
GV - HS
- GV là người lắng
được cảm xúc tức
nghe, định hướng
là nhận thức rõ 1.Hãy lắng nghe cảm xúc và nhu cầu quá
được cảm xúc của của học sinh.
mình
trong
trình
điều
chỉnh cảm xúc của
một 2.Tóm tắt những quan điểm của học học sinh.
tình huống nào đó sinh.
và hiểu được sự 3.Bày tỏ cảm xúc và nhu cầu của mình. - HS thực hiện quá
ảnh hưởng của cảm 4.Mời gọi cả lớp cùng suy nghĩ để tìm trình điều chỉnh
14
xúc với bản thân và ra giải pháp.
cảm xúc theo sự
người khác như thế 5.Viết tất cả các ý kiến ra – không đánh định hướng của
nào.
giá.
học sinh.
- HS biết cách điều 6.Cùng nhau quyết định xem sẽ dùng ý Phương pháp
chỉnh sự thể hiện kiến nào và sẽ lập kế hoạch thực hiện ý + GVCN với vai
cảm xúc một cách kiến đó ra sao.
trò là “nhà tâm lí”,
phù hợp.
“quan toà”, “luật
sư”…
Tình huống cụ thể
Đoàn trường có kế hoạch tổ chức hội thi cắm trại chào mừng 80 năm
thành lập trường đến các chi đoàn ở các lớp. Cả lớp xôn xao, ồn ào khi nghe
bí thư chi đoàn phổ biến kế hoạch : ban đầu là bàn kế hoạch để thực hiện
nhiệm vụ nhưng do không kìm chế được cảm xúc dẫn đến chỉ trích, gièm pha
và không em nào chịu nhận nhiệm vụ. Trước tình huống đó tôi đã làm như
sau:
Bước 1: Lắng nghe cảm xúc và nhu cầu của học sinh
Cô thấy khi bàn kế hoạch thực hiện nhiệm vụ của đoàn trường giao các
em hay ngắt lời và chỉ trích nhau.Cô muốn biết tại sao các em lại làm như
thế?
+ Học sinh 1: Cô ơi, em ngắt lời bạn vì sợ mình sẽ quên ý muốn nói.
+ Học sinh 2: nhưng như vậy là không công bằng, cậu ngắt lời tớ nên tớ cũng
quên ý đang nói.
+ Học sinh 3: em rất ghét khi đang nói ý kiến của mình bị chê là “vớ vẩn”.
+ Học sinh 4: đúng rồi cô ơi! bọn em cụt cả hứng, chẳng muốn nói muốn bàn
luận gì nữa thậm chí có ý kiến hay cũng chẳng muốn nói nữa vì sợ người
khác cười cợt.
15
Bước 2: Tóm tắt những quan điểm của học sinh: tóm lại khi đang nói
mà bị ngắt lời hoặc bị gièm pha thì các em:
1.Quên mất mình đang định nói gì.
2.Cảm thấy nản lòng và chẳng muốn tham gia gì nữa.
Bước 3: Bày tỏ cảm xúc và nhu cầu của mình.
Cô không hề vui mỗi khi nghe thấy bất cứ em nào bị châm biếm hoặc
bị người khác ngắt lời. Mọi người nên lắng nghe nhau với thái độ tôn trọng
cho dù có đồng ý với ý kiến đó hay không.
Bước 4: Mời gọi cả lớp tìm giải pháp
Cô muốn biết các em có cách gì để chúng ta thôi không ngắt lời nhau
và chê bai nhau nữa.
GV viết tất cả các ý kiến đó ra và không đánh giá
Những giải pháp dự kiến
1. Đưa ra quy định “ không được ngắt lời ”.
2. Nếu sợ quên mất ý kiến của mình thì ghi ra giấy.
3. Ai ngắt lời bạn thì bị hạ hạnh kiểm trong tháng.
4. Đưa ra quy định “ không được gièm pha ”.
5. Mỗi người được trình bày ý kiến của mình trong 5 phút.
6. Cả lớp mỗi người một ý tưởng liệt kê những điều có thể nói thay cho
lời gièm pha và chê bai.
Bước 5: Cùng nhau quyết định xem chúng ta thích ý kiến (ý tưởng ) nào, lập
kế hoạch thực hiện nó ra sao?
Học sinh 1: ý kiến 1,2, 4,6 thì được còn 3 thì không nên.
Học sinh 2: Theo em ý kiến 4. 6 hay ta nên theo.
16
Học sinh 3: em thích ý kiến 6 chúng ta lấy biểu quyết và thực hiện ý kiến
6 đó là :
“ Thay những lời châm chích, gièm pha bằng dùng lời nói tôn trọng”.
Châm chích
Đồ ngu
Không đúng
Bạn nói thiếu rồi
Ý kiến mà dở thấy ớn
“ Sai bét “, dễ bị “khê “
Thay bằng
→
→
→
→
→
lắm.
lời nói tôn trọng
Tớ không nghĩ như vậy
Sao bạn lại nghĩ như thế nhỉ
Tớ muốn bổ sung thêm
Ý kiến đó thế nào
Có cách khác, cậu thử nghe xem có
được không nhé.
Giải quyết vấn đề như thế đã dẫn đến sự thay đổi quan trọng. Số các
lần các em ngắt lời nhau giảm, sự gièm pha chỉ trích nhau không còn nữa.
Sau thảo luận các em biểu quyết thông qua ý tưởng trại của Lan Hương và
thống nhất để bạn làm đội trưởng đội làm trại của lớp. Kết quả là trại của lớp
10B11 do tôi làm GVCN đã đạt giải ba và được đánh giá là trại ấn tượng
được nhiều cựu học sinh vào tham quan, chụp ảnh lưu niệm.
3.3 Kĩ năng hợp tác, chia sẻ và rèn luyện sức khoẻ
a. Mục đích
- Hợp tác là cùng chung sức làm việc, giúp đỡ, hỗ trợ lẫn nhau trong
công việc hoặc một lĩnh vực nào đó vì mục đích chung.
- Cá nhân học sinh biết chia sẻ trách nhiệm, cùng làm việc có hiệu quả
với các thành viên khác trong tổ nhóm của mình.
Từ đó lợi ích của mỗi cá nhân và tập thể được đáp ứng giúp cá nhân
học sinh sống hài hoà với tập thể, tránh xung đột với người khác.
b.Quá trình thực hiện:
* Tình huống cụ thể
3.3.1 Khám phá: GVCN phổ biến kế hoạch của nhà trường yêu cầu các
lớp tổ chức dọn vệ sinh, bảo dưỡng cơ sở vật chất cuối năm để bàn giao cho
nhà trường trước kì nghỉ hè.
17
Nội dung công việc: làm sạch sàn nhà, hành lang, trần nhà, hệ thống
cửa kính, cửa chớp phía bắc, phía nam, lau chùi bàn ghế…
3.3.2 Kết nối: GV phân công công việc cho 4 tổ nhóm như sau:
Tổ 1: làm sạch trần nhà, sàn nhà và hành lang.
Tổ 2: làm sạch bàn ghế.
Tổ 3: làm sạch hệ thống cửa chớp, cửa kính phía bắc của phòng học.
Tổ 4: làm sạch hệ thống cửa chớp, cửa kính phía nam của phòng học.
Yêu cầu các tổ thảo luận theo yêu cầu:
+ Kế hoạch phân công nhiệm vụ cho các thành viên của tổ theo năng
lực.
+ Biện pháp để thực hiện nhiệm vụ được giao: chuẩn bị dụng cụ( xô,
chậu, chổi…), trình tự công việc…
Học sinh thảo luận và thống nhất cử đại diện nhóm trình bày kế hoạch
phân công nhiệm vụ và biện pháp thực hiện Giáo viên chủ nhiệm điều
chỉnh và đi đến kết luận cụ thể như sau:
Tổ 1: làm sạch trần nhà, sàn nhà và hành lang
Người
Dụng cụ
Công việc
Điểm
đảm nhiệm
Hiếu, Kiên, Đạt
chổi
Đức, thế Anh
khăn lau
Dao cùn
lau quạt trần
Dựng bàn, nạo bã
chổi lau
kẹo cao su ở sàn.
Quét sàn nhà,
N.Quỳnh, Trang
chổi lau nhà
hành lang.
Lau sàn nhà và
Thứ tự công việc
hành lang.
Lau trần nhà, quạt dựng bàn, nạo bã kẹo quét nhà,
Huyền, P.Linh
lông
gà, Quét trần nhà,
hành lang lau nền nhà( sau khi các tổ khác hoàn thành
nhiệm vụ ra về).
18
Tổ 2: làm sạch bàn ghế
Người đảm
nhiệm
Cường,T.Anh,
Tùng
Hương,
Dụng cụ
Xô đựng nước
Hạnh, Khăn lau
Linh, Thuý…
Trình
tự
Công việc
Điểm
Lấy nước
Lau
sạch
mặt
bàn, ghế, chân
bàn, chân ghế…
công Bắt đầu làm sau khi tổ 1 quét xong nền nhà và hoàn
việc
thành trước khi tổ 1 bắt đầu lau nhà.
Tổ 3: Làm sạch hệ thống cửa phía bắc của phòng học.
Người đảm
Dụng cụ
Công việc
Điểm
nhiệm
Khánh,
Huy, chổi nhựa, khăn Đánh bụi ở khe
Lộc, Trung, Đức
lau, chậu đựng cửa chớp, ôvăng
nước.
lau sạch.
Mai, Linh, Thuỳ, Nước phun kính, Lau cửa kính
Hạnh…
Trình tự
khăn sạch, báo.
công Đánh bụi cửa chớp tổ 1 quét sạch sàn nhà lau sạch
việc
cửa trước khi tổ 1 lau sàn nhà.
Tổ 4: Làm sạch hệ thống cửa phía nam của phòng học
Người đảm
Dụng cụ
Công việc
nhiệm
Nam,Q.Huy,
chổi nhựa, khăn Đánh bụi ở khe
Lộc, Trung, Đức
lau, chậu đựng cửa chớp, ôvăng
Điểm
nước.
lau sạch.
Mai, Linh, Thuỳ, Nước phun kính, Lau cửa kính
Hạnh…
Trình tự
việc
khăn sạch, báo.
công Đánh bụi cửa chớp tổ 1 quét sạch sàn nhà lau sạch
cửa trước khi tổ 1 lau sàn nhà.
19
- Xem thêm -